تجزیه و تحلیل اثرات قیمت نفت و گاز طبیعی بر محصولات پتروشیمی ایران: مطالعه موردی متانول

اقتصاد مالی

مقاله 7، دوره 7، شماره 24، شهریور 1392، صفحه 187-211   

نویسندگان

مجید دلاوری¹؛ نادیا گندالی علیخانی^{* 2}؛ اسماعیل نادری³

¹استادیار و مدرس دانشکده اقتصاد .دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.خوزستان.خوزستان.ایران

²کارشناس ارشد اقتصاد .دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.خوزستان.خوزستان.ایران

³کارشناس ارشد اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران.ایران

چکیده

انرژی در حیات اقتصاد صنعتی جوامع، نقش زیربنایی ایفا نموده، به این معنا که هرگاه انرژی به مقدار کافی و به موقع در دسترس باشد، توسعه اقتصادی نیز میسر خواهد بود. در این بین نفت و گاز طبیعی، به عنوان مهمترین منابع تأمین انرژی بشر امروزی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. اهمیت این قضیه در کشور ایران دوچندان می‌باشد، چراکه سیاستگذاری‌های این کشور به عنوان یکی از مالکان عظیم منابع انرژی در جهان، نه‌تنها بر سطح قیمت فرآورده‌های نفتی داخلی و خارجی مؤثر است بلکه بر دیگر متغیرهای اقتصادی این کشور نیز مؤثر می‌باشد. از سوی دیگر، به علل مختلفی نظیر نوسانات قیمت نفت و درآمد حاصل از صادرات آن، گسترش صادرات غیرنفتی _ به ویژه در دهه‌های اخیر _ نقطه ثقل تفکر برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران اقتصادی در ایران قرار داشته است. از این‌رو، متانول[1] به عنوان یکی از پر کاربردترین محصولات پتروشیمی[2]، پتانسیل‌های فراوانی در زمینه تولید و صادرات غیرنفتی ایران دارد. لذا  بررسی رابطه میان قیمت نفت خام سنگین ایران، قیمت گاز طبیعی و قیمت متانول در ایران، به کمک مدل IGARCH[3] و با استفاده از داده‌های سری‌زمانی هفتگی متغیرهای تحقیق طی دوره‌ی زمانی 17/10/1383 الی 2/3/1392، هدف اصلی این تحقیق را تشکیل داده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که شوک‌های وارده بر قیمت متانول از جانب قیمت نفت خام و گاز طبیعی، معنادار ولی دیرپا بوده و در بلندمدت نمایان خواهند شد.



[1]. Methanol


[2]. Petrochemical Production


[3]. Integrated Generalized Auto Regressive ConditionalExamining energy as a strategic commodity in the world and analysis of the effect of changes in its price on key economic factors has been always considered as significant. The importance of this issue is twofold in Iran: first, policies in this country as one of the great possessors of energy resources in the world, affects not only the price of domestic and foreign oil products but also other economic variables. On the other hand, for different reasons such as oil price volatilities and income from oil export, economic planners and policy makers in Iran have been mainly focused on the promotion of non-oil exports especially during the last few decades. Therefore, methanol as one of the most commonly used petrochemical products has a high potential for production and export of non-oil products in Iran. For this reason, in the present study there was an attempt to examine the relationship between price of Iran’s crude oil, natural gas, and methanol using IGARCH model and based on the weekly time series data related to the research variables from 1383/10/17 to 1392/3/2. The results of the study showed that the shocks caused by the price of crude oil and natural gas to the price of methanol were lasting and meaningful and were revealed in the long term

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: قیمت متانول؛ قیمت نفت؛ قیمت گاز طبیعی؛ مدل IGARCH. طبقه بندی JEL: Q43؛ C13؛ C32

اصل مقاله

تجزیه و تحلیل اثرات قیمت نفت و گاز طبیعی بر محصولات پتروشیمی ایران: مطالعه موردی متانول^[1]

مجید دلاوری^[2]

نادیا گندلی علیخانی^[3]

اسماعیل نادری^[4]

دریافت: 30/04/1392         پذیرش: 23/06/1392

چکیده

انرژی در حیات اقتصاد صنعتی جوامع، نقش زیربنایی ایفا نموده، به این معنا که هرگاه انرژی به مقدار کافی و به موقع در دسترس باشد، توسعه اقتصادی نیز میسر خواهد بود. در این بین نفت و گاز طبیعی، به عنوان مهمترین منابع تأمین انرژی بشر امروزی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. اهمیت این قضیه در کشور ایران دوچندان می‌باشد، چراکه سیاستگذاری‌های این کشور به عنوان یکی از مالکان عظیم منابع انرژی در جهان، نه‌تنها بر سطح قیمت فرآورده‌های نفتی داخلی و خارجی مؤثر است بلکه بر دیگر متغیرهای اقتصادی این کشور نیز مؤثر می‌باشد. از سوی دیگر، به علل مختلفی نظیر نوسانات قیمت نفت و درآمد حاصل از صادرات آن، گسترش صادرات غیرنفتی _ به ویژه در دهه‌های اخیر _ نقطه ثقل تفکر برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران اقتصادی در ایران قرار داشته است. از این‌رو، متانول[5] به عنوان یکی از پر کاربردترین محصولات پتروشیمی[6]، پتانسیل‌های فراوانی در زمینه تولید و صادرات غیرنفتی ایران دارد. لذا  بررسی رابطه میان قیمت نفت خام سنگین ایران، قیمت گاز طبیعی و قیمت متانول در ایران، به کمک مدل IGARCH[7] و با استفاده از داده‌های سری‌زمانی هفتگی متغیرهای تحقیق طی دوره‌ی زمانی 17/10/1383 الی 2/3/1392، هدف اصلی این تحقیق را تشکیل داده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که شوک‌های وارده بر قیمت متانول از جانب قیمت نفت خام و گاز طبیعی، معنادار ولی دیرپا بوده و در بلندمدت نمایان خواهند شد.

واژگان کلیدی: قیمت متانول، قیمت نفت، قیمت گاز طبیعی، مدل IGARCH.

طبقه بندی JEL: Q43،C13،C32

 

1. مقدمه

انرژی یک کالای استراتژیک در سطوح بین المللی محسوب شده و فعالیت دولت­ها، سازمان­ها و تولیدکنندگان  در حد وسیعی در وابستگی به این محصول و بازارهای مربوط به آن است. از این­رو، اتخاذ هر نوع سیاستی توسط دولت­ها و سازمان­های بین­الملی در زمینه­ی انرژی و بازارهای مالی، اثرات مستقیم و غیر مستقیمی بر قیمت محصولات حوزه‌ی انرژی باقی می­گذارد. شواهد نشان می­دهند هرگونه تغییر در قیمت انرژی، بر روی قیمت سایر کالاها و نیز بر سبد مصرفی خانوارها و رفاه جامعه تأثیرگذار است (کمیجانی و همکاران^[8]، 2013). لذا تحقق توسعه اقتصادی پایدار، در گرو آن است که تولید و بهره‌برداری از انرژی در کنار سایر نهاده­ها نظیر تکنولوژی،‌ منابع انسانی، مواد اولیه، منابع مالی و... به طور هماهنگ و همساز برنامه‌ریزی شود (باربیرولی^[9]، 2002).

نفت خام به عنوان اصلی­ترین نوع انرژی، منبع اصلی درآمد کشورهای اوپک را تشکیل می­دهد، این امر در ایران محسوس­تراست، زیرا که حدود 60 درصد درآمدهای دولتی و 90 درصد درآمدهای صادراتی کشور ایران ریشه در درآمدهای حاصل از فروش منابع نفت و گاز  دارد (فرزانگان^[10]، 2011)، لذا نوسانات قیمت این کالا نقش مهمی در ایجاد نوسانات اقتصادی کشورهای تولید‌کننده نفت، از جمله ایران ایفا می­نماید (مهرآرا و نیکی­اسکویی، 1385). علت این امر را می‌توان از یک سو، در حساسیت زیاد قیمت نفت به مسائل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در سطح جهان و در نتیجه پر تلاطم بودن آن، و از سوی دیگر در اثرگذاری قابل توجه این قیمت­های پر تلاطم بر متغیرهای کلان اقتصادی، جست­وجو نمود (کانگ و همکاران^[11]، 2011). بنابراین اقتصاد ایران همواره در معرض ضربات درآمدهای ارزی حاصل از صادرات و مخاطرات ناشی از تغییرات ناگهانی درآمدهای نفتی قرار دارد. استمرار و دیرپایی این ویژگی در اقتصاد کشور به ویژه در دهه­های اخیر، ضرورت اتخاذ تصمیمات صحیح را در سیاست­گذاری کلان برای اقتصاد ایران به روشنی نمایان می­سازد (هادیان و پارسا، 1385). بنابراین، متکی بودن اقتصاد ایران به درآمدهای حاصل از فروش منابع فسیلی و تزلزل ناشی از نوسانات قیمت آنها، سبب شده است تا گسترش صادرات غیرنفتی در اولویت سیاست­گذاری­های کشور قرار گیرد (بهرادمهر، 1387). از سوی دیگر، با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از صادرات غیر نفتی ایران را محصولات پتروشیمی تشکیل می­دهد که متانول نیز یکی از اقلام مهم آن است و همچنین وجود مزیت نسبی در تولید و صادرات محصولات پتروشیمی (که علاوه بر اشتغال‌زایی فراوان، درآمدهای ارزی سرشاری را نصیب کشور می‌سازد)، گسترش صادرات این محصولات می­تواند از شدت آثار مخرب ناشی از شوک­های نفتی، بکاهد (رهبر و رام، 1386).

