ارزیابی اقتصادی تولید بخاری گازسوز هوشمند در ایران

اقتصاد مالی

مقاله 6، دوره 6، شماره 21، اسفند 1391، صفحه 143-164   

چکیده

با نگرش کلی به وضعیت اقتصادی کشور، اقتصاد تک‌محصولی، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، پایان‌پذیر‌‌ بودن منابع نفت و گاز و نیاز به ارز، لزوم صنعتی شدن را روشن ساخته به‌ویژه بازارهای مناسبی در سطح مناطق خاورمیانه و آسیای‌میانه جهت جذب فرآورده‌های گاز‌سوز ایران وجود دارد. این مقاله به ارزیابی اقتصادی بخاری گازسوز هوشمند پرداخت و نتایج حاصل از ارزیابی‌های انجام شده در این تحقیق بوسیله نرم‌افزار کامفار، ارزش فعلی خالص (NPV) در نرخ‌های 15 و 20 درصد معادل 1.486 میلیون تومان و 822 میلیون تومان، نرخ بازگشت سرمایه =  31.65% (IRR) می‏باشد. یافته‌های این پژوهش حاکی از توجیه بالای اقتصادی تولید این محصول و جذابیت زیاد آن در نظر سرمایه‌گذاران بوده و رهاورد آن منافعی همچون جلوگیری از خروج ارز، خودکفایی، افزایش تولید ناخالص ملی و ایجاد اشتغال و کاهش مرگ‌و‌میر ناشی از گازگرفتگی و ... می‏باشد.
 
Abstract
According to the iran’s economic situation . Single-product economy, the high dependence to oil revenue ,the ends of oil and gas resources and the need to exchange, iran needs to become Industrial countries especially because of the the suitable  markets in the Middle East and Central Asia to attract Iran's gas production. In these Thesis we study the economic evaluation of smart gas heater, by Comfar software ,and we reach  net present value (NPV) 15 and 20% at rates equivalent to 1.486 million toman and 822 million toman Rate of return on investment = 31.65% (IRR) .The Findings in these Thesis show that the producting of these good has  high economic justification , and it can attract  investor .
To conclude, by producting  these good we can prevent to send out the exchange  ,we can reach Self-sufficiency increase GDP and create jobs and reduce mortality that died with gas.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: ارزیابی اقتصادی، بخاری گازسوز، پیلوت هوشمند ODS طبقه بندی O22؛ L68 :JEL

اصل مقاله

ارزیابی اقتصادی تولید بخاری گازسوز هوشمند در ایران

                                              

دکتر جواد صلاحی^[1]

    مهدی سعیدپور ^[2]

 

چکیده

با نگرش کلی به وضعیت اقتصادی کشور، اقتصاد تک‌محصولی، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، پایان‌پذیر‌‌ بودن منابع نفت و گاز و نیاز به ارز، لزوم صنعتی شدن را روشن ساخته به‌ویژه بازارهای مناسبی در سطح مناطق خاورمیانه و آسیای‌میانه جهت جذب فرآورده‌های گاز‌سوز ایران وجود دارد. این مقاله به ارزیابی اقتصادی بخاری گازسوز هوشمند پرداخت و نتایج حاصل از ارزیابی‌های انجام شده در این تحقیق بوسیله نرم‌افزار کامفار، ارزش فعلی خالص (NPV) در نرخ‌های 15 و 20 درصد معادل 1.486 میلیون تومان و 822 میلیون تومان، نرخ بازگشت سرمایه =  31.65% (IRR) می‏باشد. یافته‌های این پژوهش حاکی از توجیه بالای اقتصادی تولید این محصول و جذابیت زیاد آن در نظر سرمایه‌گذاران بوده و رهاورد آن منافعی همچون جلوگیری از خروج ارز، خودکفایی، افزایش تولید ناخالص ملی و ایجاد اشتغال و کاهش مرگ‌و‌میر ناشی از گازگرفتگی و ... می‏باشد.

 

واژگان کلیدی:ارزیابی اقتصادی،  بخاری گازسوز،  پیلوت هوشمند ODS

طبقه بندی  O22 , L68 :JEL

 

 

 

 

 

 

 

1. مقدمه

با افزایش جمعیت، نیاز بشریت به وسایل گرمایشی و سرمایشی بسیار افزایش یافته و این باعث شده تا به مقدار بیش از حد به طبیعت آسیب برسانند و این نیاز منجر به از بین بردن جنگل‌های زیادی توسط بشریت شده که البته با توجه به کارایی پایین شومینه‌های چوب‌سوز و همچنین زحمت زیاد آن برای خردکردن هیزم و یکنواخت نبودن گرمای تولیدی حاصل از سوختن هیزم و غیره باعث شد تا دانشمندان به فکر ایده‌ای نو بیافتند که سوخت کامل‌تر و با آلایندگی بسیار کمتر داشته و تمام مشکلات را حل کرده و به طبیعت آسیب نرسانند، از اینرو بشریت به فکر بهینه‌سازی مصرف انرژی افتاد که بیشترین توجه معطوف به بخش ساختمان و مسکن بود و در ایران نیز با توجه به منابع  وافر گاز، کارآفرینان به فکر تولید بخاری‌گازسوز افتاده و با توجه به تحریم‌های گوناگون از جانب غرب و فقدان  نیروگاه‌های برق هسته‌ای همانند عربستان و اهمیت صرفه‌جویی در مصرف برق، لذا تولید بخاری گازسوز افزایش یافت .

منظور از بخاری هوشمند، پیلوت ODS تعبیه شده در آن می‌باشد که وسیله‌ای است که در محصولات گازسوز، به‌خصوص بخاری‌های گازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، وظیفه این وسیله (ODS) کنترل اکسیژن محلی (فضایی) است که بخاری در آن‌جا نصب شده است. میزان اکسیژن محیط در شرایط عادی حدود 21 درصد می‌باشد که انسان برای تنفس به آن نیازمند است و اگر میزان اکسیژن به کمتر از 18 درصد و یا میزان CO2 به بیشتر از 2.5 درصد برسد، تنفس برای انسان مشکل می‌شود و ODS بخاری را به‌طور خودکار خاموش می‌کند و دیگر روشن نمی‌شود مگر اینکه علت کاهش اکسیژن محیط  برطرف شود و البته ODS یک‌بار مصرف نیست.

