نقش اسطوره و جنسیت (نقش زن) در سینمای بهرام بیضایی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 9، شماره 33، دی 1392، صفحه 117-137   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

اکبر شامیان ساروکلایی¹؛ مریم افشار^{* 2}

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

ساختار و کارکرد اسطوره در آثار بهرام بیضایی گاه دگرگونی‌هایی می‌یابد. نمونه آن، تغییر کلیشه «قهرمان» در برخی فیلم‌های او است. اسطوره قهرمان و سفر او، همواره مورد توجه اسطوره‌شناسان بوده است؛ براساس دیدگاه و الگوی جوزف کمبل، قهرمان مرد مراحل دهگانه‌ای را در سفر رو به کمال خود طی می‌کند. اما، بیضایی با تنزل قهرمانان مرد و توجه به نقش‌آفرینی قهرمانان زن، به تغییر کارکردهای سنتی این اسطوره متناسب با اوضاع زمانه دست زده است. رعنا در فیلم «غریبه و مه»، زن آسیابان در «مرگ یزدگرد»، تارا در «چریکه تارا»، خانم بزرگ و ماهرخ در «مسافران» و گلرخ در «سگ‌کشی»، ضمن سفر پیش رویشان، با دانایی، آزمون و نجات‌بخشی به قهرمان اسطوره‌ای بدل شده‌اند. این امر به پررنگ شدن نقش اسطوره و جنسیت در سینمای او انجامیده است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره قهرمان؛ سفر؛ جنسیت؛ جوزف کمبل؛ سینمای ایران؛ بهرام بیضایی

مراجع

کتابنامه

الیاده، میرچا و دیگران. 1388. اسطوره و آیین. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

امیری، نوشابه. 1383. «بیضایی و زن»، در سرزدن به خانه پدری. به کوشش جابر تواضعی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان. صص55-44.

امیری، نوشابه. 1388. جدال با جهل (گفتگو با بهرام بیضایی). چاپ سوم. تهران: ثالث.

باقری، الهام. 1391. از اسطوره تا تاریخ، از تاریخ تا اسطوره در آثار بهرام بیضایی. (ویراست جدید). تهران: رازگو.

برادری، داریوش. 1371. «چریکه تارا، داستان بلوغ»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده زاون قوکاسیان. تهران: آگه.

 بیضایی، بهرام. 1352. غریبه و مه ( فیلم سینمایی). ایران: 140 دقیقه.

ــــــــــــ . 1357 .چریکه تارا (فیلم سینمایی). ایران: 110دقیقه.

ــــــــــــ .1360. مرگ یزگرد (فیلم سینمایی). ایران: 120دقیقه.

ــــــــــــ . 1370. مسافران (فیلم سینمایی). ایران: 98دقیقه.

ــــــــــــ . 1380. سگ‌کشی (فیلم سینمایی). ایران: 145 دقیقه.

ستاری، جلال. 1383. سایه ایزوت و شکرخند شیرین. تهران: مرکز.

ــــــــــ . 1387. اسطوره و رمز (مجموعه مقالات). تهران: سروش.

ــــــــــ . 1388. جهان اسطوره‌شناسی (اسطوره ایرانی). چاپ دوم. تهران: مرکز.

سگال، رابرت آلن. 1389. اسطوره. ترجمه فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیات مدرن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال هفتم. شماره 23. صص 118-101.

 کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.

کوبان، سیما. 1371. «زمان، زن و جاذبه‌های بصری در آثار بیضایی»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده: زاون قوکاسیان، تهران: آگه. صص83-45.

قناعت، حسین. 1371. «مسافران از دیدگاه باورهای آیینی کهن»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده: زاون قوکاسیان. تهران: آگه. صص578-569.

 لاهیجی، شهلا. 1376. سیمای زن در سینمای بهرام بیضایی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ . 1383. «سیمای زن در آثار بیضایی»، در سر زدن به خانه پدری. به کوشش جابر تواضعی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

 نوروزی، ایرج. 1374. «انگاره‌های فرهنگ بومی در سینمای ایران: نگرشی به کاربرد آیین و اسطوره در فیلم‌های بهرام بیضایی»، ایران‌شناسی، سال هفتم. شماره دوم. صص 397-382.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامه اساطیر جهان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

وگلر، کریستوفر. 1385. ساختار اسطوره‌ای در فیلمنامه. مترجم عباس اکبری. تهران: نیلوفر.

یثربی، چیستا. 1375. «سه چهره از زن (تصویر زن در آثار بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، محسن مخملباف)»، مجله نقد سینما، زمستان 1375. شماره 10. صص 82-80.