بررسی اثر هزینه‌های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی بر رشد اقتصادی کشورهای اتحادیه اروپا

اقتصاد مالی

مقاله 3، دوره 7، شماره 24، شهریور 1392، صفحه 73-100   

نویسندگان

علیرضا دقیقی اصلی^{* 1}؛ جمشید پژویان²؛ سارا سادات حاج موسوی³

¹­استادیار دانشکده اقتصاد و حسابداری دانشکده آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی تهران.ایران

²استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی.تهران.ایران

³کارشناس ارشد، توسعه اقتصادی و برنامه­ریزی، دانشکده اقتصاد و حسابداری دانشکده آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران.ایران

چکیده

امروزه فعالیت‌های تحقیق و توسعه، بستر اولیه و اساسی برای انتقال از اقتصاد منابع محور به سمت اقتصاد دانش‌محور در کشور‌های جهان به شمار می‌آید و زمینه شکل‌گیری فعالیت‌های دانش‌محور  و تحقیق محور را فراهم می‌کند. شکاف علمی‌کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه نیز براساس سهم تحقیق و توسعه در فعالیت‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آنها سنجیده می‌شود. نگرش علمی‌به مسایل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی منشأ تحقیق و توسعه است و راهگشای بسیاری ازمشکلات در این زمینه‌ها خواهد بود. در این پژوهش، سعی بر آن است تأثیر هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در کشورهای اتحادیه اروپا روی رشد اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد. این مطالعه با استفاده از مدل پانل دیتا پویا (OGMM) صورت گرفته است. نمونه آماری استفاده شده در این پژوهش، کشورهای عضو اتحادیه اروپاEU می باشد. نتایج برآورد الگو با استفاده از داده­های سالهای (2010-2002) برای کشورهای اتحادیه اروپا نشان می­دهد که میزان هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی اثری مثبت و معنی­داری بر روی رشد اقتصادی می­گذارد. همچنین در مدل­ برآوردی میزان رشد نیروی کار شاغل و میزان موجودی سرمایه فیزیکی نیز اثری مثبت و معنی­داری بر روی رشد اقتصادی می­گذارند. میزان هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی بیشترین تأثیر را نسبت به رشد نیروی کار شاغل و میزان موجودی سرمایه فیزیکی بر روی رشد تولید ناخالص داخلی دارد. بنابراین در کشورهای اتحادیه اروپا برای رشد اقتصادی بالاتر باید روی تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی سرمایه­گذاری بیشتری صورت گیرد.
Abstract
Nowadays, research and development is one of basic foundation for the transition from resource-based economy to a knowledge-based economy in the world And provides the creation of knowledge-based activities and research-based. Gap between developed countries and developing is evaluated by scientific research and development activities based on the contribution of different economic, social and political. Scientific approach to the various issues economic, social and political origins of research and development and helpful many problems in this field. In this study, it is attempted to examine influence research and development expenditures in the higher education sector in Europe Union countries on economic growth. This study is performed by a dynamic panel data model (OGMM). The statistical sample used in this study is the EU Europe Union member countries. The estimation results of the model using data for the years (2010-2002) for Europe Union countries show that Spending on research and development in the higher education sector has a significant and positive effect on economic growth. The model also estimated the amount of employed growth and the amount of physical capital stock have significant positive effect on economic growth. Spending on R & D in the higher education sector has more effect than Employed labor force growth rate of physical capital on GDP growth. Therefore the Europe Union countries for higher economic growth should invest more on research and development in higher educ

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: تحقیق و توسعه؛ هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی؛ رشد اقتصادی؛ پانل دیتا پویا؛ اتحادیه اروپا طبقه بندی JEL: O4؛ O15؛ A2

اصل مقاله

بررسی اثر هزینه­های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی بر رشد اقتصادی کشورهای اتحادیه اروپا

علیرضا دقیقی اصلی^[1]

جمشید پژویان^[2]

سارا سادات حاج موسوی^[3]

دریافت: 03/04/1392                  پذیرش: 04/06/1392

چکیده

امروزه فعالیت‌های تحقیق و توسعه، بستر اولیه و اساسی برای انتقال از اقتصاد منابع محور به سمت اقتصاد دانش‌محور در کشور‌های جهان به شمار می‌آید و زمینه شکل‌گیری فعالیت‌های دانش‌محور  و تحقیق محور را فراهم می‌کند. شکاف علمی‌کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه نیز براساس سهم تحقیق و توسعه در فعالیت‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آنها سنجیده می‌شود. نگرش علمی‌به مسایل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی منشأ تحقیق و توسعه است و راهگشای بسیاری ازمشکلات در این زمینه‌ها خواهد بود. در این پژوهش، سعی بر آن است تأثیر هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در کشورهای اتحادیه اروپا روی رشد اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد. این مطالعه با استفاده از مدل پانل دیتا پویا (OGMM) صورت گرفته است. نمونه آماری استفاده شده در این پژوهش، کشورهای عضو اتحادیه اروپاEU می باشد. نتایج برآورد الگو با استفاده از داده­های سالهای (2010-2002) برای کشورهای اتحادیه اروپا نشان می­دهد که میزان هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی اثری مثبت و معنی­داری بر روی رشد اقتصادی می­گذارد. همچنین در مدل­ برآوردی میزان رشد نیروی کار شاغل و میزان موجودی سرمایه فیزیکی نیز اثری مثبت و معنی­داری بر روی رشد اقتصادی می­گذارند. میزان هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی بیشترین تأثیر را نسبت به رشد نیروی کار شاغل و میزان موجودی سرمایه فیزیکی بر روی رشد تولید ناخالص داخلی دارد. بنابراین در کشورهای اتحادیه اروپا برای رشد اقتصادی بالاتر باید روی تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی سرمایه­گذاری بیشتری صورت گیرد.

واژگان کلیدی: تحقیق و توسعه، هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی ، رشد اقتصادی، پانل دیتا پویا، اتحادیه اروپا

طبقه بندی JEL: O4 ,O15,A2

 

 

1- مقدمه

اصطلاح تحقیق و توسعه یا R&D ^[4] به گفته سازمان همکاری اقتصادی و توسعه^[5] (OECD)  به «کار خلاقانه‌ای گفته می‌شود که به طور سیستماتیک انجام می‌شود تا به دانش موجود بیفزاید و این دانش را برای ابداع کاربردهای تازه به‌کارببرد.»

