مطالعه مقایسه ای تأثیر کارگاههای تولیدی بر محلات حاشیه نشین قلعه آبکوه و قلعه ساختمان مشهد

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 3، دوره 8، شماره 25، اسفند 1392، صفحه 39-55   

نویسندگان

محمد اجزا شکوهی¹؛ اکرم مهرورز²؛ مهرنوش افشاری^{* 3}

¹دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

از پیامدهای صنعتی شدن رشد روزافزون شهرها در پی مهاجرت­های روستا شهری بوده است. این مسئله در شهرهای ایران همچنان ادامه دارد و نه تنها گریبان­گیر شهرهای بزرگ است بلکه به شهرهای متوسط هم سرایت نموده است. حاشیه نشینی و تأمین اشتغال برای ساکنان حاشیه­ها تبدیل به معضلی برای شهرهای مهاجرپذیر شده است. اکثر این افراد فاقد مهارت و آموزش­های لازم هستند. با این وجود به امید بهبود وضعیت زندگی و درامد بیشتر به شهرهای بزرگ می­آیند و به دلیل نداشتن سرمایه لازم اجبارا جذب حاشیه­ها          می­شوند. در این مقاله سعی شده است با مطالعه مقایسه­ای دو محله حاشیه نشین قلعه آبکوه و قلعه ساختمان مشهد به تأثیر کارگاه­ها در جمعیت پذیری محلات حاشیه نشین پرداخته شود. جامعه آماری انتخاب شده از کارگران و کارفرمایان دو محله است،  تعداد 14203 کارگاه در هر دو محله مشغول فعالیت هستند. جامعه آماری به دست آمده با توجه به فرمول کوکران در مجموع 254 کارگاه است که در محله قلعه آبکوه 84 کارگاه و در محله قلعه ساختمان 170 مورد به صورت تصادفی انتخاب شده­اند. روش تحقیق این مقاله ترکیبی از روش توصیفی- تحلیلی است و  در جمع­آوری و تحلیل اطلاعات از روش­های اسنادی و مشاهدات میدانی استفاده شده است. نتایج استخراج شده از مطالب پرسش­نامه­ها و مصاحبه حضوری با نرم­افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. اطلاعات به دست آمده از نتایج نشان می­دهد که یکی از مهم ترین دلایل انتخاب محل احداث کارگاه و اشتغال، برای کارفرما و کارگران نزدیکی به محل سکونت است، همچنین رابطه خویشاوندی بین کارفرما و کارگران می­تواند به عنوان عاملی در جهت جذب جمعیت به این محلات باشد، تفاوت دیگر  به دست آمده از نتایج در دو منطقه نشان دهنده تفاوت در نوع مهاجرین است، بیشتر مهاجرینی که در محله قلعه ساختمان سکونت دارند از شهرستان­های خراسان بزرگ (فریمان، چناران، قوچان، تربت و سرخس و یا روستاهای اطراف این شهرستان­ها) می­باشند در صورتی که در محله آبکوه افراد وارد شده به این منطقه از سراسر شهرهای ایران (کاشان، تهران، قم، کرمان و ...) هستند.

کلیدواژه‌ها

حاشیه نشینی؛ مهاجرت؛ کارگاه‌های تولیدی؛ فاصله؛ رضایت شغلی

مراجع

1. پاتر، رابرت.ب، سلیلوید ایونز، 1384، شهر در جهان درحال توسعه؛ ترجمه کیومرث ایراندوست و دیگران، چاپ اول، انتشارات سازمان شهرداری­ها ودهیاری­های کشور، تهران.

2. پاگ، سدریک، 1383، شهرهای پایدار در کشورهای درحال توسعه، ترجمه ناصر محرم نژاد، نشاط حداد تهرانی، چاپ اول،  انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، تهران.

3. حاتمی­نژاد، حسین، زمردیان، محمد­جعفر، 1381، اسکان غیررسمی درمشهد، ماهنامه شهرداری­ها، شماره 45.