با توجه به مواردی همچون استراتژی توسعه صنعتی کشور به‌عنوان محور اصلی توسعه اقتصادی پایدار، رتبه دوم ایران در ذخایر گاز با 29.61 تریلیون متر مکعب 16% از کل ذخایر جهانی گاز طبیعی، 70 میلیون نفر جمعیت کشور با نرخ رشد 2.5%، ضریب جایگزینی سالانه لوازم گازسوز مستعمل با انواع جدید آنها این نتیجه‌گیری حاصل می‏شود که در سطح ملی صنعت لوازم گازسوز کشورمان از پتانسیل زیادی جهت رشد و اعتلا برخوردار است لذا تصمیم بر آن شد که تولید بخاری گازسوز هوشمند از لحاظ اقتصادی ارزیابی شود.

 

2. مطالعات انجام شده

مطالعه‌ای که در سال 2004 توسط  وزارت انرژی و معادن آمریکا انجام شد و در زمینه تجربه ارتقاء کارایی بخاری‌های گازسوز در پروژه‌ای با عنوان استراتژی ارتقاء کارایی انرژی برای بخاری‌های گازسوز شهری صورت گرفته و هدف اصلی ارتقاء کارایی بخاری‌های گازسوز در ایالات بریتیش کلمبیا^[3]ی آمریکا با محوریت کنترل و کاهش مصرف گاز و در نظر گرفتن تمهیدات ارائه شده توسط دولت و تلاش‌ها و همکاری‌های مورد نیاز بخش صنعت در راستای نصب بخاری‌ها با تکنولوژی‌های جدید و کارایی انرژی بالاتر بود. علاوه بر آنgas   Terasen،Natural Resources Canada ،  BCHydro در یک برنامه تأمین مالی در BC طی یک تلاش همه جانبه معادل 200 تا 300 دلار به مصرف‌کنندگان بخاری در جهت تعویض سیستم بخاری با یک دستگاه بخاری گازسوز با کارایی بالاتر کمک مالی کرده. نکته بسیار مهم در این پروژه آن است که در صورت ادامه یافتن این طرح در جهت تعویض بخاری‌ها با کارایی پائین‌تر و ایجاد یک جهش به‌سمت استفاده از بخاری با کارایی انرژی بالاتر موجب کاهش عمده‌ای در میزان مصرف گاز طبیعی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در BC می‌گردد. بررسی‌ها حاکی از آنست که این استراتژی منجر به صرفه‌جویی 1000 تراژول در مصرف سالیانه گاز تا سال 2015 در این استان می‌گردد.

  در مطالعه دیگری که توسط سازمان گاز آمریکا در سال 2009 صورت گرفته به این موضوع اشاره دارد که استفاده بیشتر از گاز طبیعی جهت گرمایش و سرمایش در ساختمان‌های مسکونی آمریکا، بعد از افزایش قیمت انرژی و افزایش نگرانی‌های مربوط به اثرات زیست محیطی علاقه مصرف‌کنندگان را به استفاده کاراتر از انرژی در ساختمان‌ها سوق داد. این برنامه باعث کاهش 11 تریلیون BTU در سال 2007 گردید و در این برنامه به میزان 6/0 میلیون متر یک تن از انتشار دی‌اکسید‌کربن کاسته شد. در این بررسی عنوان گردید که سیستم‌های گرمایش و سرمایشی که با گاز طبیعی کار می‌کنند، بسیار کاراتر از الکتریسیته می‌باشد و عنوان شده که گاز طبیعی سه برابر کاراتر از الکتریسیته می‌باشد. همچنین در این بررسی ذکر شده که تا سال 2008 میزان مصرف گاز طبیعی توسط خانوارها در ساختمان‌های مسکونی با توجه به افزایش تقاضا به مصرف گاز طبیعی به‌جای سایر انواع حامل‌های انرژِی، 32% نسبت به سال 1980 کاهش پیدا کرده است.

مطالعه‌ای توسط علی وحیدیان، کامیاد،1383 در زمینه بخاری هوشمند و شیر کنترل‌های ترموستاتیک قابل نصب بر روی انواع بخاری‌ها انجام شده این مسأله ذکر گردیده است که با ارائه الگوریتم‌های فازی جهت کنترل دمای یک اتاق می‌توان به‌میزان بسیار زیادی ضمن بهینه نمودن مصرف سوخت احساس آرامش و رفاه بیشتری را در استفاده‌کنندگان از این قبیل وسایل اتخاذ نمود. همچنین در این مقاله سعی شده است برای کنترل بهتر سیستم دینامیک و غیرخطی دمای یک اتاق، به‌کمک روش‌های فازی مدل‌هایی تقریبی جهت کنترل سیستم ارائه گردد. در این بررسی به این موضوع اشاره شده است که در حال حاضر بخاری‌ها و شومینه‌های گازسوز بخش عمده‌ای از نیازهای حرارتی از فضاهای بسته‌ای از قبیل اتاق‌ها و سالن‌ها را برطرف می‌سازند. در خاتمه به این موضوع اشاره دارد که با خرید و نصب این دستگاه‌ها به‌دلیل استهلاک کمتر بخاری و شومینه و کاهش هزینه گاز مصرفی، سالیانه مبلغ زیادی را صرفه‌جویی نمود چنانکه با کمک نهادهای اقتصادی در تولید این قبیل تجهیزات سرمایه‌گذاری صورت بگیرد، می‌توانیم علاوه بر عرضه این محصول با قیمت مطلوب‌تر به لحاظ فروش بالاتر، از ایجاد تلفات انرژی نیز بکاهیم اما متأسفانه در ایران هیچ برنامه اجرایی در زمینه تولید این نوع بخاری‌ها صورت نگرفته است که یکی از دلایل اصلی آن هزینه‌های بالای تولید این سیستم می‌باشد.

