بررسی نقش گسترش فیزیکی شهر رشت در ایجادتغییرات کاربری اراضی حاشیه شهر

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 10، شماره 30، خرداد 1394، صفحه 99-112   

نویسندگان

مجید یاسوری¹؛ رضا ویسی^{* 2}؛ مژگان سبب کار³؛ مریم محمدی⁴

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گیلان، رشت ، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، رشت، ایران

⁴دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، رشت، ایران

چکیده

رشد روزافزون جمعیت شهرها در گسترش فیزیکی و تغییرات کاربری اراضی حاشیه شهرها نقش مؤثری داشته است. جمعیت شهر رشت از حدود 294 هزار نفر در سال 1370 به بیش از 600 هزار نفر در سال1390 افزایش یافته است. در این دوره مساحت محدوده شهر از 2994 هکتار به 10240 هکتار رسید. نتیجه افزایش جمعیت و مساحت شهر، توسعة فیزیکی شهر و در نتیجه تغییر کاربری اراضی حاشیه شهر و به زیر ساخت و ساز رفتن این اراضی بوده است، بنابراین شناسایی ساز و کارهای مؤثر بر رشد و پویایی شهر به منظور  مقابلة منطقی و صحیح با مشکلات تبعی آن و همچنین طراحی اندیشمندانه و مدبرانة توسعة آتی شهر حائز اهمیت می­باشد. نوع تحقیق در این پژوهش کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی می­باشد. نتایج پیمایشی تحقیق نشان داد که طی درۀ 1370 تا 1390، حدود 3587 هکتار از اراضی حاشیۀ شهر، تغییر کاربری یافته و به زیر ساخت و سازهای شهری رفته است. با توجه به آمار شهرداری رشت، تعداد واحد مسکونی شهر رشت از 84053 در سال 1370 به 140355 واحد در سال 1389 رسیده است، که نشانگر 67 درصد افزایش طی این دوره است. همچنین یافته­های حاصل از مقایسۀ دو نقشۀ شهر رشت در سال­های 1370 با 1390 نشان داد که طی دوره مذکور تعداد 10 روستا به شهر ملحق شده و همچنین تعداد 57728 قطعه ملک اعیانی در حاشیه شهر به محدوده خدماتی شهرداری اضافه شده است. که این قطعات شامل کاربری­های مختلفی، از جمله مسکونی، تجاری، صنعتی و... است

کلیدواژه‌ها

گسترش فیزیکی؛ تغییرات کاربری؛ اراضی کشاورزی؛ شهر رشت

مراجع

1. افلاطون،1348، جمهور، ترجمه فئودال روحانی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

2. باستیه، ژرژ. ،دزر، باروک،1377، شهر، ترجمه علی اشرفی، دانشگاه هنر.

3. بحرینی، سید حسین،1377، فرآیند طراحی شهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

4. بدر، رضا، 1379، استفاده از GIS و RS در تعیین جهت گسترش توسعة فیزیکی شهر رضی، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

5. پرنون، زیبا،1389، بررسی اثرات مهاجرت بر تغییر کاربری اراضی حومه شهر اسلامشهر از سال 1345 تا 1385، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

6. پیران، پدرام، 1369، دیدگاه­های نظری در جامعه­شناسی شهر و­شهرنشینی- مکتب اکولوژیک، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره40.

7. جعفری­مهرآبادی، مهدی، 1388، تحلیل روند توسعه فیزیکی شهر اراک و پیامدهای زیست محیطی آن، دانشگاه  تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

8. حبیبی، کیومرث و پوراحمد، احمد، 1384، توسعة کالبدی– فضایی شهر سنندج با استفاده از GIS، چاپ اول، انتشارات دانشگاه کردستان، کردستان.

9. حکمتی، شیرزاد، 1374. فضای اندیشه­ای- ذهنی فضای کالبدی شهر، مجموعه مقالات کنگره معماری و شهرسازی ایران، سازمان میراث فرهنگی کشور، جلد سوم، کرمان.

