نقد اسطوره‌شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن‌نمونة مادینه روان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 7، شماره 25، دی 1390، صفحه 1-30   

نویسنده

بهروز اتونی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد قم

چکیده

کهن‌نمونه‌ها، با تصویرهای کهن‌نمونه‌ای مانند کوه و اعداد و درون‌مایه‌های کهن‌نمونه‌ای چونان آفرینش و مرگ همسان نیست و به گمان نهان‌پژوه سوئیسی، کارل گوستاو یونگ، کهن‌نمونه‌ها، سازندة نمایه‌ها و درون‌مایه‌های کهن‌نمونه‌ای است. پنج کهن‌نمونة «خود»، «سایه»، «نرینه روان (= آنیموس)»، «مادینه روان (= آنیما)» و «نقاب» از کهن‌نمونه‌های برجسته و بُنیادین یونگ است که کارکرد آنها در دبستان نقد اسطوره‌شناختی ژرفا برای گزارش و رمزگشایی اسطوره و حماسه‌های اسطوره‌ای، بُنیادین و بی‌بَدیل می‌نماید. در کتاب‌های نقد ادبی، این کهن‌نمونه‌ها در زیر دبستان‌های نقد اسطوره‌شناختی و روان‌شناختی می‌آید و در اندازة تعریف، پایان می‌یابد و هیچ‌گونه تحلیل و کارکردی از آنها در نقدهای اسطوره‌شناختی به‌دست داده نمی‌شود. ما، در این جُستار برای نخستین بار یکی از این کهن‌نمونه‌ها، نامزد به مادینه‌روان را می‌گزاریم و کارکرد آن را در حماسه‌های اسطوره‌ای، فرارویِ منتقدان ادبی‌ می‌نهیم و به رمزگشایی‌های نوی در حماسه‌های اسطوره‌ای، چونان شاهنامه دست می‌یابیم.
در پایان، آنچه بایستة گفت می‌نماید آنست که گزارش و تحلیل ما از کهن‌نمونة مادینه‌روان، بی‌پیشینه و نوآیین است.

کلیدواژه‌ها

مادینه‌روان؛ دبستان نقد اسطوره‌شناختی ژرفا؛ کهن‌نمونه؛ دبستان نقد اسطوره‌شناختی برون‌روانی؛ تصویرهای کهن‌نمونه‌ای

مراجع

کتابنامه

آموزگار، ژاله. 1374. تاریخ اساطیری ایران.‌ چ 2. تهران: سمت.

اسدی توسی، علی بن احمد. 1354. گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چ1. تهران: چاپ تهران.

ایونس، ورونیکا. 1381. اساطیر هند. ترجمة باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.

بووار، سیمون دو. 1385. جنس دوم. ترجمة قاسم صنعوی. تهران : طوس.

بیلسکر، ریچارد. 1387. اندیشه‌های یونگ. ترجمة حسین پاینده. چ 2.‌ تهران: آشیان.

پورداود، ابراهیم. 1384. گات‌ها. تهران: اساطیر.

ـــــــــــــ . 1377. یشت‌ها. چ 1. تهران: اساطیر.

حافظ. 1369. دیوان. به کوشش محمد قزوینی و قاسم غنی. چ24. تهران : زوّار.

رستگار فسایی، منصور. 1385. حافظ و پیدا و نهان زندگی. چ 1. تهران: سخن.

رضایی، مهدی. 1383. آفرینش و مرگ در اساطیر. چ 2. تهران: اساطیر.

روتِون، کنت نولز. 1385. اسطوره. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ 2. تهران: مرکز.

ستاری، جلال. 1386. سیمای زن در فرهنگ ایران. چ 2. تهران: مرکز.

سیاسی،‌ علی‌اکبر. 1354. نظریه‌های شخصیّت. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.

فردوسی. 1374. شاهنامه. به تصحیح ژول مول. چ 2. تهران: بهزاد.

فریدا، فوردهام. 1374. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة حسین یعقوب‌پور. چ 1. تهران: اوجا.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1385 الف. نامة باستان. چ 1. تهران: سمت.

ـــــــــــــــــــ . 1385ب. رویا، حماسه، اسطوره. چ 3. تهران: مرکز.

گرین، ویلفرد. 1385. مبانی نقد ادبی. ترجمة فرزانه طاهری. چ 1. تهران: نیلوفر.

گیلانی، سیداشراف‌الدین. 1363. متن کامل نسیم شمال. به کوشش حسین نمینی. چ 2.‌ تهران: فروزان.

لاهیجی، شهلا. 1371. شناخت هویت زن ایرانی. چ 1. تهران: روشنگران.

مزداپور، کتایون. 1382. گناه ویس. چ 1. تهران: اساطیر.

نظامی. 1380. لیلی و مجنون. به کوشش سعید حمیدیان. چ 1. تهران: قطره.

واحددوست، مهوش. 1383. رویکردهای علمی به اسطوره‌شناسی. تهران: سروش.

ولی، عبدالوهاب. 1369. حیات اجتماعی زن در تاریخ ایران. چ 1. تهران:‌ امیرکبیر.

هال، جیمز. 1374. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. چ 1. تهران: مؤسسة فرهنگ‌ معاصر.

هندرسن، جوزف لوئیس. 1386. انسان و اسطوره‌هایش. ترجمة حسن اکبریان طبری. چ 1. تهران: دایره.

هینلز، جان. 1386. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار، احمد تفضلی. چ 2. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو. 1385. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. چ 1. تهران: جامی.

ــــــــــــــــ . 1386. انسان و سمبلهایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ 4. تهران: جامی.