مطالعه بعدی بوسیله عاطفه مشیریان، دی 1388 در جهت بهینه­سازی مصرف گاز در مصارف خانگی ( با تأکید بر وسایل گرمایشی ) انجام پذیرفته، اظهار شده که با توجه به انتظار مصرف جهانی گاز در بین سال‌های 2005 الی 2030 با میانگین رشد سالیانه 7/1 درصد افزایش در مصرف گاز به‌علاوه اینکه بررسی­ها و مطالعات انجام شده در این زمینه گویای این مطلب می­باشد که میزان مصرف انرژی در ساختمان‌های ایران در حدود 6/2 برابر استانداردهای بین­المللی می­باشد. در ارزیابی اقتصادی تولید شیر کنترل ترموستاتیک و نتایج حاصل از آن که به‌وسیله نرم­افزار کامفار صورت گرفته گویای توجیه­پذیری بالا و جذابیت طرح تولید شیر ترموستاتیک قابل نصب بر روی بخاری‌ها به‌عنوان یک طرح بهینه­سازی مصرف انرژی در مصارف خانگی و مقرون به‌صرفه بودن اجرای این پروژه در ایران می­باشد و با اجرای این طرح دولت نه‌تنها می­تواند از منافع اقتصادی ناشی از صادرات گاز صرفه‌جویی شده بهره‌مند گردد بلکه می‌تواند از لحاظ سیاسی وجهه مناسبی در میان کشورهای صادرکننده گاز به‌خود اختصاص دهد همچنین نتایج استخراج شده از نرم­افزار کامفار گویای این مهم می­باشد که در صورت پذیرش طرح به‌عنوان پروژه مکانیزم توسعه پاک اجرای این طرح موجب جذب سرمایه قابل‌توجه بدلیل کاهش میزان انتشار کربن خواهد بود که البته نقش دولت برای جذب پروژه­های این چنین در ایران بسیار قابل توجه می­باشد و بخش خصوصی بدون توجه به زیرساخت­های مورد نیاز می‌تواند به تنهایی قدم به این بخش بگذارد.

مطالعه تجربی دیگری توسط عزیزیان، فاطمه، 1382 انجام شده در زمینه ارزیابی منافع اقتصادی و اجتماعی سیاست‌های جایگزینی گاز طبیعی به‌جای فرآورده‌های نفتی می‏باشد و در پژوهش صورت گرفته، هدف اصلی پژوهش، محاسبه هزینه- منفعت حاصل از جایگزینی گاز طبییعی به‌جای فرآورده‌های نفتی به‌منظور سرعت بخشیدن و حمایت از اجرای سیاست‌های جایگزین در جهت نیل به صرفه‌های اقتصادی و اجتماعی مربوطه می‌باشد و باتوجه به اینکه کشورمان دومین جایگاه ذخایر گازی را در جهان داراست جهت دستیابی به ارزیابی جامعی از نتایج اجرای سیاست جایگزینی گاز طبیعی به‌جای فرآورده‌های نفتی، ترکیب نتایج بررسی‌های اقتصادی و اجتماعی این ارزیابی در مجموع سهمی معادل 70% از منافع جایگزینی گاز طبیعی به‌جای فرآورده‌های نفتی در کشور حاصل از اثرات اقتصادی و 30% مابقی حاصل از منافع اجتماعی جایگزینی است. جایگزینی گاز طبییعی به‌جای فرآورده‌های نفتی تنها در بخش‌های حمل‌ونقل و خانگی و تجاری منجر به تحقق بیش از 76% از منافع مورد اشاره (معادل 58267 میلیارد ریال) شده است.

ابراهیمی، 1383 در مطالعه‌ای تجربه اشتغال‌زایی صنایع کوچک در تعدادی از کشورهای منتخب را مورد بررسی قرار داده و به‌‌نظر می­رسد که با توجه به نتایج موفقیت‌آمیز و تایید شده اشتغا‌ل‌زایی صنایع کوچک چه در بعد تئوری و چه در بعد عملی باید راهبرد اساسی را در «تقویت و توسعه صنایع کوچک» و «گسترش و رشد کمی» واحدهای صنعتی جستجو کرد .به‌همین منظور در این مطالعه تلاش شده با مطالعه و بررسی تحولات روند نرخ رشد اشتغال در بخش صنایع کارخانه کشور برای دوره زمانی (78 ـ 1358 ) تغییرات نرخ رشد اشتغال برای هر یک از فعالیت­های صنعتی بر اساس جداول ISIC محور ارزیابی قرار گرفته و در ادامه به‌کمک نرم­افزار Eviews3 و تکنیک­های اقتصادسنجی و مدل طراحی شده به تخمین تابع تقاضای نیروی‌کار برای فعالیت‌های صنعتی دست زده تا بدینوسیله به شناخت دقیق‌تر از ظرفیت‌ها و توان اشتغال‌زایی بخش صنعت دست پیدا کرد و نتایج حاصل نتایج نشان می‌دهد که میزان سرمایه برای ایجاد یک فرصت شغلی در گروه صنایع کارخانه‌ای کشور همواره بالا بوده است از طرف دیگر صنایع کوچک به‌علت سرمایه‌بری کمتر، برگشت سریع‌تر سرمایه، خوداتکایی و به‌کارگیری تکنولوژی ساده‌تر و نقشی که در کارآفرینی دارند سهم بیشتری از فرصت‌های شغلی مولد را ایجاد کرده­اند.

 

 3. بخاری هوشمند

بخاری گازی هوشمند بر اساس پروانه اخذ شده توسط مجری طرح دارای کد ISIC : 29301411 می‏باشد. این محصول قابل‌استفاده در منازل و اماکن مسکونی می­باشد. قدرت حرارتی آن 000/10 کیلوکالری معادل 000/30 بی‌تی­یو در ساعت می­باشد. محصول فوق با گاز طبیعی (شهری ) ایجاد حرارت می­نماید. مصرف گاز 9/0 مترمکعب در ساعت در فشار 180 میلیمتر ستون آب از مشخصات بارز آن می­باشد. با توجه به نقشی که این محصول در زندگی روزمره افراد دارد و با توجه به اینکه استفاده از گاز راحت­تر و مطمئن­تر و نیز کم هزینه­تر می­باشد و با سفارشاتی که در مورد کاهش آلودگی هوا می­شود، این محصول بهترین وسیله جهت گرم نمودن منازل و واحدهای مسکونی می­باشد. محصول فوق در جهت گرم نمودن با استفاده از گاز شهری می­باشد و همچنین این محصول مجهز به پیلوت هوشمند ODS است و آن وسیله‌ای است که در محصولات گازسوز مورد استفاده قرار می‌گیرد، وظیفه آن کنترل اکسیژن محلی (فضایی) است که بخاری در آنجا نصب شده است. میزان اکسیژن محیط در شرایط عادی حدود 21 درصد می‌باشد که انسان برای تنفس به آن نیازمند است و اگر میزان اکسیژن به کمتر از 18 درصد و یا میزان CO2 به بیشتر از 2.5 درصد برسد، تنفس برای انسان مشکل می‌شود و باعث مسمومیت می‌شود و ODS طوری تهیه و ساخته شده که وقتی میزان اکسیژن محل نصب بخاری بخواهد از 18.5 درصد کاهش یابد ODS بخاری را به‌طور خودکار خاموش می‌کند و دیگر روشن نمی‌شود مگر اینکه علت کاهش اکسیژن محیط برطرف شده و مجددا بخاری روشن گردد. یعنی ODS یک بار مصرف نیست.

