بررسی رابطه حجم پول، سطح عمومی قیمتها و رشد اقتصادی در ایران در طول دوره پس از انقلاب (89-1358 )

اقتصاد مالی

مقاله 4، دوره 6، شماره 19، شهریور 1391، صفحه 89-110   

چکیده

چکیده
به دلیل بالا بودن تورم در اقتصاد ایران، بخصوص در سالهای اخیر، این موضوع به یکی از معضلاتی تبدیل شده که نه تنها توجه اقتصاددانان، بلکه به دلیل آثار و پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن همواره مورد توجه دولتمردان و سیاستگذاران نیز بوده است. این تحقیق با استفاده از داده­های سالانه برای دوره زمانی پس از انقلاب (1389-1358)، و با بکارگیری مدل خودرگرسیونی با وقفه های توزیعی (ARDL) به بررسی رابطه بین حجم پول، سطح عمومی قیمتها و رشد اقتصادی در ایران پرداخته است. یافته­های حاصل از تخمین مدل بلندمدت، ارتباط مثبت رشد حجم پول و سطح عمومی قیمتها را تأیید می کند. به گونه ای که 10 درصد افزایش حجم پول، سبب 7/4 درصد افزایش شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی می شود. نتایج حاصل از تخمین مدل بلندمدت همچنین حاکی از آن است که رشد اقتصادی تأثیر منفی بر سطح عمومی قیمتها دارد. بدان معنا که افزایش تولید ناخالص داخلی واقعی، سبب کاهش سطح عمومی قیمتها و کاهش تورم شده است. بعلاوه، نتایج آزمون مدل تصحیح خطا (ECM) بیانگر آنست که بیش از دو سال طول می کشد تا عدم تعادل های کوتاه مدت تورم از بین رفته و به رابطه بلندمدت خویش برسد
Abstract
The purpose of this paper is to investigate the relationship between money supply, inflation and economic growth in Iran. By applying an econometric technique of Auto Regressive Distributed Lags (ARDL), it uses annual data over the period of 1979 -2010.
The results of this study demonstrate that increasing the money supply has a positive and significant effect on inflation rate whilst increasing gross domestic product has negative and significant effect on inflation in Iran. The findings of long term estimation also emphasize that, the money supply has a 0/47 percent on inflation whilst, GDP growth has a negative impact on general price level. This means that, growth of GDP can lead to decreasing inflation. The results of the ECM test also indicate that, short term disequilibrium in inflation can be adjusted in more than 2 years. 

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: حجم پول، شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی، تولید ناخالص داخلی، ، تکنیک ARDL طبقه‌بندی JEL: E23؛ E31؛ E51؛ P24

اصل مقاله

بررسی رابطه حجم پول، سطح عمومی قیمتها و رشد اقتصادی در ایران در طول دوره پس از انقلاب (89-1358 )

صدیقه عطرکار روشن^[1]

آزاده قرهی^[2]

دریافت: 20/1/1391       پذیرش: 21/3/1391

چکیده

به دلیل بالا بودن تورم در اقتصاد ایران، بخصوص در سالهای اخیر، این موضوع به یکی از معضلاتی تبدیل شده که نه تنها توجه اقتصاددانان، بلکه به دلیل آثار و پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن همواره مورد توجه دولتمردان و سیاستگذاران نیز بوده است. این تحقیق با استفاده از داده­های سالانه برای دوره زمانی پس از انقلاب (1389-1358)، و با بکارگیری مدل خودرگرسیونی با وقفه های توزیعی (ARDL) به بررسی رابطه بین حجم پول، سطح عمومی قیمتها و رشد اقتصادی در ایران پرداخته است. یافته­های حاصل از تخمین مدل بلندمدت، ارتباط مثبت رشد حجم پول و سطح عمومی قیمتها را تأیید می کند. به گونه ای که 10 درصد افزایش حجم پول، سبب 7/4 درصد افزایش شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی می شود. نتایج حاصل از تخمین مدل بلندمدت همچنین حاکی از آن است که رشد اقتصادی تأثیر منفی بر سطح عمومی قیمتها دارد. بدان معنا که افزایش تولید ناخالص داخلی واقعی، سبب کاهش سطح عمومی قیمتها و کاهش تورم شده است. بعلاوه، نتایج آزمون مدل تصحیح خطا (ECM) بیانگر آنست که بیش از دو سال طول می کشد تا عدم تعادل های کوتاه مدت تورم از بین رفته و به رابطه بلندمدت خویش برسد.

