بررسی خلوت و تحوّل آن در تصوّف

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 10، شماره 34، فروردین 1393، صفحه 241-280   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ذکیه فتاحی^{* 1}؛ شهرام پازوکی²

¹دانش آموخته دکتری رشته عرفان اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²دانشیار مؤسسه پژوهشی انجمن حکمت و فلسفه ایران

چکیده

خلوت یکی از مراحل سیروسلوک در عرفان عملی است که دارای دو جنبه ظاهری و باطنی است. جنبه ظاهری آن انقطاع از غیر با شروط خاص با هدف تزکیّة نفس است؛ اما جنبه باطنی و حقیقت آن، جمعیت خاطر، تداوم مراقبت، استمرار ذکر، ترک علایق و در نهایت، بندگی خداوند است. این مرحله از سیر معنوی، آداب و شروطی دارد و فواید و آثاری بر آن مترتب است. خلوت از ارکان اساسی سلوک به شمار می‏آید و همواره رهبران طریقت پیروان خود را به نوعی از خلوت سفارش نموده‏اند؛ در دوره‏های مختلف، در شیوه خلوت‏گزینی تحولاتی رخ داده است که این امر مبیّن پویایی عرفان عملی با توجه به مقتضیات زمان و اجتماع است. در این مقاله به بررسی مسأله «خلوت» در متون عرفانی و آداب آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