4. رهنما، محمدرحیم، 1387، بررسی تطبیقی حاشیه­نشینی در شهرهای سبزوار، تربت حیدریه، نیشابور و گناباد، مجلۀ، جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره یازدهم.

5. سعیدی رضوانی، هادی، 1385، عملیاتی کردن شهرسازی مشارکتی در ایران (نمونه قلعه آبکوه مشهد)، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28.

6. شرکت عمران و مسکن سازان منطقه شرق، 1387، طرح ساماندهی مناطق حاشیه نشین، مشهد.

7. صابری­فر، رستم، 1388، بررسی تحلیلی حاشیه­نشینی درشهر بیرجند: مطالعه موردی منطقه کارگران؛ فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و چهارم، شماره 1 (پیاپی92).

8. صرافی، مظفر، 1381، پیشنهاد راهبرد توانمندسازی و ساماندهی اسکان غیررسمی در ایران؛ فصل­نامه تأمین اجتماعی، سال چهارم، شماره یازدهم.

9. عراقی، علی، 1388، حقوق کار 1، چاپ دهم، انتشارات سمت، تهران.

10. علاءالدینی، پویا و ناصری آراز، امین، 1387، اسکان غیررسمی درمشهد: بررسی وضعیت سکونتگاها و تمهیدات ساماندهی، فصل­نامه هفت شهر، سال هفتم، شماره 23.

11. قرخلو، مهدی و شریفی، عبدالنبی، 1383، پیدایش، تکامل فیزیکی و وضعیت اجتماعی  اقتصادی حاشیه نشینی (مطالعه موردی: محله عین 2 اهواز)، فصل­نامه پژوهش­های جغرافیایی، سال سی و ششم، شماره  50.

12. کاظمیان، غلامرضا و همکاران، 1379، بررسی تطبیقی پنج کلانشهر ایران، سازمان عمران و بهسازی.

13. لطفی، حیدر و همکاران، 1389، بحران حاشیه نشینی و سکونت گاه­های غیررسمی در مدیریت کلان شهرها و رهیافت­های جهانی، فصل­نامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره دوم.

14. محسنی، رضاعلی، 1389، مسئلهحاشیهنشینیواسکانغیررسمیباتأکیدبرتوانمندسازیآن (مطالعه موردی: حاشیهنشینانشهرگرگان)، فصل­نامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره چهارم.

15. مرکز مطالعات شهرداری مشهد، 1391.

16. مهدوی مزینانی، زهرا و مزینانی، مجتبی، 1390، آسیب شناسی حقوقی کار کودکان و نوجوانان در کسب و کارهای خانوادگی، فصل­نامه خانواده پژوهی، سال هفتم، شماره 26.

17. مهندسان مشاور فرنهاد، 1385، طرح مجموعه شهری مشهد، گزارش تعیین حریم و محدوده شهر مشهد، مهندسان مشاور معمار و شهرساز فرنهاد، تهران.

18. مهندسین مشاورین شرق آذین، 1385، طرح جامع شهر مشهد.

19. هاشمی، حمید، 1385، آینده و فضای کسب و کار، فصل­نامه تخصصی پارک­ها و مراکز رشدرشد، سال دوم، شماره هفتم.

20. هاشمی، سید مناف،1390، نظام مدیریت شهری در برنامه پنجم توسعه کشور، چاپ اول، نشر شهر (وابسته به سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران)، تهران.

21. هال، پیتر و فایفر، اولریخ، 1388، آینده شهری قرن 21، ترجمه اسماعیل صادقی، ناهید صفایی، چاپ اول، جامعه مهندسان مشاور ایران، تهران.

State of the World's Cities, Slum Cities and Cities with Slums, 2008/2009 .22

23. The world Bank, 2010, Cities Alliance for Cities Without Slums, Special Summary Edition.