اثرات اقتصادی و اجتماعی خشکسالی بر نواحی روستایی شهرستان گرمی (مطالعه موردی: دهستان آزادلو)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 2، دوره 8، شماره 25، اسفند 1392، صفحه 17-37   

نویسندگان

وحید ریاحی^{* 1}؛ اصغر پاشازاده²

¹دانشیار دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران

چکیده

در حال حاضر خشکسالی، یکی از مخاطرات مهم طبیعی محسوب می ­شود که دارای اثرات مستقیم و غیر مستقیم به ویژه در نواحی روستایی است. از جمله پیامدهای خشکسالی در نواحی روستایی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی است. از این رو بررسی علمی این پدیده به منظور برنامه­ریزی و مقابله با آن ضروری می ­باشد. این مقاله به بررسی آثار خشکسالی سال­ های 1384 تا 1388 بر وضیعت جامعه روستایی شهرستان گرمی پرداخته است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع آوری داده­ ها از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را جمعیت روستایی دهستان آزادلو با 24 روستا و خانوار 919 تشکیل می ­دهد که  از بین آن­ها 6 روستای بالای 50 خانوار که تأثیر خشکسالی بر آن­ها بیشتر بوده به عنوان جامعه نمونه انتخاب شده است. برای بررسی جامعه نمونه با استفاده از فرمول کوکران 270 پرسش­نامه به صورت طبقه­ بندی شده تصادفی در روستاهای نمونه تکمیل شده و برای تجزیه و تحلیل داده­ های پرسش­نامه ­ای از نرم افزار SPSS  استفاده گردیده است. نتایج حاصل از یافته­ های تحقیق حاکی از آن است که خسارات ناشی از خشکسالی در کاهش درآمد و پس­انداز، تغییر در ساختار شغلی روستا، افزایش تمایل به مهاجرت از روستا، کاهش مشارکت و روابط اجتماعی و کاهش دام­ها و تولیدات کشاورزی، تأثیر داشته است.

کلیدواژه‌ها

خشکسالی؛ آثار اقتصادی؛ آثار اجتماعی؛ نواحی روستایی؛ شهرستان گرمی

مراجع

1. ابراهیمی، آرزو و حسینی، محمود، 1380، بررسی اثرات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی خشکسالی و راهکارهای مقابله با ان در جامعه عشایری ایران، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بحران آب، جلد اول، دانشگاه زابل، صص39-24.

2. بیک محمدی، حسن و همکاران، 1384، اثرات خشکسالی­های 83-1377 بر اقتصاد روستایی سیستان و راهکارهای مقابله با آن، مجله جغرافیا و توسعه، سال سوم، شماره پیاپی5، صص 72-53.

3. خوش اخلاق، فرامرز و همکاران، 1389، بررسی خشکسالی در سال آبی 87- 1386 و اثرات آن بر منابع آب و کشاورزی، مطالعه موردی: شهرستان مرودشت، فصل­نامه انجمن جغرافیای ایران، سال هشتم، شماره24،صص136-119.

4. چکشی، بهاره، 1380، بررسی جنبه­های زیست محیطی پدیده خشکسالی و سیل، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با کم آبی و خشکسالی، جلد دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی کرمان، صص 40-27.

5. رحیمی، حسن و خالدی، هومن، 1380، بحران آب در جهان و ایران و راهکارهای مقابله با آن، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با کم آبی و خشکسالی، جلد دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی کرمان، صص 92-82.

6. رضایی، روح اله و همکاران، 1389، واکاوی و تبیین تأثیر خشکسالی بر مناطق روستایی شهرستان زنجان، مطالعه موردی: روستای حاج آرش، مجله پژوهش­های روستایی، سال اول، شماره 3، صص 130- 119.

7. صبحانی نسب، یوسف، 1388، اثرات زیست محیطی و اقتصادی- اجتماعی خشکسالی، مجموعه مقالات همایش منطقه ای بحران آب و خشکسالی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، صص 779-795.

