تاثیر حسابداری زیست محیطی بر شاخص های مالی و عملیاتی شرکت‌های تولیدی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 3، دوره 7، شماره 26، شهریور 1394، صفحه 39-50   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

فرزانه حیدرپور^* ؛ محمد قرنی

مدیر مسئول

چکیده

همگام با رشد اقتصادی، فشار بر سیستم های طبیعی و منابع کره زمین شدت می گیرد. واقعیت تأسف بار این است که اقتصاد به رشد خود ادامه می دهد، اما محیط زیست که اقتصاد به آن وابسته است رشد نمی کند. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر حسابداری محیط زیست بر  شاخص های مالی و عملیاتیو تعیین جایگاه حسابداری می باشد. در این پژوهش از آزمون t – استیودنت در راستای تایید یا عدم تایید فرضیات به کار گرفته شده است. از آزمون فریدمن برای بررسی میزان تاثیر گذاری و تعیین میزان رتبه تاثیر هر عامل استفاده گردیده است. از آزمونt جفتی برای بررسی سطح مورد انتظار با سطح واقعی استفاده گردیده است. نتایج نشان دهنده تأثیر حسابداری محیط زیست بر شاخص های مالی و عملیاتی شرکت ها شامل میزان تولید شرکت‌های تولیدی، میزان کاهش تولید ضایعات، کمک‌های بلاعوض فنی بیرون از سازمان به شرکت‌های تولیدی، نوع کالاهای تولید شده و نسبت بدهی خدمات (بازپرداخت اصل و فرع بدهی‌های بلند مدت) به کل بدهی های شرکت‌های تولیدی  می باشد.
 
Abstract
Along with economic growth, pressure on natural systems and resources are severe. The sad reality is that the economy continues to grow but the environment quality is not growing. The purpose of this study is to evaluate the influence of environmental accounting on financial and operational indicators and accounting position. In this study, t - test is used to confirm whether or not the hypothesis.
Friedman test was used to evaluate the effectiveness and the impact ranking of each factor. The paired t test was used to evaluate the real and expected level. The results show the impact of environmental accounting on financial and operational parameters of the company , including the production of manufacturing companies , Reduction of waste production , outside technical aid to manufacturing companies, type of manufactured goods, and the debt ratio (interest and principal repayment of long-term debt) to total debt of manufacturing companies.
 

کلیدواژه‌ها

: حسابداری زیست محیطی؛ شاخص‌های مالی؛ شاخص‌های عملیاتی

اصل مقاله

چکیده

همگام با رشد اقتصادی، فشار بر سیستم های طبیعی و منابع کره زمین شدت می گیرد. واقعیت تأسف بار این است که اقتصاد به رشد خود ادامه می دهد، اما محیط زیست که اقتصاد به آن وابسته است رشد نمی کند. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر حسابداری محیط زیست بر  شاخص های مالی و عملیاتیو تعیین جایگاه حسابداری می باشد. در این پژوهش از آزمون t – استیودنت در راستای تایید یا عدم تایید فرضیات به کار گرفته شده است. از آزمون فریدمن برای بررسی میزان تاثیر گذاری و تعیین میزان رتبه تاثیر هر عامل استفاده گردیده است. از آزمونt جفتی برای بررسی سطح مورد انتظار با سطح واقعی استفاده گردیده است. نتایج نشان دهنده تأثیر حسابداری محیط زیست بر شاخص های مالی و عملیاتی شرکت ها شامل میزان تولید شرکت‌های تولیدی، میزان کاهش تولید ضایعات، کمک‌های بلاعوض فنی بیرون از سازمان به شرکت‌های تولیدی، نوع کالاهای تولید شده و نسبت بدهی خدمات (بازپرداخت اصل و فرع بدهی‌های بلند مدت) به کل بدهی های شرکت‌های تولیدی  می باشد.

 

واژه‌های کلیدی: حسابداری زیست محیطی، شاخص‌های مالی، شاخص‌های عملیاتی.

 

 

 

1- مقدمه

سختی کار به عقیده پلاگنر[i] (2004) در ترکیب علوم طبیعی و علوم اجتماعی برای بیان ارتباط بین سیستم های موجود در جهان می باشد. همانند بحثی که در حال حاضر جهان با آن رو به رو است و آن گـرم شـدن کره زمین می باشد. به گفته محققان علت اصلی آن انتشار گازهای گلخانه ای می باشد؛ کشور های در حال توسعه و چین بر مبنای علوم اجتماعی و اقتصادی به پیشرفت اقتصادی کشورهای خود به هر وسیله ای تاکید دارند ولــی دانشمندان محیط زیست بر مبنای علوم طبیعی به مسائل زیست محیطی ناشی از این امر تاکید می کنند که همان گرم شدن کره زمین با انتشار گازهای گلخانه ای تولید شده در کارخانه های تولیدی است.

