بررسی تطبیقی دو آیین میترایی و ایزدی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 10، شماره 36، مهر 1393، صفحه 117-142   

نویسندگان

مصطفی دماوندی^{* 1}؛ سامان رحمان زاده²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

آیین میتراآیینی با‌نفوذ و مؤثر در تاریخ ادیان و آیین‌های جهان بوده است. آیین ایزدی نیز آیینی محلّی در منطقه‌ای کوچک از کردستان است که تحت تأثیر آیین‌های مختلف، از جمله آیین میترا قرار گرفته است. پرسش اصلی این مقاله این است که آیین میترا بیشتر بر چه بخش‌هایی از آیین ایزدی تأثیر نهاده است. به منظور پاسخ گفتن به این پرسش با روش اسنادی و با بررسی نظریّات محققان در‌بارة دو آیین، جنبه‌های تشابه آنها استخراج شده است. بر این اساس، در چهار بخش مناسک، باورها، اساطیر و جشن‌هاتطبیق و همسانی مشاهده می‌شود و در بخش تاریخ و جغرافیا نیز بررسی اشتراکات نیازمند تحقیقات بیشتراست؛ در قسمت مناسک دینی، در نماز، روزه و حج (ضیافت همگانی) و در بخش باورها، در رازآمیزی، درجات هفت‌گانةسلوک،تثلیث خدایان و نقش اهریمن در هردو آیین همسانی وجود دارد. در بحث اساطیر نیز در تولّد میترا و یزید‌بن مسافر و توتم‌هایی مانند خروس، گاو، مار، سگ و عقرب اشتراکاتیدیدهمی‌شود. دو جشن مهرگان و میلاد میترا نیز با جشن همگانی و بلنده برابر هستند.

کلیدواژه‌ها

دین؛ اسطوره؛ بررسی تطبیقی؛ آیین میترا؛ آیین ایزدی

مراجع

 

آموزگار، ژاله. 1386. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

ابن بطوطه. 1361. سفرنامه. ترجمة محمدعلی موحد. تهران: علمی و فرهنگی.

اولانسی، دیوید. 1385. پژوهشی نو در میتراپرستی. ترجمة مریم امینی. تهران: چشمه.

باقری، مهری. 1386. دین‌های ایران باستان. تهران: قطره.

بویس، مری. 1386. زردشتیان؛ باورها و آداب دینی آنها. چ9. ترجمة عسکر بهرامی. تهران: ققنوس.

بهار، مهرداد.1390. از اسطوره تا تاریخ. چ7. تهران: چشمه.

تونجی، محمّد. 1380. یزیدیان یا شیطان‌پرستان. تهران: عطایی.

حسنی، سید‌عبدالرزاق. 1312. «یزیدیه یا شیطان‌پرستان». ارمغان. ترجمة علیرضا میرزا‌ خسروانی. ش154.

ـــــــــــــــــــ. 1374. «الیزیدیه». رسالة‏ الاسلام. س7. ش3.

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهشن. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس.

داونی، سوزان. 1385. «نگاره‌های سوریه‌ای از گاوکشی‌های مهرا». دین مهر در جهان باستان. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: توس.

دملوجی، صدیق. 1368ق. تاریخ الیزیدیه. موصل: طبقه الاتحاد.

راسل، جیمز. آر. 1382. «یزیدی‌ها». چیستا. ترجمة منیژه مشیری‌مقدم. ش204 و 205.

رشید، شهمردان. بی‌تا. آثار مهرپرستی در دین ایزدی و پرستش شیدان نه شیطان. بی‌نا.

ره‌شو، خلیل. 2004. په‌رن ژ ئه‌ده‌بی دینی ئیزدیان. به‌رگی‌ئیکی. دهوک: سپیریز.

سمعانی، ابن سعد عبدالکریم. 1408ق. الانساب. تقدیم و تطبیق عبدالله‌عمر البارودی. بیروت: دارالجنان.

غضبان، جعفر. 1341. یزیدیها و شیطان‌پرستها. تهران: عطایی.

کرین بروک، فیلیپ. 1388. «یزیدیان و اهل حق کردستان». هفت‌آسمان. ترجمة سیدسعیدرضا منتظری. ش42.

کومن، فرانتس. 1386. دین مهری. ترجمة احمد آجودانی. تهران: ثالث.

گات‌ها: کهن‌ترین بخش اوستا. 1384. تهران: اساطیر

گاسکه، آمده. 1390. پژوهش در کیش میترا. ترجمة جلال ستاری. تهران: میترا.

گیمن، دوش.1390. اورمزد و اهریمن. ترجمة عباس باقری. تهران: فرزان.

لوگله، مارسل. 1385. «دست دادن در آیین‌های رازوارانه‌ مدیترانه‌ای». دین مهر در جهان باستان. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: توس.

محمدی ملایری، محمد. 1382-1375. «یزیدی‌ها و کیش و آیین آنها». تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. تهران: توس.

مرکلباخ، راینهولد. 1387. میترا: آیین و تاریخ. ترجمة توفیق گلی‌زاده. تهران: اختران.

ورمازرن، مارتین. 1386. آیین میترا. ترجمة بزرگ نادرزاد. تهران: چشمه.

وهبی، توفیق. 1347. دین الکرد القدیم. ترجمة جمیل بندی روژبیانی. نشریه العرفان. ش560 و 570.

هورمی، هسو. 2008. ئیزدیاتی در 100 پرسان دا. هه‌ولیر: چاپخانة حاجی‌هاشم.

