تأثیر جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد برانعطاف‌پذیری مالی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 4، دوره 7، شماره 27، آبان 1394، صفحه 57-72   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

آناهیتا مراد زندی¹؛ محسن تنانی^{* 2}

¹کارشناسی ارشد گروه حسابداری دانشگاه آزاد واحد ساوه

²استادیار گروه حسابداری دانشگاه خوارزمی

چکیده

چکیده
این پژوهش باهدف بررسیتأثیر جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد بر انعطاف‌پذیری در شرکت­هایپذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفت.جامعه آماری تحقیق شامل کلیه شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1387 تا سال 1392بود که از این میان با استفاده از مدنظر قرار دادن معیارهای مشخص، تعداد 50 شرکت حائز شرایط شناخته و به‌عنوان جامعه غربالگری شدهدر نظر گرفته شد.روش جمع‌آوریداده­هابراساس بانک‌های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهران، سایت اینترنتی این سازمان و نرم‌افزارهای سهام مانند نرم‌افزارره‌آورد نوین بود که جهت جمع‌آوری داده­های موردنیاز برای آزمون فرضیه­هااستفاده گردید.در ادامه برای آزمون فرضیه­ها از آزمون چاو و هاسمن، مدل رگرسیونی و آزمون تیاستفاده‌شده است. روش آماری مورداستفاده در این تحقیق روش داده­های تابلویی استکه به کمکنرم‌افزارهای 7Eviewsو  21 Spssانجام پذیرفت. درنهایت یافته­های تحقیق وجود تأثیرجریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد بر انعطاف‌پذیری مالیرا مورد تائید قرارداد همچنین مشخص گردید جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد در شرکت­های دارایانعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری دارد.
 
Abstract
This study examined the effect of accumulated cash flow and free cash flow flexibility in Tehran Stock Exchange listed companies in 1393 took place. The survey companies listed in Tehran Stock Exchange from 1387 to 1392 was, Consideration of the use of certain criteria, 50 companies qualified and recognized as the sample size was considered. Methods of data collection based on the Tehran Stock Exchange databases, website and software company stock as new software was Rahavard that to collect the required data were used to test the hypotheses. Continue to test the hypothesis Chow and Hausman test, T-test, regression model was used. Statistical methods used in this study using panel data is done using SPSS software and Eviews. The findings Despite the accumulated cash flow and free cash flow of financial flexibility to approved, also It was found accumulated cash flow and free cash flow in the company's financial flexibility, financial flexibility than companies that do not have significant difference is positive.

کلیدواژه‌ها

جریان وجه نقد آزاد؛ سطح انباشت وجه نقد؛ انعطاف‌پذیری مالی

اصل مقاله

تأثیر جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد برانعطاف‌پذیری مالی

 

 

تاریخ دریافت: 09/4/1394              تاریخ پذیرش: 14/6/1394

آناهیتا مراد زندی[1]

محسن تنانی[2]

 

 

چکیده

این پژوهش باهدف بررسیتأثیر جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد بر انعطاف‌پذیری در شرکت­هایپذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفت.جامعه آماری تحقیق شامل کلیه شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1387 تا سال 1392بود که از این میان با استفاده از مدنظر قرار دادن معیارهای مشخص، تعداد 50 شرکت حائز شرایط شناخته و به‌عنوان جامعه غربالگری شدهدر نظر گرفته شد.روش جمع‌آوریداده­هابراساس بانک‌های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهران، سایت اینترنتی این سازمان و نرم‌افزارهای سهام مانند نرم‌افزارره‌آورد نوین بود که جهت جمع‌آوری داده­های موردنیاز برای آزمون فرضیه­هااستفاده گردید.در ادامه برای آزمون فرضیه­ها از آزمون چاو و هاسمن، مدل رگرسیونی و آزمون تیاستفاده‌شده است. روش آماری مورداستفاده در این تحقیق روش داده­های تابلویی استکه به کمکنرم‌افزارهای 7Eviewsو  21 Spssانجام پذیرفت. درنهایت یافته­های تحقیق وجود تأثیرجریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد بر انعطاف‌پذیری مالیرا مورد تائید قرارداد همچنین مشخص گردید جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد در شرکت­های دارایانعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری دارد.

