مکانیابی جهات بهینة توسعة فیزیکی شهر رشت با استفاده از مدل AHP

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 8، شماره 23، شهریور 1392، صفحه 55-72   

نویسندگان

سید علی حسینی^{* 1}؛ احمد پوراحمد²؛ رضا ویسی³

¹استادیار دانشگاه پیام نور، گروه جغرافیا، ایران

²استاد دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

استفاده مناسب از توان­ های محیطی پیرامون شهر باعث افزایش کارآیی اقتصادی و کاهش آسیب پذیری به منابع موجود می­ شود. در شرایط کنونی مواجه اغلب شهرها با توسعة کالبدی سریع و فزاینده، لزوم شناخت و مکان ­یابی اراضی مناسب به منظور حفظ منابع نایاب در شهرها را ضروری می ­سازد. شهر رشت نیز با توجه به وضعیت استقرار خود در جلگة حاصلخیز گیلان و وجود محدودیت های فیزیکی توسعة شهری مانند اراضی باتلاقی، زمین­ های زراعی و باغات حاصلخیز، جنگل و... نمی­ تواند به صورت گسترده توسعه یابد. هدف اصلی مقاله، تعیین جهت  مناسب و بهینه گسترش شهر با حداقل آسیب به منابع محیطی به منظور تأمین زمین برای  توسعه آتی شهر رشت است. بدین منظور از ابزار فنی سیستم اطلاعات جغرافیایی برای جمع آوری، تحلیل و تولید لایه­ ها و نقشه­ های مختلف تعیین موانع و جهت توسعة بهینه شهر رشت استفاده شده است. طی این فرآیند ابتدا ویژگی­ های طبیعی و انسانی مورد نیاز و تأثیرگذار در قالب 11 شاخص (قابلیت اراضی، توپوگرافی، پایداری زمین، شبکة ارتباطی، فرودگاه، گورستان، رودخانه، زیست گاه قرقاول، شهرک صنعتی، مرداب و نقاط روستایی اطراف شهر)شناسایی، جمع ­آوری و پردازش شدند. پس از این مرحله، عملیات ورود متغیرها و معیارها به سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS )انجام و در مرحلة بعد با توجه به داده­ های موجود، لایه­ های اطلاعاتی جدیدی مانند فاصله از گورستان، فاصله از رودخانه، فاصله از شهرک صنعتی و ... ارزیابی شد. در ادامه داده­ ها مجددا طبقه­ بندی و ارزش ­گذاری شدند، در این تحقیق برای ارزش­ گذاری لایه­ های اطلاعاتی از مدل (AHP ) و روش رتبه ­ای استفاده شده است. در نهایت پس از تلفیق نقشه­ ها، نقشة نهایی جهات مناسب گسترش آتی شهر رشت بهینه­ گزینی و ارایه و تعیین گردید. خروجی و برآیند مطالعات، بهترین اراضی را برای توسعة آتی شهر در محور جنوب آن جهت ­یابی کرده است.

کلیدواژه‌ها

توسعه فیزیکی شهر؛ الگوی بهینه گسترش شهر؛ مدل AHP و توسعه کالبدی شهر؛ جهت یا بی توسعه مناسب شهر؛ رشت

مراجع

1. ابراهیم­زاده، ع، احدنژاد، م، ابراهیم­زاده، ح و شفیعی، ی، 1389، برنامه­ریزی و ساماندهی فضایی- مکانی خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از GIS نمونه موردی: شهر زنجان، پژوهش­های جغرافیایی انسانی، پائیز 13898، شماره 73، 58-39.##

2. اولی­زاده، انور، 1384، بررسی و تحلیل روند گسترش توسعة فیزیکی و تعیین جهات بهینة توسعة شهر سقز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، دانشگاه یزد، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.##

3. باباپور ورجاری، ه، 1389، تحلیل مکانی- فضایی مکان گزینی مراکز درمانی شهر رشت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­رریزی شهری.##

4. بدر، ر، 1379، استفاده از GIS و RS در تعیین جهت گسترش توسعة فیزیکی شهر رضی، دانشکده تربیت مدرس تهران، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.##

5. ثنایی­نژاد، ح و فرجی سبکبار، ح،  1378، کاربرد GIS با استفاده از Arc/Info در برنامه­ریزی شهری، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم.##