پس از نفت، گاز طبیعی که خوراک اصلی محصولات پتروشیمی می‌باشد، جایگاه دومین انرژی مهم در جهان  را دارا است. امروزه انرژی گاز به دلیل دارا بودن مزایای فراوان به ویژه از نظر شاخص‌های زیست محیطی، مزیت عمده‌ای را نسبت به سایر حامل‌های انرژی دارد. تغییر تقاضای جهانی انرژی طی چند دهه‌ی اخیر، از سوی سوخت‌های فسیلی به سوخت‌هایی با محتوای کربن کمتر همانند محصولات پتروشیمی، مؤید این امر می‌باشد(مسیح، البینالی، دملو، 2010 ). بگونه‌ای که، طی این مدت انرژی مورد نیاز انسان از چوب (با محتوای کربن ۲۵/۱ نسبت به هیدروژن موجود در آن) به زغال‌سنگ سپس به نفت و در حال حاضر به گاز طبیعی (گاز متان با میزان کربن ۶۵٪) تغییر نموده و در این راستا سهم گاز طبیعی به عنوان سوخت در حال افزایش است. در واقع گاز طبیعی در هر واحد انرژی حدود ۲۴ درصد نسبت به نفت خام و ۴۲ درصد نسبت به زغال‌سنگ گازهای آلاینده کمتری تولید می‌کند و این بیان‌گر آن است که می‌توان انرژی بیشتری مصرف و در مقایسه با نفت خام و زغال‌سنگ، آلاینده‌های کمتری تولید کرد (گندلی علیخانی و دلاوری، 1390). گاز طبیعی، نه تنها منبع انرژی تقریباً پاکیزه، فراوانی است بلکه منبع انرژی ارزان قیمتی نیز می‌باشد. همچنین تلاش جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و گاز CO2 مزیت استفاده از گاز طبیعی در مقایسه با سایر سوخت‌ها را نشان می‌دهد. شواهد حاکی از آن است که افزایش مصرف کالای مذکور، در دهه ۱۹۹۰ در اروپا (به طوری که در آلمان ۳۰ درصد، در ایتالیا ۵۰ درصد و در انگلیس ۱۰۰ درصد رشد داشته است) موجب کاهش تولید گاز آلاینده CO2 شده است. علاوه بر آن، به دلیل ارتباط با سایر بخش‌ها و نهادهای اقتصادی (در قالب نهاده به ویژه در صنایع پتروشیمی یا کالای نهایی)، نقش قابل توجه‌ای در فرآیند تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و پیش‌بر‌د اهداف توسعه‌ای کشور ایفا می‌کند (صادقی و ذوالفقاری، 1388).

اهمیت گاز طبیعی تنها به دلیل ارزش سوختی و تمیزی آن نیست و این ماده مهمترین ماده خام اولیه برای صنایع مختلف به ویژه پتروشیمی است. یکی از مهمترین ویژگیهای صنعت پتروشیمی که بر پایه مواد گازی شکل می‌گیرد، ارزش افزوده بسیار بالای این صنعت است. بدین معنی که با تغییرات شیمیایی و فیزیکی بر روی هیدروکربورهای نفتی و گازی می‌توان ارزش محصول را به میزان 10 تا 15 درصد افزایش داد (پورکاظمی، 1385). از ویژگیهای دیگر این صنعت، تنوع محصولات آن و تأمین مواد اولیه هزاران کارگاه و کارخانه صنایع پایین دستی آن می‌باشد که از نظر اشتغال زایی و کسب درآمدهای ارزی و قطع وابستگی نقش بسیار مؤثری در اقتصاد کشور دارد. در این بین، متانول یکی از سه محصول بسیار مهم صنایع پتروشیمی در دنیاست و مواد بسیاری از آن مشتق می‌شوند (حسینی و احتیاطی، 1385). بر این اساس، این صنعت به عنوان یکی از گزینه‌های صادرات غیرنفتی نقش مهمی در زمینه‌ی شکوفایی و توسعه‌ی اقتصاد کشور، بومی نمودن فناوری و گسترش صنایع جانبی بر عهده دارد. بنابراین، گسترش سطح تولیدات و توسعه صادرات این محصول، سبب افزایش میزان درآمدهای ارزی، افزایش رشد اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری در کشور می‌گردد.

بنابراین آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می­گیرد، آزمون این فرضیات است که: آیا قیمت نفت خام سنگین بر نوسانات بازدهی قیمت متانول ایران اثر مثبت و معناداری دارد؟ و دیگر اینکه، آیا قیمت گاز طبیعی بر نوسانات بازدهی قیمت متانول ایران اثر مثبت و معناداری دارد؟ همچنین در صورت وجود هریک از روابط مذکور، میزان کشش قیمتی متانول نسبت به کدامیک از آنها بیشتر می­باشد؟ در همین راستا از داده‌های سری‌زمانی هفتگی قیمت متانول، قیمت نفت خام سنگین ایران و قیمت گاز طبیعی ایران طی دوره‌ی هفته‌ی اول 2005:1 الی هفته‌ی سوم 2013:5 استفاده خواهد شد و روابط میان متغیرهای نامبرده را به کمک خانواده مدل‌های GARCH مدل‌سازی می‌گردد. به همین منظور، در ادامه پس از بررسی مطالعات پیشین صورت گرفته در این زمینه به تشریح مبانی نظری تحقیق پرداخته و در ادامه به تحلیل تجربی، تفسیر نتایج و نهایتاً نتیجه­گیری و پیشنهادات پرداخته خواهد شد.

2. سیری در مبانی نظری و مطالعات پیشین

واژه متانول از متیل الکل که ریشه یونانی دارد، بدست آمده است.  Methuبه معنی شراب و hyel  به معنی چوب است. متیل در سال 1840 از کلمه متیلن مشتق شد و برای نامیدن متیل الکل استفاده شد. درسال 1892 از طرف انجمن بین المللی نامگذاری ترکیبات شیمیایی، متیل الکل به متانول تغییر نام یافت. در سال ۱۹۲۳ شیمیدان آلمانی ، "ماتیاس" پیر، متانول را از گاز سنتز (مخلوطی از CO و H2 که از کک بدست می‌آید) را کشف نمود. امروزه گاز سنتز مورد نظر برای تولید متانول مانند گذشته از زغال بدست نمی‌آید، بلکه از واکنش متان موجود در گازهای طبیعی تحت فشار ملایم ۱۰-۲۰ اتمسفر و دمای ۸۵۰ درجه سانتی‌گراد با بخار آب و در مجاورت کاتالیزور نیکل تولید می‌شود. این کاتالیزور اولین بار درسال ۱۹۶۶ توسط ICI استفاده شد (بالینگر و لانگ^[12]، 1996). روش دیگر تولید متانول، واکنش دی‌اکسیدکربن با هیدروژن اضافی است که تولید متانول و آب می‌کند بنابراین، در صورت استخراج آن از دی­اکسیدکربن، می‌تواند مستقیماً موجبات کاهش آلودگی محیط زیست را نیز فراهم نمود (متانکس^[13]، 2011). 

