تعداد نشریات | 418 |
تعداد شمارهها | 9,992 |
تعداد مقالات | 83,509 |
تعداد مشاهده مقاله | 77,164,398 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 54,213,337 |
ارزیابی هزینه رفاهی ناشی از اثرات افزایش قیمت حاملهای انرژی بر هزینههای رفاهی مصرف کننده در ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اقتصاد مالی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مقاله 3، دوره 7، شماره 23، خرداد 1392، صفحه 61-80 اصل مقاله (607.1 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
محمد شریف کریمی* 1؛ قدرت اله امام وردی2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1استاد یار اقتصاد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج کردستان.ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2استاد یار اقتصاد،دانشگاه آزاد اسلامی واحدتهران مرکزی.تهران.ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
در این مطالعه، با استفاده از شاخصهای اندازهگیری هزینه رفاهی ([1]EV, [2]CV) و با بکارگیری تابع تقاضای AIDS[3] به بررسی اثر افزایش قیمت حاملهای انرژی بر روی هزینه رفاهی مصرفکنندگان در ایران میپردازد. دادههای به کار گرفته شده شامل قیمت حاملهای انرژی (بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره و گاز مایع)، مقدار و سهم مصرف آنها در بازه زمانی 1387-1353 میباشد. نتایج مدل حاکی از آن است که افزایش در قیمتها و یا همان واقعی کردن قیمتها براساس سناریوی قیمتی پیشنهادی دولت منجر به کاهش 5/16% کاهش رفاه مصرفکنندگان در جامعه میشود و برای جبران درآمد افراد جامعه در راستای نیل به سطح رفاه اولیه بایستی سالانه مبلغ 510 هزار ریال پرداخت شود [1]. Equivalent Variation [2]. Compensating Variation [3]. Almost Ideal Demand Systemدر این مطالعه، با استفاده از شاخصهای اندازهگیری هزینه رفاهی ([1]EV, [2]CV) و با بکارگیری تابع تقاضای AIDS[3] به بررسی اثر افزایش قیمت حاملهای انرژی بر روی هزینه رفاهی مصرفکنندگان در ایران میپردازد. دادههای به کار گرفته شده شامل قیمت حاملهای انرژی (بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره و گاز مایع)، مقدار و سهم مصرف آنها در بازه زمانی 1387-1353 میباشد. نتایج مدل حاکی از آن است که افزایش در قیمتها و یا همان واقعی کردن قیمتها براساس سناریوی قیمتی پیشنهادی دولت منجر به کاهش 5/16% کاهش رفاه مصرفکنندگان در جامعه میشود و برای جبران درآمد افراد جامعه در راستای نیل به سطح رفاه اولیه بایستی سالانه مبلغ 510 هزار ریال پرداخت شود [1]. Equivalent Variation [2]. Compensating Variation [3]. Almost Ideal Demand System Abstract In this research, in order to survey and assess the effects of increasing energy carriers on consumers' welfare costs in Iran, measurement indexes of welfare costs(EV,CV) and AIDS demand function has been used. Applied data including energy carriers' price (Gasoline, Kerosene, Gas Oil, Furnace Fuel Oil, and Liquefied Gas); consumption share and quantity are for the period from 1974 to 2008. Model results indicate that increasing in prices or realizing prices in according to government suggested price scenario results decreasing 16.5 % in utility level and in order to compensating consumers' income and achieving their initial utility level, sum of RLS 510,000 should be paid annually. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
