بررسی آت اکولوژی گونه Bothriochloa ischaemum در استان گلستان

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 1، دوره 5، شماره 4، اسفند 1393، صفحه 1-10   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

قاسمعلی ابرسجی¹؛ امرعلی شاهمرادی²؛ صدیقه زارع کیا^{* 3}

¹عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی ، گلستان ، ایران

²عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، تهران، ایران

³دکترای مرتعداری و محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، یزد ، ایران

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی تغییرات سطح و تراکم تاج پوشش منطقه در شیب­ها و ارتفاع­های مختلف با استفاده از تفسیر عکس‌های هوایی سال 1334 (1:55000) و سال 1376 (1:40000) و بهره‌گیری از  GIS انجام شد.









 





 



مطالعه آت اکولوژی گونه Bothriochloa ischaemum با هدف شناخت و دستیابی به اطلاعات کاربردی و استفاده از آن در برنامه‏های اصلاح و توسعه مراتع انجام شد. برای این منظور ابتدا نقشه رویشگاه این گونه تهیه گردید. سپس دو منطقه تنگراه و گرگان به عنوان ایستگاه‏های مطالعاتی انتخاب شد. نمونه‏برداری با روش سیستماتیک تصادفی انجام گردید. خصوصیات رویشگاهی شامل توپوگرافی، اقلیم، خاک، گونه‏های همراه، درصد پوشش تاجی، تراکم و فراوانی و همچنین سیستم ریشه‌، فنولوژی‌، ارزش‌رجحانی‌ و کیفیت علوفه بررسی شد. نتایج نشان داد این گونه در این سایتها رویشگاه خالص و یکدستی را تشکیل داده است. در سایت‌های تنگراه و گرگان بارندگی به ترتیب 866 و 533 میلیمتر و میانگین درجه حرارت به ترتیب 66/15 و 8/17 درجه سانتیگراد می‌باشد. این گونه بر روی صخره‌های با شیب 80-25 درصد جنوبی در ارتفاع 1660-239 متر از سطح دریا گسترش دارد. بر روی خاکهای با بافت لومی و سیلتی لومی رویش یافته است. پوشش تاجی در سایت‌های گرگان و تنگراه به ترتیب 5/88 و 78 درصد و تراکم به ترتیب 1800 و1600 پایه در هکتار می‌باشد. سیستم ریشه به شدت درهم تنیده و نفوذ ریشه در خاک تا عمق 50 سانتی متر بوده است. شروع رشد اواخر بهمن، گلدهی اوایل تیر، رسیدن بذر اوایل تیر تا اواسط مرداد اتفاق می‌افتد. تجدید حیات بسیار خوب و قوه نامیه بذر بیش از 80% و وزن هزار دانه بذر 32/0گرم می‌باشد. کشت مستقیم بذر در رویشگاه اصلی انجام شد و بذرها بخوبی سبز شدند. این گونه به شدت مورد چرای دام قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

آت اکولوژی؛ رویشگاه؛ فنولوژی؛ Bothriochloa ischaemum؛ استان گلستان

اصل مقاله

بررسی آت اکولوژی گونه Bothriochloa ischaemum  در استان گلستان^[1]

 

قاسمعلی ابرسجی^[2]، امرعلی شاهمرادی^[3]، صدیقه زارع کیا^[4]*

تاریخ دریافت: 25/1/93          تاریخ پذیرش: 12/7/93

 