متانول یکی از پرکاربردترین محصولات پتروشیمی بوده که در میان محصولات گازی از نقش اساسی برخوردار است، چرا که ساختار مولکولی این محصول بسیار ساده بوده و قابلیت تبدیل به بسیاری از محصولات پتروشیمی را دارد. به همین علت میزان تولید جهانی آن از 15.9 میلیون متریک/تن در سال 1983 به 32 متریک/تن در سال 2006 رسیده است (ورا و همکاران^[14]، 2009). همچنین با توجه به کمبود قابل پیش‌بینی منابع انرژی در آینده، مصرف مستقیم متانول به عنوان سوخت پاک و یا در تولید هیدروژن مصرفی پیل های سوختی، بسیار مورد توجه است.

همانطور که پیش‌تر بیان شده است، مواد بسیاری از متانول مشتق می‌شود و در صنایع پایین دستی بسیاری مورد استفاده قرار می­گیرد. از جمله‌ فرآورده های این محصول: MTBE^[15]، DME^[16]، اسید استیک^[17]، رزین‌ ها، متیل آمین^[18]، پلی آمیدها،

فرمالدئیدها^[19]، حلال‌ها، چسب‌ها، ضد یخ‌ها، سموم، آفت‌کش­ها، اتیلن و پروپیلن^[20] می‌باشد (مسیح وهمکاران^[21]،2010 ب). لذا،‌ با توجه به اهمیت این محصول و افزایش روزافزون تقاضا برای آن، بررسی عوامل مؤثر بر قیمت متانول ضروری می­نماید. بنابراین در ادامه به تبیین و تفسیر چگونگی اثرگذاری قیمت گاز طبیعی و قیمت نفت خام بر قیمت متانول با عنایت به اهداف اصلی این مطالعه و یافته‌های مطالعات صورت پذیرفته شده، پرداخته خواهد شد.

 

ارتباط قیمت گاز طبیعی و قیمت متانول واضح و مشخص می‌باشد. چراکه، همانطور که گفته شده است، گاز طبیعی خوراک اصلی متانول بوده، بدین مفهوم که، گاز طبیعی از جمله مواد اولیه‌ی اساسی تولید متانول می‌باشد. بنابراین، هرگونه افزایش قیمتی از جانب گاز طبیعی، منجر به افزایش هزینه‌های تولید متانول و درنتیجه افزایش قیمت این کالا می‌شود. این در حالی است که، تعیین نوع ارتباط قیمت نفت خام و متانول به سادگی ارتباط قیمت گاز طبیعی و قیمت آن محصول نمی‌باشد. بطور کلی اثرگذاری قیمت نفت خام بر قیمت متانول از دو منظر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

نخست اینکه نگزانت[22] (2009) عوامل مؤثر بر قیمت متانول را به سه دسته تقسیم می­کنند:

1) تغییرات تکنولوژیکی تولید متانول.

2) تغییر قیمت خوراک اصلی (گاز طبیعی) تولید متانول.

3) تغییرات بازار.

بر این اساس، قیمت نفت از دو کانال می­تواند قیمت متانول را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از طریق اثرگذاری بر قیمت خوراک اصلی متانول‌ (گاز طبیعی)، دیگری از طریق مکانیسم بازار. تجزیه و تحلیل مسیر اثرگذاری قیمت نفت خام بر قیمت متانول از کانال مکانیسم بازار بدین صورت است که:

اولاً تغییر قیمت نفت خام به عنوان یک کالای اساسی در اقتصاد جهانی، منجر به ایجاد تغییر در بسیاری از متغیرهای اقتصادی شده و به طور سیستماتیک، کلیه بخش­های بازار جهانی را متأثر می­سازد. این نکته با مطالعه هی و همکاران[23] (2010) نیز سازگار است. چرا که بر اساس مطالعه آنها قیمت نفت خام بر کل فعالیت­های اقتصاد جهانی در کوتاه­مدت و بلندمدت اثر گذار است. همچنین، مطالعات دیگری نیز وجود دارند که اثر قیمت نفت خام را به طور مجزا بر متغیرهای کلان کشورهای مختلف مورد ارزیابی قرار داده­اند. به عنوان مثال بشیری­بهمیری و منسو[24] (2012) علت و معلول بودن نفت خام و GDP پرتقال را به کمک آزمون علیت گرنجر و مدل VECM را مورد تأیید قرار دادند. همچنین، او و همکاران^[25] (2012) اثر تغییر قیمت نفت خام را بر ساختار اقتصاد کلان چین و زیرامبو^[26](2010) اثر قیمت نفت خام بر تولید ناخالص داخلی آفریقای جنوبی را تأیید نموده­اند. قوش^[27] (2011) نیز تحت تأثیر قرارگرفتن نرخ ارز هند (روپیه به دلار) را نسبت به تغییرات قیمت نفت تآیید نموده است. بنابراین، با توجه به وجود ارتباطات معنادار بین قیمت نفت خام و متغیرهای کلان کشورهای مختلف و نیز به علت گسترش روند جهانی شدن و وابستگی کشورهای مختلف به یکدیگر، شوک­های قیمت نفت از طریق کانال­ها متفاوتی در بازار جهانی می­تواند بر قیمت کالاهای مختلف اثرگذار باشد.

ثانیاً به علت وجود رابطه جانشینی بین فرآورده­های نفتی از جمله بنزین، گازوئیل و ... و مشتقات گازی نظیر متانول، ارتباط متقابلی میان قیمت این دو گروه کالا وجود دارد (محمدی و طاهرخانی، 1388). مطالعه مسیح همکاران (2010، الف) وجود رابطه بین قیمت نفت خام و اتیلن را در بازار آمریکا را تصدیق نموده­اند. همچنین، هنرور^[28] (2009) در مقاله­ای با عنوان «عدم تقارن در تغییرات قیمت بنزین خرده فروشی و نفت خام» ایالات متحده آمریکا، به کمک روش هم انباشتگی پنهان (CECM) پرداخته است. لیو و همکاران (2010) نیز وجود رابطه نامتقارن بین قیمت نفت و قیمت فرآورده­های نفتی و گازوئیل در نیوزیلند را نشان داده­اند. در این راستا، ادرنگی و همکاران^[29] (2001) در مطالعه­ای اثر تغییرپذیری قیمت نفت خام دامنه‌ی آلاسکای شمالی را بر قیمت گازوئیل لوس آنجلس بررسی و تأیید نمودند. بنابراین، با وجود مطالعات مذکور، این احتمال که قیمت نفت خام بتواند از طریق اثرگذاری بر قیمت فرآورده­های خود بر قیمت کالاهای جانشین آنها (مشتقات گازی) اثرگذار باشد، ناممکن نمی­باشد.

دوم اینکه بر اساس مطالعه مسیح و همکاران (2010، ب) نیز می­توان به وجود رابطه (ولی به طور غیرمستقیم) بین قیمت نفت خام و متانول پی برد. چرا که بر اساس همکاران مطالعه ایشان محرک اصلی قیمت متانول در قاره اروپا و آمریکا، قیمت گاز طبیعی بوده حال آنکه در خاور دور علاوه بر قیمت گاز طبیعی، تغییر در میزان تقاضا نیز عاملی مؤثر بر قیمت کالای مذکور بوده است. بنابراین، با توجه به اینکه مطالعات متعدد دیگری نیز وجود دارند که بر نقش غیر قابل انکار تغییرات قیمت نفت خام بر قیمت گاز طبیعی تأکید نموده­اند، می­توان وجود رابطه بین قیمت نفت خام و متانول را نتیجه گرفت. برای مثال روستال^[30](2010) رابطه بین قیمت  نفت خام و گاز طبیعی و اثرات آنها بر تقاضا در کشور آمریکا را ارزیابی نموده و ضمن تأیید وجود رابطه غیرمستقیم و بلندمدت بین قیمت گاز طبیعی و نفت خام، بر تأثیر قابل توجه تکنولوژی و عوامل محیطی نیز تأکید نمودند. همچنین، استفن و همکاران^[31] (2008) در مطالعه­ای با عنوان "­چه عواملی محرک تغییر قیمت گاز طبیعی    می­باشند؟" به بررسی عوامل تأثیرگذار برقیمت گاز طبیعی پرداخته­اند که نتایج تحقیق ایشان نشان می­دهد که، فرآورده­های نفتی و گاز طبیعی جانشین یکدیگر بوده و بنابراین، قیمت نفت خام محرک اصلی قیمت گاز طبیعی می­باشد. به عنوان مثالی دیگر می­توان به مطالعه ویلار و جوتز و میگنون^[32] (2006) اشاره نمود، که رابطه­ی بین قیمت نفت خام و گاز طبیعی را مورد بررسی قرارداده بودند. نتایج این تحقیق نیز مؤید جانشین بودن گاز طبیعی و نفت خام بوده و لذا وابسته بودن قیمت این دو متغیر به هم را تأیید می­نمایند. نمودار زیر نیز همانند نتایج تحقیقات پیشین صورت پذیرفته، مؤید وجود ارتباط میان متغیرهای قیمت نفت خام، قیمت گاز طبیعی و قیمت متانول می‌باشد.