واژگان کلیدی: حاملهای انرژی؛ شاخصهای اندازه گیری رفاه (CV؛ EV)؛ تابع تقاضای AIDS طبقه بندی JEL : I32؛ O18 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ارزیابی هزینه رفاهی ناشی ازاثرات افزایش قیمت حاملهای انرژی بر هزینههای رفاهی مصرف کننده در ایران محمد شریف کریمی[1] قدرت الله امام وردی [2] تاریخ دریافت: 18/01/1392 تاریخ پذیرش: 20/03/1392 چکیده در این مطالعه، با استفاده از شاخصهای اندازهگیری هزینه رفاهی ([3]EV, [4]CV) و با بکارگیری تابع تقاضای AIDS[5] به بررسی اثر افزایش قیمت حاملهای انرژی بر روی هزینه رفاهی مصرفکنندگان در ایران میپردازد. دادههای به کار گرفته شده شامل قیمت حاملهای انرژی (بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره و گاز مایع)، مقدار و سهم مصرف آنها در بازه زمانی 1387-1353 میباشد. نتایج مدل حاکی از آن است که افزایش در قیمتها و یا همان واقعی کردن قیمتها براساس سناریوی قیمتی پیشنهادی دولت منجر به کاهش 5/16% کاهش رفاه مصرفکنندگان در جامعه میشود و برای جبران درآمد افراد جامعه در راستای نیل به سطح رفاه اولیه بایستی سالانه مبلغ 510 هزار ریال پرداخت شود. واژگان کلیدی: حاملهای انرژی، شاخصهای اندازه گیری رفاه (CV،EV)، تابع تقاضای AIDS طبقه بندی JEL : I32، O18
مقدمه به جرأت میتوان گفت که بخش انرژی یکی از مهمترین بخشهای زیربنایی است که دارای اثرات مستقیم و غیر مستقیمی در زمینه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی میباشد. کشور ما دارای منابع غنی انرژی است. مدیریت اقتصادی مناسب انرژیهای پایان پذیر دارای اهمیت زیادی است. بخش انرژی در کشور ما دارای مشکلات عدیدهای میباشد، افزایش بی رویه مصرف، کاهش سهم صادرات، عدم جایگزینی بین سوختها، از جمله مشکلات موجود در بخش انرژی و مصرف میباشد. بنابراین، قیمتگذاری بهینه انواع انرژی یکی از مسائل مهم در زمینه مدیریت منابع انرژی میباشد زیرا با روند کنونی مصرف، در آینده برای تأمین نیازهای داخل کشور ناگزیر نیاز به واردات گسترده حاملهای انرژی خواهیم داشت که نتیجه ناکارآمدی سیاستهای مدیریتی، سوء مصرف و … میباشد. مصرف سرانه انرژی در کشور در سال1387 بیش از 783/14 بشکه معادل سرانه انرژی میباشد[6] و در نهایت با توجه به موضوع بحث پژوهش و با توجه به شرایط ترسیم شده از الگوی تخصیصی مصرف در بخش حاملهای انرژی و با توجه به تصمیم جدی سیاست گذاران اجرائی کشور در راستای واقعی کردن قیمت حاملهای انرژی لازم است بصورت عملی به این سؤال پاسخ داده شود که افزایش قیمت حاملهای انرژی چه مقدار هزینه رفاهی برای مصرف کنندگان ایجاد خواهد کرد . پاسخ به این سؤال میتواند ارزیابی مناسبی از پیامدهای ناشی از اجرای این سیاست را به سیاستگذاران بخش عمومی کشور ارائه دهد. هدف کلی این تحقیق آن است که هزینه رفاهی ناشی از افزایش قیمتهای حاملهای انرژی را مورد سنجش قرار دهد تا بتواند الگوی سیاستی مناسبی برای واقعی کردن قیمت حاملهای انرژی ارائه نماید. این یک مطالعه تئوریکی و کاربردی میباشد. در این تحقیق برای بررسی هزینه رفاهی ابتدا لازم است که توابع تقاضای انواع حاملهای انرژی برآوده شود و پس از برآورد تقاضا، تغییرات جبرانی (CV) محاسبه میگردد. در این تحقیق از الگوی سیستم تقاضای AIDS و شاخصCV مربوط به این سیستم برای ارزیابی تغییرات رفاهی ناشی از تغییرات حاملهای انرژی در ایران استفاده میشود. ویژگی سیستم تقاضای AIDS آن است که میتوان فروض نئوکلاسیکی توابع تقاضا روابط اسلاتسکی بین معادلات، قیود بودجه و همگنی را اعمال نمود. هدف کلی این تحقیق آن است که هزینه رفاهی ناشی از افزایش قیمتهای حاملهای انرژی را مورد سنجش قرار دهد تا بتواند الگوی سیاستی مناسبی برای واقعی کردن قیمت حاملهای انرژی ارائه نماید. پیشینه تحقیق کنراد و شرودر (Kenrad & Sheroder,1991) در پژوهشی با عنوان «تقاضای کالاهای با دوام و بی دوام، سیاستهای محیطی و رفاه مصرف کننده» در کشور آلمان را مورد بررسی قرار دادند. هدف آنها به دست آوردن سیستم تقاضای کالاهای بی دوام به عنوان تابعی از قیمت کالاهای بی دوام، موجودی کالاهای بادوام و مخارج متغیر است. آنها برای بررسی اثر رفاهی مالیاتی بر بنزین، سه گروه خانوار با درآمدهای پایین، متوسط و بالا را درنظر میگیرند. آنها به این نتیجه میرسند که خانوارهای با درآمدهای پایین مایلاند 105 مارک بپردازند تا این افزایش مالیات را نداشته باشند.