 

 3-1. مطالعات فنی

طراحی و احداث صنایع نیازمند شناخت مبانی تئوری و برخورداری از دیدگاه­های تجربی و عملی متناسب با شرایط اقتصادی و فرهنگی حاکم و دانش فنی موجود جامعه به منظور نیل به اهداف تولید می­باشد .

بررسی امکان احداث واحد از حیث نحوه تأمین مواد اولیه، تعیین میزان سرمایه­گذاری، تطابق تکنولوژی صنعت مورد نظر با میزان تخصص­ها و مهارت­های بالقوه و بالفعل موجود در کشور و ... مطالعات هماهنگ و چند جانبه اقتصادی، فنی، اقلیمی و جغرافیایی را ایجاب می­کند.

مطالعات فنی ایجاد صنایع، مجموعه­ای از تحقیقات در خصوص ماهیت مواد، محصولات، شناخت فرآیندهای مختلف تولید و تکنولوژی­های موجود و بررسی سیستم­ها، تجهیزات و ماشین­آلات مورد نیاز می­باشد. این بررسی­ها در راستای نیل به اهداف جهانی تولید صورت می­گیرد. که سعی شده علاوه بر تشریح فرآیند تولید، میزان مواد اولیه مورد نیاز، تعداد دستگاه­های موجود در خط تولید شرح داده شود. در ادامه نیروی انسانی مورد نیاز، مساحت بخش­های مختلف و جانمایی ساختمان­های تولیدی، اداری، رفاهی، بهداشتی و خدمات و زمان­بندی طرح بر اساس مهندسی اقتصاد بیان شده است.

 

3-2. روش­های مختلف تولید

  پس از آنکه محصول مورد نظر طراحی شد و روند تولید توسط برنامه­ریز مشخص شد، به مرحله­ تولید می­رسد.

  در بخش تولید، این شرکت دارای انواع مختلفی از پرس­ها، جوش­ها، شستشو، رنگ و غیره می­باشد.

  هر کدام از محصولات روند خاصی را طی می­کنند تا به مرحله­ مونتاژ، بسته­بندی و در نهایت فروش برسد. همان­طور که گفته شد هر کدام از این مراحل در جدول OPC ذکر شده این که در اینجا به مراحل تولید چند جزء از محصولات اشاره می­کنیم.                                   

 

   شکل1.درخت محصول

3-3. تعیین ظرفیت، برنامه تولید، شرایط عملکرد

انتخاب ظرفیت و برنامه تولید مناسب برای واحدهای صنعتی علاوه بر بهره­برداری بهینه از سرمایه­گذاری انجام شده، عاملی در جهت کسب سود بیشتر می­باشد. ایجاد واحدهای صنعتی مستلزم سرمایه­گذاری اولیه که در بعضی موارد تقریباً ثابت هستند، می­باشد. لذا انتخاب ظرفیت­های خیلی کم سودآوری پروژه را زیر سئوال می­برد. علاوه بر آن در صنایع کوچک انتخاب ظرفیت­های بالا، سرمایه­گذار را مجبور به تامین سرمایه زیادی می­کند که در آن صورت از زمره صنایع کوچک خارج می­گردد. با توجه به مطالب فوق ظرفیت تولید سالانه را 000/20 دستگاه بخاری گازی در سال برآورد می­نماییم. بدیهی است که اکثر صنایع در سال­های اولیه احداث، مشکلات فنی داخلی، مشکلات بازاریابی و ورود به صحنه رقابت را دارند. بنابراین راه­اندازی طرح، ظرفیت اسمی غیرممکن می­باشد و بر این اساس برنامه تولید پیشنهادی برای 10 سال راه­اندازی به این صورت می­باشد که راه­اندازی طرح در سال اول با 75 درصد ظرفیت شروع شده و در سال دوم به 85 درصد ظرفیت می­رسد و از سال سوم به بعد با ظرفیت اسمی به تولید خواهد پرداخت.

 

3-4. برآورد میزان مصرف مواد اولیه

در این قسمت با توجه به فرآیند منتخب تولید و شرایط عملکرد واحد و مشخصات فنی قطعات متشکله محصول، میزان مصرف هر یک از مواد اولیه مورد نیاز برای تولید یک واحد محصول بیان خواهد شد. لذا پس از معرفی مواد، نسبت به منابع تامین آنها تصمیم­گیری می­گردد.

 

جدول 1

بخاری افق
نام قطعه	تعداد	نام قطعه	تعداد	نام قطعه	تعداد	نام قطعه	تعداد
کف	1	هود	1	هادی دود	1	مارک فلزی	1
پایه کف	یک جفت	تیرک پایین	1	شیر	1	کمربند	1
پایه کوره	یک جفت	تیرک بالا	1	واسطه	1	برچسب کنترل	1
بغل	یک جفت	شیشه نما	1	ژیگلور	1	نایلون	1
بست شیر	ا	گل	1	سر شلنگی	1	نایلون دفترچه	1
پشت	1	کوره	1	پیلوت	1	کارتن	1
بست کوره	1	سقف	1	لوله آلومینیومی	1	تسمه
دفترچه	1	درب	1	بوش ومهر		چربی گیر	50 gr
زد	2	لولا	1	برنر	1	اسید	4gr
زوار	2	برچسب انرژی	2	براکت	1	رنگ	210gr
پایه تعدیل	2	برچسب راهنما	1	پولکی	1	لعاب کوره	600
تعدیل	1	پیچ خودکار	18	سپر حرارتی	1	لعاب جلو	200
جلو	یک جفت	دودکش	1	شیشه کوره	یک دست	لعاب سقف	150
				ورق فولادی	30 kg	لعاب زوار	50

ماخذ : محاسبات تحقیق

 

3-5. دستگاه­ها و تجهیزات خط تولید

  به‌کارگیری ماشین­آلات و دستگاه­های مناسب از اساسی­ترین ارکان طراحی واحدهای صنعتی می­باشد. با توجه به اینکه کارخانجات مشابه در این زمینه طراحی شده است و اطلاعات نسبی از آنها داریم می­توان میزان ماشین‌آلات را پیش‌بینی نمود.

همچنین ماشین­آلات مناسب می­تواند در بهبود کیفیت محصول و بهبودسازی سرمایه­گذاری نقش موثری داشته باشد. در این بخش با توجه به نیازهای فنی طرح دستگاه­های لازم در جدول شماره 2 ارائه شده است.

