اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات418
تعداد شماره‌ها9,985
تعداد مقالات83,469
تعداد مشاهده مقاله76,601,375
تعداد دریافت فایل اصل مقاله53,712,509
امامی میبدی, علی, محمدی, تیمور, بهروز, عارف. (1394). اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری در پالایشگاه‌های گاز طبیعی ایران. نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 9(30), 61-82.
علی امامی میبدی; تیمور محمدی; عارف بهروز. "اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری در پالایشگاه‌های گاز طبیعی ایران". نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 9, 30, 1394, 61-82.
امامی میبدی, علی, محمدی, تیمور, بهروز, عارف. (1394). 'اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری در پالایشگاه‌های گاز طبیعی ایران', نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 9(30), pp. 61-82.
امامی میبدی, علی, محمدی, تیمور, بهروز, عارف. اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری در پالایشگاه‌های گاز طبیعی ایران. نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 1394; 9(30): 61-82.

اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری در پالایشگاه‌های گاز طبیعی ایران

اقتصاد مالی
مقاله 4، دوره 9، شماره 30، خرداد 1394، صفحه 61-82    اصل مقاله (893.95 K)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
نویسندگان
علی امامی میبدی1؛ تیمور محمدی2؛ عارف بهروز* 3
1دانشیار و عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تهران. ایران
2استادیار و عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تهران. ایران
3کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی تهران. ایران
چکیده
این مقاله اقدم به اندازه­گیری کارایی فنی، تخصیصی، اقتصادی و بهره­وری پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور با روش نا پارامتری تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) و شاخص مالم کوئیست طی سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ کرده است. برای این منظور از روش نهاده محور با سه نهاده و دو ستانده استفاده شده است. نتایج نشان داد که متوسط کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳، به ترتیب 95، 98.1 و 93 درصد است. از میان پالایشگاه­های گاز طبیعی؛ در محاسبه بهره­وری ۲ پالایشگاه به طور متوسط رشد مثبت و ۴ پالایشگاه دیگر رشد منفی بهره­وری را در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ تجربه کرده­اند. طی این سال­ها بهره­وری کل عوامل تولید پالایشگاه­ها به طور متوسط 8.2 درصد رشد منفی داشته است که دلیل اصلی آن رشدمنفی ۸ درصدی در کارایی تکنولوژی می­باشد.
 
کلیدواژه‌ها
کارایی اقتصادی؛ کارایی تخصیصی؛ پالایشگاه‌های گاز طبیعی؛ بهره‌وری. طبقه بندی JEL : Z19 D24؛ C61
اصل مقاله

 

اندازه­گیری کارایی و بهره­وری در پالایشگاه­های گاز طبیعی ایران*

 

 

علی امامی میبدی

تاریخ دریافت: 12/10/1393            تاریخ پذیرش: 11/12/1393

[1]

تیمور محمدی[2]

عارف بهروز[3]

 

چکیده

این مقاله اقدم به اندازه­گیری کارایی فنی، تخصیصی، اقتصادی و بهره­وری پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور با روش نا پارامتری تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) و شاخص مالم کوئیست طی سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ کرده است. برای این منظور از روش نهاده محور با سه نهاده و دو ستانده استفاده شده است. نتایج نشان داد که متوسط کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳، به ترتیب 95، 98.1 و 93 درصد است. از میان پالایشگاه­های گاز طبیعی؛ در محاسبه بهره­وری ۲ پالایشگاه به طور متوسط رشد مثبت و ۴ پالایشگاه دیگر رشد منفی بهره­وری را در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ تجربه کرده­اند. طی این سال­ها بهره­وری کل عوامل تولید پالایشگاه­ها به طور متوسط 8.2 درصد رشد منفی داشته است که دلیل اصلی آن رشدمنفی ۸ درصدی در کارایی تکنولوژی می­باشد.

 

واژه‌های کلیدی: کارایی اقتصادی، کارایی تخصیصی، پالایشگاه­های گاز طبیعی، بهره­وری.

طبقه بندی JEL : Z19 D24، C61

 

 

 

1- مقدمه

تولید همواره مستلزم داشتن عوامل تولید است. افزایش تولید از دو طریق، افزایش در عوامل تولید و استفاده بهتر از آن ها با اتخاذ مدیریت مناسب بر منابع و بکار گیری روش­های جدید­تر در ترکیب آن­ها قابل حصول است. یکی از راه­های بهینه­سازی ترکیب عوامل تولید، توجه به مقوله کارایی[i] و بهره‌وری[ii]است. کارایی و بهره­وری، معیارهایی هستند که به کمک آن­ها می­توان به طور مستمر شرایط موجود را بهبود ببخشید. قدم ابتدایی در چرخه­ی بهبود کارایی و بهره­وری، اندازه­گیری است. اندازه‌گیری کارایی و بهره­وری به‌عنوان یک سیستم بسترساز، شرایطی را فراهم می‌آورد تا تصمیم گیران دریابند در چه وضعیتی قرار دارند و برای بهبود شرایط فعلی اقدام به برنامه‌ریزی کنند. بخش گاز، از بعد ملی و از جهات مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است و از دیدگاه اقتصادی گاز می­تواند نقش مهمی را در تولید ناخالص داخلی، تجارت خارجی، تشکیل سرمایه ملی، اشتغال، بودجه و حتی گسترش زمینه صادرات غیر نفتی ایجاد نماید، از سوی دیگر ایران دارای صنایع پتروشیمی قابل‌توجهی است که هر روزه بر تعداد آن ها افزوده‌شده و گاز را به‌عنوان خوراک اصلی مورد استفاده قرار می­دهند. توسعه پیوسته و هرچه سریع‌تر این صنعت موجبات افزایش ارزش‌افزوده و کاهش بهای تمام‌شده تولیدات بسیاری از صنایع دیگر را فراهم آورده و از سوی دیگر با جابجایی نوع سوخت مصرفی از نفت به گاز در صنایعی که هم اینک از نفت به‌عنوان انرژی در تولیدات خود استفاده می‌کنند شرایط برای صرفه‌جویی های عظیم ارزی در اقتصاد ملی و کلان کشور فراهم خواهد آمد (شرکت ملی گاز ایران،۱۳۹۲). تقاضای روزافزون جهانی برای گاز طبیعی باعث گردیده تا این حامل انرژی به‌عنوان انرژی قرن بیست و یکم مورد توجه قرار گیرد (شرکت بازرگانی گاز ایران[iii]، ۱۳۹۲).  از طرفی دیگر در حال حاضر گاز طبیعی در بخش بالادستی صنعت نفت و گاز جهان، به‌عنوان یکی از سوخت‌های پاک و جایگزین نفت خام در قرن بیست و یکم مورد توجه قرار گرفته است (ترازنامه انرژی، ۱۳۸۹). در این میان کشور ایران با میزان 33.6 میلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی، در رتبه نخست کشورهای دارنده­ی ذخایر گاز طبیعی جهان قرار دارد (2013، [iv]BP).

از آنجایی که بخش اعظم گاز طبیعی مصرفی در داخل کشور و همچنین گازهای طبیعی صادراتی به کشورهای هم‌جوار پس از پالایش و فراورش، تأمین و عرضه می‌گردد، نیاز است تا کارایی و بهره‌وری پالایشگاه‌های گاز کشور مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد (افخمی اردکانی، ۱۳۹۲). با توجه به اینکه خوراک اصلی پالایشگاه‌های گازی در کشور گازترش هستند و این گاز از میدان‌ها مستقل گازی یا میدان‌ها نفتی حاصل می‌شود، جهت حفظ و صیانت از این منابع طبیعی، نیاز است تا پالایشگاه‌های کشور از حداکثر امکانات و با کمترین میزان اتلاف و پسماند به تولید گاز طبیعی قابل مصرف بپردازند (افخمی اردکانی، ۱۳۹۲). شرکت ملی گاز ایران با دارا بودن ظرفیت پالایش گاز به میزان  ۴۴۶میلیون مترمکعب در روز و ۲۸۰۰۰ کیلومتر خطوط انتقال فشارقوی و پیش از ۱۵۰ هزار کیلومتر شبکه توزیع، مصارف بخش خانگی/ تجاری (۴۴ درصد)، نیروگاه‌ها (۳۰ درصد) و صنعتی (۲۶ درصد) را تأمین می‌کند. ۶۶۰ شهر و ۵۷۰۰ روستا (حدود ۷۶درصد جمعیت کشور) تحت پوشش گاز رسانی قرارگرفته‌اند و سهم گاز در سبد مصرف انرژی فسیلی کشور به ۶۱ درصد رسیده است.[v]با توجه به برآورد­های انجام‌شده، پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهانی گاز طبیعی بیش از سایر انرژی­‌های اولیه، افزایش یابد، به‌گونه‌ای که با توجه به برآورد آژانس بین‌المللی انرژی[vi]، انتظار می‌رود تقاضای جهانی گاز طبیعی تا سال ۲۰۳۰ به دو برابر آن در سال۲۰۰۲ افزایش یابد. با توجه به برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای گاز طبیعی جهان تا سال ۲۰۳۰ به‌طوری‌که متوسط سالانه ۳/۲درصد رشد را ازسر خواهد گذراند که بخش عمده آن ناشی از افزایش تقاضای گاز طبیعی در بخش نیروگاهی خواهد بود. به‌این‌ترتیب، سهم گاز طبیعی در سبد انرژی مصرفی جهان از ۲۱درصد در سال ۲۰۰۲ به ۲۵درصد در سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت. بر اساس این برآوردها، رشد مصرف گاز طبیعی در آفریقا، آمریکای لاتین و کشورهای در حال ‌توسعه آسیا، بیش از میانگین جهانی آن خواهد بود. (ترازنامه انرژی، ۱۳۹۰). از طرف دیگر بسیاری از کشورهای عمده تولیدکننده گاز طبیعی در جهان در حال حرکت به سمت یک سناریوی جدیدی در تولید گاز طبیعی خود هستند و رویکرد چشم‌اندازی خود را بر اساس رشد تولید بیشتری تمرکز می­دهند (نمودار (۱)).