امروزه فعالیت‌های تحقیق و توسعه، بستر اولیه و اساسی برای انتقال از اقتصاد منابع محور به سمت اقتصاد دانش‌محور در کشور‌های جهان به شمار می‌آید و زمینه شکل‌گیری فعالیت‌های دانش‌محور و تحقیق محور را فراهم می‌کند. شکاف علمی‌کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه نیز براساس سهم تحقیق و توسعه در فعالیت‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آنها سنجیده می‌شود. نگرش علمی‌به مسایل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی منشأ تحقیق و توسعه است و راهگشای بسیاری ازمشکلات در این زمینه‌ها خواهد بود.

در اقتصاد معاصر نوآوری مهم است. این در بهبود مصرف‌کنندگان، استانداردهای زندگی، رشد و موفقیت شرکت‌ها و ثروت ملی عامل کلیدی است. از این رو سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه  (R&D) برای شرکت‌ها و ملت‌ها جهت تولید و نوآوری و رقابت برای آینده ضروری است.^[6]

فناوری‌های پیشرفته در اقتصاد مدرن نقش مهمی ‌ایفا می‌کنند. این یک عامل مهم برای رشد اقتصادی و فاکتور حیاتی در تعیین رقابت شرکت‌ها در بازار‌های سطح ملی و بین‌المللی است و R&D به‌طور گسترده به‌عنوان محور تکنولوژی پیشرفته شناخته شده است و سطح و میزان رشد هزینه‌ها به عنوان شاخص مطمئن برای ظرفیت‌های نوآورانه تلقی می‌شود.^[7]

در دهه های اخیر هزینه های تحقیق و توسعه (R&D)در کنار سایر نهاده های تولید نظیر سرمایه و نیروی کار به عنوان یکی از عوامل اصلی تولید مورد توجه قرار گرفته است. درچارچوب اقتصاد دانش محور هزینه های تحقیق و توسعه علاوه بر دیدگاه نهاده تولید، به عنوان گونه ای از سرمایه گذاری ها در اقتصاد شناخته شده اند. بدین معنا که صرف هزینه های تحقیق وتوسعه، سرمایه گذاری برای پایداری اقتصاد به شمار می آید^[8]. با چنین نگرشی، سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه در حسابهای ملی بخشی از منبع اصلی رشد اقتصادی بوده و توجه به آن الزامی برای اقتصادهای امروزی است.

در لیسبون پایتخت کشور پرتغال در سال 2000 میلادی شورای اتحادیه اروپا^[9]«استراتژی (معاهده) لیسبون» را با هدف تبدیل اتحادیه مزبور تا سال 2010 به رقابتی‌ترین اقتصاد پویا که مبتنی بر «توسعه دانش‌محور» باشد را تنظیم کردند تا در راستای رشد اقتصادی پایدار گام بردارند. اساس استراتژی اتحادیه اروپا مبتنی بر ایجاد اشتغال و همبستگی اجتماعی پایه‌گذاری شده است. در سال 2002 در بارسلونای اسپانیا اهداف دیگری بر استراتژی لیسبون اضافه شد که از جمله صرف حداقل3 درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه‌یافته در امر پژوهش بوده و هدف دیگر درخصوص تأمین دو سوم منابع مالی پژوهش تا سال 2010 توسط مؤسسه‌های کسب و کار بوده است. همچنین در سال 2005 استراتژی لیسبون دوباره با ابتکار جدید با عنوان «کار جمعی به منظور رشد و تولید اشتغال مبتنی بر دانش و فناوری» تأکید کردند و در ادامه برگزاری جلسه‌های در سال 2006 در بروکسل بلژیک نیز برای رسیدن به اهداف یادشده، بر سرمایه‌گذاری بیشتر در «دانش و نوآوری» تأکید کردند.

سرمایه گذاری تحقیق و توسعه چه در سطح بنگاهها و صنعت و چه در سطح کلان اقتصاد همواره به عنوان منابع رشد اقتصاد بوده اند. با اذعان به این بحث، سؤال آن است که هزینه­های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در کشورهای اتحادیه اروپا به چه میزان در رشد اقتصادی آن کشورها نقش داشته؟

فرضیات این تحقیق به شرح ذیل است:

ـ هزینه­های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در کشورهای اتحادیه اروپا اثری مثبت و معنی­داری بر رشد اقتصادی دارد.

- افزایش موجودی سرمایه فیزیکی در کشورهای اتحادیه اروپا باعث افزایش رشد اقتصادی می شود.

- افزایش رشد نیروی کار شاغل در کشورهای اتحادیه اروپا باعث افزایش رشد اقتصادی می شود.

2- مبانی نظری و مطالعات انجام شده

یکی از منطق های رایج برای سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه از سوی دولت ها، این است که آنها بر این باورند که وجود برخی از اشکال شکست بازار موجب می شود سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه از سوی بنگاه های خصوصی کمتر از حد مورد توجه قرار گیرند. در نگاه عمیق به این بحث میتوان اشاره نمود که توجه کمتر از حد بنگاههای خصوصی به این دسته ازسرمایه گذاری ها، به دلیل آن است که منافع اجتماعی تکنولوژی(فناوری)های جدید که نتیجه سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه هستند، به سختی قابل شناسایی است. همچنین نقص بازارهای سرمایه، مانع سرمایه گذاری بنگاه ها در پروژه های تحقیق و توسعه  دارای منافع اجتماعی می شود.

بررسی رابطۀ بین سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه (R&D) و رشد اقتصادی^[10] در ادبیات اقتصادی  به طور گسترده ای توجه شده است. مدل های بررسی رابطۀ بین رشد اقتصادی و سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه در ابتدای امر در قالب مدل های رشد برونزا انجام   می شد.

ساده ترین شکل از مدل های رشد درونزا، مدل های AK هستند. در این مدل ها، تابع تولید به صورت Y=AK تعریف میشود که درآن Y نشان دهنده میزان تولید، K حجم سرمایه و A ضریب ثابت بوده که بیانگر سطح فناوری است. از این رو یکی از دلایل افزایش تولید با وجود سطح ثابت سرمایه و نیروی کار، پیشرفت فناوری است. با توسعه مدل های مبتنی بر تحقیق و توسعه، سرمایه گذاری در فعالیت های تحقیق و توسعه به عنوان یکی از عوامل تعیین کنندة رشد فناوری (A) شناخته می شود.