10. رضایی، محمد، 1384، توسعه کالبدی شهر شیراز و آثار زیست محیطی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

11. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان، 1369، طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهر رشت، مشاور ایران آمایش.

12. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان، 1369، طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهر رشت، مشاور ایران آمایش.

13. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان، 1386، طرح جامع شهر رشت، مشاور طرح کاوش، جلد دوم و سوم.

14. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان، 1386، طرح جامع شهر رشت، مشاور طرح کاوش، جلد دوم و سوم.

15. شیعه، اسماعیل، 1379، بررسی آثار اجرای برنامه­های صنعتی­در ساختار­کالبدی- فضایی شهرهای ایران؛ نمونه: اراک (75-1340)، رساله دکتری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

16. شیعه، اسماعیل ،1386، مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.

17. شیعه، اسماعیل،1381، کارگاه برنامه­ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران.

18. عزیزپور، محمد، 1375، توان سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر تبریز، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

19. عزیزی، محمد، 1372،گسترشسریعشهری؛ یک بحران، مجموعه مقالات کنفرانس بین­المللی توسعه­شهری و شهرهای جدید، جلد دوم، وزارت مسکن و شهرسازی (شرکت عمران شهرهای جدید)، اصفهان.

20. علی­نژادطیبی، کاووس، 1389، تحلیلی بر روند توسعة کالبدی– فیزیکی شهر فیروزآباد، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه اصفهان.

21. محمدی، جواد، 1375، تحلیل پراکندگی فضایی و مکان­یابی فضای سبز شهری درمنطقه دو شهرداری تبریز، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.

22. معاونت برنامه­ریزی استانداری گیلان، 1390، سالنامة آماری استان گیلان.

 

23. مظاهری، محمود، 1385، نقش روند گسترش کالبدی شهر تبریز در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حومه شهر و روستاهای حوزه نفوذ، فصلنامه جغرافیای توسعه، شماره 11، صص 189-181.

24. مهدیزاده، جعفر،1381،  برنامه­ریزی راهبردی توسعه شهری، وزارت مسکن و شهرسازی.

25. Batisane, N, Yarnal, B., 2008, Urbam expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamecs and Landscape transformations, Applied Geography, doi:10.1016/j. apgeog. 2008.08.07.

26. Drakakis-smith, D.,1997, Third World Cities, Second Edition, Reprinted, Methuen & co. Ltd.

27. Frenkel, a., 2004, The potential effect of national growth-management policy on urban sprawl and the depletion of open spaces and farmland . land Use Policy, 21(4),357-369.

28. Hess, G.R; 2001, "Just What is Sprawl, Anyway?", www4.ncsu.edu/~grhess.

29. J.A.G. Jaeger et al., 2010, Suitability criteria for measures of urban sprawl / Ecological Indicators 10 (2010) 397–406.

30. Kaya. S, Curran, P.J.,2006, Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area, international journal of applied earth observation and geoinformation 8, 18-25.

31. Lee, Thill J, Chort.,1991, Listing Methods for Ritair Site Selection with.

32. Lubowski, R.N., Vesterby, M., Bucholtz, S., Baez, A., and Roberts, M.J. ,2006,. Major uses of land in the United States, Economic Information Bulletin, (EIB–14).

33. Lungo, M., 2001, Urban Sprawl and Land Regulation in Latin America, Land Lines, Vo1.13,No.2.

34. Mayer, David., 2001, the long term impact if health in economic growth in latin amerce, world development, vol, 29. No. 6.

35. Naseralden Mandeli,Khalid., 2008, The Realities of Integrating physical planning and local Management, Harvard University, Joint Center For Housing Studies.

36.Un-Habitat., 2006, Annual Report.nairobi, Kenya: The United Nation Human Settlements Programme (Habitat).

37. Wolk –Musial, E. & Zagajewski, B., 1999, Environmental Remote Sensing, Remote Sensing of Environment Laboratory, Faculty of Geography and Regional Studies, University of Warsaw, Poland.