بررسی اثرات تنش خشکی انتهای فصل بر اساس شاخص‌های ارزیابی در 9 لاین و رقم اصلاح شده برنج

بوم شناسی گیاهان زراعی

مقاله 3، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 11، شهریور 1387، صفحه 17-29   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

محمدباقر خورشیدی بنام^{* 1}؛ مهرداد عبدی²؛ شهرام ایرانی‏ پور³؛ رحیم اکبری³

¹استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان‏شرقی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه

³فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه و کارشناسان ارشد سازمان جهاد کشاورزی شهرستان میانه

چکیده

   این پژوهش در سال 1384 با هدف تعیین تأثیر تنش خشکی آخر فصل با استفاده از شاخص‌های ارزیابی تنش در نه رقم و لاین امید بخش برنج در چهار تکرار به‏صورت کرت‌های خرد شده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی انجام شد. برای تعیین میزان تحمل یا حساسیت ارقام به تنش خشکی، مقادیر 5 شاخص شامل میانگین حسابی، میانگین هندسی، شاخص تحمل، شاخص حساسیت به تنش، و شاخص تحمل به تنش محاسبه شدند. نتایج نشان ‌داد که بین ارقام از لحاظ عملکرد تنوع زیادی وجود دارد. ارقام صالح، 830، محلی دوم و هیبرید در هر دو شرایط عملکردی بیشتر از عملکرد میانگین گروه خود تولید کردند. هم‏چنین عملکرد حسن سرایی بیشتر از میانگین گروه تحت تنش ولی عملکرد 841 کمتر از میانگین گروه تنش بود. رقم 840 که در شرایط بدون تنش عملکردی بیشتر از میانگین نشان داده بود تحت شرایط تنش کاهش عملکرد نشان داد. ارقام هاشمی و محلی اول و 841 در هر دو شرایط کمترین عملکرد را تولید کردند. بالاترین میزان شاخص STI متعلق به ارقام صالح و لاین 830 و محلی دوم بود (به‏ترتیب 5/1، 26/1، و 02/1)، رقم صالح بر اساس شاخص  GMPنیز تحمل بالاتری داشت (8444 کیلوگرم در هکتار). از نظر شاخص­های SSI و TOL رقم هاشمی نسبت به تنش متحمل تر از رقم صالح بود، در حالی‌که رقم صالح بر اساس شاخص MP از تحمل نسبی بیشتری برخوردار بود. با مقایسه ضرایب همبستگیYp  و Ys با شاخص‌های اندازه‏گیری شده، سه شاخص MP، GMP و STI از ضرایب همبستگی بالاتری نسبت به سایرین برخوردار بودند، لذا بهترین شاخص ها برای غربال ژنوتیپ‏های مقاوم و حساس به‏شمار آمدند. بر اساس روش‌های به کار گرفته شده در این بررسی برای غربال کردن ژنوتیپ‏های مقاوم و حساس، رقم صالح از نظر شاخص بهره‏وری متحمل‏ترین رقم نسبت به تنش بوده و بعد از آن لاین 830  قرار داشت.
 

کلیدواژه‌ها

برنج؛ رقم؛ تنش خشکی؛ عملکرد

مراجع

- اهدایی، ب. 1372. انتخاب برای مقاومت به خشکی در گندم. مقالات کلیدی اولین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران، 62-43.

2-  درستی. ح.، ی. صادقیان مطهر، و م. ر. قنادها. 1383. بررسی تنوع ژنتیکی بر اساس صفات زراعی در ارقام و لاین‏های پیشرفته برنج. نشریه نهال و بذر. انتشارات مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، جلد 20 شماره 2.

3-  صدر موسوی، م. ه. 1375. بررسی و مقایسه عملکرد ارقام برنج نیمه زودرس در استان آذربایجان‏شرقی
(71- 69). گزارش نهایی، انتشارات مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان‏شرقی، 25 صفحه.

4-  قربان‏پور. م.، د. مظاهری، ف. علی‏نیا، م. ر. نقوی و م. نحوی. 1383. اثر مدیریت‏های مختلف آبیاری برروی برخی صفات فیزیولوژیک و مرفولوژیک برنج (Oryza sativa L.). پژوهش و سازندگی، 65: 24 تا32.