با تحول در اندیشه حسابهای رشد اقتصادی و نگاه درونزا به تغییرات فناوری در مدلهای رشد و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻓﺮاوان در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ،

روﻣﺮ^[11] (1986) و ﻟﻮﮐﺎس^[12] (1988) ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﻨﺎوراﻧﻪای را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی دروﻧﺰا در ﻣﺪلﻫﺎی رﺷﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ. ﻓﺮض اﺻﻠﯽ در ﻣﺪلﻫﺎی روﻣﺮ و ﻟﻮﮐﺎس اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻨﺎوریﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺎﺷﯽ از اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺳﺖ.

به دنبال پیشرفت در مدلهای رشد درونزا، مطالعات فراوانی با چارچوب مدلهای رشد درونزا، اثرهای سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه بر رشد اقتصادی را در سطوح مختلف بنگاه ها، صنعت و کلان اقتصاد مورد توجه قرار داده اند. هیولا^[13] (2003) رابطۀ بین سرمایه گذاری های تحقیق و توسعه، ابتکارات و رشد اقتصادی را با استفاده از داده های تلفیقی^[14] برای بیست کشور عضو سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی (OECD) و برای دورة 1981-1997 بررسی کرده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که تنها کشورهایی با بازارهای بزرگ می توانند ابتکاراتشان را از طریق سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه افزایش دهند و در بیشترکشورهای مورد مطالعه، ابتکارات اثر مثبتی بر رشد درآمد سرانه کشورها داشته است. ﮔﺮﯾﻠﯿﭽﺲ^[15] (2002)ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻞ، اﺷﺘﻐﺎل، ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ را در ﻣﻮرد 133 ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺰرگ ﺑﺮای دوره 1987-1966 ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﻗﻮی ﺑﯿﻦ ﺑﻬﺮه وری و ﺳﻄﺢ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ وﺟﻮد دارد.  

ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﮥ ﺑﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺪه از ﺳﻮی دوﻟﺖ و رﺷﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺑﻬﺮه­ وری در ﺳﻄﺢ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ و ﺻﻨﻌﺖ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﺮﯾﻠﯿﭽﺲ و ﻟﯿﺘﭻ ﺗﯿﻦ ﺑﺮگ^[16](1984)، ﮐﻮﻧﻮ^[17]­(1984) و ﻫﺎل ـ ﻣﺮﺳﯿﺲ^[18]­(1995)ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد. در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪلﻫﺎی ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮای ﺗﺨﻤﯿﻦ و آزﻣﻮن آﺛﺎر ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺪه از ﺳﻮی دوﻟﺖ ﺑﺮ ﺑﻬﺮه وری ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻧﺪری و ﻣﻤﻨﺲ     ^[19]­(1994،1995)ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش دوﮔﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﺰﯾﻨﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻧﻬﺎده واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ، ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ اﺛﺮﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎداری ﺑﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺪه از ﺳﻮی دوﻟﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ وﺟﻮد دارد اﻣﺎ اﺛﺮﻫﺎی آن در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ و در ﻃﯽ دوره زﻣﺎﻧﯽ، ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.

 ﭘﺎرﻫﺎم^[20] (2007)در ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ اﺛﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ رﺷﺪ ﺑﻬﺮه وری ﮐﻞ در اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ، اﺛﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ را ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﮥ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ ﺑﻬﺮه وری وﺟﻮد دارد. اﻣﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻨﺠﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ.

ﮐﯿﻢ^[21] (2007) در ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ دروﻧﺰا ﺑﻮدن اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎ، ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ روشﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺨﻤﯿﻦ اﺛﺮﻫﺎی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻈﯿﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ و اﺛﺮ ﺛﺎﺑﺖ، اﯾﻦ اﺛﺮﻫﺎ را ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻏﻤﺎض از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ، ﻧﺮخ ﺑﺎزدﻫﯽﻫﺎی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﺑﯿﻦ ﺻﻨﺎﯾﻊ و در درون ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻻچ و ﺳﺎور ^[22](2003) ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﯽ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮی ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮ ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ ﺑﻬﺮه وری ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﮐﻨﺎر ﺗﻼشﻫﺎی ﺑﺨﺶ 2 ﺧﺼﻮﺻﯽ آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺑﺮ رﺷﺪ ﺑﻬﺮه وری در ﺳﻄﻮح ﺧﺮد و ﮐﻼن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﮔﻮﻟﯿﮏ و ون^[23] (2003) در ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﻮقﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ و ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ، ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﺣﺪاﻗﻞ در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﻮقﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ در دورة ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت، اﺛﺮﮔﺬارﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ. دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﺮوژهﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ از ﺳﻮی ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﺮداﺧﺖ ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﻮقﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺴﺮﯾﻊ ﭘﺮوژهﻫﺎی در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ. در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت داﺧﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻠﯿﻞ راﺑﻄﮥ ﺑﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی از دﯾﺪ ﻣﺨﺎرج ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﻣﯿﻨﯽ و ﺣﺠﺎزی آزاد (2008) ﻧﻘﺶ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ارﺗﻘﺎی ﺑﻬﺮهوری ﮐﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ  TFPرا ﺑﺮای دورة (1968-2004) ﺑﺎ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی روشﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داده اﻧﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ دوﻟﺘﯽ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎداری ﺑﺮ ﺑﻬﺮه وری ﮐﻞ ﻋﻮاﻣﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﺷﺪ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻬﺮه وری در دورة ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻪرﻏﻢ رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ دوﻟﺘﯽ اﻧﺪک ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ رﻗﺎﺑﺖﭘﺬﯾﺮی اﻗﺘﺼﺎدی، ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﺳﺘﻔﺎدة ﻏﯿﺮﺑﻬﯿﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد. واﻋﻆ و ﻫﻤﮑﺎران (2007) ﻧﻘﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ارزش اﻓﺰوده ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﻓﻨﺎوری ﺑﺎﻻ را در دورة (1987،2006) ﺑﺎ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی روش دادهﻫﺎی ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ در اﻓﺰاﯾﺶ ارزش اﻓﺰوده ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺎ ﻓﻨﺎوری ﺑﺎﻻ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﮐﻤﯿﺠﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻤﺎرﻧﮋاد (2004) اﻫﻤﯿﺖ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی اﯾﺮان را در دورة (1958،1999) ﺑﺎ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی روش ﺧﻮد ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺎ وﻗﻔﻪﻫﺎی ﮔﺴﺘﺮده ARDL ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ بین ﻣﺨﺎرج ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺻﺎدرات ﻏﯿﺮﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی در دورة زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﮥ ﻣﻌﻨﺎداری وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﺷﺎﮐﺮی و اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﺳﺎﻻری (2009) اﺛﺮ ﻣﺨﺎرج ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ اﺧﺘﺮاﻋﺎت و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪای ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده اﻧﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری در ﺑﺨﺶ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻫﺮ دو ﮔﺮوه از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﺮﯾﺎن اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﺄﺛﯿﺮ رﺷﺪ در ﻣﺨﺎرج ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ رﺷﺪ در ﺟﺮﯾﺎن اﺧﺘﺮاﻋﺎت در ﮐﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺶ ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری در ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎداری ﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ در ﻫﺮ دو ﮔﺮوه از ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