چکیده

مطالعه آت اکولوژی گونه Bothriochloa ischaemum با هدف شناخت و دستیابی به اطلاعات کاربردی و استفاده از آن در برنامه‏های اصلاح و توسعه مراتع انجام شد. برای این منظور ابتدا نقشه رویشگاه این گونه تهیه گردید. سپس دو منطقه تنگراه و گرگان به عنوان ایستگاه‏های مطالعاتی انتخاب شد. نمونه‏برداری با روش سیستماتیک تصادفی انجام گردید. خصوصیات رویشگاهی شامل توپوگرافی، اقلیم، خاک، گونه‏های همراه، درصد پوشش تاجی، تراکم و فراوانی و همچنین سیستم ریشه‌، فنولوژی‌، ارزش‌رجحانی‌ و کیفیت علوفه بررسی شد. نتایج نشان داد این گونه در این سایتها رویشگاه خالص و یکدستی را تشکیل داده است. در سایت‌های تنگراه و گرگان بارندگی به ترتیب 866 و 533 میلیمتر و میانگین درجه حرارت به ترتیب 66/15 و 8/17 درجه سانتیگراد می‌باشد. این گونه بر روی صخره‌های با شیب 80-25 درصد جنوبی در ارتفاع 1660-239 متر از سطح دریا گسترش دارد. بر روی خاکهای با بافت لومی و سیلتی لومی رویش یافته است. پوشش تاجی در سایت‌های گرگان و تنگراه به ترتیب 5/88 و 78 درصد و تراکم به ترتیب 1800 و1600 پایه در هکتار می‌باشد. سیستم ریشه به شدت درهم تنیده و نفوذ ریشه در خاک تا عمق 50 سانتی متر بوده است. شروع رشد اواخر بهمن، گلدهی اوایل تیر، رسیدن بذر اوایل تیر تا اواسط مرداد اتفاق می‌افتد. تجدید حیات بسیار خوب و قوه نامیه بذر بیش از 80% و وزن هزار دانه بذر 32/0گرم می‌باشد. کشت مستقیم بذر در رویشگاه اصلی انجام شد و بذرها بخوبی سبز شدند. این گونه به شدت مورد چرای دام قرار می‌گیرد.

 

واژه­های کلیدی: آت اکولوژی، رویشگاه، فنولوژی، Bothriochloa ischaemum، استان گلستان

مقدمه:

استفاده از مراتع بعنوان یکی از منابع تجدید شونده از زمانهای قدیم مورد توجه بشر بوده است و با وجود بهره‌برداری، تعادل و ثبات نسبی در اکوسیستم‌های مرتعی برقرار بوده و این امر مرهون تعادل نسبی این تعداد دام و ظرفیت مراتع بوده است. امروزه بعلت دخالت‌های نابجا بویژه چرای مفرط و غیراصولی تعادل آن بهم خورده که نتیجه آن تخریب منابع آب و خاک، در معرض خطر قرار گرفتن بسیاری از گونه‌های مهم و خوشخوراک مرتعی، کاهش زادآوری، تشدید فرسایش و … می‌باشد و این امر باعث گردیده که در شیوه مدیریت نسبت به این منابع ارزشمند تجدید نظر گردد. مطالعات آت اکولوژی وتعیین نیازهای اکولوژیک و نیز تعیین رویشگاههای گیاهان مرتعی و بررسی عوامل موثر بر آنها حائز اهمیت می‌باشد و از نتایج آن میتوان در احیاء و توسعه مراتعی که تحت تاثیر چرای مفرط، گونه‌های خوشخوراک آنها از بین رفته و یا در معرض خطر قرار گرفته‌اند بهره‌ گرفت. از گونه‌های مهمی که در اکوسیستم‌های مرتعی استان گلستان رویش دارند می‌توان به گونه Bothriochloa ischaemum اشاره نمود که در مناطق تنگراه، گرگان، و سطح وسیعی از استان گلستان از بندرگز (غرب استان) تا پارک ملی گلستان (شرق استان) رویش یافته است. لذا با توجه به ویژگی‌های مهم گونه‌های مذکور از قبیل خوشخوراکی و کیفیت علوفه بسیار خوب همچنین وجود اطلاعات اندک، مطالعه آت‌اکولوژی این گونه در استان گلستان صورت گرفت تا با استفاده از اطلاعات و نتایج بدست آمده برنامه‌های مدیریت مراتع را غنی تر نمود.