در حالیکه این مقدار برای خانوارهای با درآمدهای متوسط و بالا به ترتیب 581 مارک و 815 مارک است؛ یعنی رفاه برای همه خانوارها کاهش مییابد ولی رفاه خانوارهای گروههای پردرآمد از رفاه خانوارهای گروههای کم درآمد بیشتر کاهش پیدا میکند. اِسکند و فویوزیوگلو (Eskand,G & Foyozioglu,T,1997) در مطالعه ای به بررسی کارایی سیاستهای به کار گرفته شده برای کاهش مصرف کالاهای مولد آلودگی در مکزیک، به برآورد تابع تقاضای بنزین و اتومبیل بطور همزمان پرداختهاند. آنها برای برآورد مصرف بنزین، تقاضا برای آن را به دو قسمت مصرف سرانه بنزین و تعداد اتومبیلها تجزیه کردهاند آنها با فرض این که کششهای قیمتی درآمدی مصرف بنزین ثابت هستند از یک مدل لگاریتمی خطی استفاده کرده و به این نتیجه میرسند که کشش خرید خودروهای جدید نسبت به قیمت بنزین مثبت است و دلیل این امر آن است که اگر فرض شود خرید بخشی از خودروهای جدید به خاطر این باشد که مصرف کارایی بهتری از سوخت دارند، این نتیجه که تا حدودی جانشینی بین خودروهای جدید و بنزین وجود داشته باشد منطقی خواهد بود؛ یعنی با افزایش قیمت بنزین، خرید خودروهای با مصرف کارآتر کمتر افزایش مییابد. هوتاکر (Houtaker,2001) در مطالعه ای به بررسی آثار تغییر قیمت گرمایش خانگی در اقتصاد کشور سوئد به محاسبه تغییر رفاه مصرف کنندگان دهکهای مختلف درآمدی، ناشی از افزایش 25 درصد قیمت مصرف گرمایش خانگی با استفاده از دو معیار(EV) , (CV) طی دوره زمانی 2001-1986 پرداختهاند. مدل انتخابی برآورد معادلات تقاضا، مدل تقاضای تقریباً ایده آل و دادههای مورد استفاده و نیز دادههای تلفیقی میزان مصرف گرمایش خانگی است، جهت جامعیت مطلب در محاسبات مربوط به تغییر رفاه، علاوه بر اثر مستقیم تغییر قیمت، اثر غیر مستقیم آن یعنی تورم ناشی از این تغییر لحاظ شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که رفاه نسبی از دست رفته دهکهای پایین از دهکهای بالای درآمدی بیشتر میباشد. دفتر مطالعات اقتصادی برنامه ریزی و بررسیهای اقتصادی وزارت بازرگانی (1381) در مطالعه ای با عنوان«بررسی اثر افزایش قیمت بنزین» به تحلیل پیامدهای افزایش قیمت بنزین و اثر آن بر مصرف و سطح عمومی قیمتها در اقتصاد ایران پرداخته است. در این مطالعه برای ارزیابی افزایش قیمت بنزین بر سطح عمومی قیمتها از یک تابع مرکب استفاده شده است. به عبارت دیگر، ابتدا اثر افزایش قیمت بنزین بر شاخص قیمت حمل و نقل و سپس تأثیر شاخص حمل و نقل بر سطح عمومی قیمتها مورد بررسی قرار گرفته است. و بدین نتایج میرسد که کشش قیمتی مصرف بنزین (64/0-) است که نشان دهنده پایین بودن این کشش میباشد و 10 درصد افزایش قیمت بنزین، سطح عمومی قیمتها را به میزان 6/1درصد افزایش خواهد داد. خسروی نژاد (1388) در پژوهشی با عنوان اندازه گیری اثرات رفاهی حذف (کاهش) یارانه کالاهای اساسی( نان، قند، شکر وروغن نباتی) بر روی طبقات پنج گانه درآمدی خانوارهای شهری ایران به تحلیل معادل پولی یارانه برای جلوگیری از کاهش رفاه خانوارها با استفاده از شاخص درست هزینه زندگی بر اساس تغییرات جبرانی پرداخته است نتایج تحقیق حاکی از آن است که اثرات کاهش رفاهی برای کالاهای مورد بحث در گروههای پنج گانه درآمدی متفاوت است و براساس نتایج پژوهش توصیه شده است که به منظور حذف کاهش یارانه اولین کالا روغن نباتی و پس از آن قند وشکر ودر نهایت نان مورد نظر قرار گیرد. مبانی نظری تحقیق در ادبیات اقتصاد رفاه برای اندازه گیری تغییرات رفاهی مصرف کنندگان از معیارهای چونCV, EV, [7]PV, [8]CS, [9]LV استفاده میشود، که در بین این معیارها دو معیار EV وCV به دلیل اینکه قادرند که سیاست مورد نظر را با توجه به بهینگی پرتو مورد ارزیابی قرار دهند و اینکه تغییرات رفتاری مصرف کننده در مقابل تغییر قیمتها را نیز لحاظ مینمایند از نظر تئوریکی به بقیه ترجیح داده میشوند .[10] تغییر معادل درآمد EV به عنوان حداکثر مقداری است که مصرف کننده میپردازد تا از افزایش قیمت جلوگیری کند به عبارت دیگر تغییر معادل درآمد EV میزان زیانی است که در اثر افزایش قیمت به مصرف کننده تحمیل میشود را بر حسب درآمدی که وی میپردازد تا از این اقدام جلوگیری شود، اندازه گیری میکند معیار EV را میتوان بر حسب تابع مخارج به صورت زیر بیان نمود:
