اسطوره و قصه‌های عامیانه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 8، شماره 28، مهر 1391، صفحه 209-248   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

فرزانه مظفریان

استادیارزبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد فیروزآباد

چکیده

قصه‌های عامیانه جلوه‌گاه فرهنگ هر ملت است و از آرزوها و تخیلات توده مردم شکل می‌گیرد. درواقع سرچشمه این قصه‌ها باورها و آیین‌های آغازین انسان‌هاست. باتوجه به اینکه اسطوره‌ها نیز جزیی از فرهنگ هر ملت به‌شمار می‌آیند، بنابراین یکی از عناصر سازنده این قصه‌ها، اسطوره‌ها هستند و باید گفت هر کدام به نوعی از یک ریشه تغذیه می‌شوند، اما با سمت و سویی متفاوت.
قصه‌های عامیانه ایرانی از کهن‌ترین تا متأخرترین‌شان، از قصه‌های جن و پری گرفته تا رمانس و داستان‌های عیاری همگی سرشار از باورهای اسطوره‌ای‌اند.
نوشتارِ پیش‌رو بر آن است که در قصه‌های عامیانه ایرانی رگه‌های اسطوره‌ای را بازنگری و بررسی نماید

کلیدواژه‌ها

قصه‌های عامیانه؛ اسطوره؛ جادو؛ دیو؛ پری

مراجع

اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد. 1317. گرشاسب نامه. به همت حبیب یغمایی. تهران: بروخیم.

الیاده، میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.

اوستا. 1375. ترجمة جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.

پراپ، ولادیمیر. 1371. ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

خواجوی کرمانی. 1386. سام نامه. به تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.

دادگی، فرنبغ. 1369. بندهشن. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس.

درخت معرفت (جشن‌نامه‌ استاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب). 1376. به کوشش علی‌اصغر محمدخانی. تهران: سخن.

درویشیان، علی اشرف و رضا خندان (مهابادی). 1382. فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. تهران: کتاب و فرهنگ.

دورکیم، امیل. 1383. صور بنیانی حیات دینی. ترجمة باقر پرهام. تهران: مرکز.

رستگار فسایی، منصور. 1379. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــ . 1365. اژدها در اساطیر ایران. شیراز: دانشگاه شیراز.

رضی،‌ هاشم. 1371. آیین مهر (میترائیسم). تهران: بهجت.

سرکاراتی، بهمن. 1350. پری (تحقیقی در حاشیه اسطوره‌شناسی تطبیقی). تبریز: نشریه دانشکده علوم انسانی.

شاله، فیلسین. 1346. تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمة منوچهر خدایار محبی. تهران: طهوری.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1382. فرهنگ نمادها. ترجمه سوادابه فضائلی. ج 2. تهران: جیحون.

ــــــــــــــــــــــ . 1384. فرهنگ نمادها. ترجمه سوادابه فضائلی. ج 3. تهران: جیحون.

صبحی مهتدی، فضل الله. 1387. قصه‌های صبحی. تهران: معین.

طرسوسی، ابوطاهر محمدبن حسن بن علی بن موسوی. 1374. داراب نامه. به تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: علمی فرهنگی.

فرامرز بن خدادبن عبدالله الکاتب الارجانی. 1388. سمک عیار. به تصحیح علی شاهری. تهران: صدای معاصر.

فراهی، برخورداربن محمود ترکمان. 1336. محبوب القلوب. تهران: امیرکبیر.

فردوسی. 1965. شاهنامه. به اهتمام رستم علی‌یف. زیر نظر  ع. نوشین. مسکو.

فروغی، بلقیس. 1382. قصه‌های بابا کلون (شش قصه‌ عامیانه). تهران: مرکز.

فروید، زیگموند. 1363. توتم و تابو. ترجمه ایرج پور‌باقر. تهران: مرکز.

فرهنگ فارسی معین.

قصه‌ی حسین کرد شبستری. 1388. به تصحیح ایرج افشار و مهران افشاری. تهران: چشمه.

قصه‌های مشدی گلین خانم. 1388. گردآورده الول ساتن. تهران: مرکز.

کریستن سن، آرتور. بی‌تا. آفرینش زیان کار در روایات ایران. ترجمة احمد طباطبایی. تبریز: دانشگاه تبریز.

کریم زاده، منوچهر. 1376. چهل قصه. تهران: طرح نو.

کویاجی، جهانگیر. 1362. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمة جلیل دوستخواه. تهران: شرکت سهامی کتب جیبی.

گویری، سوزان. 1375. آناهیتا در اساطیر ایرانی. تهران: جمال الحق.

محجوب، محمدجعفر. 1387. ادبیات عامیانه‌ ایران. گردآوری حسن ذوالفقاری. تهران: سخن.

مسکوب، شاهرخ. 1354. سوگ سیاوش. تهران: خوارزمی.

منوچهرخان حکیم. 1388. اسکندرنامه. به تصحیح علی رضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: سخن.

نقیب‌الممالک، علی. 1389. امیرارسلان نامدار. به تصحیح سعید قائمی. تهران: نیما.

هال، جیمز. 1387. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.

هزار و یک شب. 1378. تهران: اقبال.

یشت‌ها. 1347. ترجمه ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: دانشگاه تهران.

 

References

Asadi Toosi, Abu Nasr Ali Ibn Ahmad. (1938/1317H). Garshasb Nāmeh. With the efforts of Habib Yaghmāyi. Tehran: Brochim.

Avesta. (1996/1375H). Tr. by Jalil Doostkhāh. Tehran: Morvarid.