گیاه Bothriochloa ischaemum از غرب اروپا تا مرکز آسیا، در آذربایجان، شمال خوی، میانه، گرگان، گنبد، بجنورد بستام و غیره رویش یافته است (5). گونه مذکور خوشخوراک بوده و با چندین مرتبه رشد مجدد در سال نسبت به چرای مفرط مقاوم می‌باشد. این گیاه در مقابل آبیاری تحمل بسیار خوبی دارد و بذر زیادی تولید می‌کند. بنابراین می‌توان به کمک این گیاه در خشک ترین مناطق استان گلستان چراگاه مصنوعی دائمی بوجود آورد. این گونه در حاشیه نهرها نقاطی که دارای زمستان سرد می‌باشد به وفور دیده می‌شود. Bothriochloa ischaemum یک گراس با پراکنش گسترده جهانی است که در نواحی گرم چین رویش دارد (6).

پراکنش گونه Bothriochloa ischaemum را در منطقه پارک ملی گلستان در ارتفاع 1660-450 متر از سطح دریا در حد فاصل تفرجگاه گلستان و تنگراه می باشد (1). این گونه به عنوان گراس دائمی در زمره گیاهان C4 به عنوان منبع مهم علوفه با پتانسیل تولید بالا برای مراتع معرفی شده است (8).

جهت تهیه بذر باید قبل از رسیدن کامل درصد برداشت آن برآمد زیرا در غیر اینصورت برداشت محصول با ریزش شدید بذر همراه خواهد بود (5).

در بررسی فعالیتهای فتوسنتزی گونه Bothriochloa ischaemum در دوره­های مختلف رشد تحت استرسهای آبی، نتایج نشان داد تحت رژیم رطوبتی بالا (دارای ظرفیت مزرعه 80٪) و متوسط (دارای ظرفیت مزرعه 60٪) مقدار فعالیت فتوسنتزی این گونه در کشت مخلوط و در ابتدای رویش به طور معنی داری بیشتر از تک کشتی می باشد (7). تاثیر کودهای ازته و فسفره نیز بر پارامترهای گیاهی این گونه بررسی گردید و مشخص شد کود می تواند بر ارتفاع گیاه و تعداد جوانه ها تاثیر معنی داری داشته باشد ولی بر تولید قابل استفاده گیاه تاثیر نداشت (2). در مقایسه خصوصیات گیاهی و خاکی دو گونه Bothriochloa ischaemum و Bothriochloa  caucasica  نتایج نشان داد تولید گونه Bothriochloa  caucasica  دوبرابر گونه Bothriochloa ischaemum می باشد. همچنین خاکی که گونه Bothriochloa ischaemum در آن رشد کرده دارای وزن مخصوص کمتر، بیومس ریشه و مواد آلی بیشترمی باشد (11). با توجه به ویژگی های مهم گونه Bothriochloa ischaemum از نظر حفاظت آب و خاک، علوفه دام و حیات وحش و همچنین وجود اطلاعات اکولوژیکی اندک در مورد این گونه‌، تحقیق و بررسی در زمینه شناخت بیشتر آشیان اکولوژیک این گونه و حفظ و توسعه رویشگاه آن ضروری بنظر می رسد.

 

مواد و روش­ها:

ابتدا با استفاده از منابع موجود، نقشه‌های توپوگرافی، و بازدیدهای صحرایی اقدام به تهیه نقشه رویشگاههای گونه Bothriochloa ischaemum گردید. سپس دو رویشگاه (گرگان و تنگراه) به عنوان سایت‌های مطالعاتی انتخاب شدند. خصوصیات رویشگاهی گیاه از قبیل دامنه ارتفاع از سطح دریا، شیب، بارندگی، دما، و خاک بررسی گردید. جهت دسترسی به اطلاعات هواشناسی، از نزدیکترین، هم جهت ترین، و هم ارتفاع­ترین ایستگاه هواشناسی موجود در منطقه و نیز نقشه‌های همباران و نقشه‌های همدمای منطقه استفاده گردید. برای تعیین پارامترهای گیاهی از قبیل تاج پوشش، فراوانی و تراکم از سه ترانکست 500 متری به فاصله یک کیلومتر از هم استفاده شد و پلاتهای 1*1 متر مربعی در طول ترانسکت به فواصل معین از هم پیاده شدند. برای مطالعه مشخصات خاک، نمونه‌هایی از منطقه ریشه دوانی برداشت و سپس این نمونه‌ها به آزمایشگاه خاکشناسی ارسال و ویژگیهایی از قبیل بافت، pH وEC تعیین گردیدند. به علت اهمیت ریشه در قدرت زنده‌مانی و تحمل شرایط محیطی، حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش و سایر عوامل حائز اهمیت می‌باشد در این بخش مواردی از قبیل عمق تقریبی ریشه، شدت انشعاب، شدت نفوذ، تراکم ریشه و حجم ریشه گونه‌های مورد مطالعه قرار گرفتند.