نمودار­1. روند قیمتی نفت‌خام، گاز طبیعی و متانول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بنابراین نموادر فوق و نتایج تجربی سایر مطالعات، با توجه به تأیید اثر تغییرات قیمت گاز طبیعی بر قیمت متانول، و نیز تأیید وجود روابط معنادار و بلندمدت بین قیمت گاز طبیعی و نفت خام، این مقوله که نوسانات قیمت نفت خام و گاز طبیعی نیز می­تواند موجب ایجاد نوسانات قیمت متانول باشد، نیاز به بررسی مسئله را آشکار می­سازد.

4. معرفی مدل و روش تحقیق

بطور کلی، این امرکه قیمت در بازارهای مالی (از جمله بازارهای نفت، گاز و محصولات پتروشیمی) دارای پویایی و نوسانات شدید می­باشند، همانند یک الگو و قالب کلی می­باشد، که در ادبیات اقتصادسنجی اینگونه بازارها را اکثراً با مدل­های خانواده­ی GARCH مدل­سازی و پیش­بینی می­نمایند. این مدل مشکل نوسانات خوشه­ای و پهن دنباله بودن (غیرنرمال بودن) در سری­های زمانی را برطرف نموده و همچنین، عواملی که قیمت دارای­ها را به شدت تحت تأثیر قرار می­دهند از جمله شوک­های ناگهانی، تغییرات ساختاری، پاسخ به تقاضای داخلی، شرایط جهانی اقتصاد و حوادث سیاسی را به خوبی در نطر داشته و در مدل­سازی به آنها توجه بسیار می­نماید (وو^[33]، 2011).

مدل واریانس ناهمسانی شرطی اتورگرسیو (ARCH)که نخستین بار توسط انگل^[34] (1982) مطرح شد و بعدها توسط بلرسلو^[35] (1986) تعمیم داده شد، از جمله­ مدل­هایی هستند که جهت تبیین نوسانات یک سری بکار می­روند. پس از آن، انواع مختلف مدل­های واریانس ناهمسانی شرطی معرفی گردیدند که به طور کلی آنها را می­توان به دوسته­؛ مدل­های خطی (مدل­های GARCH و IGARCH) و مدل­های غیرخطی (شامل مدل­های EGARCH، TGARCH، PGARCH، FIGARCH و...) تقسیم نمود.

بولرسلو (1986) بر مبنای مدل ARCH  انگل، (1982) به معرفی مدل تعمیم یافته­ی ARCH یعنی مدل GARCH پرداخت. وجه تمایز این دو مدل در وجود وقفه­های واریانس در معادله واریانس شرطی می­باشد. در واقع مدل GARCH، ساختاری همانند یک مدل ARMA دارد. فرم تصریحی این مدل از قرار زیر می­باشد:

(5)                                                                                                                                                                        

(6)                                                                                                                                                                               

معادله­ی‌ (5)، معادله میانگینی است و از دو بخش که ساختاری مناسب جهت تبیین معادله میانگین باشد،  بیانگر اجزاء اخلال مدل فوق بوده که دارای ویژگی واریانس ناهمسانی می­باشد و از دو جزء نرمال ( ) و انحراف معیار شرطی ( ) که فرم تصریحی آن در معادله (6) آورده شده است، تشکیل شده است. در واقع ، معادله واریانس شرطی­ای است که جهت رفع مشکل واریانس ناهمسانی  به همراه معادله میانگین تخمین می­خورد. در معادله­ی مذکور،  میانگینِ  بوده، ضریب  بیانگر اثرات ARCH و ضریب معرف اثرات GARCH می­باشد (کانگ و همکاران، 2009). یکی از مهمترین ویژگی­های این مدل، زودگذر بودن شوک­های وارده بر سری مورد بررسی می­باشد.

همچنین، مطالعات انگل و بلرسلو (1986) نشان می‌دهد که در برخی از موارد معادله GARCH  بالا دارای ریشه واحد می­باشد. یعنی برای مثال در GARCH(1,1)، مقدار ، خیلی نزدیک به یک است، در این صورت مدل GARCH  همجمع بوده که در اصطلاح آنرا  IGARCHمی‌نامند (آروری و همکاران، 2010). در این مدل­ها، در صورت وارد شدن تکانه­ای به سری مورد بررسی، آثار آن دیرپا بوده و در بلندمدت نمایان       می­شوند.

5. برآورد تجربی مدل

به منظور انجام این پژوهش، از داده‌های هفتگی مربوط به قیمت نفت خام، گاز طبیعی و متانول طی دوره زمانی 17/10/1383 الی 2/3/1392 استفاده شده است که به ترتیب از سایت‌های مرکز مطالعات انرژی آمریکا، مرکز تحقیقات بین‌المللی انرژی و شرکت پتروشیمی فن‌آوران گردآوری شده‌اند. گفتنی است که علائم اختصاری متغیرهای بکاربرده شده در این مطالعه عبارتند از:LOIL؛ بیانگر لگاریتم قیمت نفت خام سنگین، LGAS؛ بیانگر لگاریتم قیمت گاز طبیعی و LMETHANOL؛ بیانگر لگاریتم قیمت متانول.

پیش از انجام مراحل مختلف مدل­سازی، با توجه به این نکته که، در مدل­های مبتنی بر داده­های سری­زمانی، پیش از هر چیز به منظور جلوگیری از ایجاد رگرسیون کاذب، ابتدا می­بایست مانایی متغیر­های تحقیق مورد بررسی قرار گیرد (چراکه در غیراینصورت نتایج تحقیق قابل اعتماد نمی­باشند)، به انجام آزمون مانایی بر اساس آزمون­های دیکی­فولر تعمیم­یافته (ADF^[36]) و فیلیپس- پرون (PP^[37]) پرداخته می­شود، که نتایج آن در قالب جدول (1) بیان شده است.

 

جدول1. نتایج آزمون مانایی متغیرهای تحقیق

 

متغیر	نوع آزمون	آماره محاسباتی در سطح 5%	آماره بحرانی	نتیجه
LMETHANOL	ADF	26/0-	94/1-	نامانا
	PP	64/0-	94/1-	نامانا
LOIL	ADF	37/1-	94/1-	نامانا
	PP	23/1-	94/1-	نامانا
LGAS	ADF	02/1-	94/1-	نامانا
	PP	06/1-	94/1-	نامانا

 

لازم به ذکر است که تفاضل مرتبه اول کلیه متغیرها بر اساس هر دو آزمون، مانا بوده­اند.

منبع: یافته­های محققین

نتایج جدول فوق بیانگر آن است که کلیه متغیرهای تحقیق، بر اساس هر دو آزمون ADF و PP، در سطح نامانا می­باشند. در حقیقت تمامی متغیرهای مذکور همجمع از مرتبه اول (یا به بیان دیگر I(1)) بوده و لذا، جهت بهره­مندی از مدل­سازی صحیح روابط این متغیرها، تفاضل‌گیری از آنها الزامی­ است، چراکه، در غیر این صورت نتایج برآوردها قابل اعتماد نخواهند بود. از این­رو، در ادامه نظر به اینکه عملکرد مدل‌های مختلف سری‌زمانی، با توجه به داده‌های مختلف می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد، پیش از انجام هر اقدامی، به بررسی آماره‌های توصیفی تفاضل سری متغیر وابسته در قالب جدول (2) می‌پردازیم:

 

جدول­2. آماره­های توصیفی تفاضل سری قیمت متانول طی دوره نمونه

(با تعداد مشاهدات 438)

 

سری بازدهی بورس	آماره	سری بازدهی بورس	آماره
04/25	Kurtosis	0014/0	Mean
(000/0)18/8986	Jarque- Bra	3342/0	Max
(000/0)62/5-	ADF	2586/0-	Min
(000/0)12/6-	PP	04/0	S.D
(000/0)02/179	Box- Ljung Q(10)	28/1	Skewness

 

منبع: یافته­های محققین

با مشاهده جدول فوق می­توان دریافت که، میانگین سری بازدهی قیمت متانول (تفاضل قیمت متانول) در دوره مورد بررسی معادل 0014/0 و انحراف معیار آن برابر 04/0    می­باشد، که با مقایسه این دو می­توان دریافت که، این سری در دوره مورد بررسی دارای نوسانات زیادی می­باشد. این امر بدین مفهوم است که، احتمال ناهمسان بودن واریانس سری بازدهی قیمت متانول وجود دارد. آزمون نرمال بودن توزیع سری مذکور نیز، بیانگر غیرنرمال بودن این سری می‌باشد.بگونه‌ای که چولگی غیرصفر (مثبت) و کشیدگی بیش‌تر حالت نرمال داشته، بنابراین جهت مدل‌سازی این متغیر می‌بایست از توزیع Skewed-Student استفاده نمود (نادری و کمیجانی، 1391). با مشاهده­ی آماره­ی لیانگ- باکس (با ده دوره وقفه)، می­توان به رد فرضیه صفر این آزمون مبنی بر «عدم وجود خودهمبستگی سریالی میان جملات سری» پی­ برد. در نهایت، بررسی آماره­های آزمون مانایی مطرح شده (ADF و Phillips-Perron) دال بر مانا بودن متغیر مذکور می­باشند. لذا جهت مرتفع نمودن مشکل خود همبستگی پیاپی، می‌بایست از مدل‌های خودتوضیح میانگین متحرک هم جمع (ARIMA) استفاده کرد. نتایج حاصل از برآورد مدل‌های مختلف مذکور در قالب جدول (3) مشاهده نمود.