Challaye, Felicien. (1967/1346H). Tārikh-e mokhtasar-e adian-e bozorg. Tr. by Manoochehr Khodayār Mohebbi. Tehran: Tahoori.

Chevalier, Jean; Gheerbrant, Alain. (2003/1382H). Farhang-e namād-ha. Tr. by Soodabeh Fazāeli. Vol 2. Tehran: Jeihoon.

--------. (2005/1384H). Farhang-e namād-ha. Tr. by Soodabeh Fazāeli. Vol 3. Tehran: Jeihoon.

Christensen, Arthur. (n.d.). Āfarinesh-e ziān-e kār dar revāyāt-e Iran. Tr. by Ahmad Tabatabayi. Tabriz: University of Tabriz.

Coyajee, Jahangir. (1983/1362H). Āyin-ha va afsane-hāye Iran va Chin-e bāstān. Tr. by Jalil Doostkhāh. Tehran: Sherkat-e sahāmi-e kotob-e jibi.

Darvishian, Ali Ashraf; Khandān (mahabādi), Reza. (2003/1382H). Farhang-e afsāne-hāye mardom-e Iran. Tehran: Ketab va Farhang.

Derakht-e Ma’refat (In honor of Dr. Abdolhossein Zarrinkoub). (1997/1376H). With the efforts of Ali Asghar Mohammad khāni. Tehran: Sokhan.

Durkheim, Emile. (2004/1383H). Sovar-e bonyāni-e hayāt-e dini. Tr. by Bagher Parham. Tehran: Markaz.

Eliade, Mircea. (1997/1376H). Resale dar tārikh-e adian. Tr. by Jalal Sattari. Tehran: Soroosh.

Farāhi, Barkhordar Ibn Mohmood Torkamān. (1957/1336H). Mahboob Ol gholoob. Tehran: Amir Kabir.

Faramarz Ibn Khodadad Ibn Abdollah-el Kateb al Arjāni. (2009/1388H). Samak Ayyār. Ed. by Ali Shāheri. Tehran: Seda-ye Moāsser.

Faranbaghdadgi. (1990/1369H). Bondaheshn. Tr. by Mehrdad Bahar. Tehran: Toos.

Farhang-e Farsi-e Moeen.

Ferdowsi. (1965/1344H). Shahnameh. With the efforts of Rustam Aliyev. Supervised by A. Nooshin. Moscow.

Forooghi, Belgheis. (2003/1382H). Ghesse-hāye Baba Koloon (six folktales). Tehran: Markaz.

Freud, Sigmund. (1984/1363H). Totem va taboo. Tr. by Iraj Pourbagher. Tehran: Markaz.

Gaviri, Susan. (1996/1375H). Ānahita dar asatir-e Irani. Tehran: Jamal-ol Hagh.

Ghesse-hāye Mashdi Golin khanoom. (2009/1388H). Compiled by Elwell – Sutton.Tehran: Markaz.

Ghesse-ye Hossein Kord-e Shabestari. (2009/1388H). Ed by Iraj Afshār & Mehran Afshāri. Tehran: Cheshmeh.

Hall, James. (2008/1387H). Farhang-e negāreyi-e namād-ha dar shargh va gharb (illustrated dictionary of symbols in eastern and western art). Tr. by Roghayyeh Behzādi. Tehran: Farhang-e Moāsser.

Hezaro yek shab (one thousand and one nights). (1999/1378H). Tehran: Eghbāl.

Karimzadeh, Manoochehr. (1997/1376H). Chehel Ghesse. Tehran: Tarh-e No.

Khajooye Kermani. (2007/1386H). Sām Nāmeh. Ed. by Mitra Mehrabadi. Tehran: Donya-ye ketab.

Mahjoob, Mohammad Ja’far. (2008/1387H). Adabiat-e āmiāne-ye Iran. Compiled by Hasan Zolfaghāri. Tehran: Sokhan.

Manoochehr Khān-e Hakim. (2009/1388H). Eskandar Nāmeh. Ed. by Ali Reza Zekavati Gharāgozloo. Tehran: Sokhan.

Meskoob, Shāhrokh. (1975/1354H). Soog-e Siavash. Tehran: Khārazmi.

Naghibol mamālek, Ali. (2010/1389H). Amir Arsalan-e Nāmdār. Ed. by Saeed Ghāemi. Tehran: Nima.

Propp, Vladimir. (1992/1371H). Rishe-hāye tārikhi-e ghesse-hāye pariyān. Tr. by Fereidoon Badre’ii. Tehran: Toos.

Rastegār Fasayi, Mansour. (2000/1379H). Peikar gardāni dar asatir. Tehran: Pazhouheshgah-e olum-e ensani va motāle’āt-e farhangi (Institute for humanities and cultural studies).

--------. (1986/1365H). Ezhdaha dar asatir-e Iran. Shiraz: University of Shiraz.

Razi, Hashem. (1992/1371H). Āyin-e mehr (Mithraism). Tehran: Behjat.

Sarkarati, Bahman. (1971/1350H). Pari (A survey on comparative mythology). Tabriz: Faculty of humanities.

Sobhi Mohtadi, Fazlollah. (2008/1387H). Ghesse-hāye Sobhi. Tehran: Moeen.

Tartoosi, Abu Taher Mohammad Ibn Hasan Ibn Ali Ibn Moosavi. (1995/1374H). Dārāb Nāmeh. Ed. by Zabihollad Safa. Tehran: Elmi va Farhangi.

Yasht-ha. (1968/1347H). Tr. by Ebrahim Pourdavood. With the efforts of Bahram Farahvashi. Tehran: University of Tehran.