امید است با نتایج این پژوهش (بررسی تأثیر حسابداری محیط زیست بر شاخص های عملیاتی ومالی شرکت) بین رشد مالی و افزایش معیار های زیست محیطی ارتباط منطقی ایجاد کرده و به شرکت ها کمک کند از روش هایی استفاده کنند که در کنار رشد به مسائل زیست محیطی توجه شود.

دنیای صنعتی طبق نظر اندرسون و ولف[ii] (1996) شامل 3 قسمت اصلی تولید کنند گان، مصرف کنندگان و دولت است که همه این اجزا مسئول بوده و از طرق مختلف روی جامعه و محیط زیست اثر می گذارند و خود می توانند به صورت جداگانه موضوع پژوهش قرار گیرند. ولــی در این پژوهش، تمرکز روی حسابداری در واحدهای تولید کننده و تامین تصمیمات بهتر در راستای بهبود عملکرد محیطی شرکت ها می باشد.

راهبرد مورد بحث در این پژوهش به تهدیدات و تغیرات آینده توجه دارد که می تواند هزینه های جدید و بیشتری را برای بنگاه اقتصـادی ایجاد کند. راهبرد عملیاتی به کار گرفته شده به هزینـه هایی که شرکت متحـمل شده ولی از وسعت و مقدار آن آگـاه نیست می پردازد. می توان از این راهبرد، صرفه جویی در هزینه و دیگر روش های پیشنهاد شده، بهره برد تا هزینه ها را مدیریت کرد(بوریت و ساکا[iii]،2006).

انتـظار مـی رود در آینـده برای شـرکت ها هزیـنه های زیـست محیـطی ناشی از فشارهای خارج از شرکت مانند فشارهای دولتی و مشتریان به وجود آید.

 

2- چارچوب نظری وپیشینه پژوهش

هدف از حسابداری زیست محیطی،  تهیه اطلاعاتی جهت کمک به مدیران در امر ارزیابی عملکرد، کنترل،  تصمیم گیری و گزارشگری برای یک سازمان یا منطقه می باشد. حسابداری زیست محیطی بر اساس مفاهیم،  معیارها و ارزش های زیست محیطی و اقتصادی بنا شده است. برای دستیابی به این هدف نیاز به تغییری در فرهنگ احساس می شود، که بخشی از این تغییر از طریق حسابداری و گزارشگری محیط زیستی حاصل می شود.حسابداری محیط زیست، اطلاعاتی را فراهم میکند که در امر ارزیابی، عملکرد، کنترل، تصمیم گیری و گزارشگری به مدیران کمک می کند. حسابداری زیست محیطی براساس مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا شده و از آنجایی که   ارزش هایی استفاده می کند که از بازار ناشی نمی شوند، استفاده از آن ، مستلزم ایجاد تغییر در فرهنگ است .حسابداری زیست محیطی، بخشی از این تغییرات را در سازمان و وسیع تر از آن در جامع ارائه می کند. و با ارائه شناخت اساسی بیشتر و مشارکت در فعالیتهای کاری روزانه  ، به تعیین هدف توسعه مستمر به عنوان رویکردی خاص کمک می کند.

در ارتباط با حسابداری مدیریت محیط زیست تحقیقی تحت عنوان « حسابداری مدیریت محیط زیست » صورت پذیرفته است که سعی شده است چارچوب مفهومی حسابداری مدیریت محیط زیست مشخص گردد. در نهایت سعی در نشان دادن سیر تکاملی چارچوب مفهومی شده است(ملانظری،1382 ).

بنت و مابتس[iv] (2010)مقاله ای تحت عنوان « کاهش بهای تمام شده به وسیله حسابداری مدیریت محیط زیست » تهیه گردید. این مقاله از ترکیب نظرات مختلف جوامع حسابداری و محیط زیست از قبیل کمیته حسابداران رسمی[v]، انجمن حسابداران مدیریت[vi]، دفتر نمایندگی محیط زیست[vii]، شبکه حسابداری مدیریت محیط زیست در رابطه با تأثیر حسابداری مدیریت محیط  زیست بر بهای تمام شده محصولات و کاهش آن نیز می باشد.