اما این تنها روش اندازه گیری زیان مصرف کننده نیست معیار دیگری برای اندازهگیری زیان مصرف کننده ناشی از تغییر قیمت وجود دارد که میپرسد که چه میزان درآمد باید به مصرف کننده داده شود تا مطلوبیت وی پس از اعمال افزایش قیمت به سطح قبلی آن جبران شود. به عبارت دیگر مصرف کننده در قیمتهای جدید چه مقدار درآمد نیاز دارد تا به سطح رضایت خاطری معادل قبل از اعمال تغییر قیمت دست یابد معیارCV را میتوان بر حسب تابع مخارج به صورت زیر بیان نمود:
در این تحقیق بدنبال استخراج شاخصهای رفاهی از سیستم تقاضای AIDS هستیم. در راستای نیل به این هدف ابتدا سیستم تقاضای AIDS معرفی میشود وبرتری این روش جهت برآورد مدل نسبت به بقیه روشها و در ادامه شاخص تغییرات جبرانی مرتبط با آن استخراج میگردد. سیستم تقاضای تقریباً ایده آل (AIDS) را دیتون و مولبوئرMuellbauer,1980) & (Deaton معرفی کردند و سپس، برای تحلیل رفتار مصرفی در انگلستان بکار بردند. این الگو دارای مزایایی از جمله قابلیت تلفیق بر مبنای خانوار، داشتن فرم تابعی سازگار با دادههای بودجه خانوار، برآورد مدل با تقریبی بسیار ساده، قابلیت اعمال و آزمون قیود همگن و متقارن با برقراری روابط خطی بین پارامترها و امکان وارد نمودن متغیرهای دموگرافیک در تحلیل تقاضا است که مزایای قابل ملاحظهای نسبت به الگوی Rotterdam و الگویTransdental دارد. الگوی ارائه شده توسط دیتون و مولبوئرMuellbauer,1980) & (Deaton با عنوان الگویAIDS ایستا شناخته شده و سپس، تعدیلاتی در آن صورت گرفته است که با عنوان الگوی AIDS پویا، جمعی نامیده میشود. این سیستم بطور مستقیم از تابع مطلوبیت خاصی استخراج نمیشود و بوسیله تابع هزینه استخراج میگردد. این توابع بیانگر حداقل مخارج لازم برای دستیابی به سطح مطلوبیت خاصی در شرایط وجود قیمتهای معین میباشد که به صورت c(p,u) نمایش داده میشود. برای این مدل، تابع هزینهای که تعریف میشود بصورت زیر است:
براساس لم شفارد، مشتق اول تابع هزینه، تابع تقاضای جبرانی است، یعنی:
اگر عبارت فوق را در ضرب کنیم در اصل کشش هزینه را بدست میآورید.
از طرفی میدانیم:
اگر از تابع هزینه نسبت به logpi مشتق بگیریم، در واقع تابع تقاضای جبرانی را بصورت سهم بودجه بدست میآوریم: (1) که در آن عبارات:
(2)
بر مبنای رابطه (1) و (2) میتوان نوشت:
(3) با توجه به بحث فوق در این تحقیق برای اندازه گیری آثار رفاهی منفی ناشی از افزایش قیمت حاملهای انرژی بر جامعه ، از معیار CV استفاده شده است.بعبارت دیگر از معیار CV برای ارزیابی هزینه رفاهی و سنجش درآمد معادل استفاده شده است. برای نیل به این هدف از تابع تقاضای خطی شده AIDS استفاده شده تا بتوان CV را محاسبه نمود. معادله سیستم تقاضای AIDS (رابطه 3) را به سیستم معادلات غیر خطی تبدیل میکند و بندرت در معادلات تجربی استفاده میشود.[11] بیوس ((Buse ,1994 در معادلات تجربی الگویی ارائه نمود که که به آن [12]LA-AIDS میگویند. الگوی بیوس ((Buse ,1994الگوی AIDS را به صورت معادلات خطی با قابلیت استفاده در معادلات تجربی در میآورد. در این تحقیق از شاخص استون (Stone’s Price Index) جهت خطی کردن استفاده شده است که فرمول آن به شکل زیر است:
در رابط ذکر شده Pit قیمت کالای i ، wit سهم بودجه کالای i ام در زمانt وPi0 وwi0 بهترتیب قیمت و سهم بودجه کالای i ام در سال پایه است.