یشت‌ها. 1377. گزارش و ترجمه ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.

 

Engish Source

Isya, Joseph. 1919. devil worship (the scard books and tradition of the yezidiz) USA: boston

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Amuzgār, Zhaleh. (2007/1386SH). Tārikh-e Asātiri-e Irān. Tehran: SAMT.

Bagheri, Mehri. (2007/1386SH). Din-hā-ye Iran-e bāstān. Tehran: Ghatreh.

Bahār, Mehrdād. (2011/1390SH). Az ostoureh tā tārikh. 7^th Ed.Tehran: Cheshmeh.

Boyce, Mary. (1386/2007SH). Zardoshtiyān: bāvar-hā va ādāb-e dini-ye ānhā (Zoroastrians, their religious beliefs and practices).Tr. by ‘Askar Bahrāmi.‌9^th ed. Tehran: Ghoghnous.

Cumont, Franz Valéry Marie. (2009/1388SH). Din mehri (The mysteries of Mithra). Tr. by Ahmad Ājoudāni. Tehran: Sāles.

Dādegi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondehesh. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Damlouji, Seddigh. (1948/1368GH). Tārikh-e Alyazidiyeh. Mousel: Alettehād.

Downey, B. Suzan. (2006 /1385SH). Negāreh-hā-ye Souriyeh’i az gāv koshi-hā-ye Mitrā (Syrian Images of Mithras Tauroctonos).Tr. by Mortezā Sāgheb far. Tehran: Tous.

Gasquet, Amedee Louis Ulysse. (2011/1390SH). Pazhouhesh dar kish va asrar-e Mitra (Essai sur le culte et les mystères de Mithra). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Mitra.

Gāt-hā: kohantarin bakhshe Avesta. (2005/1384SH). Tehran: Asātir.

Ghazbān, Ja’far. (1962/1341SH).Yazidi-hā va sheytān parast-hā. Tehran: Atā’i.

Guillemin, Jacques Duchesne. (2011/1390SH). Urmazd va ahriman (Ormazd et Ahriman: L’aventure dualiste dans l’antiquité). Tr. by ‘Abbas Bāgheri. Tehran: Farzān.

Hasani, Seyyed ‘Abdorrazzagh. (1933/1312SH). "Yazidiye yā sheiytān parastān".Tr. by ‘Alirezā Mirzā Khosravāni.Armaghān. No. 154.

Hasani, Seyyed ‘Abdorrazzagh. (1993/1372SH)." ‘Alyazidiyeh. Resālatol’eslām". Year 7. No. 3.

Hormi, Hasou. (2008). ’Izdiyāti dar sad pirsan dā (Kurdish). Arbil: Chapkhaneh-ye Hāji Hāshem.

Ibn Battuta. (1982/1361SH). Safarnāmeh (The travels of Ibn Battuta).Tr. by Mohammad ‘Ali Movahed. Tehran: ‘Elmi va farhangi.

Kreyenbroek, Philip. (2009/1388SH). "Yazidiyān va ahl-e haghe Kordestān". Tr. by Seyyed Sa’eid Rezā Montazeri. Haft āsemān. No. 42.

Lugle, Marcel. (2006/1385SH). Dast dādan dar aein-hā-ye Rāzvrāneh Meditaranehei.Din mehr dar jahan-e bāstān (‎Etudes mithriaques: actes du 2e congres international). Tr. by Mortezā Sāghebfar. Tehran: Tous.

Merkelbach, Reinhold. (2008/1387SH). Mitrā: ā’in va tārikh(Mithras - Ein persisch-römischer Mysterienkult). Tr. by Towfigh Gholi zādeh. Tehrān: Akhtarān. 

Mohammadi Malāyeri, Mohammad. (1996-2003/1375-1382SH). Yazidi-hā va kish o Ā’ine  ānhā. Tārikh va farhang-e Iran dar dowrān-e enteghāl az ‘asr-e sāsāni be ‘asr-e eslāmi. Tehran: Tous.

Rasho, Khalil. (2004). Parn zh adabi dini Izad-yān (Kurdish). Vol. 1. Dhok: Sprez.

Rashid, Shahmardān. (n.d). Āsār-e Mehr parasti dar din-e izadi va parasteshe-e sheidān na sheitān. Anon.

Russell, james R. (2003/1382SH). "Yazidi-hā (Yazidis)".Tr. by Manizheh Moshiri Moghaddam.Chistā. No. 204 va 205.

Sam’ āni, ibn Sa’d ‘Abdolkarim. (1987/1408GH). Al’ansāb. Taghdim va tatbigh ‘Abdollāh ‘Omar Albāroudi. Beirut: Dāroljanān.

Tounji, Mohammad. (2001/1380SH). Yazidiyān yā sheytān parastān. Tehran: Atā’i.

Ulansey, David. (2006/1385SH). Pazhouheshi now dar mitrā parasti (The Origins of the Mithraic Mysteries: Cosmology and Salvation in the Ancient World). Tr. by Mryam Amini. Tehran: Cheshmeh.

Vahbi, Towfigh. (1968/1347SH). Din alkard alghadim. Tr. by Jamil Bandi Rouzhbayāni.Nashriye-ye Al’erfān. No. 560 va 570.

Vermazern, Martin. (2007/1386SH). A’in-e mitrā (Ayien Mitra).Tr. by Bozorg Nāderzād. Tehran: Cheshmeh.

Yashthā (1998/1377SH). Ed. byEbrāhim Poordāvoud. Tehran: Asātir.