شهرزاد متوسل (1390) در پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان "بررسی موانع کارآفرینی در اقتصاد کشورهای منتخب و ایران" به بررسی اثر میزان هزینه های­ دولت­ها در بخش آموزش نسبت به کل سرمایه­گذاری دولت­ها بر  رشد خلاقیت و نوآوری پرداخته است. در این تحقیق از داده­های (2008-2010) و از روش پانل دیتا به صورت معادله­های کاپ داگلاسی استفاده شده است. نتایچ تحقیق نشان می­دهد که میزان سرمایه دانش که سرمایه دانش (میزان هزینه­ دولت­ها در بخش آموزش  نسبت به کل سرمایه­گذاری که انجام   می­دهند) بر درک خلاقیت و نوآوری در هر 2 مدل برآوردی اثری مثبت و معنی­داری دارد.

 ﻧﮑﺘﮥ اﺳﺎﺳﯽ در ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺬﮐﻮر آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﮐﺜﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮدی داﺷﺘﻪ وﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی در ﺳﻄﺢ ﮐﻼن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﯽرﺳﺪ ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ، ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد. ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ، دوﻟﺖ ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﺮده و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ از آن ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺳﺖ.

در ﻧﻬﺎﯾﺖ آﻧﭽﻪ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎدار ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی و رﺷﺪ ﺑﻬﺮه وری در اﮐﺜﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎی ﭘﺮداﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﮐﻨﺎر ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﻫﺎی ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎداری ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی و رﺷﺪ ﺑﻬﺮه وری داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺘﺄﺛﺮ از دورهﻫﺎی زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت اﺳﺖ.

 

3- بررسی روند متغیرهای تحقیق

دراین قسمت به بررسی روند متغیرها می پردازیم اما ابتدا اتحادیه اروپا و اقتصاد آن را مورد بررسی قرار می دهیم.

3-1- اتحادیه اروپا^[24]

اتحادیه اروپا تشکل سیاسی و اقتصادی متشکل از کشورهای اروپایی واقع در قاره اروپا است که با نام اختصاری EU خوانده می‌شود. این اتحادیه در اصل گسترش یافته اتحادیه اروپای غربی است که در سال 1958 با همکاری 6 کشور اروپایی تشکیل شد. از آن زمان به بعد اتحادیه به سرعت گسترش یافت. اعضای بیشتری پیدا کرد و حیطه کارش وسیع‌تر شد.

3-2- اقتصاد اتحادیه اروپا

اگر اتحادیه اروپا را سازمانی واحد تصور کنیم، این اتحادیه با فهرستی از کشورهایی که در سال ۲۰۰۵، ۱۲۴۲۷۴۱۳ میلیون دلار آمریکا تولید ناخالص داخلی داشته‌اند و از تعادل «موازنه قدرت خرید» استفاده می‌کنند، بزرگترین اقتصاد جهان را داراست. از آنجا که تعداد کشورهایی که به اتحادیه سیاسی می‌پیوندند رو به افزایش است و نیز با توجه به اینکه کشورهای جدید معمولاً از حد متوسط اتحادیه اروپا پایین تر هستند (فقیرترند) و این ظرفیت را دارند که با سرعت بیشتری رشد کنند، انتظار می‌رود که اقتصاد اتحادیه اروپا ظرف دهه آینده افزایش چشمگیر داشته باشد. شورای اروپا برآوردهای انجام شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۰۵ را منتشر ساخت که نشان داد اقتصاد اتحادیه اروپا تقریباً ٪۵/۱ درسال ۲۰۰۵ و ٪۳/۲ در سال ۲۰۰۶ افزایش داشته که از رشد پیش بینی شده بیشتر بوده‌است.(گزارش کامل کمیسیون اروپا در ۸ می‌۲۰۰۶.)

3-3- اداره آمار اتحادیه اروپا (یورواستات)^[25]

مأموریت و اهداف اصلی یورواستات ارایه خدمات اطلاعاتی و آماری برای اتحادیه اروپا است. دفتر اداره یاد شده در کشور لوکوزامبورگ است. وظیفه یورواستات استفاده از آمار‌های مختلف در سطح اروپا و مقایسه وضعیت آنها در بین کشورها و مناطق مختلف است. جوامع دموکراتیک بدون دستیابی به آمار درست و دقیق که در عین حال قابل اعتماد نیز باشد قادر به دستیابی به اهداف مورد نظر نیستند. از طرف دیگر تمام اعضا بدون آمار دقیق و درست قادر به تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری نخواهند بود. یورواستات در سال 1953 به‌منظور فراهم کردن الزام‌های تشکیل انجمن زغال‌سنگ و فولاد تأسیس شد. در طول سال‌های مختلف وظایف یورواستات گسترده‌تر شده و زمانی که اتحادیه اروپا در سال 1958 تأسیس شد، یورواستات نیز تبدیل به یک اداره کل (DG) در کمیسیون اروپایی شد. نقش کلیدی یورواستات ارایه آمار به کمیسیون‌ها و مؤسسه‌های مختلف اروپایی به‌منظور پیاده‌سازی و تجزیه و تحلیل سیاست‌های اجتماعی بود. در حال حاضر، یورواستات با توجه به ارایه طیف وسیعی از اطلاعات مهم و جالب در همه زمینه‌ها موجب شده تا دولت‌ها، شرکت‌ها، آموزش و پرورش و به‌طور کلی بخش‌های آموزشی، روزنامه‌نگاران و ...، از اطلاعات آماری مورد نظر برای کار و زندگی از آن استفاده کنند. بنابراین، با توسعه سیاست‌های اجتماعی، نقش یورواستات نیز تغییر پیدا کرده است.

