خرقه‏سوزی در شعر حافظ

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 10، شماره 34، فروردین 1393، صفحه 11-42   

نویسندگان

خدیجه حاجیان^{* 1}؛ سعید بزرگ بیگدلی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

«خرقه‌پوشی» از جمله آیین‌ها و رسوم رایج تصوف است که گاه آدابی دیگر همچون «خرقه‏ ‌انداختن» یا «تخریق خرقه»، «خرقه از سر به‏درآوردن» و «خرقه از سر برکشیدن» را به همراه داشته است؛ «تخریق خرقه» بیشتر به هنگام وجد به‏ویژه در مراسم سماع صوفیانه رخ می‌داده است؛ «خرقه از سر به‏درآوردن» گاه از سر وجد بوده است و گاه برای زدودن کدورت میان دو صوفی، و «خرقه از سر برکشیدن» برای تنبیه صوفی خاطی در خانقاه‏ها رایج بوده است. به نظر می‌رسد «خرقه‏سوزی» نیز از جمله آدابی بوده که با «خرقه‌پوشی» ‌ارتباط داشته است. اگرچه در منابع اصلی صوفیه و نیز پژوهش‏هایی که تاکنون در این زمینه انجام گرفته است، مطلبی قابل استناد به دست نیامده است، این اصطلاح در شعر عرفانی فارسی، از جمله اشعار عطار، سعدی، مولوی، قاسم انوار، فخر‌الدین‌ عراقی و حافظ بازتابی نسبتاً گسترده دارد. در این مقاله کوشش شده است ضمن بررسی اجمالی خرقه و خرقه‌پوشی در اشعار عرفانی فارسی، به تحلیل و نقد «خرقه‌سوزی» به‏ویژه در اشعار عطار و حافظ پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

