رابطه بینامتنیّت میان سوانح‌العشّاق و عبهرا‌لعاشقین

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 10، شماره 36، مهر 1393، صفحه 285-316   

نویسندگان

منصوره مختاری^{* 1}؛ محبوبه مباشری²؛ قدم علی سرامی³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزّهرا (س)

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد زنجان

چکیده

رساله‌هایسوانح‌العشاق احمد غزّالی و عبهرالعاشقین روزبهان بقلی شیرازی از جمله رساله‌هایی هستند که به لحاظ موضوع، شیوه بیان، چگونگی به‌کارگیری زبان، و محتوا مشترکات زیادی دارند. خوانش همزمان و مطالعه بینامتنی این دو رساله می‌تواند شناخت ما را از قابلیّت‌های این آثار دگرگون سازد و با ویژگی‌های مشترک یا منفرد آنها آشنا نماید. بعد از مطالعه بینامتنیِ این دو رساله طبق نظریه ژرار ژنت، معلوم شد که عبهرالعاشقین به اشکال صریح، غیر صریح و ضمنی در ساختار کلّی و جزئی، اعمّ از گزینش واژه، عبارت، اعلام، تلمیح به آیات و احادیث و داستان‌ها و بسیاری از اصطلاحات عرفانی و حتّی تفکّر حاکم بر اثر تا حدّ زیادی از سوانح‌العشّاقمتأثّر بوده است. با وجود ویژگی گفت‌وگومندی و چندصدایی در این دو رساله، هریک دارای ویژگی‌های منفردِ خاصّی نیز هستند و رابطه بینامتنی آنها وسیع‌تر از قیاس و تطبیق و برداشت مستقیم از متون پیشین است.

کلیدواژه‌ها

سوانح‌العشّاق؛ عبهرالعاشقین؛ نظریه ادبی؛ بینامتنیّت؛ ژرار ژنت

مراجع

 

کتابنامه

آلن، گراهام. 1385. بینامتنیّت. ترجمة پیام یزدان‌جو. ویراست دوم. تهران: مرکز.

احمدی، بابک. 1391. ساختار و تأویل متن. چ14. تهران: مرکز.

برتلس، یوگنی ادوارد ویچ. 1382. تصوّف و ادبیّات تصوّف. ترجمة سیروس ایزدی. چ3. تهران: امیرکبیر.

پورجوادی، نصرالله. 1358. سلطان طریقت. تهران: آگاه.

تودوروف، تزوتان. 1377. منطق گفت‌وگویی. ترجمة داریوش کریمی. تهران: مرکز.

رستگار فسایی، منصور. 1380. انواع نثر فارسی. تهران: سمت.

روزبهان بقلی شیرازی. 1383. عبهرالعاشقین. تصحیح و مقدّمه هانری کربن و محمّد معین. تهران: منوچهری.

روزبهان ثانی، عبداللطیف‌بن صدرالدین ابی‌محمّد. 1347. روح‌الجنان فی سیرة الشیخ روزبهان. به کوشش محمّد تقی دانش پژوه.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1388.جست‌وجو در تصوّف ایران. تهران: امیرکبیر.

صفا، ذبیح‌الله. 1386. تاریخ ادبیّات در ایران. ج2. چ14. تهران: فردوس.

عبّادی، قطب‌الدین ابوالمظفر منصوربن اردشیر. 1374. التّصفیة فی احوال المتصوفه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

علوی‌مقدّم، مهیار. 1377. نظریه‌های نقد ادبی معاصر. تهران: سمت.

عین‌القضات همدانی. 1389. تمهیدات. با مقدّمه و تصحیح و تحشیه و تعلیق عفیف عُسیران. چ8. تهران: منوچهری.

غزّالی، احمد. 1388. مجموعه آثار فارسی احمد غزّالی. به اهتمام احمد مجاهد. چ4. تهران: دانشگاه تهران.

فخرالدین عراقی. 1384. لمعات. تصحیح محمّد خواجوی. چ3. تهران: مولی.

فولادی، علیرضا. 1389. زبان عرفان. چ3. قم: فراگفت.

کارل، ارنست. 1383. تجربة عرفانی و شطح ولایت در تصوّف ایرانی. ترجمه و توضیحات و تعلیقات کوروش دیوسالار. تهران: مرکز.

کربن، هانری. 1386. نرگس عاشقان. ترجمة محمّد‌علی اخوان. تهران: اخوان خراسانی.

مدرسی، فاطمه و مونا همتی و مریم عرب. 1390. «شطحیّات عین‌القضات همدانی». فصلنامة علمی پژوهشی ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش25.

نامور مطلق، بهمن. 1386. «ترامتنیّت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها». پژوهشنامة علوم انسانی. ش56.

ــــــــــــــــ. 1390. درآمدی بر بینامتنیّت. تهران: سخن.