 

جدول 2

نام ماشین­آلات و تجهیزات	تعداد	نام ماشین­آلات و تجهیزات	تعداد
گیوتین دو متری	1	پرس ضربه­ای 50 تن	2
پرس ضربه­ای 60 تن	1	پرس ضربه­ای 16 تن	1
پرس هیدرولیک 150 تن	1	پرس هیدرولیم 400 تن	1
جوش مقاومتی	2

ماخذ : محاسبات تحقیق

 

3-6 . تجهیزات و تاسیسات عمومی

هر واحد تولیدی علاوه بر دستگاه­های اصلی تولید، جهت تکمیل یا بهبود کارایی، نیاز به یک سری تجهیزات و تاسیسات جانبی نظیر تعمیرگاه، آزمایشگاه، تاسیسات آب و برق، آتش نشانی و تأسیسات گرمایش و سرمایش دارد. انتخاب این موارد باید با توجه به شرایط منطقه­ای، ویژگی­های فرآیند و محدودیت­های زیست محیطی انجام ­گیرد.

 

3-7.  براورد پرسنل تولید و غیر تولیدی

در این قسمت با توجه به تعداد پرسنل تولیدی و میزان مبادلات تجاری واحد و ... پرسنل غیر تولیدی واحد برآورد می‌گردد.

  پرسنل تولیدی شامل پرسنل تولید و مونتاژ، آزمایشگاه، انبار محصول و  انبار مواد اولیه می­باشد که مجموعا شامل 14 نفر می باشند.

  پرسنل غیرتولید شامل6 نفر از جمله مدیریت، پرسنل اداری، مالی و خدماتی، پرسنل تأسیسات و تعمیرگاه می‌باشد .

  بنابراین تعداد کل پرسنل این واحد تولیدی 20  نفر برآورد می­گردد.

 

3-8.  مساحت زمین، ساختمان و محوطه‌سازی

  برای محاسبه زمین مورد نیاز واحد لازم است مساحت کل مورد نیاز بخش­های تولیدی، خدمات تولید (انبارها، تاسیسات، تعمیرگاه ) اداری، رفاهی و ... محاسبه شوند. بر اساس محاسبات، این مساحت­ها در جدول 3 جمع بندی شده است.

 

جدول 3.مساحت ساختمان‌ها

ردیف	نام بخش	مساحت مورد نیاز (m2)
1	تولید	556
2	انبار	343
3	اداری ، رفاهی و خدماتی	210
4	تاسیسات و تعمیرگاه	74
5	آزمایشگاه	25
جمع کل مساحت		1208

ماخذ : محاسبات تحقیق

 

  برای برآورد مساحت زمین مورد نیاز واحد، جمع مساحت ساختمان‌ها در عدد 2 ضرب می­گردد. این ضریب بر طبق اصول و استانداردهای طراحی کارخانه به منظور تامین محوطه­سازی، راهروها، خیابان­کشی، گسترش آتی و... تعیین گردیده است.                 1208*2 =1412

1412+88=1500 متر مربع جهت کارخانه در نظر میگیریم.

 

3-9. زمان­بندی اجرای پروژه

  یکی از ارکان مهم اجرای پروژه­ها که ضامن موفقیت پروژه می­باشد، برنامه­ریزی دوران اجرای پروژه است. احداث واحدهای صنعتی نیز از این قاعده مستثنی نیست. زمان­بندی فعالیت­ها ضمن سازماندهی فعالیت­ها و قاعده­مند کردن آنها باعث مدیریت بهتر و تخصیص به موقع منابع می­گردد. به این منظور اولین قدم، شکستن یک پروژه به فعالیت­های اساسی است که انجام به‌موقع آنها باعث خاتمه موفقیت­آمیز پروژه می­گردد. بنابراین ضرورت دارد مجری پروژه با دید جامعی حجم هر کدام از فعالیت­ها از مرحله تحقیقات اولیه و انتخاب مشاور تا مرحله بهره­برداری واحد صنعتی را برآورد نماید و زمان مناسب برای هر فعالیت را پیش­بینی کند. سپس با شناخت روابط، پیش‌نیازی از فعالیت­های زمان شروع و خاتمه فعالیت­ها را طوری برنامه­ریزی کند که بتواند در مدت تعیین شده پروژه را تحویل دهد، چرا که تاخیر در اجرای پروژه در برخی موارد باعث وارد نمودن خساراتی خواهد شد که جبران آن بسیار سخت می­باشد. در این برنامه فعالیت‌های اساسی اجرای پروژه با اخذ مجوزهای مختلف از ادارات ذیربط شروع شده و به اخذ پروانه بهره­برداری ختم می­شود. زمان انجام هر یک از فعالیت­ها نیز با توجه به حجم فعالیت­ها و مشکلات احتمالی در اتمام به موقع فعالیت تخمین زده می­شود. از جمله این مشکلات می‌توان به مقررات اداری اخذ مجوز، مشکلات سفارش ماشین­آلات و مشکلات راه­اندازی آزمایشی و ... اشاره کرد. لذا با توجه به ویژگی­های این صنعت برنامه­ریزی زمان­بندی (نمودار گانت ) اجرای طرح یکسال در نظر گرفته شده است.

 

4. تجزیه و تحلیل اقتصادی

  در این بخش برآورد سرمایه ثابت و سرمایه در گردش، هزینه های تولید، برنامه های فروش، نحوه تامین مالی و نتایج ارزیابی اقتصادی طرح مورد بررسی قرار می‏گیرد.

 4-1. مقدار و ارزش مواد اولیه مصرفی

مواد اولیه مورد نیاز طرح و مقادیر هر یک از آنها در بخش قبل به تفکیک محاسبه شده است. قیمت‌های مواد اولیه بر اساس استعلام از شرکت‌های معتبر داخلی و بازارهای عمده‌فروشی تعیین گردیده است. جدولشماره3 برآورد هزینه تأمین مواد اولیه اصلی واحد را نشان می‌دهد.

 

جدول 4

شرح	درصد (ثابت /کل)	جمع ارزش کل(تومان)
حقوق و مزایای کارکنان	85	119000000
انواع انرژی	20	7235000
هزینه استهلاک	100	70000000
هزینه تعمیر و نگهداری	10	76678000
هزینه­های پیش­بینی نشده تولید (5/3)درصد		7102000
جمع هزینه های تولید		210015099
هینه­های عملیاتی	15	5025000
هزینه بیمه کارخانه (2/0 )درصد		2000000
هزینه تسهیلاتی دریافتی	100
جمع کل هزینه­های ثابت		287040099

ماخذ : محاسبات تحقیق

 

 

4-2. هزینه‌های تأمین انواع انرژی مورد نیاز

  انواع انرژی مورد نیاز شامل آب، برق و سوخت می­باشند که مقادیر مورد نیاز هر یک از آنها در قبل محاسبه گردیده است. بهای واحد هر یک از انواع انرژی بر مبنای آخرین نرخ­های اعلام شده از سوی وزارتخانه­های مربوطه تعیین گشته و بر مبنای آن هزینه همربوط به آنها محاسبه شده است. نتایج این اطلاعات در جدول  شماره 5 قابل مشاهده می­باشد .