5-  نادری، ا.، ا. مجیدی، ه. ا. هاشمی، د. ع. رضائی، و ق. نورمحمدی. 1378. تحلیل کارایی شاخص‏های ارزیابی کننده تحمل گیاهان زراعی به تنش  های محیطی و معرفی یک شاخص جدید. نشریه نهال و بذر، انتشارات مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، جلد 15 شماره 4.

6-  نورمند موید، ف.، م. ع. رستمی و م. ر. قنادها. 1380. ارزیابی شاخص­های مقاومت به خشکی در گندم نان. مجله علوم کشاورزی ایران، 32: 806-795.

7-  هنرنژاد، ر.، ح. درستی.، م. ص. محمدصالحی و ع. ر. ترنگ. 1376. تعیین پایداری و سازگاری ارقام برنج در شرایط محیطی مختلف. نشریه نهال و بذر، انتشارات مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، جلد 13 شماره 4.

1. Bidinger. F. R., V. Mahalakshmi and G. D. P. Rao. 1987. Assessment of drought resistance in pearl millet, Pennisetum americanum (L.). II. Estimation of genotypes response to stress. Australian Journal of Agricultural Research 38:49-59.
2. Blum, A. 1996. Crop responses to drought and the interpretation of adaptation. Plant Growth Regulators 20:135–148.

10.Blum, A. 2002. Drought tolerance- Is it a complex trait? International Crops Research Institute for Semi Arid Tropics. Patancheru, India. ISBN 92-9066-448-7: 17-22

11.Bouman, B. A. M. and T. P. Toung. 2001. Field water management to save water and increase it’s productivity in irrigated lowland rice. Agriculture Water Management 49: 11-30.

12.Fernandez, G. C. J. 1992. Effective selection criteria for assessing plant stress tolerance. In: C. G. KUO. (ed.), Adaptation of food crops to temperature and water stress, AVRDC, Shanhua, Taiwan. Pp: 257-270.

13.Fischer, R. A. and R. Maurer. 1978. Drought resistance in spring wheat cultivars. 1. Grain yield responses. Australian Journal Agricultural Research 29:897-912.

14.Henderson, S. A., V. Kamboonruang  and M. Cooper. 1995. Evaluation of a glasshouse screening method to select for drought resistance in rain-fed lowland rice. In: Proceedings of the 1995 International Rice Research Institute, IRRI, Los Banos, Philippines.

15.Lafitte, H. R., and B. Courtoisb. 2002. Interpreting cultivar x environment interactions for yield in upland rice. Crop Science. 42:1409-1420.

16.Pantuwan, G., M. Fukai, S. Cooper, S. Rajatasereekul and J. C. O’Toole. 2002. Yield responses of rice (Oryza sativa L.) genotypes to different types of drought under rain-fed lowlands. I. Grain yield and yield components. Field Crops Research 73: 153-168.

17.Pirdashti, H., Z. Tahmasebi Sarvestani, G. Nematzadeh, and A. Ismail. 2005. Study of water stress effects in different growth stages on yield and yield components of different rice (Oryza sativa L.) cultivars. In: Proceedings of the 4th International Crop Science Congress, 26 Sept. 1 Oct 2004, Brisbane, Australia, Handbook and Abstract. P 133.

18.Rosielle, A. A. and J. Hamblin. 1981. Theoretical aspect of selection for yield in stress and non-stress environment. Crop Science 21: 23-32.

19.Shiratsuchi, H., Y. Ohdaira and J. Takanashi. 2006. Relationship between dry weight and spikelet number of each tiller at heading in rice plants. The Society for Experimental Biology 25: 132-141.

20.Yuan, L., P. You, Z. I. Chen and Y. Ding. 1993. Development and prospects of hybrid rice breeding. Biotechnology in Agriculture. Proceedings of the first Asia-Pacific conference on Agricultural Biotechnology, Beijing, China, 20-24 August 1992. 15:136-144.