معیار CV را میتوان بر حسب تابع مخارج به صورت زیر بیان نمود:
با توجه به رابطه فوق اگر تابع مخارج مصرف کننده را در اختیار داشته باشیم، میتوانCV را استخراج نمود. برای این کار از تابع مخارج سیستم تقاضای AIDS استفاده میکنیم که شکل تبعی آن به صورت زیر است :
با توجه به تعریف CV و بکارگیری تابع مخارج AIDS میتوان اثبات نمود که CV به صورت زیر محاسبه میشود:
که در رابطه فوق داریم که:
دادههاومتغیرهایتحقیق همان گونه که گفته شد، در این مطالعه برای برآورد از مدل AIDS استفاده شده است و از دادههای مربوط به مخارج مصرفی انرژی و شاخصهای قیمت مربوطه درطی سالهای 1389–1353 استفاده شده است. دادههای اولیه جمع آوری شده، شامل شش گروه عمده انرژی در الگوی مصرفی کشور میباشد که عبارتاند از: 1-نفت گاز 2-نفت کوره 3-بنزین 4-نفت سفید 5-گاز مایع 6-سایر فرآوردهها معرفی مدل و تجزیه و تحلیل دادهها همانطور که بیان شد برای سنجش درآمد معادل و هزینه رفاهی، لازم است که ابتدا پارامترهای مدل AIDS برآورد شوند. در این مطالعه از مدل خطی شده AIDS استفاده شده است. دیتون و مولبوئر (Deaton & Muellbauer,1980) اشاره میکنند در شرایطی که بین قیمت کالاهای مختلف همخطی بالایی وجود داشته باشد الگوی LAIDS تقریب بسیار خوبی برای الگوی AIDS غیر خطی است و نتایج تجربی این موضوع را تأیید مینماید. نتایج محاسبات شاخص استون در طی سالهای 1353 تا 1387 در جدول 1 گزارش شده است. با نگاهی به روند شاخص استون میتوان به صعودی بودن روند قیمتها در بخش حاملهای انرژی در ایران پی برد. استفاده از روشهای معمولی اقتصاد سنجی در کارهای تجربی مبتنی بر فرض ایستایی متغیرهای سری زمانی موجود در مدل میباشد . از طرفی دیگر اکثر سریهای زمانی اقتصادی نا ایستا هستند . ابتدا قبل از برآورد مدل AIDS لازم است ایستایی یا ناایستایی متغیرهای سری زمانی مورد استفاده در مدل بررسی شود. استفاده از روشهای معمولی اقتصاد سنجی در کارهای تجربی مبتنی بر فرض ایستایی متغیرهای سری زمانی موجود در مدل میباشد . از طرفی دیگر اکثر سریهای زمانی اقتصادی ناایستا هستند . از این رو قبل از استفاده از این متغیرهای سری زمانی لازم است نسبت به ایستایی یا ناایستایی آن اطمینان حاصل کرد. برای دستیابی به ایستایی یا ناایستایی متغیرهای سری زمانی مورد استفاده در مدل از آزمونهای دیکی فولرتعمیم یافته (ADF)، فیلیپس و پرون (PP) وآزمون کیت کاسکی، شین، پرون واسکمیدت (KPSS)[13] استفاده شده است . جدول1- شاخص قیمت استون در طی سالهای 1353 تا 1387
منبع: یافتههای تحقیق (1389) نتایج برآورد آزمونها نشان میدهد اکثر متغیرهای مدل بوسیله هر سه معیار بررسی ریشه واحد (یعنی KPSS، ADF،PP) نامانا هستند و همچنبن نتایج تفاضل گیری متغیرهای نامانای ذکر شده، حاکی از عدم وجود ریشه واحد در تفاضل مرتبه اول دادههاست پس احتمال وجود رگرسیون کاذب وجود دارد مگر آنکه بین متغیرها هم انباشتگی Cointegration)) وجود داشته باشد بر این اساس هم انباشتگی باید بررسی شود. در این تحقیق بهمنظور تعیین تعداد بردارهای هم انباشتگی از کمیتهای آماره آزمون و استفاده شده است. نتایج بدست آمده وجود حداکثر سه بردار هم انباشتگی را تأیید میکند پس میتوان به متغیرهای الگو اعتماد کرد. اکنون باید مدلی را برآورد کرد که در آن فروض کلاسیک تقاضا رعایت و فاقد مشکلات نقض فروض اقتصاد سنجی باشد. بعبارتی بایستی فروض جدول 2 در این معادلات برقرار باشد:
جدول2- فروض کلاسیک تابع تقاضا