 گراژ(2006) مقاله تحت عنوان « حسابداری مدیریت محیط زیست و تولید پاک » منتشر شد. در این مقاله به تأثیری که حسابداری مدیریت محیط زیست بر مصرف مواد و انرژی داشته باشد به نحوی که در کنار مصرف بهینه مواد و انرژی ، تولید ضایعات را نیز کاهش دهد.

پژوهشی تحت عنوان « توسعه پایدار و سیستم مدیریت محیط زیست در کشور جمهوری چک» انجام شده است، هدف از این پژوهش مفهوم توسعه پایدار در جمهوری چک ترسیم شده است و به اهیمت جایگاه سیستم مدیریت محیط زیست در توسعه پایدار پرداخته شده است(هیرسلوا[viii] وهمکاران ،2007).

در پژوهش ناکاگامی[ix] در کشور ویتنام(2010) انجام شده است نیز، توجه به مسائل زیست محیطی برای رسیدن به فرایند توسعه پایدار، تأکید شده است.

در همین ارتباط تحقیقی تحت عنوان « چشم انداز توسعه و کاربرد حسابداری مدیریت محیط زیست » توسط ریچاردسون و ماگنسون[x] (2005)صورت پذیرفته است.

جاش[xi] (2002) پژوهش های زیادی را در رابطه با حسابداری مدیریت محیط زیست انجام داده است، در یکی از این پژوهش ها تحت عنوان « استفاده از حسابداری مدیریت محیط زیست برای شناخت و اندازه گیری هزینه ای زیست محیطی »، الگوهایی در جهت برآورد های هزینه های محیط زیست برای شرکت ها به وسیله حسابداری مدیریت محیط زیست پیشنهاد داده است. در این پژوهش بر لزوم قابل دید کردن هزینه­های زیست محیطی و خارج کردن این هزینه ها از سرفصل سربار برای استفاده از این الگو، تأکید شده است.

عرب صالحی، صادقی و معین الدین ( 1392 :1) در پژوهشی تحت عنوان "رابطه مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" از طریق پرسشنامه ای که حاوی 53 سوال در زمینه مسئولیت اجتماعی آن ها نسبت به مشتریان کارکنان، محیط زیست و نهادهای موجود در جامعه ( نهادهای آموزشی، نهادهای فرهنگی، نهادهای ورزشی، سازمان های بهداشت بیمارستان ها، نهادهای خیریه، مراکز توان بخشی و غیره) است، اندازه گیری شد. از اطلاعات 59 شرکت در طول سالهای 1389-1385 استفاده شد. نتایج نشان می دهد که عملکرد مالی با مسئولیت اجتماعی شرکت نسبت به مشتریان و نهادهای موجود در جامعه ارتباط دارد ولی عملکرد مالی بامسئولیت اجتماعی شرکت نسبت به کارکنان و محیط زیست رابطه معناداری ندارد.

قاضی زاده ( 1392 :75) در پژوهشی با عنوان شناسایی رابطه مسئولیت اجتماعی شرکت با وفاداری مشتریان (مورد مطالعه: بانک ملت)  به بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی با میزان وفاداری مشتریان پرداخته اند. نتایج نشان می دهد که بین مسئولیت اجتماعی سازمان با وفاداری مشتریان رابطه معناداری وجود دارد.  باباجانی و فروغی(1382 : 39) در پژوهشی تحت عنوان "ارزیابی قابلیت پاسخگویی نظام حسابداری نسبت به مسئولیت اجتماعی واحدهای انتفاعی" در ارتباط با گزارشگری اجتماعی شرکتها و تعیین چارچوب نظری، اهداف و مقاصد پیش گفته است. در این پژوهش با استفاده از روش دلفی، 8 عامل مهم و اصلی به عنوان معیارهای قابل قبول جهت ارتقا سطح مسئولیت پاسخگویی اجتماعی نظام حسابداری و گزارشگری مالی واحدهای انتفاعی ایران، شناسایی شد و با توجه به معیارهای پذیرفته شده و براساس امتیازات اختصاص یافته توسط اعضای گروه دلفی به وضعیت موجود هر یک از این عوامل، در نظام فعلی حسابداری و گزارشگری مالی واحدهای انتفاعی ایران مشخص گردید که نظام فعلی حسابداری و گزارشگری مالی واحدهای انتفاعی ایران از قابلیتهای مورد انتظار برای پاسخگویی به مسئولیت اجتماعی برخوردار نمی باشند.

