پیوند اسطوره و عرفان؛ برداشت‌های عرفانی سهروردی از شاهنامه فردوسی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 9، شماره 32، مهر 1392، صفحه 147-164   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

الیاس نورایی

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

سهروردی از جمله عارفان علاقه‌مند به حکمت ایران باستان است که در آثار خود به عناصر و شخصیّت‌های اساطیری ایران بسیار اشاره کرده است. وی از برخی از شخصیّت‌های اساطیری، مانند «سیمرغ»، «زال»، «رستم» و «اسفندیار» و سرگذشت آنان برداشت‌های عرفانی کرده و هر یک را نمادی برای بیان حقایق فلسفی و عرفانی خود قرار داده است. در نوشتار حاضر به بررسی مفهوم «خورنه» (فّر)، ارتباط آن با نور محمّدی و سکینه، و یکی شدن این دو مفهوم در اندیشه‌های سهروردی پرداخته شده است؛ همچنین برخی شخصیّت‌ها و عناصر حماسی و اساطیری که در آثار رمزی سهروردی صورت عرفانی به خود گرفته‌اند و سرگذشت آنها تأویل‌ها و تفسیرهایی به همراه داشته است، بررسی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

سهروردی؛ فردوسی؛ خورنه؛ شخصیّت‌های شاهنامه؛ برداشت‌های عارفانه

مراجع

کتابنامه

امین رضوی، مهدی. 1387. سهروردی و مکتب اشراق. چ 4. تهران: مرکز.

بلخاری، حسن. 1383. «پرواز بر بال ملائک: درآمدی بر اندیشه‌های شیخ اشراق». نشریة همشهری. ش 10 و 11.

پورجوادی، نصراله. 1382. عرفان و اشراق. تهران: مرکز.

پورنامداریان، تقی. 1375. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

جهانگیری، محسن. 1369. «حکمت اشراق». در فلسفه در ایران (مجموعه مقالات فلسفی). چ 6. تهران: حکمت.

خاقانی شروانی، افضل‌الدین. 1388. دیوان. به کوشش ضیاء‌الدین سجادی. چ 9. تهران: زوّار.

خالقی مطلق، جلال. 1388. «دربارۀ عنوان داستان دوازده‌رخ». در سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. چ 3. تهران: افکار.

رضی، هاشم. 1384. حکمت خسروانی. چ 3. تهران: بهجت.

سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. 1376. عقل سرخ. شرح و تفسیر مهران سلگی (عبدالرحمن). تهران: مؤلف.

ــــــــــــــــــــــــــــ . 1386. لغت موران. به تصحیح و مقدمه نصراله پورجوادی. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

ــــــــــــــــــــــــــــ . 1380. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. با مقدمه و تحلیل فرانسوی هانری کربن. به تصحیح و تحشیه و مقدمه سیدحسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شایگان، داریوش. 1387. هانری کربن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمة باقر پرهام. چ 5. تهران: فرزان روز.

شکوری، ابوالفضل.1376. «حکمت خسروانی از منظر سهروردی». مجلة علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس. ش 4.

شهرزوری، شمس‌الدین محمد. 1372. شرح حکمة‌الاشراق. تصحیح و تحقیق و مقدمه حسین ضیای تربتی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. چ 3. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

کربن، هانری. 1383. ارض ملکوت. ترجمة سیدضیاء‌الدین دهشیری. چ 3. تهران: طهوری.

ــــــــــــ . 1382. روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان. ترجمة عبدالمحمد روح‌بخشان. تهران: اساطیر.

ــــــــــــ . 1369. فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی. ترجمة سیدجواد طباطبائی. تهران: توس.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1380. تابش فر از گونه‌ای دیگر؛ جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران. چ 2. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1386. نامه باستان (ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی). چ 4. تهران: سمت.

ــــــــــــــــــ . 1387. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ 4. تهران: مرکز.

لاهیجی، شیخ‌محمد. 1374. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. چ 6. تهران: سعدی.

مدرسی، فاطمه. 1382. «خورنۀ مزدایی و بازتاب آن در آثار سهروردی و فردوسی». مجلۀ مطالعات و پژوهش‌های دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 34 و 35.

ملکشاهی، حسن. 1382. «بررسی افکار خاص سهروردی در حکمة‌الاشراق». در نامه سهروردی (مجموعه مقالات). به کوشش علی‌اصغر خانی و حسن سیدعرب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

موحد، صمد. 1374. سرچشمه‌های حکمت اشراق. تهران: فراروان.

نصر، سیدحسن. 1371. سه حکیم مسلمان. ترجمة احمد آرام. چ 5. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.