 

جدول­3. انواع مختلف مدل­های ARMIA

 

معیار مدل	SBC	AIC	ARCH
ARIMA(1,1,1)*	792/3-	838/3-	(000/0) 88/8 (434 و1)
ARIMA(2,1,1)	6523/3-	6713/3-	(000/0) 34/7 (433 و1)
ARIMA(1,1,2)	6268/3-	6664/3-	(000/0) 68/7 (433 و1)
ARIMA(2,1,2)	5233/3-	5645/3-	(000/0) 54/7 (432 و1)

منبع: یافته­های محققین

همانگونه که جدول (3) نشان می­دهد، بر اساس معیارهای آکائیک (AIC) و شوارتز (SBC) مدل ARIMA(1,1,1) بهترین برآرود در میان سایر مدل­های ARIMA می­باشد. ذکر این نکته ضروری است که آزمون اثرات ناهمسانی واریانس به کمک آزمون آرچ مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آن همانطور که در جدول فوق قابل مشاهده است، حاکی از وجود ویژگی مذکور در اجزاء اخلال تمامی این مدل­ها است. به همین علت جهت رفع مشکل مذکور از برآوردگرهای سازگار وایت (Robust) در تخمین استفاده شده است. بنابراین به منظور رفع مشکل ناهمسانی واریانس، از خانواده مدل‌های GARCH که با استفاده از روش حداکثر درست‌نمایی (MLE) برآورد می‌گردند، استفاده خواهد شد. نتایج برآورد مدل‌های مذکور از قرار زیر است.

 

 

 

 

 

 

 

جدول­4. انواع مدل­های خانواده GARCH

 

انواع مدل­ها	ARIMA(1,1)
	SBC	AIC
GARCH	3216/8-	3754/8-
EGARCH	3526/8-	4302/8-
GJR-GARCH	5055/8-	5367/8-
APGARCH	5038/8-	5285/8-
IGARCH	5146/8-	5793/8-

 

منبع: یافته­های محققین

با مقایسه­ی مقادیر معیارهای اطلاعات مربوط به انواع مختلف مدل­های GARCH به سادگی می­توان دریافت که، مدل ARIMA(1,1,1)- IGARCH دارای کمترین مقدار آماره­ی اطلاعاتِ آکائیک و شوارتز بوده و بنابراین بهترین تصریح جهت تبیین الگوی رفتاری تلاطم موجود در سری بازدهی قیمت متانول می­باشد، که ضرایب متغیرهای این مدل به همراه آماره­های مربوط به معناداری این ضرایب در جدول (5) ارائه شده است. همچنین آماره­های مربوط به بررسی وجود واریانس ناهمسانی در اجزاء اخلالِ این مدل (آماره­های مربوط به آزمون­های لیانگ- باکس، مک­لئود- لی و آرچ) نیز در قسمت زیرین جدول مربوط به تخمین این مدل، ارائه گردیده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول­5. پارامترهای برآورد شده برای مدل ARIMA(1,1,1)- IGARCH

 

مقدار احتمال	مقدار آماره Z		انحراف استاندارد		ضریب		پارامتر
معادله میانگین
002/0	19/3		04/0		13/0		C
000/0	97/10		02/0		21/0		dLGAS
000/0	19/17		03/0		64/0		dLOIL
000/0	5/13		05/0		79/0		AR(1)
000/0	02/6-		08/0		51/0-		MA(1)
002/0	49/3		02/0		76/0		DUM
معادله واریانس
000/0	11/29		023/0		67/0
000/0	63/26		012/0		32/0
(193/0)15/11		Box- Ljung Q(10)		78/0		R2
(965/0)426/2		McLeod-Lee Q2(10)		28/1747		Log-Likelihood
(775/0)08/0				ARCH(1)

 

منبع: یافته‌های تحقیق

بر اساس جدول فوق ذکر چند نکته ضروری است: نخست اینکه؛ متغیر مجازی معرفی شده در معادله میانگینِ مدلِ فوق (Dum)، بیانگر شوک­های نامتعارف وارده به سری مذکور در اثر بحران مالی جهانی سال 2008 میلادی می­باشند. اساس انتخاب شوک­های نامتعارف، بزرگی آنها می­باشد. به این معنا که، شوک­هایی را که بیش از چهار  برابر انحراف معیار سری بازده بوده­اند، به عنوان شوک نامتعارف انتخاب نموده شده­اند. همچنین، در مدل مذکور کلیه­ی ضرایب این مدل در سطح 95% معنادار می­باشد.  نتایج آزمون­ لیانگ- باکس نیز، هیچگونه اثری از خودهمبستگی سریالی در اجزاء اخلال این مدل را نشان نمی­دهد. وجود واریانس ناهمسانی در اجزاء اخلال، نیز بر اساس آزمون مک­لئود- لی و آرچ، منتفی اعلام شده است.

 

 

6. تحلیل یافته­ها و نتیجه­گیری

در این مطالعه، به بررسی رابطه‌ی کوتاه مدت تغییرات قیمت نفت خام و همچنین گاز طبیعی بر قیمت متانول طی دوره­ی زمانی زمانی 17/10/1383 الی 2/3/1392، به کمک داده­های هفتگی و با بهره‌جویی از روش IGARCH پرداخته شد. بررسی نتایج آزمون مانایی متغیرهای تحقیق (آزمون‌های ADF و PP) نشان داد که، متغیرهای لگاریتم قیمت نفت خام، لگاریتم قیمت گاز طبیعی و لگاریتم قیمت متانول نامانا و انباشته از مرتبه واحد بوده و بنابراین جهت مدل‌سازی از تفاضل متغیرهای تحقیق استفاده شده است.

در گام بعدی، انجام آزمون‌های تشخیصی‌ای از جمله لیانگ- باکس جهت تعیین مدلی مناسب با ساختار داده‌های بازدهی قیمت متانول پرداخته شد؛ که نتایج این آزمون‌های بر وجود خودهمبستگی پیاپی و احتمال وجود ناهمسانی واریانس تأکید نمودند. سپس، مدل‌های مختلف ARIMA جهت رفع مشکل ناهمسانی برآورد گشت. نتایج بیانگر آن بوده است که، مدل ARIMA(1,1,1) بر اساس معیارهای اطلاعات آکائیک و شوارتز دارای بهترین عملکرد در میان سایر مدل‌های ARIMA بوده است. اما نکته‌ی حائز اهمیت آن است که، در بررسی پسماندهای تمامی مدل‌های ARIMA وجود ویژگی ناهمسانی واریانس تأیید شده است. بنابراین به منظور رفع مشکل ناهمسانی واریانس که موجبات برآوردی اریب و ناکارا را فراهم می‌آورد، مدل‌های مختلف خانواده‌ی GARCH، از جمله GARCH، EGARCH، GJR-GARCH، APGARCH و IGARCH برآورد گشته و از نظر خطای تخمین به معیارهای اطلاعات نامبرده، به مقایسه آنها پرداخته شد. در این میان، بهترین مدلی که می‌توان جهت مدل‌سازی رفتار بازدهی قیمت متانول استفاده نمود، مدل IGARCH بوده است.

نتایج حاصل از برآورد مدل منتخب ARIMA(1,1,1)- IGARCH، بیانگر آن است که، بر اساس معیارهای اطلاعات، دقت برآورد مدل ARIMA(1,1,1)- IGARCH در مقایسه با مدل ARIMA(1,1,1) بسیار بالاتر است. همچنین اینکه، تمامی ضرایب برآورد شده‌ی تحقیق در سطح اطمینان 95% معنادار می‌باشند.