تصوف؛ خرقه‎پوشی؛ خرقه‌سوزی؛ عطار نیشابوری؛ حافظ شیرازی

مراجع

کتابنامه
باخرزی، ابوالمفاخر یحیی. 1418 . اورادالاحباب و فصوص الآدا . ب به کوشش
ایرج افشار. چ 9. تهران: فرهنگ ایران زمین.
پورنامداریان، تقی. 1489 . گمشده لب دری.ا تهران: سخن.
جنید شیرازی ، معین الدین ابوالقاسم . 1498 . شدالازار فی حط الاوزار عن
زوارالمزا . ر به تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی . تهران : چاپخانه
مجل .
حافظ شیرازی، خواجه شم الدین محمد. 1481 . دیوا . ن تصحیح امیرهوشنگ
ابتهاج. چ 19 . تهران: کارنامه.
چارده روایت : مجموعه .» شرح یق بیت دشوار « . خرمّشاهی، بهاءالدین. 1476
مقاله درباره شعر و شخصیت حاف . ظ تهران: کتاب پرواز.
. شع . ر س 9. ش 11 و 17 .» خرقه سوزی؛ آیین رندانه اما آرمانی « . دادبه، اصغر. 1469
دارابی، محمدبن محمد. 1479 . لطیفه غیب . ی چ 9. شیراز: کتابخانه احمدی.
روزبهان بقلی شیرازی. 1479 . عبهرالعاشقی . ن تصحیح هانری کربن و محمد معین.
چ 9. تهران: منوچهری.
گلگشت در شعر و .» ماجرا کردن و خرقه سوختن « . ریاحی، محمدامین. 1463
اندیشة حاف . ظ چ 9. تهران: علمی.
زرّین کوب، عبدالحسین. 1469 . نقش بر آ : ب در حاشیة دیوان حافظ. چ 3. تهران :
علمی.
. کیهان فرهنگ . ی س 1 .» خرقه سوزی در شعر حافظ « . زیبایی، محمدعلی. 1476
. ش 8
سجادی، علی محمد. 1483 . خرقه و خرقه پوش . ی چ 9. تهران: علمی و فرهنگی.
سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدین. 1481 . بوستان )سعدی نامه(. تصحیح
غلامحسین یوسفی. چ 6. تهران: خوارزمی.
. 1467 . کلیا . ت تصحیح محمدعلی فروغی.
چ 10 . تهران. امیرکبیر.
. 1478 . گلستا . ن تصحیح غلامحسین یوسفی.
تهران: خوارزمی.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم. 1480 . دیوا . ن به سعی و اهتمام مدرس
رضوی. چ 1. تهران: کتابخانة سنایی.
سودی بسنوی، محمد. 1461 . شرح سودی بر حاف . ظ ترجم ة عصمت ستارزاده .
ج 1. تهران: دهخدا.
سهروردی، شهاب الدین ابوحفص عمر. 1473 . عوارف المعار . ف ترجمة ابومنصور
عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی و فرهنگی.
حافظ شناس . ی به .» خرقه و خرقه سوزی « . شفیعی کدکنی، محمدرضا . 1477
کوشش سعید نیاز کرمانی. چ 1. تهران: پاژنگ.
. 1481 . چشیدن طعم وقت؛ا ز میراث عرفانی ابوسعید
ابوالخیر. تهران: سخن.
 صائب تبریزی، محمدعلی. 1460 . دیوا . ن به کوشش محمد قهرمان . ج 1. چ 9
تهران: علمی و فرهنگی.
. طبرسی، حسن بن فا . 1436 . مکارم الاخلا . ق ترجمة ابراهیم میرباقری . چ 9
تهران: پیام آزادی.
عارف قزوینی، میرزا ابوالقاسم. 1418 . کلیات دیوا . ن چ 8. تهران: امیرکبیر.
عبّادی مروزی، ابوالمظفر منصوربن اردشیر . 1479 . مناقب الصوفی . ه مقدمه و
تصحیح نجیب مای هروی. تهران: مولی.
عراقی، شیخ فخرالدین ابراهیم. 1441 . کلیا . ت به کوشش سعید نفیسی . تهران :
کتابخانة سنایی.
عزالدین کاشانی، محمودبن علی. 1476 . مصباح الهدایه و مفتاح الکفای . ه تصحیح
جلال الدین همایی. تهران: هما.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1449 . الهی نام . ه تصحیح فؤاد روحانی. تهران :
زوّار.
. 1411 . تذکرة الاولی.ا تصحیح محمد استعلامی.
چ 9. تهران زوّار.
. 1461 . دیوا . ن تصحیح تقی تفاّلی، چ 9. تهران:
علمی و فرهنگی.
. 1487 . مختارنامه: مجموعة رباعیا . ت تصحیح و
مقدمه محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 4. تهران: سخن.
. 1481 . مصیبت نام . ه تصحیح نورانی وصال .
چ 6. تهران: زوّار.
. 1484 . منطق الطی . ر مقدمه، تصحیح و تعلیقات
محمدرضا شغیعی کدکنی. تهران: سخن.
غزّالی، احمدبن محمد. 1460 . مجموعة آثار فارسی احمد غزال . ی با اهتمام احمد
مجاهد. تهران: دانشگاه تهران.
مقالات فرزا . ن با اهتمام احمد .» معنای دو بیت از حافظ « . فرزان، سیدمحمّد. 1417
اداره چی گیلانی. تهران: چاپخانه حیدری.
قاسم انوار. 1446 . کلیا . ت مقدمه و تصحیح سعید نفیسی. تهران: کتابخانة سنایی.
کمال خجندی. 1961 م. دیوا . ن به اهتمام . شیدفر. مسکو: دانش.
کمال الدین اسماعی اصفهانی. 1467 . دیوان. ا ز روی نسخة چاپ سنگی بمبئی .
تهران: روزنه.
کیانی )میرا(، محسن. 1479 . تاریخ خانقاه در ایران.ت هران: طهوری.
. یغم.ا ش 1. س 19 .» یق بیت از حافظ « . کمره ای، سیدمحمدعلی. 1498
مرتاوی، منوچهر. 1483 . مکتب حاف . ظ چ 3. تبریز: ستوده.
مقدسی، حافظ ابی الفا محمدبن طاهر . 1460 ه.ق. صف التصف . به اهتمام
احمد الشرباصی. قاهره: دارالتألی .
مولوی، جلال الدین محمد. 1487 . کلیات شم . چ 9. تهران: هرم .
هجویری، عثمان بن علی . 1463 . کش المحجو . ب به کوشش محمدحسین
تسبیحی)رها(. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی.
. 1487 . کش المحجو . ب تصحیح و تعلیقات محمود
عابدی. تهران: سروش.