برای ثبت مراحل فنولوژیک گیاه تعداد ده پایه از آن علامت گذاری و هر ده روز یکبار مورد بازدید قرار گرفت و کلیه مراحل فنولوژیکی اعم از رشد رویشی، ظهور ساقه گلدار، گلدهی، بذردهی، ریزش بذر، خواب تابستانه، رشد مجدد پائیزه، خواب زمستانه مشخص گردید و در یک جدول یادداشت گردید. در کلیه بازدیدهایی که به منظور مطالعه مراحل فنولوژیک گیاه انجام شد، بررسی آفات و بیماریهای مرتبط به آن نیز صورت گرفت. تعیین نوع زادآوری این گونه، قوه نامیه و وزن هزار دانه بذر، تعیین زمان و عمق مناسب کاشت و ارزش رجحانی این گونه از پارامترهای دیگری بود که مورد بررسی قرار گرفت.

 

نتایج

نتایج نشان می‌دهد رویشگاه‌های گونه Bothriochloa ischaemum در استان گلستان در دامنه ارتفاعی 240 تا 2000 متر از سطح دریا واقع گردیده است. آمار دما و بارندگی نزدیکترین ایستگاه هواشناسی به منطقه گرگان نشان داد که میزان بارندگی سالانه منطقه مورد مطالعه بیش از 533 میلیمتر، دمای متوسط سالانه 18 درجه سانتیگراد و حداقل و حداکثر مطلق سالانه بترتیب 5- و 44 درجه سانتیگراد می‌باشد. در حالیکه این گونه در سایت تنگراه با بارندگی 866 میلیمتر رویش دارد. این گونه در سایت تنگراه بر روی صخره‌های با شیب 80-50 درصد جنوبی در ارتفاع  1660-450 متر و درسایت گرگان بر روی شیب 35-25درصد شمالی در ارتفاع 239 متر از سطح دریا گسترش دارد (جدول1). شکل 1 تصویر این گونه را در یکی از رویشگاهها و شکل 2 نقشه رویشگاه Bothriochloa ischaemum را در استان گلستان نشان می‌دهد.

بر اساس نتایج حاصل از آزمایش فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی خاک در سایت‌های مختلف B.ischaemum مشخص گردید که رویشگاه این گیاه اکثرا در بافت‌های متوسط می‌باشد و به طور کلی مشاهده شد که از این بین بافتSilt loam  وLoam  شرایط مساعدتری را برای رویش گونه مربوطه فراهم می‌کنند. در خاکهای مورد آزمایش حداقل و حداکثر هدایت الکتریکی به ترتیب 6/0 و 8/0 دسی زیمنس بدست آمد که نشاندهنده حضور گیاه در خاک‌های غیر شور و یا خاک‌های با شوری بسیار کم است. میزان اسیدیته خاک‌ها از 4/7 تا 7/7 متغیر است که در کلاس غیر قلیایی قرار می‌گیرد.