 

 

نمودار (۱). تغییر در تولید گاز طبیعی سالانه در کشورهای منتخب در سناریو جدید

Source: IEA, 2013

 

از طرفی دیگر پالایشگاه­ها ضمن آن که بالاترین مصرف‌کننده انرژی هستند، تبدیل‌کننده و تولیدکننده انرژی نیز به شمار می­آیند. از طرفی اجرای برنامه بهبود و ارتقای کار آیی و بهره­وری انرژی در صنایع می­تواند در کوتاه‌مدت و با مخارج بسیار کم، صرفه‌جویی های عمده­ای را به دنبال داشته باشد و برای مشخص کردن ظرفیت­های موجود برای صرفه‌جویی انرژی باید اقدام به اندازه­گیری کار آیی و بهره­وری کرد[vii].

بنابراین با توجه به اهمیت صنعت گاز طبیعی و به‌خصوص بخش پالایش آن به‌عنوان یکی از عوامل بسترساز توسعه­ی اقتصادی، هدف از این مطالعه اندازه­گیری کارایی فنی، تخصیصی، اقتصادی و بهره­وری کل پالایشگاه­های گاز طبیعی در ایران طی سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ می­باشد.

سؤالات اساسی که در این مقاله به آن­ها پاسخ داده می­شود، عبارت است از:

1)    میانگین کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی هر یک از پالایشگاه­های گاز طبیعی ایران طی سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ چقدر است؟

2)    وضعیت تغییرات بهره­وری و اجزای آن در هر یک از پالایشگاه­های گاز طبیعی ایران طی سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ چگونه است؟

در این راستا، بخش دوم این مطالعه به پیشینه­ی تحقیق اختصاص یافته است. در بخش بعد به مبانی نظری و مدل­ مورد استفاده در این مطالعه اشاره شده است. بخش پنجم و ششم به اندازه­گیری کارایی فنی، تخصیصی، اقتصادی، مدیریتی، مقیاس و بهره­وری در پالایشگاه­های ایران اختصاص دارد. در بخش هفتم نتیجه­گیری و پیشنهاد ارائه شده است.

 

۲- پیشینه­ی تحقیق

در مطالعه های خارجی پراویرات مادجا[viii](2002)، با استفاده از روش تحلیل داده‌ها به محاسبه کارایی فنی و کارایی اقتصادی پالایشگاه­های نفت اندونزی طی سال های 1999-1998 پرداخته‌اند. کارایی پالایشگاه‌های نفت اندونزی در قیاس با سایر کشور های منطقه‌ی آسیا- پاسیفیک محاسبه و رتبه­بندی شده است. نتایج نشان داده­ها است برای افزایش درآمد و سود که عامل اصلی در محاسبه ها کارایی تخصیصی محسوب می‌شود، لازم است در جهت افزایش تولید محصولات سبک تر حرکت کرد و این موضوع مطابق با بالا بودن شاخص تبدیل هر پالایشگاه می­باشد.

استاچ[ix] و دیگران (2008)، با استفاده از روش تحلیل فراگیر داده­ها و شاخص مالم کوئیست به محاسبه‌ی کارایی و تغییرات بهره‌وری در ۱۲ شرکت برق از ۱۲ کشور عضو[x]SAPP طی دوره زمانی 2005 پرداخته‌اند. نتایج نشان داده است، اگرچه شرکت‌ها طی دوره زمانی مورد نظر در این مطالعه پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای را در استفاده از سرمایه و نیروی انسانی تجربه نکرده­اند، اما در زمینه‌ی بهره­گیری از تکنولوژی­های برتر و رفتار تجاری موفق بوده­اند. همچنین با توجه به نتایج به‌دست آمده در این مطالعه، همبستگی روشنی بین اصلاحات انجام‌شده در این دوره‌ای زمانی و کارایی مشاهده نشده است.

رامولو اس دی لیما[xi] و رابرتو اسکافر[xii](2011) در مقاله کارایی انرژی پالایشگاه نفت خام در برزیل: یک مطالعه موردی پالایشگاه برزیلی، به ارزیابی کارایی انرژی در پالایشگاه نفت خام برزیلی در مقایسه با پالایشگاه نفت خام ایالات‌متحده بین سال­های 1930 و 2008 پرداخته است. نتایج نشان می­دهد که افزایش پیچیدگی پالایشگاه­ مصرف انرژی تولیدات ارزش‌افزوده بالا را کاهش می­دهد؛ مانند سوخت جت و دیزل و بنزین.

سیوشی و گوتو (2012)[xiii] در مطالعه خود با استفاده از تحلیل پوششی داده‌ها به ارزیابی کارایی زیست‌محیطی در صنایع نفت و گاز پرداخته است. در این مطالعه خروجی‌های مدل به خروجی‌های مطلوب (خوب) و خروجی‌های نامطلوب (بد) طبقه‌بندی شده است. علاوه بر این مالکیت بخش خصوصی و دولتی بودن صنعت نفت و گاز در هر کشور در تحلیل مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که شرکت‌های ملی نفت که تحت مالکیت دولتی قرار دارند، با عدم کارایی زیست‌محیطی بیشتری نسبت به شرکت‌های بین‌المللی نفتی که تحت مالکیت بخش خصوصی هستند، همراه هستند.

در مطالعه های داخلی اکرم غیبی هاشم‌آبادی (۱۳۸۴)، به بررسی کارایی و بهره­وری برخی از پالایشگاه­های نفت ایران با استفاده از روش تحلیل پوششی داده­ها پرداخته است.وی در مدل خود نهاده­ها را تعداد پرسنل، برق مصرفی، سوخت مصرفی و ظرفیت پالایشگاه­ها و از سوی دیگر ستانده­ها را نسبت مجموع فرآورده­های سبک به کل فرآورده­ها و ضایعات در نظر گرفته است. نتایج به‌دست آمده نشانگر این است که میزان متوسط کارایی مقیاس در پالایشگاه‌ها در طی سال­های ۱۳۸۲-۱۳۷۶ با فرض بازدهی ثابت به مقیاس، به ترتیب برابر با ۶۳، ۷۱، ۶۶، ۶۶، ۶۹، ۶۹، ۶۷ درصد می‌باشد.

زهرا ایزدی (۱۳۸۸)، کارایی و بهره­وری ۹ پالایشگاه کشور را برای سال­های ۱۳۸۶-۱۳۸۰ را با استفاده از رویکرد ستاده محور و نرم‌افزار Windeap و با توجه به فرض بازدهی متغیر نسبت به مقیاس (VRS) اندازه­گیری کرده است. ایشان برخلاف مطالعه­ی غیبی به‌جای برق مصرفی و ظرفیت پالایشگاه‌ها به‌عنوان نهاده‌ها از خوراک و ضریب پیچیدگی پالایشگاه استفاده کرده است. نتایج حاصل نشانگر این است که پالایشگاه تهران در سال های ۸۰ و ۸۱ و پالایشگاه بندرعباس در اکثر سال­ها کمترین میزان کارایی را داشته­اند. همچنین از نظر بهره­وری، تغییرات بهره­وری کل از سال ۸۰ تا ۸۶ روند ملایم افزایشی داشته است.

میبدی و همکاران (۱۳۸۸) در مطالعه‌ای دیگر، به بررسی و اندازه‌گیری کارایی فنی و بهره‌وری در نیروگاه‌های بخاری، گازی و سیکل ترکیبی پرداخته‌اند. نتایج از حاصل از این مطالعه برای ۲۶ نیروگاه حرارتی فعال در ایران در طی دوره زمانی ۱۳۸۶-۱۳۸۱ با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها، نشان می‌دهد که متوسط کارایی فنی نیروگاه‌ها تحت فرض بازده ثابت و متغیر در سال ۱۳۸۶ به ترتیب برابر ۴/۷۶ و ۸/۹۲ درصد بوده است و ناکارایی مقیاس بیشترین تأثیر را روی کارایی فنی دارد.