 

جدول  5

شرح	واحد	مصرف سالیانه	بهای واحد (ریال )	هزینه کل ( تومان)
برق	کیلوساعت	0/520	43	17200000
آب خام	مترمکعب	1200	2500	3000000
گاز طبیعی	هزارمترمکعب	0/0	0	0/0
گازوئیل	متر مکعب	75	150000	11250000
بنزین	لیتر	6250	700	4725000
نفت سیاه (مازوت )	متر مکعب	0/0	0	0/0
جمع				36175000

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

4-3. جمع‌بندی اجزاء و برآورد سرمایه در گردش

سرمایه در گردش طرح، بر اساس محاسبه مواد و انرژی مورد نیاز و همچنین پرسنل واحد مطابق الگوی ذیل انجام می‌شود:

الف ) مواد اولیه و قطعات مورد نیاز :

هزینه مواد اولیه و قطعات مصرفی واحد برای یک دوره سفارش ( مواد داخلی 45 روز کاری و مواد خارجی 100 روز کاری ) به‌عنوان بخشی از سرمایه در گردش منظور می‌شود.

ب ) حقو و دستمزد کارکنان :

هزینه حقوق و دستمزد کارکنان  معادل 30 روز کاری محاسبه و در برآورد سرمایه در گردش منظور می‌شود.

ج ) انرژی مورد نیاز :

هزینه تأمین انرژی مورد نیاز 45 روز کاری واحد، به عنوان بخش دیگری از سرمایه در گردش در محاسبات منظور می‌گردد.

د ) هزینه‌های فروش :

هزینه‌های فروش 20 روز واحد، قسمت دیگری از سرمایه در گردش را تشکیل می‌دهد. لازم به ذکر است که هزینه‌های فروش 5/0 درصد ارزش فروش سالیانه می‌باشد.

هـ ) سایر هزینه‌ها :

  در خاتمه برای افزایش قابلیت اطمینان محاسبات و کاهش ریسک احتمالی، 5 درصد موارد فوق به جمع حاصله اضافه می‌شود تا موارد احتمالی که در نظر گرفته نشده است، جبران شود.

  در این قسمت بر اساس محاسبات و بررسی‌های فنی به عمل آمده، هزینه‌های مربوط به سرمایه در گردش واحد، از جمله مقدار و هزینه مواد اولیه مصرفی، تأمین انواع انرژی ( آب، برق، سوخت و ...) خدمات نیروی انسانی (حقوق، مزایا و بیمه کارکنان ) و سایر موارد مطابق جدول شماره 6 برآورد خواهند شد. 

 

جدول 6 . جمع اقلام سرمایه در گردش

شرح	تعداد روزهای کاری	جمع ارز ش کل(تومان)
تأمین مواد اولیه داخلی	45	225000000
تأمین مواد اولیه خارجی	100	61111111
حقوق و مزایای کارکنان	30	19135000
انواع انرژی مورد نیاز	45	6029166
هزینه های فروش	20	1000000
سایر هزینه های جاری (0/5 ) درصد		121000000
جمع کل سرمایه در گردش		434000000

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

4-4. اطلاعات مربوط به سرمایه ثابت و برآورد آن

  منظور از سرمایه ثابت، آن گروه از دارایی­های متعلق به واحد صنعتی است که ماهیتی نسبتاً ثابت یا دائمی دارند و به‌منظور استفاده در جریان عملیات جاری شرکت و نه برای فروش، نگهداری می‌شوند به سرمایه ثابت، دارایی­های سرمایه­ای یا دارایی بلندمدت نیز اطلاق می­گردد.

  از اجزاء تشکیل‌دهنده سرمایه ثابت می‌توان دستگاه‌ها و تجهیزات خط تولید، تأسیسات زیربنایی، زمین، ساختمان و محوطه­سازی، وسائط نقلیه، اثاثیه و لوازم اداری، هزینه‌های قبل از بهره­برداری و ... را نام برد. 

 این رقم کل سرمایه­گذاری ثابت مورد نیاز جهت احداث واحد را تعیین می‌کند.

 

جدول 7 . جمع بندی اجزاء و برآورد سرمایه ثابت

شرح	جمع ارزش کل    (تومان)
ماشین­آلات و تجهیزات تولید	515000000
تجهیزات و تأسیسات عمومی	64500000
وسائط نقلیه	21500000
زمین	250000000
ساختمان و محوطه سازی	260000000
اثاثیه و لوازم اداری	6000000
هزینه­های پیش­بینی نشده (5/3)درصد	32693000
هزینه­های قبل از بهره­برداری	60000000
هزینه سربار 5%	50555269
جمع کل سرمایه­گذاری ثابت	1209000000

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

4-5. کل سرمایه‌گذاری

با توجه به مقادیر سرمایه­گذاری ثابت و در گردش محاسبه شده، کل سرمایه‌گذاری طرح مطابق جدول 8  برآورد می‌گردد. لازم به ذکر است که معادل 60 درصد سرمایه­گذاری ثابت از طریق دریافت وام بلند مدت 5 ساله با بهره 12 درصد تامین خواهد شد که در تنظیم ترازهای مالی طرح، باز پرداخت آن مدنظر قرار گرفته است.

 

جدول 8 . برآورد سرمایه‌گذاری

شرح	جمع ارزش کل(تومان)
سرمایه ثابت	1209000000
سرمایه در گردش	434000000
جمع سرمایه­گذاری کل	1643000000

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

4-6. هزینه‌های تولید

برای تولید هر محصول علاوه بر سرمایه‌گذاری مورد نیاز جهت احداث و راه اندازی واحد، هزینه­هایی نیز باید به‌صورت سالیانه و در طول دوره فعالیت واحد منظور کرد. این هزینه‌ها شامل اقلامی مانند حقوق کارکنان، تأمین انرژی و ... می‌باشند. در این بخش هزینه‌های ثابت و متغیر برآورد می­شود تا بتوان بر اساس آن نسبت به تهیه ترازهای مالی طرح و محاسبه شاخص­های مالی و اقتصادی اقدام نمود.