 

واژه‌های کلیدی:جریان وجه نقد آزاد، سطح انباشت وجه نقد، انعطاف‌پذیری مالی.

 

 

1- مقدمه

در محیط تجاری امروز شرکتی که بتواند در رابطه با تأمین مالی از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار باشد، موفق‌تر خواهد بود. به نظر اودد[i](2012)جریان وجه نقد آزاد یکی از عوامل تأثیرگذار بر انعطاف‌پذیری مالی می­باشد. همچنین مفاهیم نظری مبین این است که یکی از اهداف اصلی صورت­هایمالی که در مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران بیان‌شده «ارائه اطلاعات تلخیص و طبقه‌بندی‌شده در مورد انعطاف‌پذیری مالی است»(اعتمادی و شفاخبیری، 1390، 38). در این تعریف انعطاف‌پذیری مالی عبارت است از «توانایی واحد تجاری مبنی بر اقدام مؤثر جهت تغییر میزان و زمان جریان­های نقدی»، به‌گونه‌ای که بتوان در قبال رویدادها و فرصت­های غیرمنتظره واکنش نشان دهد. انعطاف‌پذیری مالی از منابع مختلف نشأت می­گیرد. به‌طور مثال توان کسب سرمایه جدید در کوتاه‌مدت از طریق صدور اوراق مشارکت، توان دستیابی به وجه نقد از طریق فروش دارایی­ها بدون اختلال در عملیات در حال تداوم و... ازجمله این منابع هستند (ایزدی نیا و رسائیان، 1388، 37). مدیران بیان کرده­اند که انعطاف‌پذیری نقش مهمی در توانمند ساختن آن­ها در خصوص سرمایه‌گذاری در آینده ایفا می­کند(اوپلر و همکاران[ii]، 1999، 8). بر مبنای بحث­های صورت گرفته توسط مودیلیانی و میلر[iii] (1963) مشکل­های بازار سرمایه، حفظ انعطاف‌پذیری را برای شرکت­ها جهت استفاده از فرصت­های سودآور الزامی کرده است. به دلیل ابهام­های زیاد در استفاده از این واژه قضاوت در مورد انعطاف‌پذیری مالی معمولاً ذهنی و غیررسمی است و میزان انعطاف‌پذیری نیز به‌ندرت بررسی و اندازه‌گیری می­شود. انعطاف‌پذیری مالی نشانگر توانایی یک شرکت برای رویارویی برای مواجهه شدن با اتفاق­های آینده است (خدائی و زارع تیموری،1389، 60).

انعطاف‌پذیری مالی به‌عنواندرجه‌ای از ظرفیت یک شرکت است که می­تواند منابع مالی خود را در جهت فعالیت­های واکنشی تجهیز کند تا ارزش شرکت را به حداکثر برساند(یافی[iv]، 2003، 18). به نظر مارچیکا و مارا[v] (2010) یکی از شاخص­های اندازه‌گیریانعطاف‌پذیری مالی نسبت اهرمی می‌باشد که کمتر شدن آن در سال­های متوالی نشان‌دهندهانعطاف‌پذیری مالی شرکت است.

درنهایتبا توجه به اینکه جریان وجه نقد آزاد یکی از شاخص­های حائز اهمیت برای بررسی بیشتر در مورد امکان سوءاستفاده از جریان وجه نقد آزاد است و عدم بررسی آن در بیشتر تحقیقات به چشم می­خورد و این نکته سبب ضعف نتایج و یافته­های کسب‌شده قبلی می­باشد و همچنین با توجه به اینکهانعطاف‌پذیری مالی شاخصی برایعکس‌العملبه‌موقع واحد اقتصادی می­باشد و سطح انباشت وجه نقد نیز در حد قابل‌قبولیکیازشاخص‌های افزایشانعطاف‌پذیری مالی استاین پژوهش به بررسی رابطه بین جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد باانعطاف‌پذیری در شرکت­هایپذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران می­پردازد.

