فنا از دیدگاه ابن عربی و ارتباط آن با معرفت نفس

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 4، شماره 13، دی 1387، صفحه 95-110   

نویسنده

مرتضی شجاری

استادیار دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز

چکیده

ابن عربی دربارة فنا دیدگاهی هستی‌شناسانه دارد که براساس آن همه چیز فانی است و حقیقتی جز حق تعالی وجود ندارد. از این رو، هر قولی دربارة فنای در حق تعالی ـ که لازمة آن اثبات وجودی در مقابل وجود خداوند است ـ شرک است؛ زیرا لازمة آن، قبول وجود برای سالک است که در انتهای سلوک، فانی می‌شود. از نظر وی، حدیث «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ» بیانگر این است که حقیقت نفس آدمی چیزی جز خداوند تعالی نیست و اگر کسی بر آن باشد که به غیر از خداوند واقعیتی هست، خواه مستقل یا وابسته به خدا و خواه از وجود خود یا از فنای خود فانی شده باشد، بویی از معرفت نفس به مشامش نرسیده است؛ زیرا کسی که موجودی غیر حق را ممکن بداند که قائم به حق و فانی در او باشد و فنایش نیز فانی در فنا باشد، گرفتار شرکی بعد از شرک می‌شود و راهی به معرفت نفس نخواهد یافت؛ مشرکی است که نه خدای را شناخته است و نه خود را.

کلیدواژه‌ها

فنا؛ بقا؛ معرفت نفس؛ وحدت وجود؛ حقیقت انسان

مراجع