سالوسکی و زولچ[xii] (2014) در پژوهش خویش به بررسی ارتباط بین میزان افشاء مسئولیت اجتماعی شرکتی و کیفیت سود پرداختند. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که روند رو به رشد شرکتها در خصوص افشاء اطلاعات مسئوولیت اجتماعی شرکتها لزوماً منجر به افزایش کیفیت سود نمی¬شود و یک ارتباط منفی بین میزان افشاء مسئوولیت اجتماعی شرکت و کیفیت سود وجود دارد. هم¬چنین نتایج پژوهش آن¬ها نشان داد که بین مسئولیت اجتماعی شرکت با درجه محافظه کاری شرکت و کیفیت اقلام تعهدی رابطه¬ی منفی¬ و با مدیریت سود رابطه¬ی مثبت وجود دارد.

اویونو و همکاران[xiii]  ( 2011 : 100)، در مطالعه‌ای با عنوان بررسی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد مالی به بررسی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد مالی 50 شرکت مالزیایی پرداختند. تجزیه و تحلیل آن‌ها نشان داد که رابطه مثبت و تقریباً ضعیفی بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد مالی وجود دارد. بنابراین آن‌ها ادعا کردند که گزارش فعالیت‌های اجتماعی شرکت‌ها باعث بهبود عملکرد مالی می‌گردد.

آرشاد و رازاک [xiv] (2011 : 25)، در پژوهشی با عنوان افشای مسئولیت اجتماعی شرکتی و عملکرد شرکت‌های مالزی پرداختند. نتایج این مطالعه نشان داد که افشای فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها اثر قابل توجهی بر روی موفقیت شرکت‌ها دارد. همچنین ساختار مالکیت غالب باعث بهبود فعالیت‌های افشای مسئولیت اجتماعی می‌گردد.

سیکا [xv](2011 :811) در پژوهشی تحت عنوان بررسی بکارگیری دستورالعمل های حسابداری پایدار بر روی تداوم فعالیت های شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تایلند به این نتیجه رسید که ارتباط مستقیم و مثبتی بین تداوم فعالیت و حیات شرکتهایی که خود را ملزم به ارائه گزارشهایی با رعایت استانداردهای حسابداری پایدار کرده اند وجود دارد.

چویی و همکاران[xvi]  (2010  : 291- 311) پژوهشی در بین 1222 شرکت از کشور کره انجام دادند که نتایج حاکی از وجود ارتباط مثبت و معنادار بین عملکرد مالی و مسئولیت اجتماعی بوده است.

 

3- اهداف تحقیق 

هدف کلی این تحقیق «بررسی تاثیر حسابداری محیـط زیسـت بر شاخـص‌های عملیاتی و مالی شرکت» می‌باشد. بررسی دیدگاه‌های مختلف اساتید دانشگاه نسبت به تأثیر سیستم حسابداری محیط زیست بر شاخـص‌های عملیاتی و مالی شرکت در نظر گرفته می شود که آیا حسابداری محیط زیست در رابطه با شاخـص‌های عملیاتی و مالی شرکت تاثیر گذار است یا خیر.

چاوهان(2005) و  بوید(1998) حسابداری محیط زیست را به معنای شناسایی و گزارشگری هزینه های خاص زیست محیطی تعبیر کردند.حسابداری محیط زیست فراتر از حسابداری هزینه ها و منافع زیست محیطی می باشدکه شامل حسابداری هزینه ها و منافع ناشی از تغییر در محصولات یا فرایندهای شرکت همچنین شامل تغییر در تاثیرات زیست محیطی می باشد.   نیازی نیست که اطلاعات حسابداری محیط زیست محصول حسابداران باشد بلکه هر نوع اطلاعات با محتوای مالی صریح یا مجازی می باشد که به عنوان نهاد هی تصمیم گیری در شرکت مورد استفاده قرار می گیرد. طراحان محصول، تحلیلگران مالی و مدیران، استفاده کنندگان اطلاعات حسابداری محیط زیست می باشند.

هدف اصلی پژوهش بررسی تاثیر حسابداری محیط زیست برشاخص‌های عملیاتی و مالی  شرکت‌های تولیدی بوده است.

در این راستا فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر می‌باشند:

1)    حسابداری محیط زیست برمیزان تولید شرکت ی تولیدی تاثیر دارد.

