علم مطلق از منظر معرفت‌شناسی دینی واقع‌‌گرایانه (تعارض علم و اختیار الهی و بشری)

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 1، دوره 3، شماره 8، مهر 1393، صفحه 9-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

انشاء الله رحمتی

دانشیار فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

در این نوشتار علم مطلق از منظری واقع‌گرایانه به‌عنوان علم قضیه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. مهمترین مشکل در این‌باره تعارض میان علم مطلق و اختیار است. این تعارض هم در مورد اختیار خداوند مطرح می‌شود و هم اختیار بشر. اما اختیار عموماً به دو معنای متفاوت به‌کار می‌رود؛ یکی اختیار به‌معنای «قدرت بر فعل و ترک» و دیگری به‌معنای «قدرت بر تصمیم». هر چند اختیار خداوند را باید به‌معنای دوم گرفت ولی در مورد انسان، اختیار باید به‌معنای نخست تلقی گردد. از این‌رو، یکی از راه‌حل‌های تعارض علم پیشین و اختیار که بر جمع میان موجبیت و اختیار تأکید می‌ورزد، به‌تفصیل مورد بحث قرار گرفته و نشان داده شده است که هر چند این راه‌حل در مورد حل تعارض علم پیشین و اختیار الهی کامیاب است ولی در مورد تعارض علم پیشین و اختیار بشری کارآیی ندارد. بنابراین برای حل آن باید به راه‌حل‌های دیگری روی آورد؛ گو اینکه در این نوشتار به آنها پرداخته نشده است.

کلیدواژه‌ها

علم پیشین؛ اختیار؛ موجبیت؛ جمع موجبیت و اختیار؛ مسئولیت