 

 

شکل 1- گونه B.ischaemum در استان گلستان

 

 

شکل2- رویشگاههای گونه B.ischaemum در استان گلستان

 

در سایتهای مطالعاتی، بارزترین گونه‌های همراه با گونه Bothriochloa ischaemum به شرح زیر می‌باشد:

Achillea sp., Anagallis sp. Artemisia sp., Astragalus sp., Asparagus sp., Borago sp., Coronilla varia, Capparis spinosa, Eryngium sp., Euphorbia sp., Hypericum perforatum, Lathyrus sp., Medicago minima, Medicago sp., Onobrychis sativa, Poa sp., Poa bulbosa, Ranunculus arvensis, Rubus sp., Trifolium sp.

پوشش تاجی این گونه در رویشگاههایش5/88-78 درصد، تراکم 1800-1600 پایه در هکتار، و فراوانی آن 75-73 درصد برآورد شد (جدول 1). از نتایج حاصله مشخص است که در مورد گونه B.ischaemum منطقه گرگان به دلیل مناسب بودن شرایط رویشی دارای فراوانی، تراکم، تاج پوشش بالاتری نسبت به تنگراه می‌باشد.

 

 

جدول 1- نحوه حضور گونه Bothriochloa ischaemum در هر یک از مناطق مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه	تاج پوشش(درصد)	پوشش نسبی (درصد)	تراکم(در هکتار)	فراوانی(درصد)
تنگراه	78	5/97	1600	73
گرگان	5/88	3/98	1800	75

 

 

نتایج حاصل از بررسی سیستم ریشه دوانی این گیاه نشان داد که در سایت‌های مختلف اختلاف زیادی بین عمق ریشه دوانی وجود ندارد. ریشه آن تا عمق 50 سانتی متری در زمین نفوذ می‌کند. همچنین بررسیها نشان داد نسبت وزن اندام‌های هوایی به اندام‌های زیرزمینی در گونه B. ischaemum در سایت گرگان 7/17 و در سایت تنگراه 27/16 می‌باشد.

 

 

شکل3- سیستم ریشه­ای به شدت درهم تنیده گونه Bothriochloa ischaemum

نتایج حاصل از مطالعه فنولوژی گیاه نشان داد فعالیت حیاتی این گیاه در سایت تنگره از اواسط اسفند آغاز و تا اواسط شهریور ماه به طول می‌انجامد. به طور کلی این گونه در هفته دوم اسفند آغاز به رشد می‌کند، در هفته اول تیرماه به گل رفته و دوره گلدهی تا اوایل مرداد ادامه دارد.  بذرهای گیاه به تدریج از نیمه مرداد ماه بر روی گیاه ظاهر شده و در نیمه شهریور ماه اکثر بذور ریزش می‌کنند. قابل ذکر است در سایت گرگان به دلیل پایین بودن ارتفاع منطقه نسبت به سایت تنگراه مراحل فنولوژی حدود 20 روز زودتر اتفاق می‌افتد. جدول 2 و 3 مراحل فنولوژی گونه مورد مطالعه را در رویشگاههای مختلف نشان می‌دهد.

بررسی‌ها نشان داد که گونه B. ischaemum می‌تواند به دو طریق تجدید حیات نماید:

1-تجدید حیات جنسی: بذرهای ریخته شده در فاصله بین بوته‌ها بخوبی جوانه زده و سبز می‌شوند و به خوبی رشد نموده و به حیات خود ادامه می دهند.

2-تجدید حیات غیر جنسی (رویشی): با گرم شدن تدریجی هوا در این گیاه در بهمن ماه جست‌های رویشی فعال شده و رشد کرده و مراحل فنولوژی خود را بخوبی طی می‌نماید. طبق بررسی‌های انجام شده، گونه مورد مطالعه از تجدید حیات بسیار خوبی برخوردار می‌باشد.

بررسی‌های انجام شده بر روی بذور جمع آوری شده نشان داد این گونه دارای 88 درصد قوه نامیه بذر بدون غلاف در شرایط محیط بوده و دارای 84 درصد قوه نامیه در شرایط آزمایشگاه (درجه حرارت دستگاه 25) می‌باشد. همچنین وزن هزار دانه آن 32/0 گرم تعیین شد.