2)    حسابداری محیط زیست بر نوع کالاهای تولید شده شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

3)    حسابداری محیط زیست بر مصرف سالانه انرژی شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

4)    حسابداری محیط زیست به عنوان بر نسبت بدهی خدمات (بازپرداخت اصل و فرع بدهی های بلند مدت) به کل بدهی های شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

5)    حسابداری محیط زیست بر کمک های بلاعوض فنی بیرون از سازمان به شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

6)    حسابداری محیط زیست بر میزان کاهش تولید ضایعات شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

 

به همین منظور متغیرهای پژوهش را می توان به شرح زیر برشمرد:

هزینه های زیست محیطی : به طور کلی هزینه های زیست محیطی به دسته های اصلی زیر تقسیم می‌شوند: هزینه مواد مربوط به تولیدات شرکت ،هزینه مواد مربوط به تولیدات عاید نشده، هزینه‌های مربوط به ضایعات تولید، هزینه های مربوط به جلوگیری از ضربه خوردن به محیط زیست و هزینه تحقیق و توسعه مربوط به مسائل زیست محیطی.

مصرف سالانه انرژی که میزان انرژی ( حال به شکل مایع، جامد، گاز یا الکتریسیته) مصرف شده توسط یک نفر و در یک منطقه جغرافیایی می باشد.

شاخص نسبت " بازپرداخت اصل و فرع بدهی های بلند مدت" به کل بدهی ها نسبت بازپرداخت اصل و فرع اوراق بدهی و تعهدات بلند مدت به کل بدهی ها می باشد.

شاخص ضایعات در محیط صنعتی و شهری عبارت از  الگو های غیر پایدار مصرف و تولید که مخصوصاً در کشورهای توسعه یافته به کار می رودمی باشدو می تواند یکی از دلایل اصلی تحلیل منابع طبیعی و تخریب محیط زیست به حساب آید. به طور جدی تأکید می شود که زمین نمی تواند این سطح از مصرف کشورهای صنعتی را در بلند مدت تأمین کند. به علاوه، سطح بالای این مصرف فرایند توسعه کشور ها را با مخاطره روبه رو کرده است.به وسیله ترکیبی از تلاش های دولت ها، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان سعی شد تغییری در شیوه عملکرد به وجود آید. منظور از این تغییر آن است که بر خلاف گذشته تأکید کمی روی مصرف مواد دارد و در عوض به مصرف کارآمد انرژی و منابع و همچنین به سیستم اقتصادی که هزینه های محیط زیست و اجتماعی را به کار گیرد، تأکید می کند.

 

4- روش پژوهش  

از آنجا که درباره این موضوع اطلاعات اندکی در دست است و از طرفی نیاز است عقیده صاحبنظران درباره توانایی سیستم حسابداری محیط زیست در ایجاد تحولات در آینده سازمان، مدنظرقرارگیرد، برای این امر از روش دلفی به عنوان روش پژوهش این پایان نامه استفاده  می شود. از روش دلفی و در نهایت پرسشنامه پنج گزینه ای لیکرت طراحی استفاده خواهد شد که نظرات را به صورت یک جا می سنجد. در مورد روایی پایان نامه بعد از شناخت مؤلفه ها و مشخصات از طریق اجماع ، نظر کارشناسان و مبانی نظری این مؤلفه ها را بدست آورده و در مورد پایایی بعد از آنکه پرسشنامه ای به روش لیکرت طراحی شد، از طریق ضریب آلفای کرونباخ،پایایی آن را می سنجیم. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده 0.8 می باشد وچون بالای 0.7 است، پایایی موردپذیرش است.اطلاعات و داده های لازم به سه روش جمع آوری شد. مطالعه کتب ، مجلات و پایان نامه های مربوط،استفاده از اینترنت و منابع اطلاعاتی آن،گرداوری داده‌های تحقیق از طریق پرسشنامه از روش های مورد استفاده بوده اند.

از آنجا که این تحقیق بدنبال بررسی اثر حسابداری محیط زیست بر شاخص های عملیاتی ومالی می باشد لذا به شناسایی شرایط موجود می‌پردازد و در سال 1393 انجام شده است.جامعه آماری این تحقیق اساتید دانشگاه های تهران می باشند.با استفاده از فرمول کوکران از جامعه نامحدود، تعداد نمونه محاسبه و در نظر گرفته شد.درنهایت این تعداد شامل 70 پرسش شونده بوده است.

در خصوص استفاده از روش های آماری باید خاطر نشان کرد که هر گاه هدف، مقایسه میانگین یک متغیر یا نمونه با یک مقدار ثابت باشد، می توان از آزمون t ـ استیودنت استفاده کرد. در این آزمون، فرض نرمال بودن لازم است، (اگر چه اگر تعداد نمونه بیشتر از 30 باشد، براساس قضیه حد مرکزی توزیع نرمال خواهد شد).

