ششتری و نقش او در گسترش شعر عرفانی عربی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 10، شماره 34، فروردین 1393، صفحه 281-310   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

سید مهدی مسبوق

دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

ششتری از جمله شاعران نامدار سدۀ هفتم هجری در اندلس است که شعر او افزون بر درون‏مایه‏های عرفانی، از زبان و ساختاری متفاوت با سروده‏های سایر عرفا برخوردار است. او مضامین عرفانی و معانی صوفیانه را در قالب زجل و موشّح که ساختاری متفاوت با قصاید کلاسیک عربی دارد و زبان آن عامیانه و مورد اقبال مردم است، بیان نمود و از این رهگذر، شعر عرفانی را نه برای طبقۀ صوفیه که برای عامۀ مردم سرود. هدف از پژوهش پیش رو، بیان نقش ششتری در شعر عرفانی عربی است؛ به همین منظور، ابتدا به جایگاه ششتری در عرفان و ادب عربی می‏پردازیم و پس از ذکر نوآوری‏های او در بیان مضامین عرفانی با به‏کارگیری گویش‏های عامیانه و زبانی ساده و صریح و به دور از پچیدگی‏ها و رمزپردازی‏های صوفیه، تعریفی از موشّح و زجل صوفیانه که ششتری از پایه‏گذاران آن است، بیان می‏کنیم و بازتاب مضامین عرفانی را در نمونه‏هایی از موشّحات و زجل‏های او نشان می‏دهیم.

کلیدواژه‌ها

ششتری؛ عرفان؛ شعر عربی؛ موشّح؛ زجل

مراجع

کتابنامه
ابن بسام الشنترینی، ابوالحسن. 1987 م. الذخیرة ف محاسن أهل الجزیرة .ت حقیقاحسان عباس. ج 1. بیروت: دارصادر.
ابن خلدون، عبدالرحمن. 1446 . مقدمة ابن خلدو . ن ترجمة محمدپروین گنابادی.تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن عربی، محیی الدین. 1477 . فصوص الحک . م تهران: المکتبه الزهراء.
ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم. 1301 ق. لسان العر . ب ج 3. قم:
المؤتل و المختل فی الأدبین الفارسی و العربی « . الإدریسی، حسین. 9009 م مجله المنها . ج ش 91 .» شعر العرفان أنموذجا
البستانی، بطرس. 1969 م. أدباء العرب فی الأعصر العباسی . ه بیروت: دارنظیر عبود.خفاجی، محمد عبدالمنعم. بی تا. الأدب فی التراث الصوف . ی القاهره: مکتبه غریب.
الدایه، محمد رضوان. 1999 م. مختار من الشعر الأندلس . ی بیروت: دار الفکر.
دهخدا، علی اکبر. 1466 . لغت نام . ه چ 9. تهران: دانشگاه تهران.
رحیم، مقداد. 1993 . أبحاث فی الأدب الأندلس . ی مصراته: دارالشعب.مجلة .» تبیین و بررسی مبانی نظری وحدت وجود « . زندیه، مهدی. 1487. تخصصی الهیات و حقو . ق ش 93
زیدان، یوس . 1997 م. شعراء الصوفیه المجهولو . ن بیروت: دارالجی ..» حیات صوفیانة عمربن فارض بر اساس تائیة کبری « . ژوزف، اسکاتولین. 1487
ترجمة اسماعی باغستانی. مجلة ادبیات و فلسف . ه دورة جدید، س 1. ش 3.) )پیاپی 49
سعیدی، گ بابا. 1483 . فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عرب . ی چ 9. تهران:شفیعی.
الششتری، أبوالحسن. بی تا. دیوا . ن تحقیق علی سامی النشار. إسکندریه: المعارف.
انفصال و شمیم وصال در آیینة « . صیادی نژاد، روح ا و آقاجانی، مریم. 1488فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناخت . ی .» شعر صوفی عصر عثمانی و مملوکی. س 1. ش 16
ضی ، شوقی. 9001 م. تاریخ الأدب العربی فی العصر العباسی الثان . ی چ 19 . قاهره:دارالمعارف.
عتیق، عبدالعزیز. بی تا. الأدب العربی فی الأندل . بیروت: دارالنهاه العربیه.408 / فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سیدمهدی مسبوق
العطار، سلیمان. 1981 م. الخیال و الشعر فی تصوف الأندل . قاهره: دارالمعارف.
عنانی، محمدزکریا. 1999 م. تاریخ الأدب الأندلس . ی بیروت: دارالمعرفه الجامعیه.مجلة دانشکده ادبیات .» ویژگی های تصویر سوررئالیستی « . فتوحی، محمود. 1481. و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. س 41 . ش 1الکریم، مصطفی عوض. 1919 م. فن التوشی . ح بیروت: دارالثقافه.
المقرّی التلمسانی، احمدبن محمد. 1988 م. نفح الطیب من غصن الأندل الرطی . بتحقیق احسان عباس. بیروت: دار صادر.
أبوالحسن الششتری الصوفی الأندلسی الزجّال و أثره « . النشار، علی سامی. 1469 ق
مجله المعهد المصری للدراسات الإسلامی . ه ش 1. مدرید. .» فی العالم الإسلامی
رمز و رمزگرایی با تکیه بر « . نصر اصفهانی، محمدرضا و حاتمی، حافظ. 1488. فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناخت . ی س 1. ش 17 .» ادبیات منظوم عرفانی
نیکلسون، رینولد. ا. 1418 . تصوف اسلامی و رابطة انسان و خد.ا ترجمةمحمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: توس.
یوس ، خالد ابراهیم. 9004 م. الشعر العربی أیام الممالی . ق بیروت: دارالنهاهالعربیه.