رحمانی (۱۳۸۸)، با استفاده از روش تحلیل فراگیر داده‌ها و شاخص مالم کوئیست با اندازه­گیری فنی و بهره وری در ۲۶ نیروگاه حرارتی ایران سال های ۱۳۸۶-۱۳۸۱ پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که متوسط کارایی فنی نیروگاه‌ها تحت فرض بازده ثابت[xiv] و متغیر نسبت به مقیاس[xv]در سال ۱۳۸۶، معادل ۴/۷۶ بوده است. همچنین رشد بهره­وری تمام نیروگاه‌های مورد نظر در خلال سال های ۱۳۸۶-۱۳۸۱ به طور متوسط معادل ۵/۱ درصد بوده است.

 

3- مبانی نظری

در این بخش، مبانی نظری در خصوص روش­ها و شاخص­های اندازه­گیری کارایی و نیز شاخص مالم کوئیست، مورد بررسی قرار می­گیرد

کارایی یک مفهوم مشترک میان علم اقتصاد و مدیریت می­باشد که پایه و اساس بسیاری از تصمیم­های سیاستی می­باشد. کارایی تبیین‌کننده میزان موفقیت یک واحد اقتصادی در استفاده بهینه از نهاده، برای تولید ستانده در قیاس با سایر واحدهای اقتصادی می­باشد (گرشاسبی، ۱۳۹۱).

سنجش کار آیی در سطح صنعت باهدف اساسی سنجش کار آیی نسبی بنگاه‌های یک صنعت و ارائه‌ی تصویری از ساختار صنعت صورت می‌گیرد و تئوری‌های بهترین[xvi] بنگاه در عمل یا تابع مرزی[xvii] روش‌هایی برای سنجش عملکرد بنگاه در این سطح است. اندازه‌گیری کار آیی در سطح خرد از معیارهای سنجش در سطح صنعت که مبتنی بر مجموعه‌ای از امکانات تولید مشخص برای هر بنگاه (تکنولوژی ثابت) می‌باشد، استفاده می‌نماید و بهترین عملکرد تکنولوژی (بهترین بنگاه در عمل) منبع مهم سنجش کار آیی در این سطح می‌باشد (احمدی،۱۳۹۰).

کارایی بیانگر این است که یک سازمان به چه خوبی از منابع خود در جهت تولید، نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان استفاده کرده است، بنابراین کارایی، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی است، به‌عبارت‌دیگر کارایی، میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول می­باشد (مهرگان، ۱۳۸۳). از نظر تئوری­های اقتصاد، کارایی نتیجه بهینه­سازی تولید و تخصیص منابع می­باشد. به‌عبارت‌دیگر، در یک واحد تولیدی، مدیران و نیروی کار با توجه به اهداف مورد نظر بنگاه و توان تکنولوژیکی موجود درصدد تعیین میزان تولید خود به گونه­ای هستند که ضمن استفاده از بهینه مورد استفاده قرار دهند. کارایی مفهومی نسبی بوده و برای سنجش آن و درک میزان فاصله کارایی از مقادیر مورد انتظار حداکثر امکانات و منابع، تخصیص مطلوب هزینه­ها، عوامل تولید (سرمایه و نیروی کار) را به‌صورت و ایده­آل باید به مقایسه عملکرد واحدهای اقتصادی با کارایی در شرایط بالقوه تولید پرداخت (سوری و همکاران، ۱۳۸۶).

انواع کارایی

فارل[xviii](1957) تعاریف انواع کارایی را با استفاده از یک نمونه ساده که در آن بنگاهی برای تولید یک واحد محصول  ارائه و تحت بازدهی ثابت نسبت به مقیاس از دو نهاده  و  استفاده می‌کند. منحنی هم‌مقدار در مورد یک واحد اقتصادی که تابع فاصله‌ای آن روی مرز منحنی امکانات تولید قرار دارد، به‌وسیله  در نمودار (۱) نشان داده می‌شود.

      

(الف)

 

 (ب)

نمودار (۱). منحنی­های هم‌مقدار در مورد یک واحد اقتصادی در محاسبه کارایی­ها

اگر یک بنگاه فرضی برای تولید یک واحد محصول مقادیر نهاده‌ای را در سطحی استفاده کند که توسط موقعیت P  تعریف شود،‌‌توان با بهره‌گیری از ویژگی‌های توابع فاصله‌ای، انواع کارایی از نگاه فارل را بر اساس ‌نمودار (۱) ارائه کرد:

کارایی فنی[xix]. به‌ توانایی بنگاه در تولید حداکثر محصول از مجموعه معین نهاده اطلاق می­­شود. چنان چه تولید بنگاه فرضی P  ، با استفاده از نهاده‌های ( )، تنها معادل سطح تولیدی باشد که توسط منحنی هم‌مقداری در نقطه نشان داده شده است. پس این بنگاه می‌تواند با کاهش میزان استفاده از نهاده به‌همان مقدار تولید دست‌ یابد. از لحاظ نموداری، بنگاه P  می‌تواند با کاهش مقدار نهاده‌ به‌میزان ( ) برای نهاده اول و ( ) برای نهاده دوم (بخش «ب» نمودار ۱) سطح تولید خود را حفظ کند. این امر به این معنا است که بنگاه می‌تواند با کاهش  درصد از مقادیر  و  به نقطه‌ای دست یابد که در آن حداقل نهاده‌ها را برای تولید مورد استفاده قرار داده است. با این توضیح، نسبت  نشان‌دهنده کارایی فنی بنگاه P  است که کمتر از واحد است (رابطه ۱). بدیهی است که جنان چه بنگاه از ابتدای در نقطه  قرار داشت این نسبت برابر با «واحد» می‌شد که این به معنای آن بود که بنگاه از لحاظ فنی کاراست.

(۱)

  

 

کارایی قیمتی[xx] (تخصیصی). به توانایی بنگاه در انتخاب مجموعه بهینه نهاده‌ها در مرز فنی با کمترین هزینه اشاره دارد. در آن صورت کارایی قیمتی و فنی در خصوص بنگاه فرضی P  به‌صورت رابطه (۲) قابل ارائه است.

(۲)

  

 

که در آن: W بردار قیمت نهاده‌ها، X  بردار نهاده‌ها مشاهده‌شده در نقطه ،  بردار نهاده‌ای است که از نظر فنی کارا بوده (نقطه Q) و  نشان‌دهنده بردار نهاده با حداقل هزینه (نقطه ) است. چنانچه روی یک منحنی هم‌مقداری، تولید به‌جای نقطه Q(کارای فنی و ناکارای قیمتی) در  (کارای فنی و قیمتی) صورت پذیرد، رابطه فوق نشان‌دهنده کاهش هزینه‌های تولید خواهد بود. هزینه بنگاه زمانی که در نقطه  تولید می‌کند از مجموع هزینه خرید نهاده اول ( ) و نهاده دوم ( ) به‌دست می‌آید که روی خط هزینه همسان  قرار دارد. هزینه همین بنگاه چنانچه در نقطه  تولید کند از مجموع هزینه خرید نهاده اول ( ) و نهاده دوم ( ) به‌دست می‌آید که روی خط هزینه همسان  قرار دارد. ازاین‌رو، بنگاه می‌تواند همان تولید را با کاهش هزینه ( - ) برای نهاده اول و ( - ) برای نهاده دوم انجام دهد[xxi]. این امر به معنای آن است که بنگاه می‌تواند با کاهش هزینه به نسبت  از  و ، به سطوح اولیه از تولید دست یابد. لذا، کارایی قیمتی برابر است با نسبت .

کارایی کلی[xxii] (اقتصادی). به توانایی بنگاه در تولید حداکثر ستانده با انتخاب مجموعه بهینه نهاده‌ها (بیشترین ستانده با کمترین هزینه در مرز فنی) گفته می­شود (رابطه ۳). با مشخص بودن قیمت نهاده می‌توان این نوع کارایی را محاسبه کرد. اگر  بردار قیمت نهاده‌ها باشد و  بردار نهاده‌ها مشاهده‌شده در نقطه  باشد. همچنین  نشان‌دهنده بردار نهاده‌ای است که از نظر فنی کارا بوده (نقطه Q) و  نشان‌دهنده بردار نهاده با حداقل هزینه (نقطه ) است. بنابراین، کارایی کلی بنگاه با نسبت هزینه‌های نهاده‌ مربوط به بردارهای نهاده در  و  مربوط به نقاط  و  برابر است.

(3)

  

 

فاصله  می‌باشد. این امر را می‌توان با ترسیم دو خط هزینه همسان از نقاط Q و  نشان داد. همچنین کارایی اقتصادی از حاصل‌ضرب کارایی فنی و تخصیصی نیز به‌دست می‌آید (رابطه 4).

 

 (4)

  

 

کارایی فنی، قیمتی و کلی بین صفر تا یک در نوسان خواهند بود. این امر نشان می‌دهد که کارایی کلی همواره کمتر یا مساوی کارایی فنی است (گرشاسبی، ۱۳۹۱).