با توجه به اهداف اصلی این تحقیق که در قالب سه فرضیه در بخش مقدمه بیان شده است و همچنین با عنایت به نتایج مدل ARIMA(1,1,1)- IGARCH می‌توان اظهار داشت که:

فرضیه‌ی اول این پژوهش مبنی بر "آیا قیمت نفت خام سنگین بر نوسانات بازدهی قیمت متانول ایران اثر مثبت و معناداری دارد؟" مورد قبول واقع شده است. تحلیل دستاوردهای این پژوهش بدین صورت می­باشد که علت مثبت بودن رابطه قیمت نفت خام و قیمت متانول  را می­توان در دو عامل جست­جو کرد، نخست اینکه افزایش قیمت نفت خام بر اساس تئوری‌های تقاضا، سبب افزایش تقاضا برای کالاهای جانشین آن از جمله گاز طبیعی (به عنوان مهمترین خوراک تولید متانول) شده (نوبخت و مرعشی­علی­آبادی، 1388) و این امر طبیعتاً قیمت متانول را نیز افزایش خواهد داد، و دیگر اینکه در اقتصادی وابسته به نفت همچون اقتصاد ایران (عمدتاً) افزایش قیمت نفت خام منجر به افزایش تورم گردیده (آرمن و آغاجری، 1388) و به تبع آن با افزایش هزینه عوامل تولید، هزینه­های تولید کلیه کالاها از جمله متانول نیز افزایش خواهد یافت.

فرضیه دوم این مطالعه مبنی بر "آیا قیمت گاز طبیعی بر نوسانات بازدهی قیمت متانول ایران اثر مثبت و معناداری دارد؟" نیز مورد تأیید قرار گرفته است. بطوریکه ضریب قیمت گاز طبیعی در معادله میانگین مدل ARIMA(1,1,1)- IGARCH برابر مقدار عددی 21/0 بوده است. این بدین مفهوم است که با افزایش یک درصدی قیمت گاز طبیعی، قیمت متانول حدود 21/0 درصد افزایش می‌یابد. چراکه افزایش قیمت گاز طبیعی به عنوان خوراک اصلی متانول، منجر به افزایش هزینه‌های تولید این محصول گشته و لذا، به دنبال این افزایش هزینه تولید، قیمت خود محصول متانول نیز افزایش می‌یابد.

در پاسخ به هدف سوم این تحقیق حاکی از "میزان کشش قیمتی متانول نسبت به کدامیک از قیمت دو کالای نفت‌خام و گاز طبیعی بیشتر می‌باشد؟" بیان داشت که، با بررسی ضرایب متغیرهای تحقیق در مدل منتخب، می‌توان دریافت که، کشش قیمتی متانول نسبت به قیمت نفت خام در حدود 64/0 بوده در حالی که کشش قیمتی آن نسبت به قیمت گاز طبیعی در حدود 21/0 می‌باشد. بدین مفهوم که، افزایش قیمت نفت خام اثرات بیشتری در مقایسه با افزایش یکسان قیمت گاز طبیعی بر قیمت متانول ایجاد می‌نماید. علت این امر را می‌توان در ساختار تعیین قیمت دو کالای نفت خام و گاز طبیعی دانست؛ چراکه اولی در بازارهای رقابتی جهانی تعیین گشته و بالتبع دارای نوسانات بیشتر در پاسخ به مسائل اقتصادی، سیاسی و تحولات جهانی است، حال آنکه دومی توسط دولت ایران و بصورت یارانه‌ای به شرکت‌های پتروشیمی عرضه می‌گردد و بدون شک از وقایع اقتصادی و غیره کمتر تأثیر می‌پذیرد و متعاقباً کمتر بر دیگر متغیرهای مرتبط با آن اثر می‌گذارد.

یافته اساسی دیگر این پژوهش،  بر اساس مدل IGARCH  شوک‌های وارده بر قیمت متانول دیرپا بوده و آثار خود را بصورت یک رابطه معنادار بسیار قوی در بلندمدت بر این متغیر برجای خواهد گذاشت. تحلیل این یافته­ها نیز بدین صورت است که اگرچه محصولات پتروشیمی قابلیت جانشینی بالایی با محصولات نفتی دارند، اما به علت عدم وجود زیرساخت­های مناسب در بکارگیری این محصولات (به عنوان عامل تولید) و نیز مقرون به صرفه نبودن تغییر تکنولوژیکی مورد نیاز، جایگزینی آنها با افزایش قیمت نفت (که در بلندمدت امکانپذیر است) بیشتر خواهد شد. همچنین، از آنجایی که در ایران، قیمت گاز طبیعی بکارگرفته شده به عنوان خوراک محصولات پتروشیمی عمدتاً به صورت یارانه­ای می­باشد، لذا تأثیرپذیری قیمت متانول از تغییرات قیمت نفت خام از کانال گاز طبیعی غیرمنطقی می­نماید. بنابراین، با توجه به تشریح کانال­های اثرگذاری تغییرات قیمت نفت بر قیمت متانول در بخش مبانی نظری، اثر تغییر در قیمت نفت خام از کانال بازار و تغییر در قیمت عوامل تولید، بر قیمت متانول وارد خواهد شد، و با توجه به زمان­بر بودن این مسیر اثرگذاری، می­توان دریافت که یافته این پژوهش مبنی بر دیرپا بودن آثار تکانه‌های متغیرهای تحقیق (نفت خام و گاز طبیعی) بر قیمت متانول و در عوض وجود یک رابطه معنادار بسیار قوی در بلندمدت بین این متغیرها، کاملاً با واقعیت سازگار است.

پیشنهاد سیاستی برآمده از این تحقیق را می­توان اینگونه بیان داشت که با توجه به اینکه عمده­ی صادرات غیرنفتی ایران را صادرات محصولات پتروشیمی تشکیل می­دهد و نیز به علت آنکه یکی از مهمترین اقلام محصولات پتروشیمی ایران متانول می­باشد، بر اساس یافته­های این تحقیق افزایش قیمت نفت خام منجر به افزایش قیمت متانول و در نتیجه کاهش صادرات غیرنفتی ایران می­گردد. لذا در این شرایط، با ایجاد نوسانات در قیمت نفت و به تبع آن ایجاد تزلزل در درآمدهای نفتی کشور، ثبات درآمدهای ارزی حاصل از صادرات متانول به عنوان یکی از اقلام صادرات غیرنفتی نیز با ابهام مواجه خواهد شد. بنابراین، این نتیجه پیامدها و مخاطرات تصمیم­گیری­های کلان کشور را کاهش خواهد داد.

لازم به ذکر است که در بازه زمانی بکار رفته شده در این تحقیق، قیمت گاز طبیعی بکارگرفته شده جهت تولید متانول عمدتاً یارانه­ای بوده است، لذا با اعمال قانون هدفمند کردن یارانه­ها و حذف یارانه حامل­های انرژی، می­توان انتظار داشت که تغییرات قیمت نفت خام بر قیمت متانول از کانال گاز طبیعی نیز اثرگذار باشد. بنابراین، به عنوان یک پیشنهاد می­توان به بررسی مجدد نتایج این تحقیق پس از اعمال قانون حذف یارانه­ها پرداخت.

 

 

 

---

[1]. این تحقیق تحت حمایت شرکت پتروشیمی فن‌آوران می‌باشد.

[2]. مدرس  دانشکده اقتصاد .دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان، خوزستان.ایران  Email:[e-mail].

[3].  کارشناس ارشد اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان .خوزستان.ایران(نویسنده مسئول)،

 Email: [e-mail].

[4]. کارشناس ارشد اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران.ایران Email: [e-mail]

[5]. Methanol

[6]. Petrochemical Production

[7]. Integrated Generalized Auto Regressive Conditional

[8]. Komijani et al

[9]. Barbiroli

[10]. Farzanegan

[11]. Kang et al

[12]. Ballinger & Long

[13]. Methanex

[14]. Vora et al

[15]. متیل ترشری بوتیل اتر یک بنزین افزودنی است که برای افزایش عدد اکتان اضافه می شود و از متانول و ایزو بوتیلن تولید می شود. MTBE اولین ماده ی اکسیژن داری بود که به عنوان افزودنی به بنزین برای کامل تر شدن فرآیند احتراق در نظر گرفته شد، متانول که خود از اجزای اصلی بوجودآورنده ی MTBE است اغلب از گاز طبیعی و دیگر محصولات نفتی بدست می آید. این ماده عمدتاً به عنوان اکسیژن دار کننده ی سوخت بکار می رود. پس از کنار گذاشتن تترا اتیل سرب در کشور از روش اکسیژن دار کردن بنزین از طریق افزودن MTBE استفاده می شود، در واقع در حال حاضر عدد اکتان مورد نظر خود را به جای افزودن تترا اتیل سرب با افزودن MTBE بدست می آوریم.