نتایج حاصل از تجزیه شیمیائی گیاه B. ischaemum نیز نشان داد که میزان پروتئین خام در مرحله رشد رویشی برابر با 2/10بوده است که با افزایش سن گیاه از میزان آن کاسته می‌شود و بالعکس در صد ماده خشک با افزایش سن گیاه افزایش پیدا می‌نماید (جدول4).

همچنین بررسی ارزش رجحانی که به روش کورنومتری نسبت به بقیه گونه‌ها انجام گردید، نشان داد که این گونه به شدت مورد چرای دام واقع گردید و گوسفندان 80 درصد از زمان چرا را صرف تعلیف B.ischaemum نموده و آنرا به شدت مورد چرا قرار می‌دادند.

 

 

جدول 2- مراحل فنولوژیک گونه Bothriochloa ischaemum در سایت گرگان در سال 84-1383

خواب گیاه

ریزش بذر

رسیدن بذر

تشکیل بذر

گلدهی

ظهورغنچه

رشدرویشی

ماههای سال

بهمن

اسفند

فروردین

اردیبهشت

خرداد

تیر

مرداد

شهریور

مهر

آبان

آذر

دی

بارندگی

54

7/71

4/7

8/4

3/1

8/1

4/5

5/4

1/5

6/14

1/5

8/17

معدل ماهانه

3/6

3/12

7/13

8/19

25/25

65/27

6/29

2/26

65/23

15/15

45/12

5/6

معدل حداکثر

3/10

5/17

5/19

8/24

3/31

8/31

7/34

6/30

2/28

1/20

8/17

9/10

معدل حداقل

4/2

1/7

9/7

8/14

2/19

5/23

5/24

8/21

1/19

2/10

1/7

1/2

حداکثر مطلق

4/14

2/27

6/37

2/35

8/37

37

38

35

6/36

8/25

2/27

18

حداقل مطلق

4/1-

8/1-

2/0-

6/10

2/14

2/19

22

18

2/14

4/4

2

6/1-

 

جدول 3- مراحل فنولوژیک گونه Bothriochloa ischaemum در سایت تنگراه در سال 84-1383

خواب گیاه

ریزش بذر

رسیدن بذر

تشکیل بذر

گلدهی

ظهورغنچه

رشدرویشی

ماههای سال

اسفند

فروردین

اردیبهشت

خرداد

تیر

مرداد

شهریور

مهر

آبان

آذر

دی

بهمن

بارندگی

111

79

95

5/55

11

5/177

5/32

2/28

3/89

33/94

33/96

9/78

معدل ماهانه

5/9

65/11

05/17

9/20

75/22

6/23

8/20

45/20

26/16

35/10

06/9

71/7

معدل حداکثر

7/15

6/19

8/26

8/31

6/32

4/33

2/29

8/28

5/24

1/18

43/16

53/14

معدل حداقل

5/3

7/3

3/7

10

9/12

8/13

4/12

1/12

03/8

6/2

7/1

9/0

حداکثر مطلق

6/21

35

5/35

5/38

5/37

6/39

5/34

35

8/30

24

21

8/22

حداقل مطلق

5/1-

2-

5

5/7

5/10

5/10

5/10

5/10

8/4

24

3-

6/3

 

جدول4- نتایج حاصل از تجزیه شیمیایی گونه Bothriochloa ischaemum

مراحل فنولوژی	ماده خشک %	پروتئین خام %	چربی %	الیاف خام %	خاکستر%	انرژی خام cal/gr
رشد رویشی	25	2/10	15/2	36/31	8/6	27/3388
گلدهی	54/40	29/13	85/2	16/34	13/10	17/3499
رسیدن بذر	3/92	26/6	18/1	73/18	33/2	83/3408

 