 

روش­های اندازه­گیری کارایی

روش‌های مختلفی برای تعیین و محاسبه کارایی وجود دارد که این روش‌ها به طور کلی بر دو دسته‌اند:

۱.روش‌های پارامتری

۲.روش‌های غیر پارامتری

در روش های پارامتری، تابع مرزی به‌صورت فرم تابعی خاص مثل کاب-داگلاس، ترانسلوگ و … در نظر گرفته‌شده و توسط روش‌های اقتصادسنجی تخمین زده می‌شود. از آن جایی که تابع مرزی هیچ‌گاه در عمل قابل‌دسترس نیست، طبق نظر فارل (1957) به‌وسیله‌ی اطلاعات نمونه تخمین زده می‌شود. در روش های پارامتری ابتدا مباحث مربوط به روش پارامتری معین[xxiii] یا قطعی مطرح و سپس با بسط این روش، روش پارامتری تصادفی[xxiv]معرفی شده است. روش پارامتری بر مبنای روش های ریاضی و بر اساس فاصله تولید بنگاه از مرز کارای تولید توانست «مرز کارایی فارل» را به‌عنوان مرز غیر پارامتری کارایی معرفی نماید (فارل، 1957). 

پیدایش روش ناپارامتری (تحلیل پوششی داده­ها ) به مطالعه فارل (1957) بازمی‌گردد. وی کارایی بخش کشاورزی آمریکا را به طور عملی محاسبه کرد؛ اما به دلیل بروز مشکلاتی در اندازه­گیری کارایی و محدودیت­های روش وی، این روش کاربرد عملی چندانی نیافت و تا سال­ها مسکوت ماند.

بعد از فارل محققان دیگری نیز از مدل برنامه­ریزی خطی برای اندازه­گیری کارایی استفاده کردند، اما به این مقاله ها توجه زیادی نشد تا اینکه در دهه هفتاد در دو قاره از جهان (آمریکا و اروپا) به طور همزمان اندازه­گیری عملی کارایی بر حسب تعریف فارل به روش تحلیل مرزی تصادفی  و از طریق برنامه­ریزی خطی  امکان­پذیر شد. در روش برنامه‌ریزی خطی که اولین بار توسط چارنز، کوپر، رودز [xxv] (1978) معرفی شد با جامعیت بخشیدن به روش فارل به گونه‌ای که خصوصیات فرآیند تولید با چند نهاده و چند ستانده را در برگیرد، توسعه یافت. روش تحلیل پوششی داده­ها به ارائه مدل زیر به‌منظور اندازه­گیری کارایی نسبی می­پردازد.

(5)

 

 

 

 

به‌عبارت‌دیگر در روش تحلیل پوششی داده‌ها نسبت موزون خروجی­ها و ورودی­ها را ماکزیمم می­کنیم به این شرط که همین ضرایب در سایر بنگاه­ها کارایی آن­ها را از واحد بیشتر ننماید. ازآنجاکه مدل فوق یک مدل غیرخطی است، به‌منظور سهولت در حل مدل فوق با فرض  آن را به یک مدل خطی تبدیل می‌نماییم که در نهایت با اعمال یکسری عملیات ریاضی و با توجه به دوآل مدل فوق داریم: 

 

(6)

 

 

 

 

که در آن  یک بردار  شامل اعداد ثابت است، که وزن­های مجموعه مرجع برای  را نشان
می­دهد. مقادیر اسکالر به‌دست آمده کارائی بنگاه‌ها خواهد بود. که شرط را تأمین می­نماید. مدل فوق در روش به نام طراحان آن به مدل معروف گشته است.

 

بازده به مقیاس در تحلیل پوششی داده­ها

همان طور که می­دانیم مفهوم بازده به مقیاس زمانی مطرح می­گردد که، می­خواهیم بدانیم اگر ورودی‌ها را به یک نسبت مشخصی تغییر دهیم، خروجی­ها چه تغییری می­کنند.این بحث را با فروضی می­توان در مدل  گنجاند که دارای دو نتیجه مهم است: اول اینکه کارایی فنی به دو جزء کارایی مدیریتی و کارایی مقیاس تفکیک می­گردد و دوم اینکه بنگاه­های بزرگ از بنگاه­های کوچک تمیز داده می­شود. همچنین با توجه به اهمیت­های متفاوت نهاده­ها در ایجاد ستانده، برای بنگاهی که با استفاده از چندین نهاده به تولید چندین ستانده می­پردازند، محاسبه این شاخص با مشکلاتی مواجه شد. تحت این شرایط باید برای هر یک از نهاده­ها و ستانده­ها ضرایب اهمیت مناسبی انتخاب کرد که در انتخاب این ضرایب اختلاف‌نظرهایی در میان محققان وجود داشت. برخی از آن ها از شاخص قیمت، هزینه و ... به‌عنوان ضرایب استفاده کرده­اند. در سال 1978، چارنز، کوپر و رودز با ارائه مدل خود بر مبنای حداقل­سازی نهاده و با فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس این مشکل را مرتفع کردند.

 

بازده نسبت مقیاس ثابت

فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس تنها در صورتی قابل‌اعمال است که بنگاه‌ها در مقیاس بهینه (قسمت مسطح منحنی هزینه متوسط بلندمدت) عمل نمایند (امامی میبدی، ۱۳۷۹). مدل  با فرض بازده ثابت نسبت به مقیاس، کارائی را به گونه‌ای ارائه می­نمود که فاقد اطلاعات مربوط به ارزیابی تأثیرات تغییر و اصلاح ساختاری، اطلاعاتی در مورد کارائی مقیاس مورد نیاز است و همچنین برای تشویق مدیران نمونه، داشتن اطلاعاتی در مورد کارایی ناشی از مدیریت ضرورت می­یابد. لذاست که کارایی فنی با فرض بازدهی متغیر نسبت به مقیاس اهمیت پیدا می­کند (سوری و همکاران).

 بازده نسبت به مقیاس متغیر

به دنبال مشکلات ناشی از بازدهی ثابت، بنکر، چارنز و کوپر[xxvi] در سال 1984 فرض بازدهی متغیر نسبت به مقیاس  را به مدل اولیه افزودند که به مدل  معروف شد. در این مدل، علاوه بر اندازه­گیری کارایی؛ نوع بازده نسبت به مقیاس نیز به تفکیک مشخص ­گردید.

فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس، فقط زمانی منطقی به نظر می‌رسد که همه‌ی بنگاه‌ها در مقیاس بهینه عمل کنند. مسائلی از قبیل عدم وجود رقابت کامل، محدودیت‌های مالی و غیره ممکن است باعث شود که بنگاه در مقیاس بهینه عمل نکند. به همین دلیل بود که بانکر، چارنز و کوپر مدل DEA با فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس را به حالت بازدهی متغیر نسبت به مقیاس بسط دادند. استفاده از تصریح بازدهی فزاینده نسبت به مقیاس[xxvii] این مزیت را دارد که ارقام مربوط به کارایی فنی شامل آثار کارایی مقیاس نخواهد بود.

به تبعیت از مقاله کوئلی (1998)، مسئله‌ی برنامه‌ریزی خطی بازدهی ثابت نسبت به مقیاس(CRS)  می‌تواند با اضافه نمودن محدودیت تحدب یعنی ، به یک مسئله‌ی بازدهی متغیر نسبت به مقیاس (VRS) تبدیل شود.

                                                                                                                     (7) 

در این سیستم  بردار ستانده‌های بنگاه ام و Y ماتریس ستانده‌های همه‌ی بنگاه‌ها،  بردار نهاده‌های بنگاه ام و X ماتریس نهاده‌های همه بنگاه‌ها می‌باشند. وزن بنگاه‌های مرجع و کارایی فنی بنگاه  است. در رابطه فوق اولین قید دلالت بر این دارد که آیا مقادیر واقعی محصول تولیدشده توسط بنگاه با استفاده از عوامل تولید مورد استفاده می‌تواند بیش از این باشد؟ به عبارتی میزان ستانده بنگاه باید کمتر یا مساوی با مجموع وزنی ستانده‌های بنگاه‌های مرجع برای آن باشد. قید دوم بیان می‌کند که عوامل تولیدی که توسط بنگاه به‌کار می روند، حداقل بایستی برابر با مجموع وزنی عوامل تولید به‌کاررفته توسط بنگاه‌های مرجع باشد، زیرا نهاده‌های بهینه بنگاه در بهترین حالت باید مساوی با مجموع وزنی بنگاه‌های مرجع باشد.

 این رهیافت شامل پاره خط های متقاطع به شکل محدب است که نقاط داده‌ها را به هم وصل می‌کند و کامل زیر خط مرزی CRS قرار می‌گیرد. ازاین‌رو مقادیر کارایی فنی به‌دست آمده بزرگ‌تر یا مساوی با مقادیر حالت CRS می‌شود. نمودار (۲) تصویر واضحی از این امر را ارائه می‌دهد. به‌عنوان مثال بنگاهی را که در نقطه M فعالیت می‌کند در نظر می‌گیریم. کارایی فنی این بنگاه با تصریح CRS برابر با  می‌باشد، درحالی‌که با تصریح VRS این مقدار برابر با  می‌باشد. فقط در نقطه D این دو مقدار باهم برابر می‌باشند.