3-4- هزینه های تحقیق و توسعه بخش آموزش عالی^[26]HEDURD

اتحادیه اروپا هزینه های مربوط به بخش تحقیق و توسعه را به چند زیر بخش تقسیم میکند  و علاوه بر آمارهای کلی داده های هر زیر بخش نیز ارائه کرده است و آنچه در این تحقیق روی آن بیشتر تأکید شده هزینه های تحقیق و توسعه بخش آموزش عالی می باشند. این بخش شامل: همه دانشگاه‌ها، کالج‌های فناوری و مؤسسه‌های آموزشی متوسطه عالی، با هر نوع وضعیت مالی و قانونی خود، همچنین تمام مؤسسه‌های تحقیقاتی، ایستگاه‌ها (آزمایشگاه‌های) تجربی و درمانگاه عامل (بیمارستان‌ها) تحت کنترل مستقیم یا توسط مؤسسه‌های آموزش عالی مرتبط بوده یا اداره می‌شوند.

 

 

 

 

نمودار1. هزینه های تحقیق و توسعه بخش آموزش عالی

منبع: یافته های تحقیق

با توجه به نمودار (1) مشاهده که میزان هزینه­های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در طی سالهای2010-2002 افزایشی می­باشد. بطوریکه میزان تغییرات آموزش عالی از 4/0 به 49/0رسیده است. علت آن را می­توان اهمیت کشورهای اتحادیه اروپا نسبت به خلاقیت و نوآوری دانست.

3-5- موجودی سرمایه فیزیکی

آمار دقیق از سرمایه فیزیکی برای اکثر کشورها در دسترس نیست به همین دلیل سرمایه فیزیکی را به شکل زیر محاسبه می‌نمایند . در این مطالعه، برای برآورد متغیر موجودی سرمایه، از رابطه تعدیل موجودی سرمایه استفاده شده است که به صورت زیر است:

                                                                                   

که در رابطه بالا،  موجودی سرمایه، I سرمایه‌گذاری ناخالص و d نرخ استهلاک است که با پیروی از رومر برای تمام کشورها 4 درصد در نظر گرفته می‌شود (رومر، 2001)، زیرا آمار نرخ‌های استهلاک کشورها در دسترس نیست.. همان طور که ملاحظه می‌شود، برای استفاده از فرمول فوق به مقدار اولیه موجودی سرمایه نیاز است. برای بدست آوردن مقدار موجودی سرمایه از روش ^[27]PIM کمک گرفته شده است. بر اساس روش مذکور، مقدار اولیه موجودی سرمایه  از رابطه زیر قابل محاسبه است^[28]:

                                                                                       

که در آن r متوسط نرخ رشد سالانه سرمایه‌گذاری است^[29]. گفتنی است، در فاصله بین سالهای 2010-1990 دوره­هایی در نظر گرفته شده که روند سرمایه­گذاری با ثبات­تر و افزایشی بوده و سپس متوسط نرخ رشد سرمایه­گذاری محاسبه شده است.

موجودی سرمایه یا «دارائی‌های تولید شده ثابت مشهود» عبارت است از مجموعه کالاهای سرمایه‌ای فیزیکی مشهود کشور که قابل اندازه‌گیری بوده و در فرایند تولید کالاها و خدمات و ایجاد درآمد نقش دارند. موجودی سرمایه، خالص ارقام تجمعی تشکیل سرمایه با توجه به طول عمر مفید آنها می‌باشد. بنابراین موجودی سرمایه را می‌توان مجموع ارزش «ساختمان و تاسیسات» و «ماشین‌آلات و تجهیزاتی» دانست که در فرایند تولید مورد استفاده قرار گرفته یا قابل استفاده هستند.

نمودار2. موجودی سرمایه فیزیکی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع: یافته های پژوهش

نمودار نشان می دهد سرمایه ثابت کشورهای اتحادیه اروپا از سال 2002 تا 2008 روند صعودی دارد و از سال 2008 به بعد که مصادف با بحران مالی در اروپا میباشد روند کاهشی را دنبال می کند.

3-6- رشد نیروی کار شاغل

نیروی کار یک جامعه، عبارت است از تعداد افرادی که بر اساس قانون، در سن اشتغال قرار گرفته‌اند. این رقم مجموع بیکاران هر کشور را نیز در بر می‌گیرد. و نیروی کار شاغل عبارت از افرادی است که در سن اشتغال اند و دارای شغل می باشند.

نمودار3. رشد نیروی کارشاغل

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع: یافته های پژوهش

با توجه به نمودار مشخص می شود در کشورهای عضو اتحادیه اروپا از سال 2002 تا 2008 نیروی کار شاغل رشد فزاینده ای دارد و از 2008 ناگهان کاهش چشمگیری را دنبال می کند که این به دلیل بحران مالی در اروپا و تعدیل نیروی کار در بسیاری از بنگاههای اقتصادی می باشدو از سال 2009 دوباره با بهبود همراه می باشد.

 

 

3-7- تولید ناخالص داخلی

تولید ناخالص داخلی یا GDP یکی از مقیاس‌های اندازه اقتصاد است. تولید ناخالص داخلی در برگیرنده ارزش مجموع کالاها و خدماتی است که طی یک دوران معین، معمولاً یک سال، در یک کشور تولید می‌شود.

در این تعریف منظور از کالاها و خدمات نهایی، کالا و خدماتی است که در انتهای زنجیر تولید قرار گرفته‌اند و خود آنها برای تولید و خدمات دیگر خریداری نمی‌شوند.