 

2- مبانی نظری و پیشینه تحقیق

در تئوری جریان نقد آزاد از وجوه مازاد به‌عنوان معیار ارزیابی قدرت بازپرداخت بدهی یادشده است؛ زیرا پرداخت بدهی در سررسید به وجوهی بستگی دارد که به‌صورت مازاد نگهداری می­شوند. ازآنجاکه بستانکاران و اعتباردهندگان هر شرکتی انتظار دارند که مطالباتشان در سررسید تعیین‌شده بازپرداخت شوند، لذا جهت سرمایه­گذاری و اعتباردهی به شرکت­هایی که جریان نقد آزاد بالایی دارند علاقه و تمایل بیشتری از خود نشان می­دهند. جریان نقد آزاد، مبلغ نقد در اختیار شرکت است که می­تواند برای انجام سرمایه‌گذاری‌هایموردنظر، پرداخت سود سهام، بازپرداخت بدهی یا برای افزایش نقدینگی مورداستفاده قرار گیرد.

جریان نقد آزاد از این حیث دارای اهمیت است که به مدیران اجازه می­دهد تا فرصت­هایی را جستجو کنند که ارزش سهام شرکت را افزایش می­دهد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعه محصولات جدید، انجام تحصیل­های تجاری، پرداخت سودهای نقدی به سهامداران و کاهش بدهی­ها امکان‌پذیر نیست. از طرف دیگر، وجه نقد باید در سطحی نگهداری شود که بین هزینه نگهداری وجه نقد و هزینه وجه نقد ناکافی تعادل برقرار شود. مقدار مثبت جریان نقد آزاد برای شرکت نشان می­دهد که شرکت پس از پرداخت هزینه­ها و سرمایه­گذاری­ها دارای وجوه نقد مازاد است. از طرف دیگر، مقدار منفی نشان می­دهد که شرکت درآمد کافی به‌منظور پوشش هزینه­ها و فعالیت­های سرمایه­گذاری­اش ایجاد نکرده است. به همین دلیل، سرمایه­گذاران باید در ارزیابی دلایل این رویداد کاوش­های عمیق­تری به عمل‌آورند. این امر می­تواند علامتی از مشکلات حاد شرکت مورد رسیدگی باشد (شیخ و همکاران، 1391، 15).

انعطاف‌پذیری مالی از منابع مختلفی نشأت می­گیرد. براساس بررسی ادبیات موضوع (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1386) ازجمله منابع اساسی انعطاف‌پذیری مالی، موارد زیر را می­توان برشمرد:

1)    حفظ ظرفیت استقراض (تأمین مالی خارجی یا سهامداران خارجی).

2)    نگهداری وجه نقد در دسترس در سطح بالا.

3)    توان دستیابی به وجه نقد از طریق فروش دارایی­ها بدون اختلال در عملیات در حال تداوم یا انقطاع سرمایه­گذاری.

4)    کاهش یا عدم پرداخت سود سهام بین سهامداران.

5)    افزایش حقوق صاحبان سهام از طریق آورده نقدی سهامداران (تأمین مالی داخلی).

6)    کسب سرمایه جدید در کوتاه‌مدت از طریق صدور اوراق مشارکت.

7)    توان نیل به بهبود سریع در خالص جریان­های نقدی ناشی از عملیات.

 

انعطاف‌پذیریمالیمی­تواند رابطهمستقیموتأثیرمهمیبرمخارجسرمایه­ایداشتهباشد.همچنینشرکت­هایمنعطفمی­توانندبعدازیکدورهسیاستاهرمی پایین،راحت­تروجوهخودرابرایتأمینمالیپروژه­هایشانبکارگیرند؛وتواناییسرمایه‌گذاریآن‌هابایدکمتروابستهبهوجوهداخلیباشد.درنتیجهبایدانتظارداشتهباشیمکه یکرابطهمنفیبینسرمایه‌گذاریوعاملگردشوجوهنقدیوجودداشتهباشد (خدایی وله زاقرد و زارع تیموری، 1389، 169).

 

 

2-1- پیشینه خارجی

هارفورد و همکاران[vi] در سال 2012 تحقیقی با عنوانبینش سرمایه­گذار و نگهداشت وجه نقد انجام دادند. آن­ها در اینمطالعه،انگیزهشرکت­هارادرنگهداریوجهنقد بررسیکردند.آ­ن­هادریافتندکهشرکت­هاییکهدارایفرصت­هایسرمایه­گذاریبلندمدت‌تری هستند،وجهنقد بیشتریرانگهداری می­کنند.همچنینآن­هادریافتندکهشرکت­هاییکهفرصت بیشتریبرایسرمایه­گذاریدارند،سودکمتریبهسهامدارانپرداختمی­کنند.