8. غیور، حسن علی، 1376، بزرگی، گستره و فراوانی خشکسالی­ها در ایران، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره 45، صص 39- 25.

9. کاویانی، محمدرضا و علیجانی، بهلول، 1382، مبانی آب و هواشناسی، چاپ نهم، انتشارات سمت.

10. کردوانی، پرویز، 1380، خشکسالی و راه­های مقابله با آن در ایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران.

11. فرج زاده، منوچهر، 1384، خشکسالی از مفهوم تا راهکار، انتشارات سازمان جغرافیایی و وزارت دفاع و پشتیبانی.

12. کشاورز، مرضیه و همکاران، 1389، آسیب پذیری خانوارهای کشاورز از خشکسالی، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد6، شماره2، صص32-15.

13. کشاورز، مرضیه و کرمی، عزت اله، 1387، سازه­های اثر گذار بر مدیریت خشکسالی کشاورزان و پیامدهای آن، کاربرد مدل معادلات ساختاری، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال 12، شماره 43، صص 283-276.

14. قنبرزاده، هادی و بهنیافر، ابولفضل، 1388، پیامدهای اقتصادی خشکسالی­های دوره 85-1375 بر نواحی روستایی دهستان شاندیز شهرستان مشهد، فصل­نامه چشم­انداز جغرافیایی، سال چهارم، شماره9، صص163-139.

15. مهندسین مشاور DHVهلند، 1371، رهنمودهای برای برنامه­ریزی روستایی، ترجمه داود میر و دیگران، انتشارات مرکز تحقیقات و بررسی مسایل روستایی تهران. 

16. نساجی زواره، م، 1380، بررسی اثرات اقتصادی- زیست محیطی و اجتماعی خشکسالی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بحران آب، جلد اول، دانشگاه زابل، صص53-44.

17. ولی ئی، معصومه و سهرابی، علی حسین، 1388، اثرات زیست محیطی، اقتصادی- اجتماعی و سیاسی خشکسالی، مجموعه مقالات همایش منطقه­ای بحران آب و خشکسالی، دانشگا ه آزاد اسلامی رشت، صص849-845.

18. وارثی، حمیدرضا و همکاران، 1389، مقایسه خسارات اقتصادی خشکسالی کشاورزی سال­های (1382 تا1378 ) شهرستان نائین با سایر شهرستان­های استان اصفهان، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال21، شماره3، صص44-21.

19. هاشمی­نیا، مجید، 1383، مدیریت آب در کشاورزی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

20. Combs, S., 2000, Drought Resource Information Packet, Report of drought, USA, Texas Department of Agriculture.

21. Hayes, M., 2006, When is Drought? Drought indices climate impacts. Specialist, National. Drought Mitigation Center.

22. Hisdal, H. & Tallaksen, L., 2000, Drought Event Definition, Technical Report to the ARIDE Project, No.6.

23. IFAS., 2008, What is Drought?, The disaster handbook, National Edition,University of Florida.

24. Kenny, A. 2008, Assessment of the Social Impacts of Drought, Journal of American Water Resources Association, Vol. 37, No. 3, pp. 678- 686.

25. Knutson, C., Hayes, M. & Phillips, T., 1998, How to Reduce Drought Risk, Journal of Climate, Vol. 18, No. 3, pp.1541- 1549.

26. Mckee, T., Doesken, N. & Kleist, J., 1993, The Relationship of Drought Freguency and Duration to Time Scales, Proceeding of 8^th Conferaence on Applied Climatology, 17- 27 January, Anaheim, California, pp. 179- 1854.

28.Walker, M. & There, A., 1996, Drought as a National Hazard, Drought: a Global    Assessment, Vol. 1, No. 5, pp. 3- 18.

29.Wilhite, D., 1993, Understanding the Phenomenon of Drought, Hydro-Review, Vol. 12, No. 5, pp. 136- 148.

30.Wilhite, D., & Wood. D., 2001, Revisiting Drought Relief and Management Efforts in the West: Have we Learned from the Past?, Journal of the West, Vol. 40, No. 3, pp. 18-25.