 

 

 

 

 

Y

VRS

M

J

H

D

I

X

O

CRS

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار ۲ : تفکیک کارایی فنی در دو رویکرد CRS و VRS

مأخذ : کوئلی و همکاران،1998

 

تصریح بازدهی متغیر نسبت به مقیاس (VRS) متداول‌ترین تصریح استفاده‌شده بعد از دهه 1990 بوده است. قید تحدب  ضرورتاً تضمین می‌کند که بنگاه ناکارا فقط در مقابل بنگاه­هایی که در همان اندازه فعالیت می‌کنند، محک زده شود؛ یعنی نقطه تصویر شده (مربوط به بنگاه مورد نظر) بر روی مرز DEA، ترکیبی محدب از بنگاه‌های مشاهده‌شده خواهد بود. قید تحدب در حالت بازدهی ثابت نسبت به مقیاس وجود ندارد؛ بنابراین در یک مدل تحلیل پوششی داده‌ها با فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس، بنگاه مورد نظر ممکن است با بنگاه‌هایی محک زده شود که به طور قابل‌توجهی بزرگ‌تر (کوچک‌تر) از آن هستند. در این حالت وزن های  در مجموع، مقداری بزرگ‌تر (کوچک‌تر) از یک خواهد بود.

 

مجموعه مرجع

در یک بخش تولیدی، اگر تولیدکنندگانی قادر باشند با مقدار حداقلی از عوامل تولید، مقدار معینی از محصولات مختلف را تولید نمایند و یا اینکه با مقدار معینی از عوامل تولید، حداکثر ممکن از محصولات مختلف را تولید نمایند، سایر تولیدکنندگان این بخش اقتصادی در صورتی کارا خواهند بود که بتوانند مشابه این تولیدکنندگان عمل نمایند. کلیه بنگاه‌های کارا بر روی منحنی‏هم‎مقداری تولید یا منحنی ‏تابع‏ تولید ‏مرزی‏ قرار ‏دارند (امامی میبدی، ۱۳۹۰). در روش DEA برای هر یک از بنگاه‌های غیرکارا، یک بنگاه کارا یا ترکیبی از دو یا چند بنگاه کارا به‌عنوان مرجع و الگو معرفی می‎گردند. از آنجایی که این بنگاه‏مرکب (ترکیب دو یا چند بنگاه کارا)به ضرورت در صنعت وجود نخواهد داشت، به‌عنوان یک بنگاه مجازی کارا شناخته می‎شود. به‌عبارت‌دیگر بنگاه مرجع برای یک بنگاه غیرکارا، می‎تواند یک بنگاه واقعی، یا در حالت کلی یک بنگاه‎مجازی باشد. نتیجه کلام اینکه، یکی از مزایای روش DEA، یافتن بهترین بنگاه مجازی کارا برای هر بنگاه واقعی (چه کارا و چه غیرکارا) می‎باشد. چنانچه بنگاهی کارا باشد، مجموعه مرجع آن (بنگاه مجازی کارا) خود این بنگاه خواهد بود. شایان یادآوری است که سهم هر یک از بنگاه‌های کارا در تشکیل بنگاه مجازی کارا (الگوی مرجع) برای یک بنگاه غیرکارا بستگی به وزن l (l1, l2,…ln) دارد که توسط روش DEA برای هر یک از بنگاه‌های کارا محاسبه و ارائه می‎شود.

 

۴- بهره­وری و روش­های اندازه­گیری آن

شاخص بهره­وری، عبارت است از نسبت بین حجم یا ارزش بین حجم ستانده­ها به حجم یا ارزش یک، چند یا تمامی عوامل تولیدی که برای تولید آن ستانده مورد استفاده قرارگرفته‌اند (خاکی، ۱۳۷۶). زمانی که در جریان تولید محصول تنها یک نهاده و یک ستانده وجود دارد، محاسبه بهره­وری موضوع ساده­ای است، اما در بیشتر موارد چنین نیست. در اینجا نیاز به روشی است که تمامی نهاده­ها (ستانده­ها) را به نوعی باهم ترکیب و از ترکیب آن­ها یک شاخص نهاده­ها (ستانده­ها) جهت محاسبه­ی بهره­وری کل ارائه کند (کوئلی[xxviii]، 1996)­

بهره­وری جزئی عبارت است از نسبت ستانده به یکی از نهاده­ها که همان تعریف سنتی بهره­وری است (امامی میبدی و همکاران، ۱۳۸۸).

برای محاسبه بهره­وری کل عوامل تولید، شاخص­ها و روش­های مختلفی وجود دارد که برخی از آن­ها عبارت‌اند از شاخص ابتدایی، شاخص سولو، مدل کندریک-کرایمر، مدل ­هاینس، شاخص تورنکوییست، روش ویتو و شاخص مالم کوئیست (جزایری، ۱۳۸۵).

محاسبه بهره‎وری، از شاخص مالم‎کوئیست (Malmquist) و مقادیر کارایی حاصل از روش DEA استفاده‎گردیده است. شاخص مالم‎کوئیست همچنین تفکیک بهره‎وری کل به دو جزء عمده آن، یعنی تحولات تکنولوژیکی و تغییرات در کارایی را میسر ساخته است.

در این روش شاخص مالم‏کوئیست بر اساس مقادیر‎ کارایی‎ که از طریق مدل DEA به‌دست می‏آید قابل‏محاسبه است.

 فرض نمایید که طی دوره زمانی t = 1, 2,…,T با استفاده از تکنولوژی تولید Ft عوامل‎تولید (xtÎRN) به‌صورت محصولات (qtÎRM) قابل تبدیل باشند:

} Xt می‎تواند qt را تولید نماید: (xt, qt) { =Ft

یعنی تکنولوژی شامل مجموعه بردارهای ممکن عوامل تولید - محصول‏می‏باشد.

بنابراین­بر اساس توابع مسافت عامل تولید، شاخص­مالم‏کوئیست (بهره‏وری)‏ به‌صورت زیر تعریف شد (Caves,Christencen,Diewert-1982):

 (8)

                                         Dti (qt+1 , xt+1)             Dti (qt+1 , xt+1)   1/2

Mit+1 (qt+1, Xt+1, qt, Xt)  =                                        

                                            Dti (qt ,xt)                       Dt+1i (qt, xt)

 

ابتدا فرض بر این بود که Dti (qt, xt) و Dt+1i (qt+1, xt+1) (توابع مسافت) مساوی واحد است یعنی بر اساس تعاریف فارل عدم‏کارایی فنی وجود ندارد. به عبارت روشن‌تر اگر 1=Dti (qt, xt) باشد، آنگاه بردار عامل‎تولید xt برداری است که حداقل عامل‎تولید‏ مورد نیاز برای تولید سطح محصول qt با استفاده از تکنولوژی تولید در دوره t را نشان می‎دهد. ولی اگرDti (qt, xt) >1 باشد، آنگاه بردار xt از مجموعه حداقل عامل تولید‏ مورد نیاز برای تولید محصول qt در دوره t بزرگ‌تر است. در حالت اخیر نقطه مشاهده‌شده (Xt, qt) یک مجموعه‏کارا نیست. چنانچه فرض واقعی وجود بنگاه‌های غیرکارا در صنعت را منظور نماییم، ((Fare,Grosskopf,Lindgren&Roos,1992

شایان‌ذکر است که این توابع مسافت، معکوس مقادیر کارایی بر پایه نظریه فارل می‏باشند:

(10)

 Mit+1 (qt+1, Xt+1, qt, Xt) =   

 

Dti (qt+1 , xt+1)               Dti (qt+1 , xt+1)                     Dti (qt, xt)  1/2

                                                               

Dti (qt ,xt)                     Dt+  1i (qt+1 , xt+1)                  Dt+1i (qt, xt)

 

به‌طوری که Et+1i تغییرات در کارایی و Tt+1i تغییرات تکنولوژیکی را (با انتقال در تابع تولید مرزی بین دورهt+1   و t) اندازه‏گیری می‏نمایند. یعنی:

Mit+1 (qt+1, Xt+1, qt, Xt)=  تغییرات کارایی‎ ´ تغییرات تکنولوژیکی

 

این رابطه علت اساسی وجود اختلاف بهره‎وری بین ‎بنگاه‌ها را آشکار می‎سازد. به عبارت دقیق‌تر معلوم می‌گردد که به‌عنوان مثال افزایش بهره‎وری به لحاظ حسن‎تدبیر مدیریت و تلاش کارکنان، استفاده از صرفه‎جوئی‎های مقیاس، تکنولوژی برتر و یا ترکیبی از آنها بوده است.

کارایی تکنولوژیکی به این معنی است که تکنیک‎برتر و تحولات‎تکنولوژیکی، مقدار سرمایه‎، انرژی و یا ‎نیروی‎‎ کار لازم را برای تولید همان واحد ‎محصول تقلیل‎داده و در نتیجه باعث افزایش‎ بهره‎وری‎ گردیده است. به‌عبارت‌دیگر مفهوم بهره‏وری در پی تعالی دانش بشر همواره از نظر شکل و محتوا در حال تکامل و توسعه بوده است. تعریف جدید بهره‏وری سبب شده است که هدف­های بهبود بهره‏وری نیز تغییریافته و ارتقاﺀ پیدا کنند، (امامی میبدی، ۱۳۹۰).