بحث و نتیجه گیری

بر اساس بررسی‌های بعمل آمده در این تحقیق، گونه‌ B. ischaemum با اقلیم‌ نیمه خشک معتدل در استان گلستان سازگاری یافته‌است. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق            B. ischaemum در محدوده وسیعی از دامنه ارتفاعی و دیگر عوامل محیطی گسترش دارد بطوریکه این گونه در استان گلستان در دامنه ارتفاعی 240 تا 2000 متر از سطح دریا در شیبهای 80-25 درصد (حتی در صخره‌ها) دیده می‌شود که این موضوع در شرایط آبی، دما و میکروکلیما تاثیر می‌گذارد (3). از طرفی در مطالعه ای به گسترش وسیع این گونه در بخش بزرگی از چین مرکزی در محدوده ارتفاعی 800 تا 1300 متر از سطح دریا با شیب 25-2 درصد و بارندگی بالاتر از 450 میلیمتر اشاره شده است. در این مطالعه بیان شد این گونه تنها در تپه‌های لسی و کوههای کم ارتفاع و با شیب کم دیده می‌شوند (10).

این گیاه در استان گلستان اکثرا در بافت‌های Silt loam وLoam  شرایط مساعدتری را خواهد داشت در حالیکه در ایالت تگزاس این گونه در بافت sandy clay loam بهتر رویش دارد (11). بر اساس مطالعات فنولوژی، مراحل حیاتی گونه B. ischaemum دیرتر از سایر گراسها اتفاق می‌افتد (اواخر بهمن تا اواخر شهریور) بدین ترتیب که از اواخر مرداد به طور متناوب گلدهی، بذردهی و ریزش بذر داشته و تا اواخر آبان ادامه می‌یابد. این ویژگی موجب می‌شود در زمانیکه اغلب گونه‌ها خزان کرده‌اند گونه B. ischaemum هنوز سبز است و می‌تواند منبع بسیار خوب علوفه برای دام محسوب شود. گونه مورد مطالعه دارای تاج پوشش بسیار خوبی بوده و به علت داشتن سیستم ریشه‌ای منشعب می‌تواند موجبات حفاظت خاک را فراهم سازد. این گیاه دارای سیستم ریشه سطحی و به شدت در هم تنیده بوده و تشکیل غلاف می‌دهد. این ویژگی موجب نگهداری ذرات خاک (خاکدانه‌ها) به یکدیگر بویژه بر روی دامنه‌های شیبدار شده و از جاری شدن رواناب جلوگیری می‌کند. لذا می‌توان از این گیاه برای کنترل فرسایش و حفاظت خاک و همچنین در برنامه‌های مدیریت منابع آب و خاک، تثبیت بیولوژیکی خاک بویژه بر روی دامنه‌های شیبدار استفاده کرد. در این بررسی مطالعات میدانی در حوزه آبخیز سد کوثر (نومل) در استان گلستان نیز بعمل آمد و مشاهده شد گونه بوتریکلوآ دیواره جانبی شرقی سد مذکور را پوشانده بطوریکه توانسته با استفاده از سیستم ریشه به شدت منشعب خود باعث حفظ و پایداری خاک شود و از ورود رسوبات به مخزن سد مذکور جلوگیری نمایند. در مطالعه دیگری نیز بر حجیم بودن ریشه و بیومس بالای ریشه این گیاه نسبت به دو گونه دیگر از جنس Bothriochloa  تاکید شده است(11). بر اساس بررسی‌های بعمل آمده در این تحقیق، جمع‌آوری بذر B. ischaemum زمانی باید انجام شود که 50 درصد نوک خوشه زرد شده و با کشیدن براحتی جدا گردد. این گیاه از طریق بذر تجدید حیات می‌کند. همچنین مشاهده گردید بذور ریخته شده این گیاه بر روی زمین و بذور ریخته شده در فواصل بین بوته‌ها به خوبی جوانه زده و همزمان با گرم شدن تدریجی هوا بخوبی رشد کرده و مراحل فنولوژی خود را طی نماید. در این تحقیق، کشت مستقیم بذرهای گونه‌ B. ischaemum در عرصه صورت گرفت. بذرهای آن به خوبی سبز شدند و علیرغم آنکه بذرها فوق‌العاده ریز می‌باشد توانست به خوبی در عرصه جوانه زده و رشد نماید. مطالعه ارزش رجحانی گونه B. ischaemum نشان داد که این‌گونه به شدت مورد علاقه دام واقع می‌شود. دام (گوسفند) با پوزه‌های خود خس و خاشاک را کنار می‌زند وگیاه را تا ارتفاع 30 سانتی‌متری از زمین مورد چرا قرار می‌دهد. این گونه با داشتن پروتئین خام زیاد از خوشخوراکی خوبی برخوردار بوده و 80 درصد زمان چرا را به خود اختصاص داد. این تحقیق نشان می‌دهد که B. ischaemum گونه ای با ارزش می‌باشند. مطالعه ای نشان داد گراسلندهایB. ischaemum مهمترین منبع تغذیه دامها در نواحی کوهستانی چین مرکزی می‌باشد و بنابراین مدیریت این گراسلندها بسیار مهم است (4) چراکه تحقیقات دانشمندان در چند دهه اخیر بر افزایش تولید گراسلندها و پیشرفت صنعت دامپروری متمرکز شده است (9).