[16]. دی متیل استات عمدتاً برای تولید استات سلولز استفاده می شود و به همین دلیل تولید متیل استات تقریباً برابر با مصرف آن می باشد. بیشترین میزان استات سلولز در تولید فیلتر سیگار و صنایع الیاف استفاده می شود. میزان تقاضا برای متیل استات بستگی به میزان تولید استات سلولز دارد . مصرف جهانی استات سلولز برای تولید فیلتر سیگار همچنان در حال رشد است و به همین دلیل پیش بینی می شود مصرف متیل استات که جهت تولید استات سلولز مصرف میشود تا سال ۲۰۱۱ رشد متوسطی داشته باشد.

[17]. استیک اسید (اتانوئیک اسید، CH3COOH، C2H4O2) یا جوهر سرکه تاریخچه بسیار قدیمی دارد. بشر از گذشته های بسیار دور از طریق غیرسنتزی و عمدتا به روش تخمیر و تقطیر به این ماده دسترسی داشته و در تولید مواد غذایی، دارویی و صنایعی مانند چرم سازی و تهیه رنگ ها و غیره از آن استفاده می کرده است. اسید استیک به صورت صنعتی از روشهای سنتزی تهیه می شود. یکی از این روش ها سنتز اسید استیک از متانول و مونواکسیدکربن (کربوناسیون) است.اسید استیک در تهیه موادی چون استانیلید، اتیل استات، ایزو پروپییل استات، بوتیل استات، استیل کلرلید، مونوکلرو استیک اسید، کتن و ... مورد استفاده قرار می گیرد.

[18]. مونومتیل آمین یا متیل آمین با نام های متان آمین یا آمینومتان، دی متیل آمین با نام متیل متان آمین شناخته می شود.این مواد در دمای محیط به شکل گازی با بوی آمونیاکی که در آب، الکل و اتر محلول هستند ، همچنین به صورت خالص بسیار قابل اشتعال و سمی می باشند. مونومتیل آمین در تولید ماده ای به نام متیل ایزوسیانات بکار می رود که این ماده خود ماده اولیه تولید سمومی مانند کارباریل سوین تمیک، بروت، کر بوفوران و کربوسولفان می باشد، همچنین با مونومتیل آمین فسژن شده سموم متومیل و اگزامیل تولید می شود .حلال نرمال متیل پیرولیدون از مصارف عمده این حلال استخراج مواد از روغن های روان کننده می باشد . در این فرایند از متیل پیرولیدون برای جداسازی بنزن، تولوئن و زایلن استفاده می شود . همچنین این ترکیب به دلیل سمیت کم می تواندجایگزین حلال متیل کلراید در تولید رنگبرها شود و در پوشش های پلی آمیدیسیم و کابل نیز مصرف دارد. آلکیل آلکانول آمین ها در نتیجه واکنش مونومتیل آمین با اکسید اتیلن آلکیل آلکانول آمین تولید می شود و از این مواد در داروسازی ، جذب و جداسازی ترکیبات CO2و H2S از گازطبیعی استفاده می شود. سایر کاربردهای مونومتیل آمین تولید ماده فعال سطحی متیل تائورات که در صنایع نساجی و شوینده ، تولید موادی چون دی متیل اوره، کافئین و در ساخت مواد منفجره به صورت مونو متیل آمین نیترات مصرف می شود.

[19]­. فرمالدئیدها در صنعت از اکسیداسیون کاتالیزوری متانول، تهیه می‌شود. معمولا از نقره فلزی یا مخلوط اکسید آهن و مولیبدن به عنوان کاتالیزور استفاده می‌شود. در صورت استفاده از اکسید آهن و مولیبدن به عنوان کاتالیزور ، متانول با اکسیژن در دمای 400 درجه سانتی‌گراد واکنش میدهد. از فرمالدئید به علت از بین بردن بیشتر باکتریها بعنوان محلول ضدعفونی کننده استفاده می‌شود. همچنین برای نگهداری از نمونه‌های بیولوژیکی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. عمده‌ترین استفاده فرمالدئید در تولید پلیمر و سایر ترکیبات شیمیایی است. رزینهای فرمالدئید ، از واکنش فرمالدئید با فنل ، اوره و ملامین ایجاد می‌شوند. این مواد معمولا بعنوان رزینهای چسبناک در تولید تخته‌های سه‌لایی ، در ساخت اسفنجهای قالب‌گیری شده و تولید اسفنجهای عایق کاربرد دارند.همچنین فرمالدئید در تولید پلی فرمالید، EDTA، رزول، نوولاک، فنل فرمالید، پیرولیدون،متیل پیرولیدون،پلی استال و... نیز کاربرد دارد .

[20]. اتیلن و پروپیلن یکی از این فرآیندها تبدیل کاتالیستی ترکیبات متوکسی نظیر متانول و یا دی متیل اتر به مخلوط الفینها میباشد. این پروسه یا "متانول به الفین" نام دارد، متانول خام را به اتیلن و پروپیلن تبدیل مینماید. در طی این فرآیند ابتدا در مرحله اول، گاز طبیعی به متانول خام تبدیل میگردد و در مرحله دوم متانول حاصله از طریق یک واکنش کاتالیستی به اتیلن و پروپیلن تبدیل میگردد. از عمده ویژگیهای این فرآیند تبدیل عمده ترین جزء گاز طبیعی (متان) به الفین میباشد. متان حدود 90 درصد از گاز طبیعی را تشکیل میدهد از اینرو تبدیل آن به الفین بسیار پرصرفه میباشد. اتیلن و پروپیلن تولیدی با خلوص بالای 97 درصد بوده و میتوان آنرا به راحتی جدا ساخته و به واحد پلیمرسازی فرستاد . اقتصادی بودن این پروسه به عواملی نظیر قیمت و بازار فروش اولفینها، هزینه متانول خوراک، هزینه کاتالیست و پلنت بستگی دارد.بسته به زمان و مکانهای مختلف بازارهای متفاوتی برای اتیلن و پروپیلن وجود دارد. در آمریکا و اروپا تقاضا برای اتیلن اغلب بیشتر از پروپیلن میباشد در حالیکه در اقیانوسیه تقاضا برای پروپیلن بیشتر از اتیلن است.

[21] Masih et al

[22] Nexant

[23]. He et al

[24]. Bashiri Behmiri, &  Manso

[25]. Ou et al

[26]. Ziramba

[27]. Ghosh

[28]. Honarvar

[29]. Adrangi et al

[30]. Rosthal

[31]. Stephen et al

[32]. Joets & Mignon

[33]. Vo

[34]. Engel

[35]. Borlerslev

[36]. Augment Dickey- Fuller

[37]. Philips- Pron

مراجع

منابع

1-آرمن، عزیز و آغاجری، جواد (1388)، "درآمد نفت، تورم و رشد در ایران: آزمونی از بیماری هلندی پیش از اصلاح نرخ ارز"، فصلنامه اقتصاد مقداری (فصلنامه بررسی های اقتصادی)، شماره­ی 21، صفحات 37-62.

2- اندرس، والتر (2004)، "اقتصاد سنجی سری زمانی با رویکرد کاربردی"، ترجمه: سعید شوال پور و مهدی صادقی، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، جلد یکم.

3- بهرادمهر، نفیسه (1387)، "پیش­بینی قیمت نفت خام با استفاده از هموارسازی موجک و شبکه عصبی مصنوعی"، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، شماره 18، صفحات 81-98.

4- پورکاظمی، محمدحسین (1385)، "ارزیابی مجتمعهای صنایع پتروشیمی ایران با استفاده از تحلیل پوششی داده ها"، پیک نور، شماره 14، صفحات 34-43.

5- جلالی­نایینی، احمدرضا و کشاورز حداد، غلام­رضا و اسکندی­زنجانی، روح­الله و زمانی، مهرزاد (1388)، "بررسی رابطه علیت بین قیمت نفت خام و قیمت فرآورده های نفتی در بازار آمریکا واروپا"، فصلنامه مطالعات اقتصادی انرژی، شماره 22، صفحات 1-27.

