تأثیر آراء ابن‌عربی بر تفکر عرفانی سیدمحمد نوربخش

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 7، شماره 23، تیر 1390، صفحه 30-50   

نویسنده

جمشید جلالی شیجانی

دانشآموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات

چکیده

تأثیر افکار و اندیشه‌های محی‌الدین عربی (560 ـ 621 ق) در جهان اسلام و طریقه‌های صوفیه و عرفا، از گذشته تاکنون، مسئله‌ای قابل توجه و تأمل بوده است. سیدمحمد نوربخش (795 ـ 869 ق) یکی از عرفایی است که با برخی از آثار و اندیشه‌های ابن‌عربی آشنایی داشته و آنها را تعلیم داده و از آنها تأثیر پذیرفته است. از جملة مهم‌ترین موضوعاتی که می‌توان در آثار نوربخش، تأثیر قابل ملاحظة آن را دید، «وحدت وجود»، «انسان کامل» و «ختم‌الولایه» است. در تصوف و عرفان اسلامی، این سه موضوع، جزو مباحث اصلی و کلیدی برای فهم اندیشه‌های ابن عربی از یک سو و درک مفاهیم و اصطلاحات نظری تصوف، از سوی دیگر، به‌شمار می‌رود. نوربخش، در آموزه‌های نظری عرفانی، از این اندیشه‌های ابن عربی بهره گرفته است. در این جستار، برآنیم تا با نظری بر آثار نوربخش، این مسئله را واکاوی کنیم.

کلیدواژه‌ها

نوربخش؛ ابن‌عربی؛ وحدت وجود؛ انسان کامل؛ ختم‌الولایه

مراجع

کتابنامه

آشتیانی، سید جلال الدین. 1370. شرح مقدمه قیصری بر فصوص. چ3. تهران: امیرکبیر.

ابن‌عربی، بی‌تا. الفتوحات المکیه. ج2. بیروت: دارالصادر.

ـــــــ . 1423/2002م. فصوص الحکم. تعلیقات ابوالعلاء عفیفی.چ8. بیروت: دارالکتاب العربی.

اسفندیار، کیخسرو.1362.دبستان المذاهب. به اهتمام رحیم رضازاده ملک. چ1. تهران: طهوری.

خوانساری، سیدمحمدباقر.1360. روضات الجنات فی احوالات علماء و السادات. ترجمه، مقدمه و اضافات محمدباقرساعدی. ج6. چ 4 .تهران: اسلامیه.

جهانگیری، محسن.1383. محی‌الدین ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی. چ5. تهران: دانشگاه تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1369. دنباله جست‌وجو در تصوف ایران. چ3. تهران: امیرکبیر.

الشیبی، مصطفی کامل. بی تا. الصله بین التصوف و التشیع. چ 2. مصر: دارالمعارف.

ــــــ . تشیع و تصوف. 1374. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. چ2. تهران: امیرکبیر.

شیخ محمود شبستری.1371. مجموعه آثار. به اهتمام صمد موحد. چ2. تهران: زبان و فرهنگ ایران.

شیرازی، محمدمعصوم.بی تا. طرائق الحقائق. به تصحیح محمدجعفرمحجوب. ج1. تهران: سنایی.

شیروانی، زین‌العابدین. 1348. حدائق السیاحه. با مقدمۀ سلطان حسین تابنده گنابادی. ج1. تهران: سازمان چاپ دانشگاه.

صفا، ذبیح الله. 1375. تاریخ ادبیات ایران. ج4. چ 7. تهران: فردوس.

عزیزالدین نسفی. 1371/1993م. کتاب الانسان الکامل.به تصحیح و مقدمه فرانسوی ماریژان موله. چ2. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.

عفیفی، ابوالعلاء. 1423ق./2002م. تعلیقات علی الفصوص الحکم. چ8. بیروت: دارالکتاب العربی.

علاءالدوله سمنانی. 1369. مصنفات. به اهتمام نجیب مایل‌هروی. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.

فرصت شیرازی، محمدنصیر. 1377. آثارعجم. به تصحیح و تحشیه منصور رستگارفسایی. ج2. چ 3. تهران: امیرکبیر.

قاضی نورالله شوشتری. 1354. مجالس المؤمنین. ج2. تهران: اسلامیه.

کاکایی، قاسم، 1381. وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت.چ 2. تهران: هرمس.

کشمیری، محمدعلی. 2006. تحفه الاحباب. ترتیب و تدوین، تصحیح متن و ترجمه غلام رسول جان. دهلی: جان پبلکیشنز.

کربلایی، حافظ حسین.1383.روضات‌الجنات و جنات‌الجنان.به اهتمام محمدامین سلطان القرایی. با مقدمه و تکمله و تصحیح و تعلیق جعفرسلطان القرایی. ج2. چ  . تبریز: ستوده.

کربن، هانری. 1377. تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمة جواد طباطبایی. چ2. تهران: کویر و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.

ــــــــــ . 1368. مقدمه جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار سید حیدر آملی. چ 1. تهران: علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1374. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. چ2. تهران: زوار

مدرس، محمدعلی. 1369. ریحانه الادب. ج6. چ3. تبریز: شفق.

مولوی. 1385. مثنوی معنوی. بر اساس نسخه نیکلسون. چ1. تهران: پیمان.

نیکلسن، ر.ا. 1363. یادداشت‌هایی در باب فصوص الحکم ابن عربی. با مقدمه و ترجمه اوانس اوانسیان. تهران: دانشگاه تهران.

ــــــــــ . 1382. تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. چ3. تهران: سخن

نوربخش، سیدمحمد. 1925 م. غزلیات سیدمحمد نوربخش. به تصحیح مولوی محمدشفیع. ضمیمه مجله اورینتل کالج مگزین 1. ش 1.

نسخ خطی

نوربخش، سید محمد. رساله واردات. نسخه شماره6/329.کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

ـــــــــــــــــ . انسان نامه. نسخه شماره4764. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

ـــــــــــــــــ . رساله الهدی. نسخه شماره 3702. کتابخانه اسد افندی استانبول.

ـــــــــــــــــ . مکتوب به مولانا حسن کرد. نسخه شماره 4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . بیان عوالم الخمس. نسخه شماره 4057. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . صحیفه الاولیاء. نسخه شماره4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . رساله نوریه. نسخه شماره 3654. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــ . رساله اعتقادیه. نسخه شماره7410. کتابخانه آیت الله مرعشی.

ـــــــــــــــــ . تلویحات. نسخه شماره 3938. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

ـــــــــــــــــ . شرح لمعات. نسخه شماره 4550. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــ . سلسله الاولیاء. نسخه شماره935. کتابخانه آیت الله مرعشی.

ـــــــــــــــــ . مکتوب در جواب سوال امیرکیا. نسخه شماره4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . جواب وزیر من منشاتحضرت. نسخه شماره4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . مکتوب به علاءالدوله. نسخه شماره3654. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــ . سواد مکتوب نوربخش در نصیحت مریدان. نسخه شماره 6323. کتابخانه ملک.

منابع انگلیسی

Algar, Hamid. 1995. "Nurbakhshiyya". EI². Vol8. Leiden.

Chittick,William C.2005.The Sufi Path of  Knowledge. U. S. A. State: University of  New York Press.