6. حافظ­نیا، م، 1388، مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.##

7. حبیبی، ک و پوراحمد، ا، 1382، توسعة کالبدی- فضایی شهر سنندج با استفاده از GIS، چاپ اول، انتشارات دانشگاه کردستان، کردستان.##

8. حسینی، س. ع، 1389، اصول و مبانی برنامه­ریزی شهری و روستایی، انتشارات دریای دانش، رشت. ##

 9. رهنمایی، م، 1367، روند مطالعات شهری و جایگاه جغرافیایی شهری در ایران، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، سال سوم، شماره 3.##

10. سازمان مدیریت و  برنامه­ریزی استان گیلان، 1385، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان رشت.##

11. سازمان مسکن و شهرساز استان گیلان، 1386، طرح جامع شهر رشت، شرکت مهندسی طرح و کاوش.##

12. شکویی، ح، 1386، دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری، سمت، تهران. ##

13. عزیزپور، م، 1375، توان­سنجی محیط طبیعی و توسعۀ فیزیکی شهر (نمونۀ موردی تبریز)، رسالۀ دکتری جغرافیا، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.##

14. علی­نژاد طیبی، ک، 1389، تحلیلی بر روند توسعة کالبدی- فیزیکی شهر فیروزآباد، دانشگاه اصفهان، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.##

15. غفاری گیلانده، ع، 1380، ارزیابی نظام توسعة کالبدی شهری و ارایة الگوی مناسب توسعة کالبدی شهر با استفاده GIS در قالب مدل توسعة پایدار زمین (مطالعة موردی: شهر اردبیل)، تهران: دانشگاه تربیت مدرس تهران، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.##

16. فرج زاده اصل، م، 1384، سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه­ریزی توریسم، تهران.##

17. مالچفسکی، ی، 1385، سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری،ترجمة اکبر پرهیزکار و عطا غفاری گیلانده، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.#3

18. موسوی، ع، 1384، نقش عوامل جغرافیایی در توسعه کالبدی- فیزیکی شهر ایذه، اصفهان، دانشگاه اصفهان، پایان نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.##

19. وارثی، ح، 1387، مکانیابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، نمونة موردی: شهر خرم آباد، 17. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه­ای، بهار و تابستان 1387، شمارة 10.##

 

20. Batisane, N, Yarnal, B., 2008, Urbam expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamecs and Landscape transformations, Applied Geography, doi:10.1016/j. apgeog. 2008.08.07.##

21. Batty. M. & Daneshan. J. Decision Support., 1996, GIS, and urban planning, College London.##

22. Casey, L. Pederson. W., 2002, Urbanizing GIS: Philadelphia Strategy to bring GIS to Neighborhood Planning.##

23. J.A.G. Jaeger et al., 2010, Suitability criteria for measures of urban sprawl / Ecological Indicators 10, 397- 406##

24. Kaya. S, Curran, P.J., 2006, Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area, international journal of applied earth observation and geoinformation 8, 18-25.##

25. Koomen, Eric, Still Well, John, Bakema, Aldrik, Scholten, Henk J., 2009, Modelling Land-Use Change Progress and applications, Published by Springer, ISBN 978-1-4020-5648-2 (e-book).##

26. Lee, Thill J, Chort., 1991, Listing Methods for Ritair Site Selection with.##

27. Maantay, J., Maroko, A., 2008, Mapping urban risk: Flood hazards, race, & environmental justice in New York, Applied Geography, doi:10.1016/j .apgeog. 2008.08. 02.##

28. Merlin, Pierr., 2000, Methodes Quantitative and Space Urban Publisher, University of  Paris.##

29. Naito, Adam., 2006, Predicting Urban Sprawl, Southwest Metropolitan Denver, Colorado: A GIS Analysis.##

30. Nourian. F., 2002, the Tird word cities need for information, conference sustainable city, Segovia, spain Pheladelphia GIS/CDC Implementation project, 2002.##

31. Richard, Ready and Charles Abdullah, June., 2003, GIS Analysis of Land Use on the Rural Urban Fringe, Rural Development Paper No. 18.##

32. Wolk –Musial, E. & Zagajewski, B., 1999, Environmental Remote Sensing, Remote Sensing of Environment Laboratory, Faculty of Geography and Regional Studies, University of Warsaw, Poland.##

33. Zhao, Pengjun., 2010, Sustainable urban expansion and transportation in a growing megacity: Consequences of urban sprawl for mobility on the urban fringe of Beijing, Habitat International, Volume 34, Issue 2, April 2010.##