6- حسینی، شمس­الدین و احتیاطی، احسان (1385)، "مزیت رقابتی و اندازه‌گیری آن"، مطالعه‌ی موردی متانول ایران، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، شماره 28، صفحات 169-193.

7- گندلی علیخانی، نادیا، دلاوری، مجید، (1390)، "بررسی اثر تغییرات قیمت نفت خام و گاز طبیعی بر قیمت متانول ایران"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان، دانشکده اقتصاد.

8- رهبر، فرهاد و رام، منصوره، (1386)، "مقایسه ارزیابی صادرات گاز از طریق خط لوله و LNG، با صادرات فرآورده‌های پتروشیمی"، فصلنامه مطالعات اقتصادی انرژی، شماره 14، صفحات 136-155.

9- محمدی، تیمور و طاهرخانی، علی­رضا (1388)، "بررسی رابطه قیمت نفت خام و گاز طبیعی"، فصلنامه مطالعات انرژی، شماره22، صفحات 70-53.

10- مهرآرا، محسن و نیکی­اسکویی،کامران (1385)، "تکانه­های نفتی و اثرات پویای آن بر متغیرهای کلان اقتصادی"، مجله پژوهشنامه بازرگانی، شماره 40، صفحات 1-32.

11- نادری، اسماعیل، کمیجانی، اکبر، (1391)، "تحلیل آشوب و بررسی عملکرد مدل‌های خطی و غیرخطی سری‌زمانی در پیش‌بینی بازدهی شاخص بورس اوراق بهادار تهران"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده اقتصاد.

12- نوبخت، محمدباقر، مرعشی­علی­آبادی، سارا، (1388)، "پیش بینی وضعیت بازار گاز و ارتباط آن با قیمت های جهانی نفت"، انتشارات مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشنامه 10، شابک: 978-600-5247-49-7.

13- نوفرستی، محمد (1387)، "ریشه واحد و همجمعی در اقتصاد سنجی"، انتشارات مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.

14- هادیان، ابراهیم و پارسا، حجت (1385)، "بررسی تأثیر نوسانات قیمت نفت بر عملکرد اقتصاد کلان در ایران"، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، پاییز 1385، شماره 22، صفحات 111-132.

15- یاری، مهدی (1389)، "تحلیل تطبیقی تأثیر تکانه نفتی بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب توسعه یافته و در حال توسعه"، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده اقتصاد.

 

16-Abounoori, A.A., Mohammadali, H., Gandali Alikhani, N., Naderi, E., (2012); Comparative study of static and dynamic neural network models for nonlinear time series forecasting, MPRA Paper 46466, University Library of Munich, Germany.

17-Abounoori, A.A., Naderi, E., Gandali Alikhani, N., Amiri, A., (2013); Financial Time Series Forecasting by Developing a Hybrid Intelligent System, MPRA Paper 45615, University Library of Munich, Germany.Adrangi. B., Chatratha, A., Raffieeb, K., Ripplec, R.D., (2001); Alaska North Slope Crude Oil Price And The Behavior Of Diesel Prices In California, Energy Economics, Vol. 23, PP. 29-42.

18-Arouri, M., Lahiani, A., Nguyen, D.K., (2010), Forecasting the Conditional Volatility of Oil Spot and Futures Prices with Structural Breaks and Long Memory Models, International Conference on Economic Modeling, July, (Istanbul, Turkey).

19-Ballinger, P., Long, F.A., (1960). "Acid Ionization Constants of Alcohols. II. Acidities of Some Substituted Methanols and Related Compounds". Journal of the American Chemical Society, Vol. 82, No. 4, PP. 795–798.

20-Barbiroli, G., (2002); Sustainable Economic Systems, Principles of Sustainable Development, Vol. I, PP. 1-10.

21-Bashiri Behmiri, N., Manso, J.R.P., (2012); Does Portuguese Economy Support Crude Oil Conservation Hypothesis?, Energy Policy, Vol. 45, PP. 628-634.

22-Bollerslev. T., (1986), Generalized Autoregressive Conditional HeteroScedasticity, Journal of Econometrics, Vol. 31, No. 3, PP. 307-327.

23-Delavari, M., Gandali Alikhani, N., Naderi, E., (2013); Does long memory matter in forecasting oil price volatility?, MPRA Paper 46356, University Library of Munich, Germany.

24-Delavari, M., Mohammadali, H., Naderi, E., Gandali Alikhani, N., (2013); The sources of Iran's Business Cycles, European Journal of Scientific Research, Vol. 104, No 4, PP. 663-672.

25-Engle. R. F., (1982), Autoregressive Conditional Heteroskedadticity with Estimates of the Variance of UK Inflation, Econometrica, Vol. 50, No. 4, PP. 987-1008.

26-Farzanegan, M.R., (2011); Oil Revenue Shocks And Government Spending Behavior In Iran, Energy Economics, Vol. 33, PP. 1055–1069.

27-Ghosh, S., (2011); Examining Crude Oil Price–Exchange Rate Nexus For India During The Period Of Extreme Oil Price Volatility, Applied Energy, Vol. 88, Issue. 5, PP. 1886-1889.

28-He, Y., Wang, SH., Lai, K.K., (2010); Global Economic Activity And Crude Oil Prices: A Cointegration Analysis, Energy Economics, Vol. 32, Issue. 4, PP. 868-876.

29-Honarvar, A., (2009); Asymmetry in Retail Gasoline And Crude Oil Price Movements In The United States: An Application Of Hidden Cointegration Technique, Energy Economics, Vol. 31, PP. 395-402.

30-Joets, M, Mignon, V., (2011);  On The Link Between Forward Energy Prices: A Nonlinear Panel Cointegration Approach, Universities De Paris Ouest Nanterre La Defense, No. 7235, PP. 1-16.

31-Kang, S.H., Cheong, C., Yoon, S.M., (2011), Structural Changes and Volatility Transmission in Crude Oil Markets, Physica A, Vol. 390, PP. 4317–4324.

32-Komijani, A.,  Alikhani, N.G., Naderi, E., (2013), "The Long-run and Short-run Effects of Crude Oil Price on Methanol Market in Iran", International Journal of Energy Economics and Policy, Vol. 3, No. 1,  pp. 43-50.

33-Liu, M.H., Margaritis, D., Tourani-Rad, A., (2010); Is There an Asymmetry in the Response of Diesel and Petrol Prices to Crude Oil Price Changes? Evidence from New Zealand, Energy Economics, Vol. 32, Issue. 4, PP. 926-932.

34-Masih, M., Algahtani, I., Demello, L., (2010 A); Price Dynamics of Crude Oil and the Regional Ethylene Markets, Energy Economics, Vol 38, PP. 1435-1444.

35-Masih, M., Albinali, K., Demello, L., (2010 B); Price Dynamics of Natural Gas And The Regional Methanol Markets, Energy Policy, Vol 38, PP. 1372–1378.

36-Methanex, November (2011); Methanex Investor Presentation, A Respansible Care Company.

37-Nexant, November (2009); Methanol Strategic Business Analysis, Chemsystems.

38-Ou, B., Zhang, X., Wang, Sh., (2012); How Does China’s Macro-Economy Response To The World Crude Oil Price Shock: A Structural Dynamic Factor Model Approach, Computers & Industrial Engineering, In Press, Accepted Manuscript, Available Online.

39-Rosthal. J. E., (2010); The Relationship Between Crude Oil And Natural Gas Prices And Its Effect On Demand, A Thesis Submitted In Partial Fulfillment Of The Requirements For The Degree Doctor Of Philosophy.

40-Stephen P.A., Brown, M., Yucel, K., (2008); What Drives Natural Gas Prices? , The Energy Journal, Vol. 29, No. 2, PP. 43-58.

41-Takaendesa, P., (2006); The Behaviour And Fundamental Determinants Of The Real Exchange Rate In South Africa, Rhodes University, Masters In Commerce (Financial Markets).

42-Vo, M., (2011), Oil and Stock Market Volatility: A Multivariate Stochastic Volatility Perspective, Energy Economics, Vol. 33, PP. 956–965.

43-Vora, B., Chen, J.Q., Bozzano, A., Glover, B., Barger, P., (2009); Various Routes To Methane Utilization—SAPO-34 Catalysis Offers The Best Option, Catalysis Today, Vol. 141, PP. 77–83.

44-Ziramba, E., (2010); Price and Income Elasticities of Crude Oil Import Demand in South Africa: A Cointegration Analysis, Energy Policy, Vol. 38, Issue. 12, PP. 7844-7849.