تصوف؛ خلوت؛ عزلت؛ سلوک؛ چله‏نشینی

مراجع

کتابنامه
قرآن کریم.
احسائی، شیخ محمدبن علی بن ابراهیم. 1301 ق. غوالی اللآلی .ء چ 9. قم:سیدالشهداء.
ابرقوهی، شم الدین. 1473 . مجمع البحری . ن تهران: چاپ نجیب مای هروی.
ابن ابی الحدید. 1303 ق. شرح نهج البلاغ . ه قم: کتابخانه آیت ا مرعشی.
ابن عربی، محی الدین. 1489 ال . اسرارالخع ة. تصحیح نجیب مای هروی.تهران: مولی.
963 / فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی ذکیه فتاحی – شهرام پازوکی
1489 ب. رسالة الان ار فیما یمنح صاحب الخع ة من .الاسرار. ترجمة فا ا کردستانی و نجیب مای هروی. تهران: مولی.
. 1471 . رسائ ابن عرب . ی تصحیح نجیب مای هروی. چ 9 .تهران: مولی.. بی تا. الفتوحات المکی . ه ج 9. بیروت: الدار صادر.
. ابوعلی عثمانی. 1469 . ترجمة رسالة قشیری . ه تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. چ 7تهران: علمی و فرهنگی.
اسفراینی، عبدالرحمن بن محمد. 1418 . کاش الاسرا . ر به اهتمام هرمان لندلت.چ 9. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی شعبه تهران با همکاری دانشگاه تهران.
امام صادق ) (. 1466 . مصباح الشریع . ه ترجمة عبدالرزاق گیلانى. تهران: پیام حق.
اموی، عمادالدین )ابن منظور(. بی تا. حیات القلوب در حاشیة قوت القلوبابوطالب مکی. بیروت: چاپ قاهره.
باخرزی، ابوالمفاخریحیی. 1414 . اورادالاحباب و فصوص الآدا . ب با اهتمام ایرجافشار. تهران: دانشگاه تهران.
جذبی، هبة الله. 1418 . نامه های صال . ح چ 9. تهران: دانش امروز.
جرجانی، عبدالقاهر. 1311 ق. تعریفا . ت بیروت: چاپ محمدبن الحکیم قاضی.
جندی، مؤیدالدین. 1479 . ن حة الر تح ة ال ت . تصحیح نجیب مای هروی.تهران: مولی.
خواجه نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد. 1479 . اوصاف الاشرا . ف با اهتمامسیدمهدی شم الدین. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ شیرازی، خواجه شم الدین محمد. 1469 . دیوان. تصحیح محمد قزوینیو قاسم غنی. تهران: مهرآیین.
حرّ عاملی، محمدحسن. 1309 ق. وسائ الشیع . ه قم: مؤسسة آل البیتلإحیاء التراث.
حلّی، ابن فهد. 1488 . التحصین فی صفات العارفین )خلوت گزینی(. ترجمة علینریمانی. قم: ذوی القربی.
خاقانی شروانی، بدی بن علی. 1479 . دیوا . ن تصحیح ضیاء الدین سجادی. تهران:زوّار.
سراج طوسی، ابونصرعبدا بن علی. 1489 . اللمع فی التصوف.ت صحیح رینولد
آلن نیکلسون. ترجمة مهدی محبتی. چ 9. تهران: اساطیر.
سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدین. 1488 . کلیا . ت تصحیح و شرح لغات حسین
استادولی. تهران: قدیانی.سمنانی، علاءالدوله. 1479 . العر ة لاهل الخع ة الجع ة. تهران: چاپ نجیب مایهروی.
 1479 . مصنفات فارسی رسالة نوری . ه به اهتمام نجیب مایهروی. تهران: علمی و فرهنگی.
سهروردی، شیخ شهاب الدین. 1487 . عوارف المعار . ف ترجمة ابومنصوربن
عبد المؤمن اصفهانی. با اهتمام قاسم انصاری. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.
شوشتری، قاضی نورا . 1471 . مجال المؤمنی . ن تهران: کتابفروشی اسلامیه.
شیخ صدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی. 1303 ق. عیون الاخبار الرض.ا بیروت:مؤسسة الاعلمی.
صالحعلیشاه، حاج محمدحسن. 1461 . پند صال . ح چ 7. تهران: حقیقت.
عبّادی مروزی، اردشیر. 1436 . التصفیّه فی احوال المتصوف . ه تصحیح غلامحسینیوسفی. تهران: بی نا.
عطار نیشابوری، فریدالدین. 1483 . منطق الطی . ر تصحیح و تعلیقات محمدرضاشفیعی کدکنی. چ 9. تهران: سخن.
غزّالی، ابوحامد. 1467 . احیاء علوم الدی . ن ترجمة مؤیدالدین محمد خوارزمی.تهران: علمی و فرهنگی.
فروزانفر، بدیع الزمان. 1433 . احادی مثنو . ی تهران: دانشگاه تهران.
عزالدین کاشانی، محمود. 1476 . مصباح الهدایه و مفتاح الکفای . ه تصحیحجلال الدین همائی. چ 7. تهران. مؤسسه نشر هما.
کرمانی، حامدبن ابی الفخر. 1436 . مناق . ب تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کلینی، محمدبن یعقوب. 1481 . الاصول الکاف . ی تهران: مکتبه الاسلام.
کیانی، محسن. 1479 . تاریخ خانقاه در ایرا . ن تهران: کتابخانه طهوری.
لاهیجی، شم الدین. 1463 . مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن را . ز تصحیح
محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. چ 7. تهران: بی نا.
مجلسی، محمدباقر. 1303 ق. بحارالانوار الجامعه لدرر اخبارالائمه الاطها . ر بیروت:موسسة الوفاء.
معصوم شیرازی، محمد. 1431 . طرائق الحقای . ق تصحیح محمدجعفر محجوب.بی جا: کتابفروشی بارانی.
مولوی، جلال الدین محمد. 1489 . مثنوی معنوی. بر اساس نسخه رینولد ا.
نیکلسون. تصحیح و بازبینی نظام الدین نوری. چ 8. تهران: هرم .
نجم الدین رازی، عبدا بن محمد. 1464 . مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد. با
اهتمام محمدامین ریاحی. چ 11 . تهران: علمی و فرهنگی.
نجم الدین کبری. 1474 . الاصول العشر.ه تصحیح نجیب مای هروی. تهران: مولی.
1471 . السایر الحای . ر تهران: چاپ مسعود قاسمی.
. 1994 . فواتح الجمال و فواتح الجلا . ل تصحیح یوس زیدان.قاهره: بی نا.
. نسفی، عزیزالدین بن محمد. 1469 . الانسان الکام . تصحیح ماریژان موله. چ 7تهران: طهوری.
نوری، حسین. 1308 ق. مستدر الوسائ . قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
هجویری، علی بن عثمان. 1487 . کش المحجو . ب مقدمه و تصحیح و تعلیقات
محمود عابدی. چ 4. تهران: سروش.
همدانی، مولی عبدالصمد. 1464 . بحرالمعار . ف ترجمة حسین استادولی. تهران:حکمت.