۵- معرفی روش و متغیرهای تحقیق

این پژوهش از نوع تجربی است که با توجه به اطلاعات و آمارهای جمع‌آوری شده از ترازنامه هیدروکربوری سال ۱۳۸۸ وزارت نفت و ترازنامه انرژی سال ۱۳۸۹ وزارت نیرو و جمع‌آوری اطلاعات قیمتی نهاده­ها؛ از واحدهای تعرفه­گذاری، پالایش، مدیریت و برنامه‌ریزی مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران، اقدام به اندازه­گیری کارایی فنی، تخصیصی، اقتصادی و بهره­وری در ۶ پالایشگاه گاز طبیعی فعال شامل پالایشگاه‌های گاز بید بلند، پارس جنوبی فاز ۱، پارس جنوبی فاز ۲ و ۳، پارس جنوبی فاز ۴ و ۵، مسجدسلیمان و فجر؛ طی سال­های ۸۹-۱۳۸۳ می­پردازد[xxix]. هر یک از پالایشگاه­های گاز طبیعی به‌عنوان یک واحد تصمیم‌گیرنده (DMU) قلمداد شده­اند. در این مطالعه از دو ستانده و سه نهاده استفاده شده است که عبارت‌اند از:

نهاده­ها

1)    گاز ورودی پالایشگاه­ها

2)    مصرف داخلی پالایشگاه­ها

3)    سوخت مشعل

ب) ستانده­ها

1)    گاز خشک ارسالی به خط ۵۶ اینچ

2)    ضایعه های اسیدی سوزانده شده

 

جدول (۱)، خلاصه­ی از آمار و اطلاعات نهاده­ها و ستانده­ مورد استفاده در این مطالعه می­باشد که به روش میدانی برای دوره­ی زمانی ۸۹- ۱۳۸۳ مورد بررسی قرار گرفته است.

 

جدول (۱)مشخصات نهاده­ها و ستانده­ مورد بررسی بین سال­های ۸۹-۱۳۸۳(*میلیون مترمکعب)

 

ردیف

متغیرها

میانگین

میانه

ماکزیمم

مینیمم

انحراف معیار

جمع

مشاهده

نهاده­ها

1

گاز­ ورودی پالایشگاه

13856.55

13415.5

35943.4

45.9

11772.5

581975

42

2

مصرف داخلی پالایشگاه

296.11

230.74

1002.12

5.3

286.55

12436.74

42

3

سوخت مشعل

160.38

144.55

344.3

0.08

132.765

6736.15

42

ستانده­­ها

4

گاز خشک ارسالی به خط 56 اینچ

188.34

102.1

589.6

0.0849

196.59

7910.53

42

5

ضایعات اسیدی سوزانده

12936.93

11755.25

34680.3

40.6

11252.2

543350.9

42

منبع: محاسبات تحقیق

 

اندازه­گیری کارایی بنگاه­های همگن نسبت به هم از ویژگی­های بارز روش تحلیل پوششی داده­ها می­باشد. در این مطالعه از آنجا پالایشگاه­های گاز طبیعی منتخب دارایی نهاده­ها، ستانده­ها، ساختار و مکانیزم مشابهی می­باشند، همگن فرض می­شوند، بنابراین می­توان عوامل محیطی و جغرافیایی غیرقابل‌کنترل بر فرآیند پالایش گاز طبیعی را به دلیل تأثیر یکسانی که بر پالایشگاه­های گاز طبیعی دارند، نادیده انگاشت و از روش تحلیل پوششی داده­ها جهت اندازه­گیری انواع کارایی­ها در هر یک از استان­ها استفاده کرد.

از طرفی در مطالعه ها و تحقیقات تجربی، کارایی فنی بیش از کارایی تخصیصی مورد ارزیابی قرار می­گیرد زیرا در محاسبه کارایی فنی به اطلاعات قیمتی در مورد عوامل تولید و محصول نیاز است که عموماً غیرقابل‌دسترس است (امامی میبدی، ۱۳۹۰)، ازاین‌رو به طور کلی برای محاسبه کارایی تخصیصی و اقتصادی نیازمند قیمت عوامل تولید یا نهاده­های مورد استفاده در مدل هستیم که در این پژوهش نیز مورد محاسبه قرار می­گیرد. از طرف دیگر با توجه به اینکه قیمت عوامل تولید در این پژوهش اسمی هستند و اتکا به این قیمت اسمی برای محاسبه کارایی تخصیصی و اقتصادی صحیح به نظر نمی­رسد لذا با استخراج شاخص [xxx]CPI از بانک مرکزی و تقسیم کردن میزان قیمت عوامل تولید(نهاده­ها) بر این شاخص مذکور، اقدام به محاسبه قیمت حقیقی نهاده­ها شده است[xxxi]. بنابراین این مطالعه با دیدگاه نهاده­محور و به‌کارگیری نرم‌افزار WinDeap به اندازه­گیری کارایی­های فنی، تخصیصی، اقتصادی و بهره­وری پالایشگاه­های گاز طبیعی منتخب کشور می­پردازد.

 

۶- اندازه­گیری کارایی اقتصادی

با توجه به جدول (۲)، متوسط کارایی فنی پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور تحت فرض VRS در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳، ۹۵ درصد است، یعنی اگر به طور متوسط پالایشگاه­های گاز طبیعی بدون تغیر در مقادیر تولید، استفاده از نهاده­های خود را ۵ درصد کاهش دهند، به مرز کارایی تحت فرض VRS می­رسند. متوسط کارایی تخصیصی (قیمتی) و اقتصادی نیز به ترتیب 98.1 و ۹۳ درصد است و این نشان از این دارد که پالایشگاه­های گاز طبیعی منتخب کشور در سطح مناسبی از کارایی­های مذکور قرار دارند، در واقع سطح مناسب متوسط کارایی تخصیصی این مفهوم را بیان می­کند که پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور توانستند به طور مطلوب اقدام به تخصیصی بهینه نهاده­های تولید (گاز ورودی، مصرف داخلی و سوخت مشعل) خود با توجه به قیمت آن­ها، کنند. همان طور که در بخش مبانی نظری بیان شد کارایی اقتصادی از حاصل‌ضرب کارایی فنی و تخصیصی محاسبه‌شده و وجود ناکارایی (فاصله­ی معنادار با واحد) ۸ درصدی در آن، نشان از ضعف (ناکارایی) دو بعدی هم از ناحیه کارایی فنی[xxxii]و هم از ناحیه کارایی تخصیصی است. در این میان پالایشگاه مسجدسلیمان با ناکارایی اقتصادی 11.1 درصد دارای بیشترین ناکارایی نسبت به سایر پالایشگاه­ها است که این ناکارایی ناشی از ناکارایی ۱۰ درصدی فنی و 7.2 درصدی قیمتی است.

در جدول (۲)، قابل مشاهده است که پالایشگاه فجر با کارایی فنی واحد بیشترین کارایی فنی را نسبت به سایر پالایشگاه­ها دارند یعنی پالایشگاه فجر توانسته­ با حداقل هزینه به سطح معینی از ستانده­ها دست یابد. کمترین کارایی فنی با میزان89.8و ۹۰ درصد به ترتیب مربوط به پالایشگاه­های پارس جنوبی ۲ و ۳ و مسجدسلیمان است. از نظر ناکارایی تخصیصی (قیمتی)؛ پالایشگاه‌های مسجدسلیمان، پارس جنوبی ۱ و پارس جنوبی ۴ و ۵ به ترتیب با میزان ناکارایی­های تخصیصی7.2، 1.8، 1.5 درصدی بیشترین ناکارایی در تخصیص نهاده­های خود با توجه به قیمت آن­ها قرار دارند.

 

جدول (۲) میانگین کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور طی سالهای ۸۹- ۱۳۸۳

پالایشگاه گاز طبیعی

کارایی فنی(te[xxxiii])

کارایی تخصیصی([xxxiv]ae)

کارایی اقتصادی(ce[xxxv])

بید بلند

0.993

0.996

0.987

پارس جنوبی 1

0.962

0.982

0.944

پارس جنوبی 2و3

0.898

0.993

0.889

پارس جنوبی 4و5

0.945

0.985

0.930

مسجدسلیمان

0.90

0.928

0.829

فجر

1

0.999

0.999

میانگین

0.950

0.981

0.930

منبع: محاسبات تحقیق

نمودار (۳). متوسط میزان ناکارایی­های فنی، مدیریتی، مقیاس پالایشگاه­های گاز طبیعی را طی سال­های ۸۹-۱۳۸۳ نشان می­دهد. پالایشگاه فجر با ناکارایی فنی تحت فرض CRS و ناکارایی مدیریتی (فنی تحت فرض VRS) صفر نسبت به سایر پالایشگاه­ها در سطح کارایی مطلوب­تری قرار دارد. همان طور که قابل مشاهده است، در پالایشگاه­های پارس جنوبی ۲ و ۳، پارس جنوبی ۴ و ۵ و بید بلند ناکارایی در واحد مقیاس بیشتر از ناحیه ناکارایی فنی بوده است. این به این معنی است که هرچه بیشتر پالایشگاه­ها به تولید در مقیاس اهمیت می­دهند ولی کارایی در بخش فنی نتوانسته است از منابع موجود به‌صورت کارایی مطلوب (واحد) استفاده کند.

