سرمایه اجتماعی خانواده و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی شهر قم)

مطالعات جامعه شناختی ایران

مقاله 3، دوره 1، شماره 2، آذر 1390، صفحه 41-54   

نویسندگان

رضا فاضل¹؛ مجید سلیمانی²؛ رکن الدین رشیدی آل هاشم³

¹استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

²کارشناسی ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی

³دانشجوی دکترای جمعه شناسی

چکیده

پژوهش حاضر باهدف بررسی جامعه شناختی علل فراز و فرود سرمایةاجتماعی در خانوادههای ساکن در شهر قـم انجـام شـده است. تحقیق ازنوع کاربردی است کهبهروش اسنادی و پیمایشی انجام شده است. جامعةآماری، خانوادههای ساکن قم بهتعـداد 160565 خانوار بوده است. حجم نمونةانتخابی بر اساس فرمول کوکران 376 خانوار بهدست آمده کهدر نهایت 400نفـر لحـاظ گردید، کهبا استفاده ازروش خوشهای از چهارمنطقة شهر قم انتخاب شده است. اطلاعات موردنیازاین پژوهش بـا اسـتفاده از پرسشنامه و مصاحبة حضوری، جمعآوری شده است. میزان آلفای کل سؤالات پرسشنامه 75. (کهنشـان دهنـدة ثبـات و قابلیـت اعتماد آن است) و نتایج آزمون 68 ،kmo. و معنیداری کرویت بارتلت نشان دهندةهمبستهبودن سؤالات شاخصهای تشـکیل دهندة سرمایةاجتماعی، و درنتیجه، اعتبارآن بوده است. نتایج تحقیق نشان دادکه سرمایةاجتماعی 65,5 درصد از خانوادهها بـالا، 33 درصد متوسط و 5. درصد پایین بوده است. متغیرهای مستقل، دیـنداری، مقبولیـت اجتمـاعی، خشـونت خـانوادگی،روابـط استبدادی والدین، نظارت شدید خانوادگی، پایگاه اجتماعی_اقتصادی در سرمایةاجتماعی خـانوادهدارای تـأثیر مشـاهده شـد. بـر اساس نتایج تحلیل مسیر، متغیرهای مقبولیت اجتماعی، پایگاه اجتماعی _اقتصادی و دینداری بـه صـورت افزاینـده، و متغیرهـای خشونت خانوادگی، روابط استبدادی والدین و نظارت شدید خانوادگی به صورت کاهنده، بر سرمایة اجتماعی خانواده مؤثر بوده- اند. فراز و فرود سرمایةاجتماعی در خانواده بیشتر متأثر ازعوامل برونخانوادگی و اجتماعی است؛ چرا که تغییـرات اجتمـاعی و محیطی بر ساختهای کوچکتر، از جمله خانواده مؤثر بودهاند. برای جلوگیری ازکاهش سرمایةاجتماعی خـانواده، نقـش مراکـز و نهادهای آموزشی و فرهنگی، حمایتی و رفاهی، امنیتی و بهزیستی مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

سرمایة اجتماعی؛ خانواده؛ اعتماد؛ مشارکت؛ ارتباطات؛ اطلاعات