پدیدارشناسی زن جادو (با تکیه بر شاهنامه و شهریار‌نامه)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 9، شماره 32، مهر 1392، صفحه 78-101   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مهدی شریفیان^{* 1}؛ بهزاد اتونی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

از جمله موجودات اهریمنی که در اساطیر، افسانه‌ها و حماسه‌های پارسی در تقابل با قهرمان داستان به ایفای نقش می‌پردازد و سعی در اغوای قهرمان و گاه کامگیری از او دارد، «زن جادو» است. در شاهنامه و شهریارنامه، دو اثر حماسی پارسی، نیز سه بار با این موجود اهریمنی روبه‌رو می‌شویم؛ در شاهنامه در خان چهارم رستم و خان چهارم اسفندیار، و در شهریارنامه در داستان مرجانة جادو با شهریار. در این مقاله پس از بحثی مختصر پیرامون «پری»، کوشیده‌ایم اثبات نماییم که زن جادو، همان پری است. آنگاه به بررسی تأثیر اعتقادات و افکار زرتشتی در شکل‌گیری این موجود اهریمنی با تکیه بر روانشناسی ژرفا پرداخته‌ایم. 

کلیدواژه‌ها

جادو؛ پری؛ زن جادو؛ اعتقادات زرتشتی؛ آنیما

مراجع

کتابنامه

ایرانشاه‌بن ابی‌الخیر. 1370. بهمن‌نامه. ویراسته رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.

اتونی، بهروز.1390الف. «جادو؛ زیرساختی بنیادین در جهان‌بینی اسطوره‌ای». فصلنامة علمی - پژوهشی کاوش‌نامه. س 12. ش 22.

ــــــــــــ.. 1390ب. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه مادینه‌روان».فصلنامة علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س 7 . ش 25.

ارجانی، فرامرزبن خداداد. 1347- 1353. سمک عیّار. به کوشش پرویز ناتل خانلری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

ارداویراف‌نامه. 1386. به کوشش فیلیپ ژینیو. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. چ 3. تهران: انتشارات معین- انجمن ایرانشناسی فرانسه.

الیاده، میرچا. 1388. شمنیسم: فنون کهن خلسه. ترجمة محمدکاظم مهاجری. چ 2. تهران: ادیان.

ایونس، ورونیکا. 1385.اساطیر مصر. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.

بانوگشسب‌نامه. 1382. تصحیح روح‌انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

بهار، مهرداد. 1386 الف. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

ـــــــــــ‌.. 1386 ب. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 6. تهران: آگاه.

بیغمی، مولانا‌محمد. 1381. داراب‌نامه. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات ذبیح‌لله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.

ثعالبی، ابومنصورعبدالمک‌بن محمد. 1385. شاهنامه‌ ثعالبی. ترجمة محمود هدایت. تهران: اساطیر.

حسینی، مریم. 1386. «پری در شعر مولانا». فصلنامة علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا. س17و18. ش 68 و 69.

خسرو کیکاووس. 1386. فرامرزنامه. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.

خواجوی کرمانی، محمودبن علی. 1386. سام‌نامه. به کوشش میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چ 3. تهران: توس.

دلاشو، م. لوفلر. 1366. زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

دماوندی، مجتبی. 1388. جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. سمنان: دانشگاه سمنان.

دهخدا، علی‌اکبر. 1377.  لغت‌نامه. چ 2. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

روایت پهلوی. 1367. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات علمی و فرهنگی.

زادسپرم. 1385. گزیده‌های زادسپرم.ترجمة محمدتقی راشد‌ محصّل. چ 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سرکاراتی، بهمن. 1350. «پری؛ تحقیقی در حاشیه اسطوره‌شناسی تطبیقی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش 97 تا 100.

سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. 1362. دیوان. تصحیح مدرس رضوی. چ 3. تهران: سنایی.

سنفورد، جان. ا. 1388. یار پنهان. ترجمة فیروزه نیوندی. چ 3. تهران: افکار.

شاله، فیلیسین. 1346. تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمة منوچهر خدایار محبّی. تهران: دانشگاه تهران.

شوالیه، ژان و گربران، آلن. 1388. فرهنگ نمادها. ج 2. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

فردوسی، ابوالقاسم. 1384. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ 7. تهران: قطره.

فوردهام، فریدا. 1388. مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: نشر جامی.

قصه حمزه. 1347. به کوشش جعفر شعار. تهران: دانشگاه تهران.

کریستی، آنتونی. 1384. اساطیر چین. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1388. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ 5. تهران: مرکز.

گرین، کیت و لبیهان، جیل. 1383. درسنامة نظریه و نقد ادبی. لیلا بهرانی محمدی و دیگران. تهران: روزنگار.

محجوب، محمدجعفر. 1363. «بویه پرواز». مجلة ایران‌نامه. ش 8.

مختاری غزنوی، عثمان‌بن عمر. 1377. شهریارنامه. به تصحیح غلامحسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.

مختاری، محمد. 1379. اسطوره زال: تبلور تضاد و وحدت در حماسه ملی. چ 2. تهران: توس.

ملک‌زاده،مهرداد. 1381.«سرزمین پریان در خاک مادستان». نامة فرهنگستان. ش20.

مینوی خرد. 1385. ترجمة احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. چ 4. تهران: توس.

نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف. 1363. خمسه نظامی. به اهتمام حسن وحید دستگردی. تهران: علمی.

نقیب‌الممالک شیرازی، محمدعلی. 1340. امیر ارسلان. با تصحیح و مقدمۀ محمدجعفر محجوب. تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.

هزار و یک شب. 1357. ترجمة عبداللطیف طسوجی تبریزی. تهران: دانش نو.

هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تالیف محمدحسین باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.

یشت‌ها. 1377. گزارش و ترجمه ابراهیم پورداوود. تهران اساطیر.

 

 

English Refernces

Bivar, A. D. H. 1985. “A Persian Fairyland”. Papers in honour of Professor Mary Boyce I''. Acta Iranica XXIV . Leiden: E. J. Brill. pp. 25-42.

Jacobi, Jolande.1959. Complex, Archetype, Symbol In the psychology of C. G. Jung. Translated from the German by Ralph Manheim. New York: Pantheon Books Inc.

Jung, c. g. 1959. Aion. Translated by R.F.C. Hull. New york: Pantheon books.

Sharp, Daryl.1991. Jung lexicon.inner city books.