تأثیر آنیما و تجلّی آن در هفت‌پیکر نظامی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 9، شماره 30، فروردین 1392، صفحه 119-133   

نویسندگان

علی فلاح¹؛ مرضیه یوسفی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان

²دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان

چکیده

بر پایه اندیشه‌های کارل گوستاو یونگ، روان‌شناس سوئیسی، «ناخودآگاه جمعی» میراثی است بازمانده از دوره‌های نخستین نیاکان بشر که در ذهن آنان وجود داشته است. در این ناخودآگاه جمعی، «تصاویر ازلی» و مفاهیم مشترک جهانی وجود دارند که یونگ آنها را «کهن‌الگو» می‌نامد. مهم‌ترین کهن‌الگوها از نظر او عبارتند از: سایه، نقاب، خود، آنیما، آنیموس، پیر خرد و تولد دوباره. آنیما شاید مهم‌ترین این کهن‌الگوها باشد که حضور آن را در بسیاری از آثار ادبی از جمله هفت‌پیکر نظامی که مجموعه‌ای از افسانه‌های عاشقانه و خیال‌انگیز است، می‌توان مشاهده کرد. در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر کهن‌الگوی آنیما در افسانه‌های هفت‌پیکر پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هفت‌پیکر بستر مناسبی برای تجلّی کهن‌الگوی آنیما است که در رؤیاهای شیرین و کابوس‌های تلخ افسانه‌های آن به شیوه‌ای نمادین حضور دارد. می‌توان گفت که کاربرد ویژگی‌های زنانه در شعر نظامی، یکی از تأثیرات مهم آنیما در شعر او است. آنیما همان واقعیت ژرفی است که در موقعیت‌های گوناگون بر رفتار و حالات شاعر تأثیر می‌گذارد تا او را به پختگی و کمال برساند.

کلیدواژه‌ها

کهن‌الگو؛ آنیما؛ یونگ؛ بهرام؛ هفت‌پیک