واژگان کلیدی: حجم پول، شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی، تولید ناخالص داخلی، ، تکنیک ARDL

طبقه­بندی JEL: E23, E31, E51, P24

 

1.  مقدمه

تورم^[3] یکی از متغیرهای کلیدی در اقتصاد کلان  است که به علت تحت­الشعاع قرار دادن سایر متغیرها نظیر تولید، سرمایه گذاری، اشتغال، توزیع درآمدها، بودجه دولت، دستمزدها و بهره وری، همواره مورد توجه تصمیم گیران عرصه های اقتصادی بوده است.  تورم از جمله متغیرهایی است که نه تنها اقتصاددانان، بلکه به دلیل آثار و پیامدهای اجتماعی آن، معمولاً سیاستمداران نیز نسبت به آن حساس بوده، و تغییرات آنرا مورد توجه و بررسی قرار می دهند. تورم دو رقمی موجود در وضعیت فعلی کشور، به‌ طور قطع، از جمله دغدغه‌های اصلی دولت است. ازمهم‌ترین بحث در خصوص مهار تورم، شناسایی علل آن است­. در صورتی که نتوان علل وجود تورم را  بدرستی شناسایی کرد، بحث از مبارزه با آن به بیراهه رفتن است. ضمن آنکه برای مهار تورم و افزایش مداوم قیمت‌ها باید شناخت صحیح و جامعی از آثار و پیامدهای تورم داشت.

یکی از عواملی که می تواند تأثیر مستقیمی بر تورم داشته باشد، افزایش عرضه پول^[4] (انتشار پول) است. این عقیده در ادبیات اقتصادی به شکلهای مختلف مورد تأیید و تردید قرار گرفته است. مهمترین طرفداران تأثیرپذیری تورم از سیاستهای پولی، اقتصاددانان پولی^[5] (پول گرایان) هستند که اعتقاد دارند سیاستهای پولی دارای اثرات حقیقی^[6]نبوده و فقط آثار تورمی از خود بر جای می گذارند.

این تحقیق به بررسی رابطه عرضه پول، تورم و رشد اقتصادی در ایران با استفاده از داده­های سالانه برای دوره زمانی بعد از انقلاب بین سالهای 1389-1358 پرداخته و^[7]. فرضیه­های­ زیر را مورد آزمون قرار داده است:

رشد عرضه پول تأثیر مثبت و معنی­داری بر تورم در اقتصاد ایران در طول دوره مورد مطالعه داشته است.

رشد تولید ناخالص داخلی واقعی رابطه معکوس و معنی­داری با تورم در اقتصاد ایران در طول دوره مورد مطالعه داشته است.

مطالعه حاضر در 5  بخش تنظیم شده است. پس از مقدمه ، تعریفی از تورم و نظریات اقتصادی در خصوص منشأ آن بخش دوم مقاله را تشکیل می دهد ، بخش سوم. نیز مروری گذرا بر مطالعات انجام شده در خصوص تورم دارد. بخش چهارم به تخمین مدل پویا، مدل بلندمدت و مدل تصحیح خطا^[8] با استفاده از تکنیک ARDL می­پردازد. در بخش پایانی، خلاصه و نتیجه گیری تحقیق ارائه می گردد.

2. مروری اجمالی بر ادبیات موضوع تورم و نظریات اقتصادی در خصوص منشأ آن

1-2. تعریف تورم

بطور خلاصه، تورم افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک دوره زمانی معیّن است. به عبارت دیگر هرگاه شاخص قیمتها که نشان دهنده میانگین قیمتها می­باشد، افزایش یابد، گفته    می­شود که آن جامعه با تورم روبرو شده است. تورم معمولاً با افزایش واقعی یا بالقوه­ی سطح عمومی قیمت­ها، یا به سخن دیگر، با کاهش قدرت خرید واحد پولی همراه است.

2-2. نظریات اقتصادی در خصوص منشأ تورم

1-2-2. نظریه مقداری پول

نظریه مقداری پول فرض می­کند که تغییر درآمد به علت تغییرات در قیمتها به وجود    می­آید و تولید همیشه در سطح پایدار است. بنابراین سطح قیمتها توسط عرضه پول از طریق عملیات اثر تعادل واقعی تعیین می­شود. (آلوسپ و وینس، 2000)^[9]

این نظریه عمدتا در قالب دو تفسیر معادله مبادله فیشر^[10] و معادله کمبریج^[11] ارائه شده است. (از آنجاکه مباحث مربوطه در اکثر مقالات مرتبط بحث شده، در اینجا بدلیل محدودیت فضای مقاله از توضیح آن خودداری می شود).