نمودار4. تغییرات رشد تولید ناخالص داخلی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع: یافته های تحقیق

با توجه به نمودار (4) مشاهده می شود در کشورهای اتحادیه اروپا میزان تغییرات تولید ناخالص داخلی از سال 2000 تا 2007 روندی افزایشی داشته بطوریکه از 1.7 تا 3.7 درصد رشد تولید ناخالص داخلی افزایش داشته است اما در سال 2007 تا 2009 به دلیل سرایت بحران اقتصادی امریکا به اتحادیه اروپا و کاهش ارزش یورو میزان تغییرات تولید ناخالص داخلی روندی نزولی به خود گرفته است بطوریکه در سال 2009 میزان تغییرات تولید ناخالص داخلی به 4- درصد رسیده است.

چند متغیری که بالا توضیح داده شده است از متغیر هایی می باشند که در تخمین تابع از آن ها استفاده شده است.

 

 

4- برآورد مدل

در این قسمت از مطالعه با توجه به مطالب ذکر شده در بخشهای قبلی به برآورد تجربی مدل پرداخته می شود،یعنی با استفاده از مدل مورد نظر و متغیرهای مدل و داده های جمع آوری شده به بررسی نتایج پرداخته می شود.

4-1- مدل تحقیق

در اواسط دهة 1980، رومر و همکاران (1986) انتقادهایی بر مدلهای رشد برونزا وارد کردند. این انتقادها منجر به ارائه مدلهای رشد درونزا گردید. ویژگی اصلی این مدلها، حذف بازدهی های نزولی نسبت به مقیاس در مدلهای رشد برونزاست. طرفداران مدل های رشد درونزا، بر پیشرفت درونزای فناوری تأکید می کنند.

بررسی شرایط رشد اقتصادی در کشورهای منتخب نشان می­دهد که عوامل بسیاری بر رشد اقتصادی مؤثر می­باشد از جمله این عوامل می­توان به رشد نیروی کار شاغل، موجودی سرمایه فیزیکی ، هزینه­های تحقیق و توسعه اشاره داشت.حال می­خواهیم این مطالعه رابا استفاده از مدل پانل دیتا پویا (OGMM) به صورت تجربی در آورده  تا میزان حساسیت­ رشد اقتصادی نسبت به هر یک از متغیرها را پیدا شود. نمونه آماری استفاده شده در این پژوهش، کشورهای اتحادیه اروپا می­­باشد.

در این مقاله، به منظور بررسی اثر هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی بر رشد اقتصادی، از تابع زیراستفاده می شود.

                      

که در آن:

میزان رشد تولید ناخالص داخلی در کشور iام در زمان t ام(یورو به قیمت ثابت 2005)

میزان رشد تولید ناخالص داخلی در کشور iام در زمان t-1 ام(یورو به قیمت ثابت 2005)

میزان موجودی سرمایه فیزیکی در کشورiام در زمان tام. (یورو به قیمت ثابت 2005)

میزان رشد نیروی کار شاغل در کشورi ام در زمان t ام. (یورو به قیمت ثابت 2005)

میزان هزینه­های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در کشور iام در زمان t-1 ام.  (یورو به قیمت ثابت 2005)

4-2- برآورد مدل برای کشورهای اتحادیه اروپا

در نهایت  الگوی زیر مدل برآوردی در بازة زمانی 2002_2010   با استقاده از روش پانل دیتا پویا(OGMM) برای کشورهای اتحادیه اروپا می­باشد:

               

               (14)                (1.94)                 (3.41)                     (3.21)

 Jstatistic=0.495134               Instrument rank=5

4-3- ارزشیابی مدل برآوردی

میزان Prob آمارهt- Statistic بیان کننده این است که کلیه ضرایب در سطح 95% معنی دارد می باشند. به عبارتی ضرایب تک تک متغیرهای انتخابی شامل سرمایه فیزیکی ، رشد نیروی کارشاغل و میزان هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی قابل قبول است.

آزمون سارجنت: با توجه به میزان prob=0/82آماره سارجنت مشاهده می­شود در مدل برآوردی ابزارهای استفاده شده مناسب می­باشد.

می­دانیم که وقتی مدل به صورت log باشد ضرایب معنی کشش (حساسیت) می­دهند. به عبارتی دیگر ضرایب نشان دهندۀ درصد تغییرات در متغیر وابسته در ازای هر یک درصد تغییر در متغیر مستقل می­باشد. اما اگر مدل به صورت ساده یعنی بدون log  باشد ضرایب به صورت واحد نشان داده می­شود یعنی در ازای هر یک واحد تغییر در متغیر مستقل میزان متغیر وابسته نیز یک واحد تغییر می­کند و اگر مدل نیمه log باشد تغییرات فقط بصورت اثر نشان داده می­شود.

موجودی سرمایه فیزیکی (Capital): با توجه به این که تابع ما در این تحقیق برای متغیر مستقل موجودی سرمایه فیزیکی ساده می­باشد همچنین میزان متغیر وابسته مدل نیز به صورت ساده می­باشد بنابراین ضریب این متغیر مستقل میزان تغییرات در اثر تغییر در هر واحد را نشان می­هد. در مدل برآوردی میزان موجودی سرمایه فیزیکی برابر است با 18/0بنابراین می­توان گفت اگر یک واحد میزان موجودی سرمایه فیزیکی  افزایش پیدا کند میزان رشد تولید ناخالص داخلی در هر یک از کشورها، به میزان 18/0واحد افزایش پیدا می­کند که اثر این متغیر با تئوری که از پیشینه تحقیق بدست آمده سازگار می­باشد.

رشد نیروی کار شاغل (Employed Growth): با توجه به این که تابع ما در این تحقیق برای متغیر مستقل رشد نیروی کار شاغل ساده می­باشد. همچنین میزان متغیر وابسته مدل نیز به صورت ساده می­باشد بنابراین ضریب این متغیر مستقل میزان تغییرات در اثر تغییر در هر واحد را نشان می­هد. به عبارتی دیگر اگر یک واحد میزان رشد نیروی کار شاغل  افزایش پیدا کند میزان رشدتولید ناخالص داخلی  0/36 واحد افزایش پیدا می­کند که اثر این متغیر با تئوری که از پیشینه تحقیق بدست آمده سازگار می­باشد.