منبع: یافته های پژوهشگر با اعمال قید تقارن و قید همگنی و رفع مشکل خود همبستگی با استفاده از فرایندهای اتورگرسیو مرتبه اول و دوم مدل مقید بدست میآید و قید جمعپذیری هم بر مدل تحمیل شده ونیازی به آزمون ندارد، در نتیجه درمدل برازش شده LAIDS مقید بخش انرژی به روش [14]ISURE فاقد مشکل نقض فروض کلاسیکی میباشد برآورد هزینه رفاهی ناشی از تعدیل قیمتهای انرژی: ارزیابی سهم یارانههای انرژی از کل یارانههای پرداختی اعم از یارانههای مصرفی، تولیدی و خدماتی دولت حاکی از آن است که طی سالهای 78-1375 از برنامه دوم توسعه، این سهم روند صعودی داشته و از 14/85 درصد در سال 1375 به 40/92 درصد در سال 1378 افزایش یافته است. این سهم، در سالهای برنامه سوم توسعه (83-1379) نیز همواره بیش از 90 درصد بوده است. در سال 1384 که نخستین سال اجرای قانونی برنامه چهارم بوده است نیز سهم یارانه انرژی مجدداً افزایش یافته و به رقم بیسابقه و نگرانکننده 95 درصد رسیده است. با توجه به یارانههای مستقیم و غیرمستقیم انرژی و پیشبینیهای به عمل آمده، حجم یارانههای مذکور در صورت عدم اتخاذ تدابیر لازم در سال 1388 به 8/106 میلیارد دلار خواهد رسید. یارانه بنزین طی این دوره با بیشترین نرخ رشد(50 درصد) طی برنامه چهارم در سال 1388 به 362/37 میلیارد دلار خواهد رسید و سهم آن از یارانه فرآوردههای نفتی به 36 درصد افزایش خواهد یافت.[15] در مجموع، با ادامه روند موجود میزان یارانه فرآوردههای نفتی و گاز طبیعی تا پایان برنامه چهارم توسعه به 106 میلیارد دلار خواهد رسید. لذا در صورت تحقق متوسط نرخ رشد 8 درصدی موردنظر در چشمانداز 20 ساله، کل تولید ناخالص داخلی کشور تا سال 1388 معادل 172 میلیارد دلار خواهد بود و یارانه حاملهای انرژی حدود 61 درصد تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص خواهد داد.[16] اما اگر دولت تصمیم داشته باشد یارانه را حذف نماید بدیهی است که افزایش قیمتها، مطلوبیت مصرف کنندگان و در نتیجه رفاه آنها را کاهش میدهد ، حال اگر دولت بخواهد که آثار منفی ناشی از تورم بر مصرفکنندگان را جبران نماید ، نیاز به معیاری دارد که شدت تأثیر پذیری مصرف کنندگان را اندازه گیری نماید. برای بر آورده ساختن این هدف برای اندازه گیری آثار رفاهی منفی ناشی از افزایش نرخ تورم بر مصرف کنندگان ، از معیار CV مبتنی بر تابع تقاضای غیردیفرانسیلی AIDS و با توجه به تخمینهای حاصل از سیستم تقاضا برای پنج حامل انرژی بیشتر مورد استفاده مصرف کنندگان که عبارتاند از 1-بنزین 2-گازمایع 3-نفت گاز 4-نفت کوره 5-نفت سفید در طی دوره 87-1353 این شاخصها محاسبه شدهاند . برای محاسبه CV بجای مقادیر p1 وp0 شاخص قیمت گروههای انرژی و بجای ها از نتایج تخمین بدست آمده از الگوی [17]LA-AIDS استفاده شده است. در جدول 3 ضرایب برآوردی حاملهای انرژی در ایران بر مبنای مدل برازش شده گزارش شده است.
جدول 3- مقادیر ضریب درآمدی برای حاملهای انرژی
منبع: یافتههای تحقیق (1389) با توجه به اطلاعات جدول 3 و شاخص قیمتها و رابطه محاسباتی مربوط به CV ، هزینه رفاهی ناشی از افزایش قیمت حاملهای انرژی در طی سالهای 1355 تا 1387 محاسبه شده است. همانطور که در جدول 4 مشاهده میشود نوسانات زیادی در روند شاخص CV مشهود است و بسته به نوسانات قیمت حاملهای انرژی در طی سالهای مختلف، این شاخص نیز متأثر شده است.
جدول 4- سنجش هزینه رفاهی ناشی از افزایش قیمت حاملهای انرژی
منبع: یافتههای تحقیق (1389) در جدول 5 نیز متوسط هزینه رفاهی ایجاد شده در طی این دوره محاسبه گردیده است که با نگاهی به اطلاعات آن میتوان به این نتیجه دست یافت که 5/4 درصد هزینه مصرفی در بخش انرژی هزینه رفاهی بدلیل افزایش قیمت حاملهای انرژی در طی دوره زمانی 1387-1355 شکل گرفته است.
