طنز؛ زبان تبلیغ و اعتراض در متون عرفانی و سوررئالیستی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 10، شماره 34، فروردین 1393، صفحه 219-239   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ناصر علیزاده¹؛ ویدا دستمالچی^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

طنز عکس‏العملی ناشی از ناخرسندی یا عدم تعادل و تناسب است که می‏تواند بستری هنری و به تبع آن تأثیرگذار برای اعتراض و اصلاح فراهم کند. ادبیّات طنز در پس ظاهر سرگرم‏کننده‏اش با زبانی کم‏خطر، از کاستی‏های عمیق اجتماعی انتقاد می‏کند. ورود ادبیّات طنز به حیطۀ انواع ادبی بهترین شاهد این مدعا است. زبان طنزآمیز برخی از متون عرفانی که منعکس‏کنندة اوضاع اجتماعی و فرهنگی حاکم بر روزگار آفرینش خود هستند، ابزاری ادبی برای عصیان در برابر جامعه و تبلیغ باورهای درست از طریق نقد باورهای نادرست است. کنایه‏های طنزآمیز سوررئالیست‏ها در سال‏های قبل و بعد از جنگ جهانی اوّل، جامعۀ مسیحی اروپا، انسان اروپایی، اندیشۀ غربی و متعلّقات آن را هدف ریشخند قرار می‏دهد. با توجّه به تأثیرپذیری سوررئالیسم از عرفان اسلامی، تشابهاتی بین این دو مکتب پدید می‏آید که «زبان طنزآمیز» یکی از آنها است. در این مقاله، با اذعان به تفاوت‏های اساسی دو مکتب از نظر فکری و هنری و صرف نظر از آنها، زبان طنزآمیز آنها با رویکرد تطبیقی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

طنز؛ اعتراض؛ اصلاح؛ ادبیّات عرفانی؛ ادبیّات سوررئالیستی

مراجع

کتابنامه
ادونی ، علی احمد سعید. 1480 . تصوف و سوررئالیسم.ت هران: روزگار.
اصلانی، محمدرضا. 1490 . فرهنگ واژگان و اصطلاحات طن . ز چ 4. تهران: قطره.
انوشه، حسن )سرپرست(. 1487 . فرهنگ نامة ادبی فارس . ی تهران: سازمان چاپ وانتشارات.
براهنی، رضا. 1461 . طلا در م . تهران: نویسنده.
برون ، پیر و دیگران. 1468 . تاریخ ادبیّات فرانسه. ترجمة نسرین خطّاط و مهوش قدیمی. ج 1. تهران: سمت.
بیگزبی، سی. و. ای. 1467 . دادا و سوررئالیس . م ترجمة حسن افشار. چ 9. تهران:مرکز.
پرهام، سیروس. 1470 . رئالیسم و ضدّ رئالیسم در ادبیّا . ت چ 7. تهران: آگاه.
پلارد، آرتور. 1468 . طن . ز ترجمة سعید سعیدپور. تهران: مرکز.
ثروت، منصور. 1481 . آشنایی با مکتب های ادب . ی تهران: سخن.
جوادی، حسن. 1483 . تاریخ طنز در ادبیّات فارس . ی تهران: کاروان .
حدیدی، جواد. 1464 . از سعدی تا آراگو . ن تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حلبی، علی اصغر. 1466 . تاریخ طنز و شوم طبعی در ایران و جهان اسلا.م تهران:بهبهانی.
خوارزمی، کمال الدین حسین بن حسن. 1483 . جواهرالاسرار و زواهرالانوا.رتصحیح محمّدجواد شریعت. تهران: اساطیر.
داد، سیما. 1484 . فرهنگ اصطلاحات ادب . ی چ 9. تهران: مروارید.
رید، هربرت. 1461 . معنای هن . ر ترجمة نج دریابندری. چ 3. تهران: شرکت
سهامی کتاب های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر.
سیّدحسینی، رضا. 1483 . مکتب های ادب . ی چ 19 . تهران: نگاه.
. شم تبریزی، محمدبن علی. 1481 . مقالا . ت تصحیح محمّدعلی موحّد. چ 9تهران: خوارزمی.
غیاثی، محمّدتقی. 1481 . شعر فرانسه در قرن بیست . م چ 9. تهران: ناهید.
کریچلی، سیمون. 1461 . در باب طن . ز ترجمة سهی سمیّ. تهران: فردوسی.
محمّدبن منوّر. 1413 . اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعی . د تصحیحجلال الدین همایی. چ 4. تهران: امیرکبیر.
موسوی، سیّدعبدالجواد. 1489 . کتاب طنز ) 1.( چ 9. تهران: سورة مهر.
مولوی، جلال الدین محمّد. 1479 . فیه ما فی . ه تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران:
امیرکبیر.