تحلیل خوابهای صوفیان در رسالۀ قشیریه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 10، شماره 34، فروردین 1393، صفحه 67-105   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

احمد رضایی^{* 1}؛ بهاءالدین اسکندری²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم –

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

خواب یا رؤیا از جمله مقولاتی است که از دیرباز ذهن انسان را به خود مشغول داشته است؛بشر همواره کوشش کرده به طرق گوناگون به دنیای راز آلود خواب و حوادثی که در خواب برای وی روی می دهد وارد شود و به ویژگیهای این جهان نامکشوف پی ببرد؛عالمان حوزه های مختلف دانش بشری نیز در طول قرون و اعصار بدین موضوع توجه کرده اند،عرفا و صوفیه،الاهیون،روانشناسان و روانکاوان،زیست شناسان و ... هریک به گونه ای و از زاویه ای به بررسی این موضوع پرداخته اند.به نظر می رسد دستمایۀ همۀ آنان یکسان بوده وآن عبارت است از خواب و رؤیایی که کسی دیده یا نقل شده است؛ اینان بررسی و تحلیل خواب ورؤیا را راهی برای ورود به روان و جهان ذهن و اندیشه و یا جهان ماورا و آن سوی مرزهای حس وتجربه می دانند.
در متون صوفیه و متصوفه نیز همانطور که اشارت رفت،خواب از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه بوده و آنان علاوه بر بحث دربارۀ نفس خواب ، رؤیا،حُلم،واقعه و... به بیان خوابهای خویش ودیگران نیز پرداخته اند و در برخی آثار خویش فصل یا بابی را به این موضوع اختصاص داده اند.به نظر می رسد بررسی و تحلیل خواب در این گونه آثار راهی است به جهان ذهن و اندیشۀ آنان و شاید بتوان از این راه به گوشه ای از اشتغالات ذهنی و دغدغه های روحی آنان راه یافت.از این روی در پژوهش حاضر ضمن توجه به معانی لغوی و اصطلاحی خواب،خواب از دیدگاه صوفیه،خواب از منظر علمی،نظریات پیرامون خواب و... به بررسی ،طبقه بندی و تحلیل خوابهای رسالۀ قشیریه به عنوان یکی از متون اصلی صوفیه پرداخته ایم و نود خوابی را که در این متن آمده با توجه به کیفیت روایت،خواب بین و محتوای خواب بدین گونه دسته بندی و تحلیل کرده ایم: 1) دیدن خدا را در خواب 2) دیدن پیامبر را در خواب3) دیگر صوفیان را در خواب دیدن3-1)خوابهای که خواب بین یا راوی مشخص و معلومی دارند.3-2) خوابهای که خواب بین یا راوی مشخص و معلومی ندارند 5) دین ابلیس را در خواب.6) سایر خوابها.

کلیدواژه‌ها

خواب؛ صوفیه؛ رسالۀ قشیریه؛ تحلیل

مراجع

کتابنامه
ابوعلی عثما نی، حسن بن احمد . 1463 . ترجمة رسالة قشری . ه تصحیحاتو استدراکات بدیع الزمان فروزانفر. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.
اتکینسون، ریتا. ال و دیگران. 1481 . زمینة روانشناسی هیلگار.د ترجمة
محمدتقی براهنی و همکاران. ویراست جدید. تهران: رشد.
احمدوند، محمدعلی . 1481 . روانشناسی فیزیولؤژی . ق چ 9. تهران :دانشگاه پیام نور.
اصفهانی، راغب. 1396 . مفردات الفاظ قرآ . ن چ 9. قم: منشفف راط یعیعففةالن ر.
. پورنامداریان، تقی. 1461 . رمز و داستان های رمزی در ادب فارس . ی چ 3تهران: علمی و فرهنگی.
توئیچ ، پ . 1464 ال . اکنکار؛ کلید جهان های اسرا . ر ترجمة هوشنگ
اهرپور. تهران: دنیای کتاب.
. 1464 ب. دفترچة معنو . ی ترجمة هوشنگ اهرپور . تهران:دنیای کتاب.
خداپناهی، محمدکریم. 1480 . روانشناسی فیزیولؤژی . ق تهران: سمت.
عزالدین کاشانی، محمود. 1469 . مصففففبا الهدایففففة م تففففا الة ایففففة.تصحیح جلال الدین همایی. چ 3. تهران: هما.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم . 1447 . تفففذکرة الا لیفففا.تصحیح میرزامحمدخان قزوینی. چ 4. تهران: چاپخانة مظاهری.
فروم، اریق. 1478 . زبان از یاد رفت . ه ترجمة ابراهیم امانت. چ 1. تهران:مروارید.
. فروید، زیگموند. 1484 . تفسیر خوا . ب ترجمة شیوا رویگریان . چ 9تهران: مرکز.
فعالی، محمدتقی. 1487 . آفتاب و سایه ه.ا چ 4. تهران: نجم الهدی.
فیومی، احمدبن محمد . 1491 . مصباح المنیر )فی غریب الشرح الکبیر
للرافعی(. مصر: طبعه المطبعه المیمنی . ه
کرامر، تاد و منسون، داگ. 1467 . اکنکار حکمت باستانی برای عصرحاض . ر تهران: دنیای کتاب.
کورت، هان . 1481 . فرهنگ جامع تعبیر خوا . ب ترجمة سیدمحمدعلیشجاعی. چ 4. تهران: دانشگاه تهران.
مظاهری سی ، حمیدرضا. 1486 . جریان شناسی انتقادی عرفان هاینوظهو . ر قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
معظمی، داوود. 1490 . مقدمات نوروسایکولؤژی . ق چ 10 . تهران: سمت.
مولوی، جلال الدین محمد . 1461 . مثنوی معنو . ی دفتر اوّل. تصحیحرینولد الین نیکلسون. تهران: توس.
نسفی، عزیزالدین. 1487 . کتاب الانسان الکام . تصحیح و مقدمة ماریژانموله. چ 8. تهران: طهوری.
یونگ، کارل گوستاو . 1419 . انسان و سمبول های . ش ترجمة ابوطالبصارمی. تهران: امیرکبیر.
. 1486 . سمینار یونگ دربارة زرتشتِ نیچه .ترجمة سپیده حبیب. تهران: کاروان.