 

 

نمودار (۳). متوسط میزان ناکارایی­های فنی، مدیریتی، مقیاس در پالایشگاه­های گاز طبیعی طی سال­های ۸۹-۱۳۸۳

۷- مجموعه مرجع

مجموعه­های مرجع به مجموعه­هایی گفته می­شود که با توجه به مرز تعیین‌شده توسط داده­های نمونه، بهترین عملکرد را داشته­اند به‌عبارت‌دیگر دارای مقادیر کارایی واحد هستند (امامی میبدی، ۱۳۹۰). نمودار (۴) تعداد دفعاتی را که هر پالایشگاه به‌عنوان مرجع پالایشگاه­های ناکارا معرفی شده است را طی دوره­ی زمانی ۸۹-۱۳۸۳ نشان می­دهد که طول دوره هفت ساله مورد بررسی به ترتیب پالایشگاه گاز طبیعی فجر و مسجدسلیمان با تعداد ۲۰ و ۱۷ دارای بیشترین تعداد انتخاب الگو و مرجع برای پالایشگاه­های ناکارا شناخته‌شده‌اند. در میان این پالایشگاه­ها، پارس جنوبی ۲ و ۳ در هیچ یک از سال­های مورد در نظر به‌عنوان پالایشگاه مرجع نبوده است.

 

 

نمودار (۴). تعداد دفعات انتخاب پالایشگاه به‌عنوان مرجع طی سال­های ۸۹-۱۳۸۳

 

۸- اندازه­گیری بهره­وری بر اساس شاخص مالم­کوئیست

چنانچه میزان شاخص مالم کوئیست بر مبنای حداقل سازی عوامل تولید، کمتر از یک باشد، بر بهبود عملکرد دلالت دارد. درحالی‌که اگر بزرگ‌تر از یک باشد به کاهش عملکرد در زمان اشاره می­نماید. از طرف دیگر، اگر بر مبنای حداکثر سازی محصول، مقدار شاخص مالم کوئیست یا هر یک از اجزای آن کمتر از واحد شود، به معنی بدتر شدن عملکرد بنگاه می­باشد، درحالی‌که اگر مقدار شاخص مذکور بزرگ‌تر از یک باشد، نشان‌دهنده‌ی بهبود عملکرد آن بنگاه خواهد بود (امامی میبدی، ۱۳۹۰). ازاین‌رو در این پژوهش با استفاده از رویکرد حداکثر سازی محصول یا ستانده محور[xxxvi] اقدام به محاسبه بهره­وری و اجزای آن شده است.

با توجه به جدول (۳)، می­توان مشاهده کرد که از میان پالایشگاه­های گاز طبیعی در محاسبه بهره­وری، ۲ پالایشگاه به طور متوسط رشد مثبت و ۴ پالایشگاه دیگر رشد منفی بهره­وری را در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ تجربه کرده­اند. طی این سال­ها بهره­وری کل عوامل تولید پالایشگاه­ها به طور متوسط 8.2 درصد رشد منفی داشته است که دلیل اصلی آن رشد منفی ۸ درصدی در کارایی تکنولوژی می­باشد. به طور کلی با توجه به شاخص مالم کوئیست، بهره­وری از دو جزء تکنولوژی و کارایی فنی محاسبه می­شود، بنابراین می­توان بیان کرد که روند نامناسب در بهره­وری پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور، بیشتر از ناحیه دلیل ناکارایی تغییرات تکنولوژی بوده است. با بررسی رتبه­ای بهره­وری پالایشگاه­ها، قابل‌بیان است که پالایشگاه­های بید بلند و پارس جنوبی ۱ به ترتیب بیشترین و کمترین میزان بهره­وری در مقایسه با سایر پالایشگاه­ را دارند.

 

جدول (۳) متوسط تغییرات بهره­وری پالایشگاه­های گاز طبیعی و اجزای آن طی سال­های ۸۹-۱۳۸۳

پالایشگاه گاز طبیعی

تغییرات بهره­وری کل عوامل تولید

تغییرات کارایی مقیاس

تغییرات کارایی خالص

تغییرات کارایی تکنولوژی

تغییرات کارایی فنی

بید بلند

1.045

1.001

1.002

1.042

1.003

پارس جنوبی 1

0.752

1

0.976

0.770

0.976

پارس جنوبی 2و3

0.976

1.031

0.989

0.957

1.019

پارس جنوبی 4و5

0.956

1.002

0.999

0.954

1.002

مسجدسلیمان

0.809

0.984

1

0.822

0.984

فجر

1.008

1

1

1.008

1

میانگین

0.918

1.003

0.994

0.920

0.997

منبع: محاسبات تحقیق

 

 

نمودار (۵). روند تغییرات بهره­وری کل پالایشگاه­های گاز طبیعی طی سال­های ۸۹- ۱۳۸۳

 

روند تغییرات بهره­وری کل پالایشگاه­های گاز طبیعی را می­توان در نمودار (۵) مشاهده کرد، همان طور که قابل مشاهده است روند متوسط تغییرات بهره­وری کل پالایشگاه­های گاز طبیعی ایران، یک روند مشخصی ندارد و میزان متوسط تغییرات بهره­وری در بسیاری از دوره­های زمانی در مجموع یک روند کاهشی است و تنها در دو بازه زمانی­ ۸۷-۱۳۸۶ و ۸۶-۱۳۸۵ مورد نظر این روند یک روند مثبتی را طی کرده است. پالایشگاه­های گاز طبیعی طی دوره­ی زمانی ۸۷-۱۳۸۶ دارای بیشترین (مثبت 0.443درصد) و طی دوره ۸۹-۱۳۸۸ دارای کمتری (منفی 0.19 درصد) رشد بهره­وری هستند.

 

9- نتیجه­گیری

این مقاله از روش تحلیل پوششی دادها (DEA) به‌عنوان یک روش نا پارامتری و شاخص مالم کوئیست اقدام به اندازه­گیری کارایی اقتصادی و بهره­وری پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور نموده است. نتایج نشان داد پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور تحت فرض VRS در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ کشور تحت فرض VRS در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳، به ترتیب ۹۵ درصد است، یعنی اگر به طور متوسط پالایشگاه­های گاز طبیعی بدون تغیر در مقادیر تولید، استفاده از نهاده­های خود را ۵ درصد کاهش دهند، به مرز کارایی تحت فرض VRS می­رسند. متوسط کارایی تخصیصی (قیمتی) و اقتصادی نیز به ترتیب 98.1 و ۹۳ درصد است و این نشان از این دارد که پالایشگاه­های گاز طبیعی منتخب کشور در سطح مناسبی از کارایی­های مذکور قرار دارند. از طرفی پالایشگاه مسجدسلیمان با ناکارایی اقتصادی 11.1درصدی دارای بیشترین ناکارایی نسبت به سایر پالایشگاه­ها است که این ناکارایی ناشی از ناکارایی ۱۰ درصدی فنی و 7.2 درصدی قیمتی است.

پالایشگاه فجر با کارایی فنی واحد بیشترین کارایی فنی را نسبت به سایر پالایشگاه­ها دارند یعنی پالایشگاه فجر توانسته­ با حداقل هزینه به سطح معینی از ستانده­ها دست یابد. از نظر مرجع بودن پالایشگاه گاز طبیعی فجر و مسجدسلیمان با تعداد ۲۰ و ۱۷ دارای بیشترین تعداد انتخاب الگو و مرجع برای پالایشگاه­های ناکارا شناخته‌شده‌اند. با توجه به شاخص مالم کوئیست مشخص شد که ۲ پالایشگاه به طور متوسط رشد مثبت و ۴ پالایشگاه دیگر رشد منفی بهره­وری را در خلال سال­های ۸۹- ۱۳۸۳ تجربه کرده­اند. طی این سال­ها بهره­وری کل عوامل تولید پالایشگاه­ها به طور متوسط 8.2 درصد رشد منفی داشته است. میزان متوسط تغییرات بهره­وری در بسیاری از دوره­های زمانی در مجموع یک روند کاهشی بوده است و تنها در دو بازه زمانی­ ۸۷-۱۳۸۶ و ۸۶-۱۳۸۵ مورد نظر این روند یک روند مثبتی را طی کرده است. پالایشگاه­های گاز طبیعی طی دوره­ی زمانی ۸۷-۱۳۸۶ دارای بیشترین (مثبت 0.443درصد) و طی دوره ۸۹-۱۳۸۸ دارای کمتری (منفی 0.19 درصد) رشد بهره­وری هستند.

در پایان به محققانی که علاقمند به مباحث کارایی و بهره­وری در پالایشگاه­های گاز طبیعی می­باشند، توصیه می­شود از آنجایی که توسعه صنعت بدون توجه به تـأثیر آن بر محیط‌زیست، موجب بحران­های زیست‌محیطی همچون از بین رفتن لایه­ی ازون، گرم شدن زمین، باران­های اسیدی، تخریب جنگل­ها و رودخانه­ها و غیره می­شود، در تحقیقات بعدی متغیری را تعریف کنند که میزان آلاینده­های ناشی از هر پالایشگاه گاز طبیعی را به‌منزله ی یک ستانده نامطلوب وارد مدل کنند.