گونه  B. ischaemum با داشتن ویژگی‌هایی از قبیل خوشخوراکی خوب، حجم خوب پروتئین، فنولوژی طولانی، سیستم ریشه‌ای به شدت منشعب (نگهداری خاکدانه‌ها در کنار یکدیگر)، قوه نامیه و تاج پوشش و تجدید حیات بسیار خوب، مقاومت در مقابل آتش‌سوزی، ارزش رجحانی بسیار خوب و … می‌تواند در برنامه‌های مدیریت مراتع مورد استفاده قرار گیرد.

 

 

 

مراجع

References

1-Achani, H., C.C.Townsend & A. rawi, 1998. flora of Iraq. vol 9, 323p.

2-Can, E. N. Celiktas, R. Hatipoglu, S. Yilmaz, S. Avci1, 2006. The Effects Of Nitrogen And Phosphorus Fertilization On The Plant Characteristics Of Turkish Yellow Bluestem (Bothriochloa Ischaemum L.). International Journal Of Agriculture & Biology. 8 (2):154-156

3-Gerald, P., 2004. The high mountain vegetation of Turkey – A state of the art report, including a first annotated conspectus of the major syntaxa. Turkish Journal Botany. 28 (1–2): 39–63

4-Golluscio, R.A., V.A. Deregibus, J.M. Paruelo, 1998. Sustainability and range management in the Patagonian steppes. Ecologia Austral 8 (2): 265–284.

5-Karimi, H., 1369. Range Management, Fifth Edition, Tehran University Press. Pp 150-154

6-Liu, T.W. & J.Y. Yue, 2004. Flora Shanxiensis, Tomus V. China Science and Technology Press, Beijing, 1–461. (In Chinese).

7-Wei-Zhou, X., D. Xi-Ping,. X. Bing-Cheng., G. Zhi-Juan., D. Wen-Li., 2014. Photosynthetic activity and efficiency of Bothriochloa ischaemum and Lespedeza davurica in mixtures across growth periods under water stress, Acta Physiologiae Plantarum , 36 (4):1033-1044

8-Xu,, B.C., J., Huang, L., Shan, F.M., Li., 2011. Biomass production and relative competitiveness of a C3 legume and a C4 grass co-dominant in the semiarid Loess Plateau of China. Plant Soil, 347: 25-39

9-Zhang, J.T., J.H., Liang, 2001. The analysis of economic loss of ecological destruction in Shanxi, North China. China Softscience 16 (5): 89–94. (In Chinese with English abstract).

10-Zhang, J.T., G. L., Zhang, 2006. Ecological situation and management of Bothriochloa ischaemum grasslands in China. Grassland Science. 52:85–93

11-Zobeck, T.M., V.G. Allen, J.C. Jenny, D. Philipp, 2011. Variation of soil and plant characteristics among old world bluestem species. Agricultural Sciences. 2(3): 347-356

---