 

4-7.  هزینه‌های ثابت

  هزینه‌های ثابت، مخارجی است که با تغییر سطح تولید، تغییر نمی‌کند. هرچند با به صفر رسیدن میزان تولید (تعطیلی کارخانه) بعضی از اقلام هزینه ثابت نیز حذف می‌شوند ولی در تجزیه و تحلیل‌های مالی با توجه به کوتاه‌مدت بودن وقفه فوق، می‌توان فرض کرد که این هزینه ها وجود دارند.

 

جدول 9. برآورد هزینه‌های ثابت

شرح	درصد (ثابت /کل)	جمع ارزش کل(تومان)
حقوق و مزایای کارکنان	85	119000000
انواع انرژی	20	7235000
هزینه استهلاک	100	70000000
هزینه تعمیر و نگهداری	10	76678000
هزینه­های پیش­بینی نشده تولید (5/3)درصد		7102000
جمع هزینه های تولید		210015099
هینه­های عملیاتی	15	5025000
هزینه بیمه کارخانه (2/0 )درصد		2000000
هزینه تسهیلاتی دریافتی	100
جمع کل هزینه­های ثابت		287040099

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

4-8. هزینه‌های متغیر

  هزینه‌های متغیر اقلامی از هزینه هستند که با تغییر سطح تولید، تغییر می­یابند. به عنوان مثال هرچه مقدار تولید بیشتر شود مواد اولیه بیشتری مورد نیاز است. در این بخش نیز بعضی اقلام نسبت به ظرفیت تولید تغییر می‌کند، ولی بستگی آن 100 % نمی‌باشد.

 

جدول 10.  برآورد هزینه‌های متغیر

شرح	درصد (ثابت /کل)	جمع ارزش کل (تومان)
مواد اولیه و قطعات	100	1130000000
حقوق و مزایای کارکنان	15	21000000
انواع انرژی	80	28940000
هزینه تعمیر و نگهداری	90	690103251
هزینه­های پیش­بینی نشده تولید (5/3 )درصد		41297900
هزینه‌های عملیاتی	85	28475000
جمع کل هزینه‌های متغیر		1939816151

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

4-9. قیمت تمام شده محصول

با محاسبه هزینه­های ثابت و متغیر طرح، کل هزینه­های طرح با توجه به ظرفیت اسمی واحد، قیمت تمام شده محصول برابر است با :

111342 = قیمت تمام شده

 

4-10. شاخص­های اقتصادی طرح

  کلیه محاسبات (مشتمل بر سود و زیان و گردش وجوه نقدی و ...) برای زمان اجرای یک ساله طرح و طی 10 ساله اول بهره‌برداری و نیز تعاریف و محاسبات شاخص­های اقتصادی طرح به طور کامل توسط نرم­افزار کامپیوتری کامفار انجام گرفته است.

 

4-11. برنامه تولید و فروش

  پیش‌بینی برنامه فروش محصولات تولیدی به دو بخش داخلی با ظرفیت 85% تولید و بهای آن با نرخ رایج تومان و بخش خارجی جهت صادرات با15% ظرفیت تولید و بهای آن با نرخ دلار میب‍اشد که صادرات از معافیت مالیاتی نیز برخوردار است.

 

4-12. تامین مالی

  پیش بینی می‌گردد در ابتدای دوره ساخت مبلغ 800000000 تومان و در ابتدای دوره بهره‌برداری مبلغ 685000000 تومان سرمایه گذاری از محل آورده سهامداران و همچنین 500000000 تومان وام بلندمدت در ابتدای دوره ساخت با نرخ 12% مورد نیاز باشد.

 

4-13. محاسبات اقتصادی طرح

  نتایج محاسبات کامپیوتری و شاخص‌های اقتصادی طرح حاکی از سودآوری طرح می‌باشد.

  با فرضیات مذکور نرخ برگشت سرمایهIRR  حدود  31.65 % خواهد بود و خالص ارزش فعلی کل سرمایهNPV  در نرخ بهره 15 % معادل 1.486 میلیون تومان خواهد بود که رقم بسیار قابل قبولی می‌باشد و همان‌طور که می‌دانید هر چه این رقم بالاتر باشد، حاکی از توجیه بالای اقتصادی بودن تولید این کالا است. دوره بازگشت سرمایه عادی (بدون احتساب نرخ تنزیل ) برابر با 4.7 سال می‌باشد و دوره بازگشت سرمایه متحرک  ( در نرخ تنزیل  15% ) برابر با 6  سال می‌باشد.

  همان‌طور که پیداست طرح مورد نظر با اطمینان بالا از اجرا برخوردار است و نرخ بازده داخلی بالای 30% موید جذابیت بالای این طرح برای سرمایه‌گذاری بشمار می‌رود. حال برای بررسی بیشتر به ارزیابی طرح در نرخ‌های تنزیل بالاتر و پایین‌تر پرداخته خواهد شد.

  در صورت تغییر نرخ تنزیل،  NPV طبق جدول شماره 11 تغییر خواهد کرد.

 

جدول 11.  NPV با نرخ تنزیل‌های متفاوت

NPV     (تومان)	نرخ بهره
2040989735	12%
1655349555	14%
1330511945	16%
1055836685	18%
822737078	20%
379296808	25%
77245122	30%

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

4-14. آنالیز حساسیت

  نظر به اینکه قیمت فروش بخاری ممکن است در طول اجرا و یا بهره برداری از کارخانه دستخوش تغییراتی شوند آنالیز مورد اشاره که در جدول 12  نشان داده شده است موید این مطلب است که با تغییرات قیمت فروش ، IRR و NPV  چه مقدار تغییر خواهند داشت.

 

 

 

 

 

جدول 12. آنالیز حساسیت

NPV     (تومان)	IRR	تغییرات قیمت فروش
1935151228	36.84%	5% +
1001952603	26.13%	5% -
2454242963	42.94%	10 +
517855816	20.71%	10 –

ماخذ:محاسبات تحقیق

 

  اگر قیمت افزایش یا کاهش یابد، نتایج این بررسی‌ها گویای آن می‌باشد که ارزش حال سرمایه با افزایش قیمت، افزایش میابد و البته نرخ بازده داخلی نیز افزایش  می‌یابد.

  نتایج محاسبات نشان می‌دهد در نرخ‌های فروش بالاتر، اجرای طرح دارای توجیه اقتصادی بیشتری می‌باشد.