 

 

 تشکر و قدردانی

از زحمات استادان گران‌قدر راهنما و مشاور و همچنین از واحدهای تعرفه­گذاری، پالایش، مدیریت، برنامه­ریزی، پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران به دلیل همکاری در تهیه آمارها تشکر و قدردانی می­شود.


* این مقاله حاصل استخراج پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی است.

1- دانشیار و عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تهران.  Emami@atu.ac.ir

2- استادیار و عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تهران.    atmahmadi@gmail.com  

2- کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی تهران، (نویسنده مسئول)   Aref.behrooz2013@gmail.com  


[i]. Efficiency

[ii]. Productivity

[iii]. http://www.igcc.ir

[iv]. https://www.BP.com," British Petroleum"

[v]. http://www.igcc.ir/

[vi]. International Energy Agency

[vii]. http://vista.ir/

[viii]. Prawiraatmadj

[ix]. Estach

[x]. Southern Africa Power Pool

[xi]. Romulo S.de Lima

[xii]. Roberto Schaeffer

[xiii]. Sueyoshi, T. and Goto, M

[xiv]. Constant Returns To Scale

[xv]. Variable Returns To Scale

[xvi]. Best Firm in Practice

[xvii]. Frontier Function

[xviii]. Farrel

[xix]. Technical Efficiency

[xx]. Price Efficiency

[xxi]. فرض شده که قیمت عوامل تغییر نکرده است.

[xxii]. Economic Efficiency

[xxiii]. Deterministic

[xxiv]. Stochastics

[xxv]. Charnez, Cooper &Rothes

[xxvi]. Benker, Charnez& Cooper

[xxvii]. Increasing returns to scale

[xxviii]. Coelli

[xxix]. اطلاعات تفصیلی مربوط به سایر پالایشگاه‌ها در کشور به دلایل مختلفی از جمله جدیدالتأسیس بودن و بهره‌برداری جدید از پالایشگاه‌ها برای دوره زمانی یادشده در دسترس نیستند.

[xxxi]. در محاسبه قیمت حقیقی عوامل تولید با توجه به اینکه دوره­ی زماین مورد بررسی ۱۳۸۹- ۱۳۸۳ است، بنابراین نیازمند وجود شاخص­های CPI  در بازه­ی زمانی مورد مطالعه هستیم.  در این مدل سال پایه سال ۱۳۸۳ گرفته شده است؛ چرا که اگر سال ۱۳۷۹ سال پایه مورد استفاده قرار می­گرفت داده­های آن توسط بانک مرکزی ایران گزارش نشده از این رو قادر به حقیقی کردن قیمت عوامل تولید نبودیم.

[xxxii]پایین بودن کارایی فنی این مفهوم را بیان می­کند که پالایشگاه­های گاز طبیعی کشور نتوانستند با حداقل نهاده­های خود به سطح معینی از ستانده یا تولید برسند

[xxxiii]. technical efficiency

[xxxiv]. allocative efficiency

[xxxv]. cost efficiency

[xxxvi]. Output  Oriented

مراجع

فهرست منابع

1)    احمدی، مریم (۱۳۹۰)، اندازه‌گیری کارایی زیست‌محیطی نیروگاه‌های حرارتی کشور به روش تحلیل پوششی داده‌ها و مقایسه‌ی کارایی زیست‌محیطی ایران با کشورهای منتخب OECD، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.

2)    افخمی اردکانی، مهدی (۱۳۸۷)، بررسی روند کارایی بانک های تجاری ایران با رویکرد ترکیبی تحلیل پنجره‌ای و شاخص بهره‌وری مالم کوئیست، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.

3)    امامی میبدی، علی و ایزدی، زهرا (۱۳۸۸)، اندازه­گیری کارایی فنی و بهره­وری پالایشگاه­های نفت ایران (۱۳۸۰ الی ۱۳۸۶)، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال پنجم، شماره ۱۷.

4)    امامی میبدی، علی، (۱۳۷۹)، اصول اندازه‌گیری کارایی و بهره­وری، مؤسسه مطالعات و پژوهش­های بازرگانی، تهران.

5)    امامی میبدی، علی، افقه، مرتضی، رحمانی و صفتی، محمدحسین (۱۳۸۸( اندازه‌گیری کارایی فنی و بهره‌وری در نیروگاه‌های بخاری. گازی و سیکل ترکیبی. فصلنامه اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق). دوره ۶. شماره ۳. صص. ۱۰۳-۷۹.

6)    امامی میبدی، علی، با همکاری خوش‌کلام خسروشاهی، موسی، مهدوی، روح‌الله (۱۳۹۰)0، کارایی و بهره­وری از دیدگاه اقتصادی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

7)    ایزدی، زهرا (۱۳۸۸)، اندازه­گیری کارایی فنی و بهره­وری پالایشگاه‌های نفت ایران به روش تحلیل پوششی داده­ها (DEA)، پایان‌نامه دانشگاه علامه طباطبائی، شهریور ۸۸.

8)    ترازنامه انرژی، (۱۳۹۰).

9)    ترازنامه انرژی (۱۳۸۹). وزارت نیرو.         

10) جزایری، آزاده (۱۳۸۵)، ارزیابی کارایی شرکت­های آب و فاضلاب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

11) خاکی، غلامرضا (۱۳۷۶). مدیریت بهره­وری (تجزیه‌وتحلیل آن در سازمان). مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.

12) رحمانی صفتی، محمدحسین (۱۳۸۸)، اندازه­گیری کارایی فنی و بهره­وری در نیروگاه­های حرارتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز.

13) سوری، امیررضا و همکاران (۱۳۸۶)، مقایسه تطبیقی کارایی بانک­های تجاری ایران با استفاده از دو روش  و  ، نشریه اقتصاد و تجارت نوین ، جلد ۲ شماره ۸ صفحات ۳۳- 60.

14) شرکت بازرگانی گاز ایران، ۱۳۹۲، http://www.igcc.ir

15) شرکت ملی گاز ایران، ۱۳۹۲،http://www.nigc.ir/Site.aspx

16) غیبی هاشم‌آبادی، اکرم (۱۳۸۴)، اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری پالایشگاه‌های نفت کشور با استفاده از روش تحلیل پوششی داده­ها، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

17) کریمیان، زهرا، ۱۳۹۰، اندازه­گیری کارایی فنی و بهره­وری مجتمع­های پتروشیمی ایران با روش تحلیلی پوششی داده­ها، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

18) مهرگان، محمدرضا (۱۳۸۳)، مدل­های کمی برای ارزیابی عملکرد سازمان­ها، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران.

19)  Banker, R.D., Charnes, A., Cooper, W.W. (1984). Some Modelsfor Estimating Technical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis", Management Science. Vol. 30. No.9. pp.61-92.

20)  Caves .d .W , Christensen . L .R  andDiwert . W . E (1982)  "The Economic Theory of Index Numbers and Measurment of Input , Output and Productivity" Economical , 50 , 1393 – 1414 .

21)  Coeli, T.J.,)1996( A Guide to DEAP Version 2.1, Data Envelopement Analysis (Computer) program”,CEPA Working Paper,Department of Economics, University of New England.

22)  Coelli, T. Prasada, R and Battese, G. (1998), "An Introduction Efficiency and Productivity  Analysis", Kluwer Academic Publishers, Boston.

23)  EmamiMeibodi, ali.,)1998(, “Efficiency Considerations in the Electricity Supply Industry : The Case of Iran”, Ph.D Thesis, Department of Economics, University of Surrey.

24)  Estach, Aantonio, Beatrize Tovar, Lourdes Trugillo, (2008), How Efficient are African Electricity Companies? Evidence from the Southern African Countries, Energy Policy, vol. 36, pp. 1969-1979

25)  Farrel, M.J., 1957,” The Measurement of Productive Efficiency”, Journal of Royal Statistical Society, Series A, vol 120, pp 81- 253.

26)  http://vista.ir/

27)  http://www.borhan.ir/ NSite/FullStory/?Id=5195

28)  http://www.imf.org/, Regional Economic Outlook, Middle East and Central Asia, IMF, November 2012

29)  https://www.bp.com/

30)  Prawiraatmadja, Widhyawan, (2002), An Investigation of Economic Efficiency in Indonesian Petroleum Refineries: a nonparametric approach, University of Hawaii.

31)  Romulo S.de Lima, Roberto Schaeffer (2011), “The energy efficiency of crude oil refining in Brazil: A Brazilian refinery plant case “, Energy 36 (2011) 3101-3112.

32)  Sueyoshi, T. and Goto, M. (2012). Data Envelopment Analysis for Environmental Assessment: Comparison between Public and Private Ownership in Petroleum Industry. European Journal of Operational Research. No.216. pp.668-678

 

 

 

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 4,432
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,762


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب