بازنمایی ارزش ها و هنجارهای اجتماعی در فیلم های پر فروش دهه هشتاد سینمای ایران

فصلنامه فرهنگ ارتباطات(علمی و ترویجی )

مقاله 2، دوره 2، شماره 6، شهریور 1391، صفحه 23-53   

نویسندگان

تژا میر فخرایی¹؛ احسان رحیم زاده²

¹استاد یار گروه ارتباطات دانشگاه ازاد اسلامی تهران مرکز

²دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات گرایش روزنامه نگاری

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی گرایشهای مختلف در بازنمایی ارزشهای اخلاقی در فیلمهای پرفروش دهه هشتاد سینمای ایران انجام گرفتهاست. تحقیق از دو روش تحلیل محتوای کیفی و کمیبهره گرفتهاست و 5 ارزش اجتماعی صداقت، ادب و احترام، یاریگری و تعاون و ارتباط با خدا و حجب و حیا در فیلمهای جامعه نمونه کدگذاری شدهاست. جامعه آماری تمام فیلمهای پرفروش دهه 80 سینمای ایران است. حجم نمونه 20 فیلم پرفروش این دهه است که به روش هدفمند انتخاب شدهاند. جامعه آماری به این دلیل انتخاب شده که قرار است گرایشهای اخلاقی در فیلمهای عامه پسند سنجیده شود تا مشخص شود فیلمهایی که مردم به آنها در ده سال اخیر اقبال داشتهاند از نظر جهت گیری اخلاقی در چه وضعیتی بوده‌اند. در مجموع با بررسی تمامیصحنه های فیلم 2028 کنش کدگذاری شدهاست که از این میان 951 کنش اخلاقی بودهاند و 1077 کنش غیر اخلاقی. پژوهش حاضر در چارچوب برخی از مهم ترین نظریه های ارتباطی از جمله نظریه بازنمایی (استوارت هال) و نظریه صنعت فرهنگ (آدورنو) شکل گرفتهاست. این پژوهش چنین نتیجه میگیرد که بیشترین ارزش اخلاقی بازنمایی شده در فیلمها ارزش تعاون و محبت و یاریگری است و در زمینه سایر ارزشها همچون ادب و احترام، صداقت، ارتباط با خدا و حجب و حیا گرایشهای کمتری در بین فیلمها دیده میشود. در 30 درصد آثار مورد بررسی شخصیتهای منفی و باگرایشهای اخلاقی پایین یا رستگار و عاقبت بخیر میشوند و یا سرنوشتشان در پایان مشخص نیست که این نکته موجب جهت گیری منفی فیلم به سمت ارزشهای اخلاقی میشود. در 45 درصد فیلمهای مورد بررسی حداقل در یک حوزه ارزشی (صداقت، تعاون، ادب و احترام، ارتباط با خدا و حجب و حیا) جهت گیری غیر اخلاقی در فیلم دیده میشود. همچنین 50 درصد فیلمهای مورد بررسی برآیند جهت گیری اخلاقی شان مثبت است و در 50 درصد دیگر برآیند جهت گیری صفر یا منفی میباشد. به نظر میرسد در برخی فیلمها کارگردانها از کنش های غیراخلاقی صرفا جهت جذابیت بخشی به قهرمان داستان استفاده کردهاند و شخصیتهایی خلق کردهاند که نقشی در پیشبرد داستان ندارند. در بین فیلمهای مورد بررسی فیلم من ترانه 15 سال دارم در هر 5 حوزه مورد بررسی برترین فیلم اخلاقی محسوب میشود و عملکرد موفقی در همه موضوعات تحقیق داشتهاست. دو فیلم چارچنگولی و پوپک و مش ماشاءالله نیز در سه حوزه جهت گیری اخلاقی منفی داشتهاند و در پایین ترین رده جدول گرایشهای اخلاقی قرار میگیرند.

کلیدواژه‌ها

گرایش مثبت و منفی به ارزشها؛ کنش شخصیت؛ فیلمهای عامه پسند؛ شخصیت اصلی