  نتایج این بررسی‌ها گویای آن می‌باشد که ارزش حال سرمایه با افزایش نرخ تنزیل، کاهش می‌یابد

  و نتایج محاسبات نشان می‌دهد در نرخ‌های تنزیل بالاتر، اجرای طرح دارای توجیه اقتصادی می‌باشد.

 

5. نتیجه‌گیری

  در این مقاله به ارزیابی اقتصادی بخاری گازی هوشمند پرداخته شد که دارای یک پیلوت ODS می‌باشد که در‌صورت کمبود اکسیژن بطور خودکار خاموش می‏شود.

  طبق نتایج حاصل از انجام محاسبات، نرخ برگشت سرمایه یا IRR  بالای 30% و ارزش فعلی خالص (NPV) در نرخ‌های 15 و 20 درصد معادل  1.486 میلیون تومان و 822 میلیون تومان می‏باشد. نظر به اینکه عوامل تولید ممکن است در طول اجرا و یا بهره‌برداری از کارخانه دستخوش تغییراتی شوند آنالیز مورد اشاره موید این مطلب است که با تغییرات قیمت فروش، IRR و NPV  چه مقدار تغییر خواهند داشت و در نرخ‌های فروش بالاتر، اجرای طرح دارای توجیه اقتصادی بیشتری می‌باشد و با توجه به توان صادراتی این محصول به کشورهای مختلف و جذب ارز، موجب تحریک بیشتر سرمایه‌گذاران جهت سرمایه‌گذاری در این بخش می‌شود.

  به‌علاوه کشور از منافع متعدد ناشی از کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی (در مقایسه با شومینه های کم بازده و ...) و کاهش مصرف برق ناشی از بخاری‌های برقی کم بازده و ... و نیز کاهش هزینه‌های اجتماعی ناشی از آن نیز بهره‌مند خواهد گردید و کل اشتغال ایجاد شده مستقیم در صنعت 12430 نفر ودر صنایع پیشین و پسین وابسته برابر با 37290 نفر می‌باشد که از حیث اقتصادی رقم چشمگیری می‌باشد. از طرف دیگر کل تولید این محصول در کشور مبلغی تقریبا معادل 746 میلیارد تومان سالانه به تولید ناخالص داخلی و حدودا 15% این مبلغ را به ارزش‌افزوده بخش صنعت می‌افزاید که گویای توجیه بالای این محصول و جذابیت آن جهت سرمایه‌گذاری می‌باشد. در سطح کشوری نیز ما شاهد آمار بالا و تلخی،  از  تلفات مسمومیت با گاز مونواکسید کربن هستیم که سالانه رقمی حدود 1000 نفر می‌باشد که تمام این مشکلات تنها با استفاده از این محصول حل خواهد شد و دغدغه بسیاری از مردم و مسئولین رفع خواهد شد.

  با اجرای این طرح نه تنها می‌توان از منافع اقتصادی ناشی از صادرات و درآمدهای ارزی بهره‌مند شد بلکه می‌توان از مضرات واردات سایر کالاهای جایگزین مانند کولرهای گازی و شومینه‌ها، بخاری برقی و سایر و سایل گرمایشی که تنها زیبایی را به‌همراه دارند ولی کیفیت و کارایی مورد نظر را ندارند جلوگیری کرده و از خروج ارز جلوگیری کرده و موجبات اشتغال بیشتر، خودکفایی، افزایش تولید ناخالص ملی و سایر مولفه‌های اقتصادی را به‌همراه دارد.

  علاوه بر این با توجه به قیمت نازل آن در داخل، خود می‌تواند زمینه ساز ایجاد بستری مناسب در جهت صادرات بیشتر این محصولات به سایر کشورهای دیگر سود برد و علاوه بر منافع ذکر شده کشور را از منافع ارزی ناشی از صادرات این محصول متنعم نماید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]. استادیار دانشکده اقتصاد و حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، E.Mail: [e-mail]

[2].  کارشناس ارشد اقتصاد توسعه، [e-mail]:

[3] . British Colombia (BC)

مراجع

منابع

1. اسکونژاد، مهدی (1376)، "مبانی اقتصاد مهندسی"، انتشارات دانشگاه امیرکبیر
2. باقری پرمهر، رضا (1380)، "بررسی کارایی فنی (تکنولوژیک) در صنایع منتخب ایران"، پایان نامه کارشناسی ارشد تهران مرکز
3. جعفری صمیمی، احمد (1376)، "اقتصاد مهندسی"، انتشارات دانشگاه علوم و فنون مازندران ،چاپ اول
4. سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل (UNIDO) ، دستورالعمل تدوین مطالعات توجیهی طرح های صنعتی، 1978
5. عزیزیان، فاطمه (1382)، "ارزیابی منافع اقتصادی-اجتماعی سیاست‏های جایگزینی گاز طبیعی بجای فرآورده‏های نفتی"، پایان نامه کارشناسی ارشد
6. کی مرام، فرید (1383)، "استراتژی توسعه صنعتی کشور" ، انتشارات دانشگاه صنعتی شریف،(جلد اول و جلد هفتم)
7. کامیاد، علی وحیدیان (1383)، "طراحی ‏و ساخت بخاری گازسوز هوشمند،مجموعه مقالات سومین همایش بهینه سازی مصرف سوخت"
8. گریفین، کیت (1375)، "کتاب راهبردهای توسعه اقتصادی"، ترجمه حسین راغفر ، محمد حسین هاشمی ، نشر نی
9. گلیجانی، یاسر (1385)، "بررسی و تحلیل اقتصادی اثرات استفاده از سوختهای جایگزین در کاهش آلودگی سیستم حمل و نقل درون شهری"، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
10. مشیریان، عاطفه(1388) ، "بهینه سازی مصرف گاز در مصارف خانگی" ، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی دانشگاه آزاد تهران مرکز

11. America Gas Association (AGA) , “Energy Efficiency & Natural Gas Utilities , Feb 2009

12. Shelly Feuer Domash , Gas Fireplaces Show An Increase in Sales , New York Times , Late Edition , East Coast : Dec 14 , 2003 .pg 14,LI.2

13.  Sugden , Robert Conceptual Foundations of  cost-benefit analysis :aminim alis approach , 2003

14. Virginia Natural Gas , 2009 British Colombia (BC)

gas   Terasen، Natural Resources Canada  ،  15. BCHydroAction for World Development , Education for Enviornmental www.awd.org.au

www.nigc-tpgc.ir16.

www.repec.org17.

www.amar.mim.gov.ir18.

19. www.Hamshahrionline.ir