2-2-2. نظریه جدید مقداری پول (پولیون)

براساس نظریه پولیون "تورم در بلندمدت یک پدیده پولی است." این بدان مفهوم است که رشد مستمر عرضه پول باعث ایجاد تورم می­شود. از سویی نرخ بالای تورم نمی­تواند مدتی طولانی بدون رشد پول ادامه یابد. براساس این نظریه تنها راه مهار تورم محدود کردن افزایش عرضه پول است. تنها زمانی دستیابی به هدف ثبات قیمتها ممکن است که عرضه پول با نرخی معادل نرخ رشد درآمد ملی واقعی رشد یابد.

3-2-2. نظریات جدید تورم در قالب سه گروه اصلی

با گذشت زمان و بروز وقایع مختلف از جمله وقوع پدیده «تورم توأم با بیکاری» در دهه 1970 نظریه های قبلی دیگرقادر به توضیح وضعیت به وجود آمده نبوده نظریه های مختلفی برای توضیح دلایل تورم ارایه شد که می توان آنها رادر قالب سه گروه اصلی یعنی «تورم ناشی از افزایش تقاضا»، «تورم ناشی از فشار هزینه» و «تورم ساختاری» دسته بندی کرد.

الف) الگوی شکاف تورمی کینز (تورم ناشی از افزایش تقاضا)

تورم ناشی از افزایش تقاضا در نتیجه فشارهای ناشی از اضافه تقاضا در بازار پدید می آید. این نوع تورم که اولین بار توسط اقتصاددانان مکتب کلاسیک و سپس توسط کینز در دو قالب متفاوت مطرح شد، دلیل اصلی تورم را فشار وارده از طرف تقاضای اقتصاد و فزونی آن نسبت به عرضه می­داند. البته با توجه به اینکه طرف تقاضای اقتصاد متشکل از دو بازار پول و کالا می باشد، کلاسیک ها تنها بازار پول را از طریق تغییر حجم پول منشأ تغییر تقاضای کل معرفی می کنند اما کینز تحولات هر دو بازار پول و کالا را دلیل تغییر تقاضای کل معرفی می کند. بر اساس استدلال کینز^[12] اگر تقاضا برای کالاهای مصرفی بیش از عرضه آنها باشد این اضافه تقاضا شکاف تورمی ایجاد کرده و قیمت‌ها آنقدر افزایش می‌یابند تا این شکاف پر شود. از طرفی وجه شباهت الگوی کینز و کلاسیک‌ها در این نکته است که هر دو منشأ اصلی تورم را فزونی تقاضا نسبت به عرضه می دانند، با این تفاوت که کلاسیک‌ها براساس نظریه مقداری پول معتقدند اضافه تقاضا در بازار کالا، از اضافه عرضه پول در بازار پول ناشی می‌شود. حال آنکه در نظریه کینز اضافه تقاضا در بازار کالا از بخش‌های حقیقی اقتصاد نشأت می‌گیرد.

ب) الگوی فشار هزینه (تورم ناشی از فشار هزینه)

برخلاف دو نظریه قبلی (مکتب کلاسیک‌ها وکینزی‌ها) که فزونی تقاضای کل نسبت به عرضه را علت اصلی تورم عنوان می‌نمایند، این نظریه افزایش هزینه‌های تولید و انتقال منحنی عرضه کل را علت اصلی ترقی قیمت‌ها می‌داند. بر اساس این نگرش چون افزایش دستمزدها به نسبتی بیش از افزایش بهره وری نیروی کار، تورم زاست از اینرو در بخش هایی که این وضعیت وجود دارد هزینه تولید افزایش یافته، و بنگاه ها ناچار هستند برای حفظ حاشیه سود خود قیمت محصولتشان را بالا ببرند. بدین ترتیب افزایش سطح عمومی قیمتها کاهش دستمزدهای حقیقی را سبب شده و با فشار برای افزایش دستمزدهای اسمی مقدار این دستمزدها بیشتر می شود و همین دور باطل، بعد از مدتی از سر گرفته می­شود   (­این روند «مارپیچ قیمت- دستمزد» نامیده می شود).

ج) الگوی تورم از دیدگاه ساختارگرایان (تورم ساختاری)

نظریه‌های ساختاری تورم معتقد است که ریشه‌های بنیانی تورم در ساختار اقتصادی جامعه نهفته است. به طور‌کلی می‌توان عصاره مطلب ساختار‌گرایان را اینچنین خلاصه کرد که، در کشور‌های درحال توسعه، تورم معلول عدم توازن‌های ساختاری و کشش‌ناپذیری عرضه در بخش‌های کلیدی اقتصاد می‌باشد، و اینکه برای درمان اصولی تورم تغییر در سیستم تولید، ساختار اقتصادی و توزیع درآمد ضروری است. از اینرو، سیاست‌های ضد تورمی نباید به‌عنوان یک واکنش مقطعی نسبت به شرایط بحرانی تلقی شود بلکه باید جزئی ازیک استراتژی توسعه باشد.