جدول 5- سنجش هزینه رفاهی ناشی از افزایش قیمت حاملهای انرژی
منبع: یافتههای تحقیق (1389) حال سؤال آن است تعدیل همزمان تمامی حاملهای انرژی به چه میزان منجر به کاهش رفاه جامعه میشود.برای پاسخ به این سؤال جدول سناریو قیمتی 6 که مقدار افزایش در قیمت حاملهای انرژی را نشان میدهد مبنای مطالعه جاری قرار گرفته است. جدول 6- سناریوی میانگین قیمت پیشنهادی ( واحد بر حسب ریال )
منبع: مطالعه بانک مرکزی (1388) حال سؤال آن است که با تعدیل همزمان این قیمتها بر طبق این سناریو چه میزان بایستی به مصرف کنندگان پرداخت شود تا به سطح مطلوبیت قبل از افزایش قیمتها دست یابند. نتایج این مطالعه که در جدول 7 ذکر شده است نشان میدهد که واقعی کردن همزمان قیمتها براساس سناریو قیمتی منجر به 5/16 درصد کاهش رفاه مصرف کنندگان در جامعه میشود. بعبارت دیگر درآمد معادل در راستای حفظ سطح مطلوبیت مصرف کنندگان جامعه بایستی سالانه معادل 51 هزار تومان است. جدول 7- برآورد هزینه رفاهی طبق سناریو تعریف شده در جدول 6
منبع: یافتههای تحقیق (1389) نتایج و پیشنهادها -با نگاهی به روند شاخص استون در طی سالهای 1353-1378 میتوان به صعودی بودن روند قیمتها در بخش حاملهای انرژی در ایران پی برد. -نوسانات زیادی در روند شاخص CV مشهود است و بسته به نوسانات قیمت حاملهای انرژی در طی سالهای مختلف، این شاخص نیز متأثر شده است. همچنین بطور متوسط 5/4درصد هزینه مصرفی در بخش انرژی، حجم رفاه از دست رفته ناشی از افزایش قیمت حاملهای انرژی در طی سالهای مذکور است اما ایا این مقدار هزینه رفاهی در طی بازه زمانی گسترده قابل مقایسه با هزینه رفاهی5/16 که در بازه زمانی کوتاه مدت و بر اثر واقعی کردن قیمت حاملهای انرژی ایجاد خواهد شد میباشد. -همانطور که نتایج این تحقیق نشان میدهد افزایش آنی حاملهای انرژی منجر به کاهش معنی دار سطح رفاه در جامعه میشود و برای جبران درآمد افراد جامعه در راستای نیل به سطح رفاه اولیه بایستی سالانه مبلغ 51 هزار تومان پرداخت شود. -بر اساس نتایج بدست آمده مشاهده میشود که افزایش قیمت حاملهای انرژی موجب ایجاد هزینه رفاهی اجتماعی میشود. -افزایش هزینه رفاهی ناشی از افزایش قیمت حاملهای انرژی شیب تندتری نسبت به سطح قیمت حاملهای انرژی دارد نتایج تحقیق عکس این را نشان میدهد(با فرض ثبات سایر شرایط وبررسی پژوهش در تعادل جزیی) در آزاد سازی قیمت حاملهای انرژی بایستی اولویت بندی شود. حاکم بودن این نگرش (مبتنی بر آنکه در فاز اول اجرای طرح، قیمت تمام حاملها بایستی تغییر یابد ولی با شیب متناسب)، تورم بالا بدلیل "انتظارات تورمی" بهمراه دارد. منطقی آن است که اولویت بندی شود و حاملهایی مانند بنزین، نفت سفید با شیب تندتر و حاملهایی مانند گازوییل و گاز با شیب کند تر افزایش یابد.