هزینه بخش آموزش عالی روی تحقیق و توسعه (Hedurd= Highert Education R&D) : با توجه به این که تابع ما در این تحقیق برای متغیر مستقل میزان هزینه بخش آموزش عالی روی تحقیق و توسعه ساده می­باشد همچنین میزان متغیر وابسته مدل نیز به صورت ساده می­باشد بنابراین ضریب این متغیر مستقل میزان تغییرات در اثر تغییر در هر واحد را نشان می­هد. در مدل برآوردی میزان هزینه بخش آموزش عالی روی تحقیق و توسعه برابر است با 13/26 بنابراین می­توان گفت اگر یک واحد میزان هزینه بخش آموزش عالی روی تحقیق و توسعه افزایش پیدا کند میزان رشد تولید ناخالص داخلی در هر یک از کشورها، به میزان 13/26 واحد افزایش پیدا می­کند که اثر این متغیر با تئوری که از پیشینه تحقیق بدست آمده سازگار می­باشد.

5- نتیجه گیری و پیشنهادهای سیاستی

امروزه دانش در اقتصاد جهانی نقش چشمگیری یافته است و با مطرح شدن مفهوم اقتصاد دانش بنیان بتدریج صنایع نیز تغییر شکل داده اند و از اتکای صرف به سرمایه فیزیکی ونیروی کار به عنوان عوامل تولید به سمت بهره گیری از دانش و لحاظ آن به عنوان یک نهاده غیر قابل چشم پوشی در فرآیند تولید روی آورده اند. تجربه کشورهایی که از نظر اقتصادی موفق هستند بوضوح نشان می دهد که توسعه بیشتر، هنگامی حاصل می شود که بخش تولید خواهان نوآوری های فنی وسازمانی باشد؛ نوآوری نیز تنها از طریق انجام فعالیتهای تحقیقاتی، در محصولات و یا خدمات متجلی می گردد. هر پروژه تحقیق و توسعه، تلاش موقتی سازمانیافته برای دستیابی به هدفی معین ایجاد یا بهبود یک محصول ، کالا یا خدمت یا فرآیند منحصر بفرد) در قالب منابع (بودجه، زمان، نیروی انسانی، ابزار و تجهیزات پژوهش، دانش فنی در دسترس و جز آنها است. بنابراین کشورهای درحال توسعه برای حرکت به سوی اقتصاد مبتنی بر دانش و رهایی از اقتصاد تک محصولی و منابع بنیان، لازم است توجه کافی به نوسازی و تکامل نظام ملی نوآوری کنند تا بر این اساس به توسعه فناوری و در نتیجه رشد فعالیتهای تحقیقاتی دست یابند. زیرا کشورهای توسعه یافته امروزی از سالها پیش به تدوین و پیاده سازی نظام توسعه فناوری با رویکرد نظام ملی نوآوری همت گمارده اند و ثمره این تلاش را اکنون در پیشرفت روزافزون خود میبینند.

هدف از این تحقیق بررسی اثر هزینه های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی بر رشد اقتصادی کشورهای اتحادیه اروپا در دوره زمانی (2002-2010) می باشد.در مقایسه میزان تأثیر رشد نیروی کارشاغل 36/0 نسبت به موجودی سرمایه فیزیکی 18/0 در مدل، میزان رشد نیروی کار شاغل به میزان 2برابر بیشتر از موجودی سرمایه فیزیکی در کشورهای اتحادیه اروپا تأثیر دارد. این نشان می­دهد بهره­وری سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی بسیار بیشتر از بهره­وری سرمایه فیزیکی در کشورهای اتحادیه اروپا می­باشد.

با توجه به نتایج بدست آمده فرضیه اول: هزینه­های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در کشورهای اتحادیه اروپا اثری مثبت و معنی­داری بر رشد اقتصادی دارد مورد تأیید قرار می گیرد، همچنین فرضیه دوم مبنی بر افزایش موجودی سرمایه فیزیکی در کشورهای اتحادیه اروپا باعث افزایش رشد اقتصادی می شود، تأیید می شود. وفرضیه سوم مبنی بر افزایش رشد نیروی کار شاغل در کشورهای اتحادیه اروپا باعث افزایش رشد اقتصادی می شود، مورد تأیید قرار می گیرد.

باتوجه به مدل­ برآوردی مشاهده می­شود که متغیرهای مستقل رشد نیروی کار شاغل، موجودی سرمایه فیزیکی  و هزینه­های تحقیق و توسعه در بخش آموزش عالی در کشورهای اتحادیه اروپا در مدل برآوردی اثری مثبت و معنی­دار بر رشد اقتصادی دارند. همچنین هزینه­های صرف شده در بخش آموزش عالی تحقیق و توسعه بیشترین تأثیر را نسبت به  رشد نیروی کار شاغل و میزان موجودی سرمایه فیزیکی بر روی رشد تولید ناخالص داخلی دارد.

با توجه به نتایج بدست آمده در این مطالعه توصیه های سیاستی زیر پیشنهاد می شود:

1- هزینه­های صرف شده در بخش آموزش عالی تحقیق و توسعه بیشترین تأثیر را نسبت به  رشد نیروی کار شاغل و میزان موجودی سرمایه فیزیکی بر روی رشد تولید ناخالص داخلی دارد. بنابراین در کشورهای اتحادیه اروپا برای دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر باید در بخش هزینه­های تحقیق و توسعه آموزش عالی سرمایه­گذاری بیشتری صورت گیرد.

2- میزان رشد نیروی کار شاغل به میزان 2 برابر بیشتر از موجودی سرمایه فیزیکی در کشورهای اتحادیه اروپا تأثیر دارد. این نشان می­دهد بهره­وری سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی بسیار بیشتر از بهره­وری سرمایه فیزیکی در کشورهای اتحادیه اروپا می­باشد و به این کشورها با بکارگیری نیروی کار شاغل بیشترنسبت به سرمایه فیزیکی به رشد اقتصادی بالاتر خواهند رسید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1. ­استادیار دانشکده اقتصاد و حسابداری دانشکده آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی تهران.ایران(نویسنده مسئول)، Email:[e-mail]

[2]. استاد تمام اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.ایران Email: [e-mail]

[3]. کارشناس ارشد، توسعه اقتصادی و برنامه­ریزی، دانشکده اقتصاد و حسابداری دانشکده آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران.ایران[e-mail]: 

1. Research & Development

2. Organization for Economic Co-operation and Development

3. K. Pavitt and P.Patel:1999

4. OECD 1997

1. Canberra Group (2003)

[9]. اتریش، اسپانیا، استونی، اسلوواکی، اسلوونی، ایتالیا، ایرلند، آلمان، بریتانیا، بلژیک، بلغارستان، پرتغال، دانمارک، رومانی، جمهوری چک، سوئد، فرانسه، فنلاند، قبرس، لتونی، لوکزامبورگ، لهستان، لیتوانی، مالت، مجارستان، هلند و یونان.