3.پیشینه مطالعات تجربی

در این بخش، مطالعات تجربی انجام شده در خصوص موضوع پژوهش که در داخل و خارج از کشور مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده­اند، مرور شده و خلاصه­ای از آنهادر جداول 1 و2 ارائه شده است. مروری بر مطالعات انجام شده بر اساس جداول فوق، نشان می دهد که اگرچه عرضه پول از عوامل اثرگذار بر قیمتها است­، اما مطالعات متعدد انجام شده در زمینه تورم در اقتصاد ایران ، با توجه به دوره مورد مطالعه­، تکنیک مورد استفاده، نوع داده ها و ...نتایج مشابه و یکسانی را در خصوص تورم، علل آن و رابطه آن با رشد پو ل و تولید ارائه نمی کنند. از اینرو، نیاز به بحث و مطالعه بیشتر با توجه به اهمیت موضوع وجود دارد.

4 . متدلوژی تحقیق

4-1. مدل و داده ها

در این تحقیق به منظور بررسی رابطه حجم پول، سطح عمومی قیمت­ها و رشد اقتصادی مدل رگرسیون زیر با استفاده از داده های سالانه برازش شده و بصورت زیر تصریح شده:

(3)                                                        

که در معادله فوق:

: لگاریتم تولید ناخالص داخلی به قمیت واقعی

: لگاریتم حجم نقدینگی

: لگاریتم سرعت گردش پول

: لگاریتم شاخص قیمت مصرف­کننده

: ضرایب تخمینی برای متغیرهای مدل

: جزء خطای مدل رگرسیون

داده­های سری زمانی مربوط به، حجم پول (M2)، تولید ناخالص داخلی و شاخص قیمت مصرف­کننده به قیمتهای ثابت 1997 میلادی (1376 شمسی) از پایگاه داده­های WDI استخراج شده سرعت گردش پول بر مبنای داده های بانک مرکزی طی دوره مورد نظر محاسبه شده است. لگاریتم کلیه داده ها به کمک نرم­افزار مایکروفیت محاسبه شده است.

 ابتدا به منظور بررسی ایستایی متغیرهای مدل در طول دوره مورد مطالعه، با استفاده از آزمون ریشه واحد دیکی- فولر تعمیم­یافته، پایایی و ناپایایی متغیر‌ها مورد بررسی قرار     می گیرد. سپس با استفاده از روش اقتصادسنجی ، و نرم­افزار مدل پویا تخمین زده شده، نمودارهای مربوط به مدل تخمینی را که شامل نمودار باقیمانده­های مدل رگرسیون و نمودار هیستوگرام باقیمانده­ها هستند، بررسی می­شوند. به دنبال تخمین و برآورد ضرایب متغیرها به برآورد ضرایب بلندمدت مدل و برآورد الگوی تصحیح خطا  پرداخته می­شود در نهایت با استفاده از آزمون­های گرافیکی و ، به بررسی ثبات ساختاری مدل بلند­مدت تخمین زده شده پرداخته می­شود.

4-2. تجزیه و تحلیل نتایج:

4-2-1. آزمون ریشه واحد

آزمون ریشه­ واحد دیکی- فولر تعمیم­یافته، در این پژوهش، در دو حالت بدون روند و با روند صورت گرفت ونتایج در جدول (3)  نشان داده شده است:. بطور معمول اگر متغیرها در سطح، پایا باشند، انباشته از مرتبه صفر یا I(0) خواهند بود. در غیر اینصورت آزمون ریشه واحد بر روی تفاضل مرتبه اول یا احیانا تفاضل مرتبه دوم این متغیرها صورت       می گیرد. در این تحقیق مراحل فوق بترتیب انجام شد