ارسلانوفلوراکیس[vii] در سال 2009 در تحقیق خود با عنوان انعطاف­پذیری مالی، سرمایه­گذاری شرکت و عملکرد نشاندادندکهشرکت­هاجهتحفظانعطاف­پذیریمالیدردرجه‌یاول،سیاست­هایمحافظه‌کارانهبدهیرادرپیش می­گیرندوبه‌ندرتبانگه­داریوجوهنقدزیاد،بهداشتنانعطاف‌پذیریمالیمبادرت می­ورزند(مطابقیافته­هایآن­ها،بدهیمهم­ترینجزءانعطاف­پذیریمالیاست). نتایجتحقیقهمچنیننشانمی­دهدشرکت­هاییکهدرطولدورهبحرانمالی انعطاف­پذیریمالیداشته­اند،تواناییبیشتریدرجذبفرصت­هایسرمایه‌گذاریو وابستگیاندکیبهدردسترسبودنمنابعداخلیجهتسرمایه­گذاریداشته­اند.همچنین شرکت­های دارایانعطاف‌پذیریمالی،نسبتبهشرکت­هاییکهانعطاف‌پذیریکم‌تری دارند،عملکردبهتریداشته­اند.

پژوهشی توسط سندی و همکاران[viii]در سال 2012 با عنوان تعیین­­کننده­های نگهداشت وجه نقد در نیجریه انجام شد. آن­ها در این پژوهشبهبررسیتعیینعوامل مؤثربرمیزاننگهداشتوجهنقدپرداختند.نتایجنشانمی­دهد کهبینمیزاننگهداشتوجهنقدواندازهشرکت،خالصسرمایهدرگردشوبازده دارایی رابطهمنفیوجوددارد. همچنیننتایجبیانمی­داردکهرابطه­هایمثبتبافرصت­هایرشد،اهرممالی، موجودیکالا،حساب‌های دریافتنیو آشفتگی مالیوجوددارد.بینمیزاننگهداشتوجهنقدوگردشوجهنقدهم هیچرابطه­ایوجودنداشت.

 

2-2-پیشینه داخلی

مهرانی و همکاران در سال 1392 در تحقیق خود به بررسیرابطهبینمحافظه‌کاریدر گزارشگریمالیومیزان نگهداشتوجهنقد پرداختند. هدفاینپژوهش،مطالعهرابطهبینمحافظه­کاریدر گزارشگری ­مالیومیزاننگهداشتوجهنقد شرکت­هایپذیرفته‌شدهدربورساوراقبهادارتهراناست. یافته­هایپژوهشنشانمی­دهدکهطیدورهمطالعه،محافظه­کاریبرمیزاننگهداشتوجهنقد، تأثیرنداشتهاست.دیگرنتایجحاکیازآناستکهشرکت­هایبزرگ‌تروشرکت­هایدارایسایر دارایی­هایجایگزینوجهنقد،وجهنقدکمترینگهداریمی­کنند.ایندرحالیاستکهشرکت­های دارایهزینهفرصتسرمایه­گذاریبیشتر،وجهنقدبیشتریدارند.

یافته­های تحقیق ملکیان و همکاران در سال 1391 با عنوان بررسیتجربیرابطهبینجریاننقدآزادمثبتو میزاننگهداشتوجهنقد حاکیازایناست کهبینجریاننقدآزادمثبتومیزان نگهداشتوجهنقدرابطهمثبتمعنادارخطی(باتوجهبهمدلرگرسیونی)وهمبستگی(باتوجهبه آزمونپیرسان)وجودداردوبهبیانیفرضیهتحقیقمبنیبررابطهبینایندومتغیردرحجمنمونهآماریتحقیق موردپذیرشقرارمی­گیرد.

قوی در سال 1390 در تحقیقی تحت عنوان بررسی تأثیر محافظه‌کاری حسابداری بر انعطاف‌پذیری مالی در شرکت­های پذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران انجام داد، بیان می­دارد که محافظه‌کاری حسابداری با مدیریت نقدینگی رابطه معنادار و مستقیم و با حساسیت جریان­های نقدی سرمایه­گذاری رابطه معنادار و معکوسی دارد، همچنین بین محافظه‌کاری حسابداری با تصمیم­های مربوط به توزیع سود نقدی و تصمیم برای انتشار سهام با استفاده از بدهی رابطه معناداری وجود ندارد.