با استفاده از آزمون فریدمن می‌توان میزان اثرگذاری عوامل مؤثر را مقایسه نمود (در این بخش این سوال مطرح است که از نظر پاسخ دهندگان کدام عامل تاثیر بیشتری بر شاخص های عملیاتی ومالی شرکت های تولیدی دارد؟). در صورتی که  پاسخ‌ها وابسته به هم باشند می‌توان آنها را از نظر رتبه با استفاده از این روش مقایسه نمود.

 

5- یافته های پژوهش

شواهد تجربی تایید می‌کند که طرز عمل درباره متغیرهای ترتیبی، در صورتیکه طبقه‌ها فاصله داشته باشند، می‌تواند مانند مقیاس‌های فاصله‌ای باشد. بنابراین تجزیه و تحلیل آمار پارامتری از قبیل آزمون t, برای متغیرهای ترتیبی توجیه دارد.

نتایج فرضیه اول به شرح جدول 1 می باشد. مقدار آماره آزمون برابر با 31/16 است فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد میشود پس حسابداری محیط زیست برمیزان تولید شرکت های تولیدی تاثیر دارد. 

 

جدول 1- نتایج فرضیه اول

فرضیه	تعداد	میانگین	انحراف معیار	t مقدار	سطح معناداری	میانگین تفاوت از مقدار5/4
فرضیه اول	70	41/6	85/0	31/16	000/0	01/2

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

نتایج فرضیه دوم درجدول 2 آمده است. آماره آزمون دارای توزیع t (تقریبا نرمال برای این داده ها) است. مقدار آماره آزمون برابر با 02/5 است وفرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد میشود. پس حسابداری محیط زیست بر نوع کالاهای تولید شده شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

 

 

 

 

جدول 2- نتایج فرضیه دوم

فرضیه	تعداد	میانگین	انحراف معیار	t  مقدار	سطح معناداری	میانگین تفاوت از مقدار5/4
فرضیه دوم	70	04/5	31/1	02/5	000/0	93/0

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

برای ازمون فرضیه سوم طبق جدول 3آماره آزمون دارای توزیع t (تقریباً نرمال برای این داده ها) است. مقدار آماره آزمون برابر با 55/14 است وفرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد می شود.لذا حسابداری محیط زیست بر مصرف سالانه انرژی شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

 

جدول 3- نتایج فرضیه سوم

فرضیه	تعداد	میانگین	انحراف معیار	t  مقدار	سطح معناداری	میانگین تفاوت از مقدار5/4
فرضیه سوم	70	18/7	25/1	55/14	000/0	48/2

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

درخصوص فرضیه چهارم نتایج جدول 4 نشان دهنده مقدار آماره آزمون برابر با 77/4 است .فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد شده ودرنتیجه حسابداری محیط زیست بر نسبت بدهی های بلندمدت (بازپرداخت اصل و فرع بدهی های بلند مدت) به کل بدهی های شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

 

جدول 4- نتایج فرضیه چهارم

فرضیه	تعداد	میانگین	انحراف معیار	t  مقدار	سطح معناداری	میانگین تفاوت از مقدار5/4
فرضیه چهارم	70	29/5	38/1	77/4	000/0	75/0

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

فرضیه پنجم با نتایجی درجدول 5 نشان می دهد که آماره آزمون دارای توزیع t (تقریبا نرمال برای این داده ها) است و مقدار آماره آزمون برابر با 85/10 است پس حسابداری محیط زیست بر کمک های بلاعوض فنی بیرون از سازمان به شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

 

 

 

جدول 5- نتایج فرضیه پنجم

فرضیه	تعداد	میانگین	انحراف معیار	t  مقدار	سطح معناداری	میانگین تفاوت از مقدار5/4
فرضیه پنجم	70	90/6	21/1	85/10	000/0	50/1

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

در فرضیه ششم، مقدار آماره آزمون برابر با 08/7 است . آماره آزمون دارای توزیع t (تقریبا نرمال برای این داده ها) است وجدول 6 نشان دهنده نتایج حاصل از این فرضیه می باشد.پس حسابداری محیط زیست بر میزان کاهش تولید ضایعات شرکتهای تولیدی تاثیر دارد.

 

جدول 6- نتایج فرضیه ششم

فرضیه	تعداد	میانگین	انحراف معیار	t مقدار	سطح معناداری	میانگین تفاوت از مقدار5/4
فرضیه ششم	70	03/6	76/1	08/7	000/0	53/1

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

6- رتبه‌بندی میزان تاثیرگذاری سیستم حسابداری محیط زیست بر شاخص‌های عملیاتی و مالی شرکت‌های تولیدی

با توجه به وابستگی پاسخ ها برای مقایسه میزان تاثیر عوامل مناسبترین آزمون استفاده از آزمون نا پارامتری فریدمن می باشد.