نتایج حاصل از آزمونهای ریشه واحد (در جدول 3) نشان می دهد که متغیرها انباشته از مرتبه متفاوتی هستند. این امر تخمین ضرایب مدل را در استفاده از روش بکار گرفته شده، با محدودیتهایی روبرو می سازد. با توجه به نتایج تست ریشه واحد، در صورت تخمین مدل با استفاده از روش OLS­، این امر، منجر به ضرایب ساختگی در رگرسیون یا تخمین رگرسیون کاذب می شود. مدل  ARDL چندین امتیاز بر دیگر مدل ها دارد. از جمله آنکه برای سری های زمانی صرف نظر از درجه هم انباشتگی آنها،  بکار گرفته می شود. به این ترتیب مدل ARDL  بر مشکلات نتایج نامانایی داده های سری زمانی غلبه می کند در این روش برخلاف روش یوهانس، نیازی به دانستن درجه درجه همجمعی متغیرهای موجود در مدل نبوده و در آن لازم نیست که درجه پایایی متغیرها یکسان بوده و صرفا با تعیین وقفه های مناسب برای متغیرها می توان مدل مناسب را انتخاب کرد.  ضمن اینکه تعداد بردارهای همجمعی نیز تعیین می شود. دوم حتی برای نمونه های کوچک نتایج کارایی را ارائه میدهد. از اینرو با توجه یافته ها ی فوق، بنظر می رسد که استفاده از روش خود توزیع با وقفه های گسترده ^[13]ARDL)) بهترین حالت است. بعبارت دیگر این بدان معناست که بهترین روش برای تحلیل رفتار کوتاه مدت و بلند مدت متغیر مورد مطالعه در این تحقیق، روش ARDL  است.  از اینرو در این پژوهش از روش ARDL  بعنوان بهترین گزینه استفاده شده است.

4-2-2. برآورد مدل خود توزیع با وقفه های گسترده (ARDL)

به منظور تخمین مدل ابتدا تعداد وقفه­های بهینه برای هر یک از متغیرها به کمک معیارهای آکائیک^[14]، شوارتز بیزین^[15] و حنان کوئین^[16] تعیین می شوند. از آنجا که با توجه به محدودیت مشاهدات آماری، تخمین ضرایب با کمترین وقفه، ضروری به نظر می­رسد لذا معیار شوارتز بیزین (SBC) که امکان تخمین ضرایب را با حداقل وقفه فراهم می­آورد، معیار انتخابی برای تخمین مدل در این تحقیق، است. نتایج حاصل از تخمین مدل  پویا در جدول (4) ارائه شده است. لازم بذکر است که با توجه به آماره  D.Wبه منظور برداشتن مشکل خودهمبستگی و تصحیح فرم معادله رگرسیون، متغیر AR(1) وارد مدل شده و الگو مجدداً تخمین زده شد. نتایج که در جدول (­5) ارائه شده است بیانگر آنست که آماره دوربین واتسون در سطح 5 درصد معنی­دار است.

با توجه به نتایج حاصل از تخمین مدل مشاهده می­شود که وقفه اول لگاریتم شاخص قیمت مصرف­کننده دارای تأثیر مثبت و معنی­دار بر متغیر وابسته است. این بدان معنی است که سطح قیمتها از مقادیر سالهای قبل خود تأثیر مثبت و معنی­داری می­پذیرد. این ارتباط بیانگر تورم انتظاری در جامعه است. به این ترتیب که یک درصد افزایش سطح قیمتها در سال گذشته سبب 5/0 درصد افزایش سطح قیمتها در سال جاری می­شود. نتایج مدل همچنین ارتباط معکوس بین رشد اقتصادی و تورم را نشان می دهد. همانطور که مشاهده می­شود این امر بدان معناست که افزایش GDP واقعی، سبب کاهش سطح عمومی قیمتها و کاهش تورم می شود. بطوریکه یک درصد افزایش در تولید ناخالص داخلی سبب 64/0 درصد کاهش سطح عمومی قیمتها در همان سال می­شود. حجم پول دارای تأثیر مثبت و معنی­دار بر متغیر وابسته در کوتاه­مدت می­باشد. به این معنی که افزایش حجم پول سبب افزایش قیمتها در طی دوره مورد مطالعه شده است ولی بین حجم پول و سطح قیمتها رابطه یک به یک وجود ندارد. به این ترتیب که با یک درصد افزایش در حجم پول، سطح قیمت­ها 24/0 درصد افزایش می­یابد. بنابراین رابطه یک به یک بین حجم پول و تورم در اقتصاد ایران طی دوره مورد مطالعه پذیرفته نمی­شود. نتایج همچنین دلالت بر رابطه مثبت و معنی­دار بین سرعت گردش پول و تورم دارد. ضریب تعیین تعدیل شده در مدل نشانگر قدرت توضیح­دهندگی بالای مدل است.

نتایج آزمونهای تشخیصی حاصل از تخمین مدل فوق در جدول (6) ارائه شده است. آماره­های آزمون های فوق، بیانگر این نکته هستند که همبستگی سریالی و ناهمسانی واریانس و خطای تصریح در مدل تخمین زده شده وجود ندارد. به عبارت دیگر می­توان چنین بیان کرد که الگوی تحقیق به خوبی برازش شده است و قابلیت اطمینان مدل تا حد قابل قبولی بالا است.