[1]. استاد یار اقتصاد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج کردستان.ایران(نویسنده مسئول)، Email:sharifkarimi2@yahoo.com [2]. استاد یار اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران.ایران Email:Ghemamverdi@Gmail.com [3]. Equivalent Variation [4]. Compensating Variation [5]. Almost Ideal Demand System [6]. ترازنامه انرژی سال 1387، نشر معاونت امور برق و انرژی وزارت نیرو، تهیه و تدوین دفتر برنامه ریزی کلان برق و انرژی وزارت نیرو 4. Simplified Measurement of Consumer Welfare Change by Dennis C, Cory, Russell L. Gum, William E. Martin, and Ray F. Brokken. American Journal of Agricultural Economics, Vol.63, No.4, Nov.,1981 1. Arthur Lewbel, Nesting the Aids and Translog Demand Systems, International Economic Review, Vol. 30, No. 2. (May, 1989), pp. 349-356. [15]. ترازنامه انرژی سالهای مختلف و اطلاعات شرکت ملّی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی [16]. ترازنامه انرژی سالهای مختلف و اطلاعات شرکت ملّی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
منابع 1- دکتر علی اکبر خسروی نژاد، اندازه گیری اثرات رفاهی حذف یارانه کالاهای اساسی بر خانوارهای شهری ایران، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره ۵۰ ،1388 2- صلاح منش، احمد و فرهادی، عزیر آ...اثر تورمی افزایش قیمت بنزین، وزارت بازرگانی، 1381 3- لیارد، پی.آر.جی.و والترز، اقتصاد خرد، ترجمه عیاس شاکری، تهران، نشر نی 1377 4- محمد زاده،پرویز، برآورد تقاضای خوراک در جامعه شهری ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی،1378 5- مطالعه بانک مرکزی 1388 6- ترازنامه انرژی سال 1387، نشر معاونت امور برق و انرژی وزارت نیرو، تهیه و تدوین دفتر برنامه ریزی کلان برق و انرژی وزارت نیرو 7- ترازنامه انرژی سالهای مختلف و اطلاعات شرکت ملّی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی 8- دفتر مطالعات اقتصادی برنامه ریزی و بررسیهای اقتصادی وزارت بازرگانی، بررسی اثر افزایش قیمت بنزین، 1381
9- Anderson, G. and R. Blundell (1983) ‘Testing Restrictions in a Flexible Dynamic Demand System: An Application to Consumers’ Expenditure in Canada’, Review of Economic Studies 50: 397-410.
10- Arthur Lewbel, Nesting the Aids and Translog Demand Systems, International Economic Review, Vol. 30, No. 2. (May, 1989), pp. 349-356.
11- Angus Deaton; John Muellbauer, An Almost Ideal Demand System, The American Economic Review, Vol. 70, No. 3. (Jun., 1980), pp. 312-326
12- Berndt, E.R. and N.E. Savin (1975) ‘Estimation and Hypothesis Testing in Singular Equations Systems with Autoregressive Disturbances’, Econometrica 43: 931-957.
13- Eskeland,G. and Foyozioglu,T.” Is Demand for Polluting Goods Managable? An Econometrics Study Car Ownership Use in Mexico”., Journal of Development Economics., Vol.53,(1997).
14- Buse, A. (1994) ‘ Evaluating the Linearized Almost Ideal Demand System’, American Journal of Agricultural Economics 76: 781-793.
15- Carpentier, A. and H. Guyomard (2001) ‘Unconditional Elasticities in Two-Stage Demand Systems: An Approximate Solution’, American Journal of Agricultural Economics 81(1): 222-229.
16- Chambers, M.J. and K.B. Nowman (1997) ‘Forecasting with the Almost Ideal Demand System: Evidence from Some Alternative Dynamic Specifications’, Applied Economics 29: 935-943.
17- Chern, W.S., K. Ishibashi, K.Taniguchi and Y. Tokoyama (2002) ‘Analysis of Food Consumption Behavior by Japanese Households’, Ohio State University, National Agricultural Research Center and Food and Agriculture Organization of the United Nations.
18- Deaton, A. and J. Muellbauer (1980a) ‘An Almost Ideal Demand System’, American Economic Review 70(3): 312-316.
19- Edgerton, E. (1997) ‘Weak Separability and the Estimation of Elasticities in Multistage Demand’, American Journal of Agricultural Economics 79: 62-79.
20- Green, R. and J.M. Alston (1990) ‘Elasticities in AIDS Models’, American Journal of Agricultural Economics 72:442-445.
21- Houtaker,H.S. “Additive Preferences”., Econometrics ,Vol. 28,(1960).
James A. Chalfant, A Globally Flexible, Almost Ideal Demand System, Journal of Business & Economic Statistics, Vol. 5, No. 2. (Apr., 1987), pp. 233-242. Angus Deaton;
22- Johnston, J. and J. Dinardo (1997) Econometric Methods. U.S.A.: The McGraw-Hill Companies, Inc.
23- LaFrance, JT (1999) ‘Integrability of the Linear Approximate almost Ideal Demand System’, University of California at Berkeley Working Paper 891 (June).
24- Moschini, G. (1998) ‘The semiflexible almost ideal demand system’, European Economic Review 42: 349-364.
25- Dennis C, Cory, Russell L. Gum, William E. Martin, and Ray F. Brokken (1981) ‘Simplified Measurement of Consumer Welfare Change. American Journal of Agricultural Economics, Vol.63, No.4,( November)
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,231 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,024 |