فرض صفر و فرض مقابل در این آزمون به صورت رابطه شماره 1فرمول بندی می گردد .

 

(رابطه 1)

میانگین رتبه عوامل با هم یکسان است.

میانگین رتبه عوامل با هم یکسان نیست.

 

جدول 7- محاسبه آماره کای دو

آماره آزمون
تعداد	70
مقدار کای - دو	02/125
سطح معناداری	000/0

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

جدول 8-مقایسه تاثیرعوامل موجوددرازمون

عوامل	میانگین رتبه	میزان تاثیر
فرضیه سوم	56/8	بیشترین
فرضیه اول	89/7
فرضیه ششم	95/6
فرضیه پنجم	54/5
فرضیه دوم	35/4
فرضیه چهارم	44/3	کمترین

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

طبق جدول 7، فرض صفر در سطح اطمینان 95 % رد می شود زیرا مقادیر آماره کای - دو برابر با  02/125 بدست آمده است که در ناحیه رد فرض صفر قرار دارد. یعنی میزان تاثیر گذاری حسابداری محیط زیست بر شاخص های عملیاتی ومالی شرکت های تولیدی متفاوت است .در جدول 8، میزان موثر بودن به ترتیب رتبه بندی شده است.

بیشترین میزان تاثیر حسابداری محیط زیست بر مصرف سالانه انرژی, میزان تولید شرکت های تولیدی، میزان کاهش تولید ضایعات و کمک های بلاعوض فنی بیرون از سازمان به شرکتهای تولیدی است.

کمترین میزان تاثیر حسابداری محیط زیست بر نوع کالاهای تولید شده و نسبت بدهی خدمات (بازپرداخت اصل و فرع بدهی های بلند مدت) به کل بدهی های شرکتهای تولیدی بوده است.

 

7- بحث ونتیجه‌گیری

نتایج پژوهش نشان داد که بهبود عملکرد مستلزم استفاده بهینه از منابع می باشد؛ حسابداری محیط زیست بر شاخص های مالی وعملیاتی شرکت های تولیدی تأثیر دارد.تاثیربرمصرف سالانه انرژی علاوه برآثار مثبت برشرکت ها درسطح کلان نیز دارای ارزش است.این عامل بیشترین تاثیررا از حسابداری زیست محیطی گرفته است.سایر متغیرها نیزاین تاثیر پذیری رااز حسابداری محیط زیست داشته اند که به ترتیب شامل میزان تولید شرکت های تولیدی ،میزان کاهش تولید ضایعات ، کمک های بلاعوض فنی بیرون از سازمان به شرکتهای تولیدی، نوع کالاهای تولید شده و نسبت بدهی خدمات (بازپرداخت اصل و فرع بدهی های بلند مدت) به کل بدهی های شرکتهای تولیدی بوده است. نتایج این پژوهش با تحقیقات مارتین بنت و مابتس(2010 ) ،گراژ (2006 ) عرب صالحی (1392) ، اویونو و همکاران  ( 2011)، آرشاد و رازاک (2011) وسیکا (2011) همسو می باشد.  حسابداری محیط زیست اطلاعات لازم (مقداری و ریالی) را در جهت تصمیم گیری مدیران در راستای فرایند کنترل فعالیت و بهبود عملکرد محیطی واحد تجاری فراهم می کند. راهبرد مورد بحث در این پژوهش به تهدیدات و تغیرات آینده توجه دارد که می تواند هزینه های جدید و بیشتری را برای بنگاه اقتصـادی ایجاد کند. راهبرد عملیاتی به کار گرفته شده به هزینـه هایی که شرکت متحـمل شده ولی از وسعت و مقدار آن آگـاه نیست می پردازد. شرکت می تواند با به کار بردن این راهبرد با صرفه جویی در هزینه و دیگر روش های پیشنهاد شده، بهره ببرد تا این هزینه ها را مدیریت کند.

انتـظار مـی رود در آینـده برای شـرکت ها هزیـنه های زیـست محیـطی ناشی از فشارهای خارج از شرکت مانند فشارهای دولتی و مشتریان به وجود آید. از این رو، حسابداری محیط زیست  می تواند از یک طرف در بهبود عملکرد زیست محیطی شرکت ها در جهت کاهش فشارهای دولتی و مشتریان اثر بگذارد و از طرف دیگر، با مصرف درست و بهینه منابع قادر است شرکت ها را در جهت ارتقای شاخص های مالی وعملیاتی  کمک کند.

برای تحقیقات آتی پیشنهاد می شود که بررسی تاثیر حسابداری محیط زیست بر میزان کاهش بهای تمام شده محصولات تولیدی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گیرد.همچنین تاثیرحسابداری محیط زیست برسایر شاخص های عملیاتی شرکت ها از قبیل مسوولیت اجتماعی ،سهم بازار محصول ووفاداری مشتریان مورد توجه واقع شود.

 

---

[i]. Plogner

[ii]. Andersson & Wolff

[iii]. Burrit & Saka

[iv]. Bennett and Mabbetts

5. The Association of Chartered Certified Accountants

[vi]. The Chartered Institute of Management Accountants

[vii]. The Environmental Management Accounting Network

[viii]. Hyršlová and others

[ix]. Nakagami

[x]. Richardson and Mogensen

[xi]. Jasch

[xii]. Salewski and Zu¨lch

[xiii]. Oeyono, et al

[xiv]. Arshad and Razak

[xv]. Sika

[xvi]. Choi et al.

مراجع

1)    باباجانی، جعفر؛ فروغی، داریوش. (1382)، " ارزیابی قابلیت پاسخگویی نظام حسابداری نسبت به مسئولیت اجتماعیواحدهای انتفاعی". فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، سال اول شماره 2، صص 39-61.

2)    عرب صالحی، مهدی. صادقی، غزل. معین الدین، محمود (1392)، مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله پژوهش های تجربی حسابداری، شماره9، صص1-20.

3)    قاضی زاده، مصطفی، سرداری، احمد، دانشخواهی، حامد، رئیسی، حسین. (1392). شناسایی رابطه مسئولیت اجتماعی شرکت با وفاداری مشتریان(مورد مطالعه: بانک ملت)، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات بازاریابی نوین سال سوم، شماره سوم، صص94-75.

4)    ملانظری، مهناز (1382). حسابداری مدیریت محیط زیست ، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی- شماره هشتم.

5)    Andersson ,T.& Wolff, R.,(1996)," Ecology as a Challenge for Management Research", Scandinavian Journal of Management, Vol. 12, pp. 223-231.

6)    Arshad, R .and Razak, S.N.A.A. ,(2011), "Corporate Social Responsibility Disclosure and Interaction Effects of Ownership Structure on firm Performance", Business, Engineering and Industrial Applications(ISBEIA), vol. 111, pp. 25-28 .

7)    Burritt, K. L. & saka, C. ,(2006), " Environmental Management Acconting Applications and Eco-Efficiency: Case Studies from Japan. Journal Of Cleaner Production, 14, PP.1262-1275.

8)    Choi, Jong-Seo; Kwak, Young-Ming; Choe, CHongwoo,(2010),Corporate social responsibility and Corporate Financial Performance: Evidence from Korea. Australian Journal of Management, 53 (3),

9)    Christine Jasch ,(2002), The use of Environmental Management Accounting (EMA) for Identifying Environmental cost, 1,5,9.

10)   Graz, A. ,(2006) , Environmental Management Accounting And Cleaner Production, PP. 2,3.

11)   Jaroslava Hyršlová, Petra Mísařová, ,(2007), "Sustainable Development And Environmental Management Systems In The Czech Republic", International Journal for Quality research Danka Némethová. University of Pardubice, Mendel University of Agriculture and Forestry Brno, Masaryk University Brno, Czech Republic., PP.1,7.

12)   Kenichi Nakagami ,(2010), Environmental Management and Sustainable Development in Vietnam, PP. 13.

13)   Martin Bennett and Mabbetts ,(2010), Reduce Your Costs Whit Environmental Management Accounting, PP.1,15,20

14)   Marcus Salewski , Henning Zülch ,(2014),The Association between Corporate Social Responsibility (CSR) and Earnings Quality – Evidence from European Blue Chips,HHL Leipzig Graduate School of Management, HHL Leipzig Graduate School of Management ,January 7, papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm? abstract_id=2141768,HHL Working Paper Series No. 112 .

15)   Oeyono, J. and Samy, M .and Bampton, R. ,(2011), "An Examination of Corporate Social Responsibility and Financial Performance: A study of the top 50 Indonesian Listed Corporations", Journal of Global Responsibility, Vol.2, PP.100-112.

16)   Pall Richardson and Brigitte Mogensen ,(2005) , Perspectives in the Development and Application of Environmental Management Accounting, PP.1,20.

17)   Sikka, Prem ,(2011), Accounting for Human Rights: The Challenge of Globalization and Foreign Investment Agreements, Journal of Critical Perspectives on Accounting. London: Nov 2011. Vol. 22, Issue. 8; PP. 811