4-2-3. بررسی وجود رابطه تعادلی بلندمدت

با توجه به نتایج بدست آمده در صورتیکه مجموع ضرایب با وقفه مربوط به متغیر وابسته کوچکتر از یک باشد، الگوی پویا بسمت الگوی تعادلی بلند مدت گرایش می یابد. برای بررسی آزمون وجود رابطه بلندمدت، آماره  t از رابطه زیر بدست می­آید.

 

انحراف معیار / (1 - ضریب وقفه متغیر وابسته) - آماره محاسباتی

t = (0.55258 – 1)/ 0.099533 = -4.495

آماره محاسبه شده برابر با 49/4- است که از نظر قدر مطلق از مقدار بحرانی جدول بنرجی، دولادو و مستر (1992)^[17]یعنی 82/3- بیشتر است. لذا فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه بلندمدت رد می­شود و به عبارت دیگر رابطه بلندمدت وجود دارد.

4-2-4. نمودارهای مربوط به مدل تخمین زده شده

قبل از تخمین ضرایب بلندمدت مدل برآورد شده از روش ARDL برای درک بهتر مدل تخمینی، لازم است تا مقادیر برازش شده و باقیمانده رگرسیون و نمودار آن، نمودار باقیمانده­های مدل رگرسیون و نمودار هیستوگرام باقیمانده­ها ارائه شوند. برای اطمینان از اینکه مدل تخمین زده شده به درستی تصریح شده است از نمودارهای مقادیر باقیمانده­ها بر اساس مدل و نمودار هیستوگرام باقیمانده­ها استفاده شده است.

در نمودار های فوق که مربوط به مقادیر واقعی رگرسیون و مقادیر برازش شده آن است، به لحاظ اینکه در هر دو نمودار مقادیر واقعی و مقادیر برازش شده رگرسیون، روی هم قرار گرفته­اند، نشان­دهندة این است که رگرسیون برازش خوبی از مدل را ارائه داده است.

شکل (5)که نمودار مقادیر باقیمانده رگرسیون بر اساس مدل ARDL است، بیانگر این نکته است که اجزای اخلال (Residuals) در روند زمانی خود از نظم خاصی برخوردار نیستند این امر دال بر عدم وجود خودهمبستگی بین اجزای اخلال است. درشکل (6)یک منحنی و یک هیستوگرام رسم شده است که اولی نمودار توزیع نرمال برای اجزای اخلال است که به صورت منحنی رسم شده است و دیگری هیستوگرام مربوط به اجزای اخلال مدل برازش شده تحقیق است که تا حدی تصویر واضح­تری از تطبیق هر دو نمودار را نشان می­دهد که گواه دیگری مبنی بر عدم وجود خودهمبستگی بین اجزای اخلال است.

4-2-5. برآورد مدل بلندمدت

با توجه به موارد ذکر شده، اینک می­توان ضرایب بلندمدت مدل را از روش ARDL تخمین زد. چنانچه در تخمین مدل به روش  ARDLمشاهده گردید، اثر بلندمدت متغیرها روی نرخ تورم از روی تخمین کوتاه­مدت مدل میسر نیست. زیرا مقادیر باوقفة متغیر وابسته نیز

خود بر نرخ تورم موثر است. تخمین بدست آمده در جدول (7) ارائه شده است:

با توجه به نتایج حاصل از تخمین مدل بلندمدت ، منفی بودن ضریب تولید ناخالص داخلی در نتایج بدست آمده حاکی از آن است که با افزایش GDP واقعی، سطح عمومی قیمتها و تورم در بلندمدت کاهش می­یابد. این نتایج که بیانگر رابطه بلندمدت بین متغیرهای موجود در مدل است معنادار بودن ضرایب حاصله را تأیید می­کند. بر اساس این نتایج چنانچه تولید ناخالص داخلی10 درصد افزایش یابد سطح عمومی قیمتها 3/9 درصد کاهش می­یابد. رابطه حجم پول و متغیر وابسته نیز ارتباط مثبت را نشان می دهد. این متغیر بیانگر اثری معادل 47/0 درصد بر متغیر وابسته است. متغیر سرعت گردش پول نیز ارتباط مثبت با شاخص قیمت کالاها و خدمات دارد.

