خوانش عرفانی معراج در دیوان ملاپریشان

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 4، شماره 1، اسفند 1393، صفحه 125-154   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

علی فتح الهی^{* 1}؛ مسعود سپهوندی²

¹دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد

چکیده

 ملاپریشان لرستانی شاعری توانا و از عرفای بزرگ نیمۀ دوم قرن هشتم هجری و از شاگردان و معاصران شیخ‌رجب بُرسی است. وی آشنایی عمیقی با مفاهیم کلامی و فلسفی داشته و از دانش وسیعی در عرصۀ هستی‌شناختی عرفانی بهره می‌برده است. کاربرد آیات، روایات، امثال، حکم و مصطلحات فلسفی‌عرفانی هم بیانگر احاطۀ او بر زبان و ادب عربی است و هم مبیّن شناخت ژرف او از این منابع. در این نوشتار، روایت عارفانۀ مبتنی‌بر مبانی قرآنی‌روایی ملاپریشان از واقعۀ عظیم معراج پیامبر(ص) را براساس اشعار مندرج در دیوان او باز می‌خوانیم و آن را با نگرش دیگر عرفای مسلمان مقایسه می‌کنیم. این پژوهش به‌روش کتابخانه‌ای و براساس تحلیل محتوا است. ملاپریشان نگرش شیعی خود از معراج را تبیین و ضمن تأویل موضوع، بر تقدم فضل حضرت رسول(ص)، تاکید کرده­است. وی از سنت ادب ‌عرفانی فارسی تأثیر پذیرفته است

کلیدواژه‌ها

پیامبر اکرم(ص)؛ معراج؛ ملاپریشان؛ قاب قوسین؛ خلع نعل

مراجع

۱. قرآن کریم.

۲. آملى، حیدر، 1368، جامع‌الأسرار و منبع‌الأنوار، چ۱، تهران: علمی و فرهنگی.

۳. آملی‌، حیدر، 1367، المقدمات من کتاب نص‌النصوص، چ۲، تهران: توس.

۴. جوادی آملی، عبدالله، 1372، تحریرتمهید القواعد صائن الدین ابن‌ترکه اصفهانی، چ۱، تهران: الزهرا.

۵. ابن‌عربى، محیی الدین، ۱۳۷۰، فصوص‌الحکم، به‌تصحیح ابوالعلاء عفیفی، تهران: الزهرا.

۶. ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین، 1410، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

۷. ادیب بهروز، محسن، 1374، معراج از دیدگاه قرآن و روایات، چ۱، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

۸. بورکهارت، تیتوس، 1389، درآمدی بر آیین تصوف، ترجمۀ یعقوب آژند، چ۲، تهران: مولی.

۹. پریشان، ابوالقاسم، 1361، دیوان، به‌تصحیح اسفندیار غضنفری امرائی، چ۱، خرم‌آباد: کتاب‌فروشی رشنو.

۱۰. جمالی، شهروز، 1389، «معراج و بازتاب آن در ادب فارسی»، فصلنامۀ علمی عمومی زبان و ادب فارسی (گرایش عرفان)، س۱، ش۲.

۱۱. حسن‌زاده آملى، حسن، 1378، ممدالهمم در شرح فصوص‌الحکم، چ۱، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.

۱۲. رازى، ابوعبدالله‌محمد فخرالدین، 1420، مفاتیح‌الغیب، چ۳، بیروت: داراحیاءالتراث‌العربى.

۱۳. روح‌بخشان، عبدالمحمد، 1383، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی: پریشان لُر، ج13، چ۱، مرکز دائرة‌المعارف.

۱۴. سبزواری، ملاهادی، 1375، شرح مثنوی، به‌کوشش دکتر مصطفی بروجردی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

۱۵. سلیمانی، مرضیه، 1388، اصطلاحات صوفیان (مرآت عشاق)، چ۲، تهران: علمی و فرهنگی.

۱۶. شبستری، شیخ محمود، 1368، گلشن‌ راز، به‌تصحیح صمد موحد، چ۱، تهران: کتابخانۀ طهوری.

۱۷. طباطبایی، محمدحسین، 1374، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چ۵، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

۱۸. عطار نیشابوری، فریدالدین، 1386، الهی‌نامه، به‌تصحیح فؤاد روحانی، چ۹، تهران: زوار.

۱۹. عطار نیشابوری، فریدالدین، 1386، مصیبت‌نامه، به‌تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چ۲، تهران: سخن.

۲۰. غزالى، ابوحامد، (بی‌تا)، احیاءعلوم‌الدین، ترجمۀمحمد خوارزمی، دارالکتاب‌العربى.

۲۱. غضنفری امرائی، اسفندیار، 1387، شرح دیوان ملا پریشان، به‌کوشش اسعد غضنفری، چ۱، خرم‌آباد: شاپورخواست.

۲۲. فرغانى، سعیدالدین سعید، 1379، مشارق‌الدرارى (شرح تائیه ابن‌فارض)، مقدمه و تعلیقات سیدجلال‌الدین آشتیانى، چ۲، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.

۲۳. فروزانفر، بدیع‌الزمان، 1361، احادیث مثنوی، چ۳، تهران: امیرکبیر.

۲۴. کتاب مقدس، ترجمۀ تفسیری، (بی‌تا) انجمن کتاب مقدس.

۲۵. محمدی، گردآفرین و جلیل نظری، 1387، «مقایسۀ نگاه ارداویراف‌نامه و رساله الغفران در دنیای پس از مرگ»، فصلنامۀ ادبیات تطبیقی، س۲، ش8.

۲۶. موحدی، محمدرضا، 1390، «خلع نعلین در تفسیر عارفان»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی، س۷، ش23.

۲۷. موسوی الخمینى، روح‌الله، 1376، مصباح‌الهدایةإلی‌الخلافة و الولایة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

۲۸. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد، 1362، مثنوی معنوی، به‌تصحیح نیکلسن، چ۱، تهران: امیرکبیر.

۲۹. المیبدی، ابوالفضل رشیدالدین، 1371، کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار، به‌تصحیح علی‌اصغر حکمت، چ۵، تهران: امیرکبیر.

۳۰. نخجوانى، نعمت‌الله‌بن‌محمود، 1999، الفواتح‌الالهیة و المفاتح‌الغیبیة، چ۱، دار رکابی للنشر.

۳۱. نظامی گنجوی، الیاس‌بن‌یوسف، 1386، کلیات، تهران: زوار.

۳۲. ویرژیل، کونستان و گیورگیو، 1386، محمد پیامبری که از نو باید شناخت، ترجمۀ ذبیح‌الله منصوری، چ۵، تهران:  امیرکبیر.

۳۳. هجویری، ابوالحسن علی، 1371، کشف‌المحجوب، به‌تصحیح ژوکوفسکی، چ۲، تهران: کتابخانۀ طهوری.

۳۴. همایی، جلال‌الدین، 1374، مولوی‌نامه (مولوی چه می‌گوید)، تهران، هما