تطبیق منازل سلوک بودایی و برخی مفاهیم «دَهَمَّه پَده» با دیدگاه عارفان مسلمان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 7، شماره 23، تیر 1390، صفحه 93-111

نویسندگان

علی فتح اللهی¹؛ قاسم صحرایی²

¹استادیار ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

چکیده

دهمّه‌پَدَه از آثار مشهور فلسفی، اخلاقیِ گوتمه بودا، مصلح بزرگ قرن ششم پیش از میلاد مسیح، در کیش هندویی است. باتوجه به اینکه نواحی شرقی ایران، به ویژه بلخ، از خاستگاه‌های تصوف ایرانی و نزدیک‌ترین محل برخورد دو فرهنگ بودایی و اسلامی به شمار می‌آمده است، گمان می‌رود آیین بودایی با پیشینه‌ای هزار ساله بر ذهن و آداب سالکان مسلمان اثر گذاشته باشد. 
این نوشتار به بررسی آرا و بیان شباهت د‌یدگاه‌های بودایی با آراء عارفان مسلمان در بیان منازل سلوک و مقامات عرفانی یادشده در کتب متصوفه می‌پردازد. شایان ذکر است که در این مقاله مشابهت‌های لفظی و لغوی، و نیز مشابهت‌های مفهومی و معنایی بحث و بررسی شده‌اند. البته ضمن بیان مشابهت‌های منازل سلوک، مفاهیم برجستة عرفانی- اخلاقی را نیز در دو فرهنگ بررسی و مقایسه شده است

کلیدواژه‌ها

سلوک؛ بودا؛ دهمّه‌پَدَه؛ تصوف؛ آگاهی

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه. 1368. ترجمة جعفر شهیدی. چ 1. تهران: انقلاب اسلامی.

آریا. غلامعلی. 1365. طریقه چشتیه در هند و پاکستان. چ 1. تهران: زوار.

آملی، سیدحیدر. 1367. نص النصوص فی شرح الفصوص. به تصحیح هنری کربین و عثمان یحیی. چ 2. تهران: توس.

ابن‌سینا. 1363. الاشارات و التنبیهات. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی. تهران: سروش.

ابن شعبه الحرانی. ابومحمد. 1996. تحف العقول عن آل الرسول(ص). چ 6. بیروت: مؤسسه الأعلمی.

ارسنجانی. حمیرا. 1383. «تصوف در بلخ». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 12. چ 1. تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

افضل‌الدین محمد کاشانی. 1337. مصنفات افضل‌الدین کاشانی. به تصحیح مجتبی مینوی و یحیی مهدوی. تهران: دانشگاه تهران.

پاشایی. ع. 1368. بودا. چ 4. تهران: مروارید.

ــــــــ . 1357. راه آیین (ترجمة ذمّه پده یا سخنان بودا). چ 1. تهران: انجمن فلسفه ایران.

جان. بی. ناس. 1370. تاریخ جامع ادیان از آغاز تاکنون. ترجمة علی‌اصغر حکمت. چ 5. تهران: انقلاب اسلامی.

حافظ. 1368. دیوان. به تصحیح علامه قزوینی و دکتر غنی. چ 10. تهران: اقبال.

حامدی، گلناز. 1384. فرهنگ اصطلاحات ادیان جهان. چ 1. تهران: مدحت.

خرمشاهی. بهاءالدین. 1372. حافظ‌نامه. چ 5. تهران: علمی و فرهنگی.

زروانی، مجتبی. 1375. «نجات‌بخشی در دین بودا». مقالات و بررسی‌ها. نشریه گروه تحقیقاتی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران. س 29. دفتر 59ـ60.

سجادی. سیدجعفر. 1370. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ 1. تهران: طهوری.

سراج‌طوسی. ابونصر. 1382. اللمع فی التصوف. تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون. ترجمة مهدی محبتی. چ 1. تهران: اساطیر.

سعدی. 1371. کلیات. به تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: ققنوس.

سهروردی. شهاب‌الدین ابوحفص عمر. بی‌تا. عوارف‌المعارف. ملحق کتاب الأحیاء. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

شایگان. داریوش. 1362. ادیان و مکتب‌های فلسفی هند. چ 3. تهران: امیرکبیر.

شیخ محمود شبستری. 1368. گلشن‌راز. به تصحیح صمد موحد. چ 1. تهران: طهوری.

شیمل. آنه ماری. 1373. ادبیات اسلامی هند. ترجمة یعقوب آژند. چ 1. تهران: امیرکبیر.

عراقی. بی‌تا. کلیات. تهران: کتابخانه سنایی.

عزالدین محمود کاشانی. 1372. مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ 4. تهران: مؤسسه نشر هما.

عطار. 1366. الهی‌نامه. به تصحیح فوآد روحانی. تهران: زوار.

ــــ . 1368. منطق‌الطیر. به تصحیح سیدصادق گوهرین. چ 6. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــ . 1368. تذکرةالاولیاء. به تصحیح محمد استعلامی. چ 6. تهران: زوّار.

ــــ . 1375. دیوان. به تصحیح تقی تفضلی. چ 9. تهران: علمی و فرهنگی.

غزالی، ابوحامد. بی‌تا. احیاء علوم‌الدین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

غنی، قاسم. 1340. تاریخ تصوف در اسلام. ج 2. چ 2. تهران: زوّار.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1361. احادیث مثنوی. چ 3. تهران: امیرکبیر.

فلاحتی موحد، مریم. 1383. «بودایی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 12. چ 1. تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

قشیری، ابوالقاسم. 1367. رساله قشیریه. با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.

ک. م. سن. 1375. هندوئیسم. ترجمه ع. پاشایی. چ 2. تهران: فکر روز.

کاشفی. ملاحسین. 1362. لب لباب مثنوی. به تصحیح نصرالله تقوی. چ 2. تهران: افشاری.

کلاباذی، ابوبکر محمد. 1422. التعرف لمذهب التّصوف. به تصحیح یوحنا الحبیب. چ 1. بیروت: دار صادر.

کلینی‌الرازی. محمدبن یعقوب. 1388 ق. الاصول الکافی. به تصحیح علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مایل هروی، نجیب. 1380. "انسان کامل". دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 10. چ 1. تهران: دایرةالمعارف.

مجتبائی. فتح الله. 1383. "بلوهر و بوداسف". دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 12. چ 1. تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

مجلسی. محمدباقر. 1983. بحارالأنوار الجامعه لدُرر أخبار الأئمه الأطهار. بیروت: مؤسسه الوفا.

محمد ابن‌منور. 1398 ق. اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌السعید. به اهتمام ذبیح‌الله صفا. چ 5. تهران: سپهر.

مستملی بخاری. ابوابراهیم. 1366. شرح التعرف لمذهب التصوف. چ 1. تهران: اساطیر.

مولوی. 1362. مثنوی‌معنوی. به تصحیح نیکلسن. چ 1. تهران: امیرکبیر.

عزیزالدین نسفی. 1371. الإنسان الکامل. به تصحیح موژیران موله. تهران: طهوری.

نیکلسن. رینولدآلن. 1366. عرفای اسلام. ترجمه دکتر ماهدخت بانوهمایی. چ 1. تهران: نشر هما.

هجویری الجلابی، ابوعلی‌بن عثمان. 1371. کشف‌المحجوب. به تصحیح ژوکوفسکی. تهران: طهوری.

منابع انگلیسی

Radhan krishnan, S. 1950. The Dhammapada. Oxford: oxford university press.