نیکلسن، ر. ا. 1341. اسلام و تصوّف. ترجمة محمّد‌حسین مدرّس نهاوندی.

 

English Sources

Bakhtine‚ Mikhail. 1975. Esthẻtiqe et thẻorie du roman. Paris: Gallimar. Genette‚ Gẻrard. 1982. Palimsestes. Paris: seuil.

 

 

 

References

‘Ein-ol-qozāt Hamedāni, Abo-l-ma’āli ‘Abd-ollāh. (1991/1370SH). Tamhidāt.Ed. by ‘Afif ‘Oseirān. 8^th Ed. Tehran: Manouchehri.

‘Erāqi, Sheykh Fakhr-oddin Ebrāhim. (2005/1384SH). Loma’āt. Ed. by Mohammad Khajavi. Tehran: Mowlā.

Ahmadi, Bābak. (1993/1372SH). Sākhtār o ta’vil-e matn. 14^th Ed. Tehran: Markaz.

‘Alavi Moqaddam, Mahyār. (1998/1377SH). Nazariyeh-hā-ye naqd-e adabi-ye mo’āser. Tehran: SAMT.

Baqli shirāzi, Rouzbahān. (1981/1360SH). ’Abhar-ol-’āsheqin.Ed. by Hanry Corbin & Mohammad Mo’in. Tehran: Manouchehri.

Bertls, Evgenii Eduardovich. (2003/1382SH). Tasavvof va adabiyāt-e tasavvof. Tr. by Sirous Izadi. 3^rd Ed. Tehran: Amirkabir.

Corbin, Henry. (2007/1386SH). Narges-e ‘Āsheqān (Le Jasmin des Fidèles d’amour (Kitâb-e ‘Abhar al-Âshiqîn). Tr. by Mohammad ‘Ali Akhavān. Tehran: Akhavan-e Khorāsāni.

‘Ebādi, Qotb-oddin Abol-Mozaffar Mansour ibn Ardeshir. (1995/1374SH). A-ttasfiyah fi ahvāl-el-motassavafa.Ed. by Gholamhosein Yousefi. Tehran: Bonyād-e farhang-e Iran.

Ernst, Carl W. (2004/1383SH). Tajrobeh-ye erfāni vas shath-e velāyat dar tasavvof-e Irani. (Rūzbihān Baqlī: Mysticism and the Rhetoric of Sainthood in Persian Sufism). Ed. by Kurosh Divsalār. Tehran: Markaz.

Foulādi, ‘Alirezā. (2010/1389SH). Zabān-e ‘Erfān. 3^rd Ed. Qom: Farāgoft.

Ghazāli, Ahmad. (2009/1388SH). Majmou’e-ye āsār-e fārsi-ye ahmad ghazāli. Ed. By Ahmad Mojāhed. 4^th Ed.Tehran: university of Tehran.

Graham, Allen. (2006/1385SH). Beynāmatniyyat (Intertextuality).Tr. by Payām Yazdānjou. 2^nd Ed.Tehran: Markaz.

Modarresi, Fātemeh va Mouna Hemmati, Maryam ‘Arab. (2011/1390SH)."Shathiyyāt-e ‘Ein-ol-ghozzat-e Hamedāni". Faslnāmeh-ye adabiyāt-e erfāni va ostoureh shenākhti. No. 25.

Nāmvar Motlagh, Bahman. (2007/1386SH). "Tarāmayniyyat motāle’e ravābete yek matn bā digar matn-hā". Pazhouheshnāmeh-ye ‘ulum-e ensāni.No. 56.

Nāmvar Motlagh, Bahman. (2011/1390SH). Darāmadi bar baynāmatniyyat. Tehran: Sokhan.

Nicholson, Reynold. A. (1962/1341SH). Eslām va tasavvof. Tr. by Mohammad Hossein Modarres Nahāvandi.

Pourjavādi, Nasrollāh. (1979/1358SH). Sultan-e tarighat. Tehran: Agah.

Rastgār Fasāei, Mansour. (2001/1380SH). Anvā’-e nasr-e Farsi. Tehran: SAMT.

Rouzbahā Sāni, ‘Abdol-latif ibn Sadr-eddin abi Mohammad. (1968/1347SH). Rouh-ol-janan fi Sirat-ol-sheikh Rouzbahān.With the efforts of Mohammad Taqi Dānesh Pazhouh.

Safā, Zabih-ollah. (1997/1386SH). Tārikh-e adabiāt dar Iran.Vol. 1. 14^th Ed. Tehran: Ferdows.

Todorov, Tzvetan. (1998/1377SH). Manteq-e goft-o-guei (Mikhail Bakhtin: the dialogical principle). Tr. by Dārioush Karimi. Tehran: Markaz.

Zarrinkoub, Abd-olhosein. (2009/1388H). Jost o Jou dar Tasavvof-e Iran. Tehran: Amirkabir.