1. مطالعات در این زمینه در برخی موارد بر بررسی رابطۀ بین سرمایه گذاریهای تحقیق و توسعه و رشد بهره وری عوامل تولید متمرکز شده اند. نکتۀ مهم آن است که رشد بهره وری عوامل نیز شکل دیگری از بیان رشد اقتصادی به شمار می آید.

1. Romer

2.  Lucas

3. Hulya

4. Panel Data

5. Griliche

6. Griliches and Lichttenberg

1. Cuneo

2. Hall and Mairesse

3. Nadriand & Mamunes

4. Parham

5. Kim

6. Lach and Sauer

1. Gillec and Van

1. European Union

2. www. Eurostat.com

1. Higher education sector

1. Prepetual Inventory Method

[28]. برای محاسبه مقدار اولیه کل موجودی سرمایه به تام­لی(2003) و برای محاسبه مقدار اولیه موجودی سرمایه فاوا در آمریکا به مطالعه شینجو و ژانگ (2003)، در ژاپن به مطالعه میاگاوا و همکاران (2004) و کشورهای آمریکای مرکزی به مطالعه رینسدروف و کاور (2005) مراجعه شود.

[29]. اگر نرخ رشد موجودی سرمایه ثابت و برابر r باشد، از رابطه (1) بسادگی می­توان رابطه (2) را بدست آورد و در چنین حالتی نرخ رشد موجودی سرمایه با نرخ رشد سرمایه­گذاری برابر است.

مراجع

منابع

-      امینی، حجازی آزاد، اثر سرمایه انسانی و R & D بر بهره وری کل عوامل در ایران، مجله تحقیقات اقتصادی ایران، 10(35),1-30 ، (2008)

-      شاکری، سالاری، اثر R & D در ثبت اختراع و رشد اقتصادی، تجزیه و تحلیل مقایسه ای از کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته، مجله دانش و توسعه، 16(29), 38-57، (2009).

-      عظیمی، برخورداری، تجزیه و تحلیل هزینه های R & D بر اساس بودجه کم 2007، موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور (NRISP)، تهران (2008).

-      کمیجانی، معمارنژاد، اهمیت کیفیت انسانی و R & D در رشد اقتصادی ایران، مجله مطالعات بازرگانی:31-1/ (1)31، (2004).

-      متوسل،شهرزاد، بررسی موانع کارآفرینی در اقتصاد کشورهای منتخب،پایان نامه  کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز. (1390)

-      واعظ، طیبی، قنبری، اثر مخارج R & D در ارزش افزوده صنعت فن آوری بالا، مجله تجزیه و تحلیل اقتصادی،4(4), 53-75 ، (2007).

 

-       Banerjee, A., Dolado, J. J. & Mestre, R. (1998). Error-correction mechanism tests for cointegration in a single equation framework. Journal of Time Series Analysis19(2), 267– 283.

-       Busom, I. (2000). An empirical evaluation of the effects of R&D Subsidies. Economics of Innovation and New Technology, 9(2), 111- 148.

-       Capron H., & Cincera M. (1998). Exploring the spillover impact on productivity of World-wide manufacturing firms. Annales-d’Economie-et-de Statistique, 49(50),565-87.

-       Cohen, W., Richard, M., Nelson, R., & Walsh, J. P. (2002). Links and impacts: The influence of public research on industrial R&D. Management Science, 48(1), 1-23.

-       Cuneo, P., & Jacques, M. (1984). Productivity and R&D at the firm level in French manufacturing. 375-394. NBRE.

-       Griliches, Z. (2002). Productivity, R&D, and the data constraint. American Economic Review, 84(3), 1–23.

-       Griliches. Z., & Lichtenberg, F. (1984). R&D and productivity growth at the industry level: Is there still a relationship?. In: Zvi Griliches, Editor, R&D, patents, and productivity NBER conference proceedings, University of Chicago Press,Chicago and London, 465–496.

-       Guellec, D., & Van, B. (2003). The impact of public R&D expenditure on business R&D. Economics of Innovation and New Technology, 13(3), 225-243.

-       Hall, B., & Mairesse, J. (1995). Exploring the relationship between R&D and productivity in French manufacturing firms. Journal of Econometrics, 65(2), 263-293.

-       Hulya, U. (2003). R&D, invention and economic growth: an empirical analysis, Rtrieved from http://www.ecomod.net/conferences/ecomod2003.

-       Kim, G. Y. (2007). Estimating production functions with R&D investment andendogenous, Institute of Economic Research.

-       Lach, S., & Sauer, M. R. (2003). R&D, subsidies and productivity. NBER. Lucas, R. E. B., (1988). On the mechanisms of economic development. Journal of Monetary Economics 22(3), 3–42.

-       Nadri, M. I., Theofanis, P., & Mamuneas, K, (1994). The effects of public infrastructure and R&D capital on the cost structure and performance of U.S. manufacturing industries. Review of Economics and Statistics, 76(1), 65-8.

-       Parham, D. (2007). Empirical analysis of the effects of R&D on productivity: Implications for productivity measurement?, OECD.

-       Pesaran, H., Shin, Y., & Smith, R. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Working Paper, University of Cambridge.

-       Romer, P. M. (1990). Endogenous technical change. Journal of Political Economy 98(2), 71-102.

-       Romer, P. M. (1986). Increasing returns and long-run growth. Journal of Political Economy, 94(2), 1002–1037.

-       Wallsten, S. J. (2000). The effects of government industry R&D programs on private R&D: The case of the small business innovation research program. the Band Journal of Economics, 31(1), 82-100.

-       Web site: http://epp.eurostat.ec.europa.eu