4-2-6. آزمون تصحیح خطا

برای بررسی اینکه تعدیل عدم تعادل­های کوتاه­مدت در شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی کالاها و خدمات به سمت تعادل بلندمدت به چه صورت انجام می­شود از یک الگوی تصحیح خطا (ECM) استفاده شده است. الگوهای تصحیح خطا نوسانات کوتامدت متغیرها را به مقادیر تعادلی بلند مدت آنها ارتباط می دهند. آنچه که در این مدل اهمیت دارد ضریب متغیر ECM(-1) است. در مطالعه حاضراین ضریب نشان می­دهد که در هر دوره چند درصد از عدم تعادل کوتاه­مدت در سطح عمومی قیمتها برای رسیدن به تعادل بلندمدت تعدیل می­گردد. به عبارت دیگر چند دوره طول می­کشد تا سطح عمومی قیمتها به روند بلندمدت خویش بازگردد. یافته های آزمون مدل تصحیح خطای مرتبط با رابطه تعادلی بلندمدت که در جدول (8) ارائه شده، نشان می­دهد که کلیه متغیر ها در سطح 1 و 5 درصد معنا دار بوده و ضریب تعدیل یا ضریب تصحیح خطا برابر 45/0- برآورد شده است . این امر بیانگر آن است که در هر سال 45 درصد از عدم تعادل­های موجود در یک دوره در رابطه مزبور در دوره بعد تعدیل می­شود. از اینرو می توان چنین نتیجه گرفت که، تعدیل با سرعت متوسط به سمت تعادل بلندمدت خود گرایش پیدا می­کند.

4-2-7. بررسی پایداری مدل برآورد شده

به منظور بررسی ثبات روابط بدست آمده از برآورد الگوی موردنظر در دوره مورد مطالعه

و اینکه آیا پارامترهای ما از ثبات لازم برخوردارند از روشی که توسط براون و همکاران[18] (1975) ارائه شده استفاده می شود.

نمودار 7. آزمون CUSUM برای الگوی ARDL

 

 

 

 

 

 

منبع: نتایج تحقیق

در روش فوق برای بررسی پایداری ضرایب تخمین­ زده شده در مدل، از آزمون­های گرافیکی CUSUMو CUSUMSQ برای جملات باقیمانده­های الگو استفاده می­شود. بعبارت دیگر آماره هایی که در این آزمون بکار برده می شود عبارتند از آماره جمع انباشت CUSUM و آماره مربع جمع انباشته CUSUMSQ. این آزمون­ها که به صورت گرافیکی ارائه می­گردند در نمودار های 7 و 8 ارائه شده اند.

نمودار8. آزمون  CUSUMSQ برای الگوی ARDL

 

 

 

 

 

 

منبع: نتایج تحقیق

همان­طور که در نمودارهای (7) و (8) ملاحظه می­شود نمودارهای CUSUM و CUSUMS در ناحیه بین دو خط بحرانی در سطح 5% قرار گرفته است. این امر بیانگر این مطلب است که پایداری الگو قابل تایید است.

5. خلاصه و نتیجه­گیری

هدف از این تحقیق بررسی رابطه رشد حجم پول در اقتصاد ایران با سطح عمومی قیمتها و رشد اقتصادی بوده است. بدین منظور با استفاده از داده­های سالانه برای دوره زمانی بعد از انقلاب بین سالهای 1389-1358 و با به کارگیری مدل خودرگرسیونی با وقفه­های توزیعی (ARDL) به بررسی این رابطه در اقتصاد ایران پرداخته شده است.

یافته­های حاصل از تخمین مدل خودرگرسیونی با وقفه­های توزیعی نشان می­دهد که تولید ناخالص داخلی دارای تأثیر منفی و معنی­دار بر شاخص قیمت است. این امر بدان معناست که افزایش GDP واقعی، سبب کاهش سطح عمومی قیمتها و کاهش تورم شده است. حجم پول دارای تأثیر مثبت و معنی­دار بر سطح قیمتها در کوتاه­مدت بوده، به این معنی که افزایش حجم پول سبب افزایش قیمتها در طی دوره مورد مطالعه شده است ولی بین حجم پول و سطح قیمتها رابطه یک به یک وجود ندارد. نتایج همچنین دلالت بر رابطه مثبت و معنی­دار بین سرعت گردش پول و تورم در طول دوره فوق دارد.

یافته­های حاصل از تخمین مدل بلندمدت نشان می­دهد که رابطه بلندمدت بین متغیر ها وجود داشته علاوه بر حجم پول، سایر عوامل اثرگذار بر سطح عمومی قیمتها یعنی تولید ناخالص داخلی واقعی و سرعت گردش پول نیز دارای اثرات معناداری بر آن هستند. منفی بودن ضریب تولید ناخالص داخلی حاکی از آن است که با افزایش GDP واقعی، سطح عمومی قیمتها و تورم در بلندمدت کاهش می­یابد. بدین ترتیب یافته های فوق بیانگر آنست که تولید ناخالص داخلی، و حجم پول از عوامل مؤثر بر تورم در اقتصاد ایران می‌باشند. نهایتاً ، نتایج حاصل از آزمون تصحیح خطا نشان می دهد که بیش از دو سال طول می کشد تا عدم تعادل های کوتاه مدت تورم از بین رفته و به رابطه بلندمدت خویش برسد.

 

---

[1]. استادیار گروه اقتصاد دانشگاه الزهرا و (نویسنده مسئول)، [e-mail]:Email

[2]. کارشناس ارشد اقتصاد، Email: [e-mail]              

[3]. Inflation

[4]. Money Supply

[5]. Monetarists

[6]. Real Effects

[7]. لازم بذکر است که بدلیل عدم انتشار داده های مربوط به تورم در کشور و نبود آمار و اطلاعات رسمی منتشر شده در سالهای اخیر ،  امکان افزایش دوره مورد مطالعه وجود نداشت

[8]. Error Correction Mechanism (ECM)

[9]. Allsopp and Vines (2000)

[10]. Fisher

[11]. Cambridge

[12]. Keynes.

[13]. Autoregressive Distributed Lag (ARDL)

[14]. Akaike

[15]. Schwarts- Bayesian

[16]. Hannan- Quinn

[17]. Banerjee, A., Dolado, J. J. and Mestre, R. (1992)

[18]. Brown et al (1975)

مراجع

منابع

-      اسلامی بیدگلی، غلامرضا و باجلان، سعید. (1387). آزمون نظریه مقداری پول در ایران و بررسی اثربخشی سیاست تثبیت قیمتها با استفاده از مدل­های گارچ. پژوهشنامه اقتصادی، شماره 29، ص 225-205.

-      افشین­نیا، منوچهر. (1377). برآورد تأثیر تغییرات بلندمدت حجم پول و نقدینگی بر سطح عمومی قیمتها در ایران. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 8، ص 120-97.

-      تشکینی، احمد و عباس­نژاد، حسین. (1383). آیا تورم یک پدیده پولی است؟ (مورد ایران). مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 67، ص 212-181.

-      تشکینی، احمد و شفیعی، افسانه. (1384). متغیرهای پولی و مالی و آزمون خنثایی پول. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 35، ص 152-125.

-      طیب نیا، علی. (1374). تبیین پولی تورم: تجربه ایران. مجله تحقیقات اقتصادی، شماره49، صص 74-43.

-      عباسی­نژاد، حسین و شفیعی، افسانه. (1384). آیا در اقتصاد ایران پول واقعاً خنثی است؟ مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 68، ص 154- 115.

-      قوام مسعودی، زهره و تشکینی، احمد. (1384). تحلیل تجربی تورم در اقتصاد ایران. فصلنامه پژوهش­های بازرگانی، شماره 36، ص 105-75.

-      کازرونی، علیرضا و برات اصغری. (1381). آزمون مدل کلاسیک تورم در ایران: روش همگرایی. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره23، ص 139-97.

-      کمیجانی، اکبر و نقدی، یزدان. (1388). بررسی ارتباط متقابل بین تولید و تورم در اقتصاد ایران (با تأکید بر تولید بخشی). پژوهشنامه علوم اقتصادی، سال نهم، شماره 32، ص 124-99.

-       Allsopp, C., and D. Vines. (2000). The Assessment: Macroeconomic Policy. OxfordReview of Economic Policy 16:4, 1–32.

-       Banerjee, A., Dolado, J. J., Hendry, D. F., Smith, G. W. (1986). Exploring Equilibrium Relationships in Econometrics through Static Models: Some Monte Carlo Evidence. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 48, 253- 277.

-       Banerjee, A., Dolado, J. J. and Mestre, R. (1992). On Some Simple Tests for Cointegration: The Cost of Simplicity, Working Pape, Institute of Economics, Aarhus University, Mimeo.

-       Brown RL, Durbin J, Evans JM (1975). Techniques for Testing the Constancy of Regression Relationships over Time." Journal of the Royal Statistical Society ", 37, 149-163.

-       Fisher, Irving (1911). The Purchasing Power of Money. New York MacMillan.

-       Moosa, Imad A. (1997). Testing the Long-run Neutrality of Money in a Developing Economy; the case of India, Journal of Development Economics, Vol. 53, pp. 139-155.

-       Olin Liu and Olumuyiwa S.Adedegi (2000). Determinants of Inflation in the Islamic Republic of Iran: A Macroeconomic Analysis. IMF Working Paper /00/127, July.

-       Shiravni, Hassan. and Wilberate, Barry. (1994). Money and Inflation: International Evidence Based on Contingent Theory. International Economic Journal, Vol. 8, No.1:11-21.

-       Tang, Chor Foon. (2008). Is inflation always a monetary phenomenon in Malaysia? Economics Programme, School of Social Sciences, University Sains Malaysia, September.