 

3- فرضیه­های پژوهش

فرضیه اول:بین جریان وجه نقد آزاد و انعطاف‌پذیری مالی رابطه مستقیم وجود دارد.

فرضیه دوم:بین سطح انباشت وجه نقد و انعطاف‌پذیری مالی رابطه مستقیم وجود دارد.

فرضیه سوم:جریان وجه نقد آزاد در شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری دارد.

فرضیه چهارم:سطح انباشت وجه نقد در شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری دارد.

 

در شکل 1 مدل مفهومی تحقیق ارائه گردیده است.

 

شرکت­های دارایانعطاف‌پذیری مالی و بدون انعطاف‌پذیری مالی

جریان وجه نقد آزاد

سطح انباشت وجه نقد

شکل 1- مدل مفهومی تحقیق

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

مرور مطالعات و تحقیقات مرتبط با موضوع از منابع مختلف نظیر دانشگاه­ها و مراکز تهیه و تدارک کننده منابع علمی و پژوهشی، مؤید این نکته هستند که داخل ایران تحقیقاتانجام‌شده درباره این موضوع اندک است، ولی تحقیقات نسبتاً مشابه انجام‌شده است که در زیر به برخی از آن­ها می­پردازیم:

4- روش‌شناسیپژوهش

پژوهش حاضر یک پژوهش توصیفی می­باشد. همچنین پژوهش حاضر به لحاظ سیستم استدلال، استقرایی و به لحاظ نوع مطالعه، میدانی- کتابخانه­ای می­باشد که با استفاده از اطلاعات تاریخی به‌صورت پس رویدادی(استفاده از اطلاعات گذشته)بهدست خواهد آمد.جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1387 تا سال 1392 است. برای این‌که جامعه غربالگری شدهیک نماینده مناسب از جامعه آماری موردنظر باشد، از روش حذف سیستماتیک استفاده‌شده است. برای این منظور 4 معیار زیر در نظر گرفته‌شده و درصورتی‌که شرکتی کلیه معیارها را احراز کرده باشد به‌عنوان جامعه غربالگری شده پژوهشانتخاب‌شده و مابقی حذف می‌شوند.

1)    برای رعایت قابلیت مقایسه پذیری آن­ها، سالمالیشرکت­هامنتهیبهپایاناسفندماههرسالباشد.

2)    طیقلمروزمانیپژوهش،هیچ‌گونهتوقففعالیتنداشتهودورهمالی خودراتغییر ندادهباشند.

3)    کلیه­یاطلاعاتموردنیازازشرکت­هابرایپژوهشدردسترسباشد.

4)    جزء بانک­ها و مؤسسات مالی (شرکت­هایسرمایه­گذاری، واسطه­گران مالی، شرکت­های هلدینگ و لیزینگ­ها نباشند.)

 

بعد از مدنظر قرار دادن کلیه معیارهای بالا، تعداد 50 شرکت طبق جدول 1 به‌عنوان جامعه غربالگری شده باقیمانده است که تمامی آن‌ها انتخاب‌شده‌اند؛ بنابراین مشاهدات ما به 175 سال شرکت می‌رسد.در این پژوهش برای آزمون فرضیه­ها از آزمون چاو و در صورت نیاز هاسمن، مدل رگرسیونی و آزمون تی استفاده‌شده است. روش آماری مورداستفاده در این پژوهش روش داده­های تابلویی می­باشد.برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهایایویوز ((Eviews واس پی اس اسSpss)) بهره گرفته‌شده است.

 

جدول 1- روند انتخاب جامعه غربالگری شده

تعداد کل شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس در پایان سال 1392	471
تعداد شرکت­هایی که در قلمرو زمانی 86- 92 در بورس فعال نبوده‌اند	(30)
تعداد شرکت­هایی که بعد از سال 86 در بورس پذیرفته‌شده‌اند	(184)
تعداد شرکت­هایی که جز هلدینگ، سرمایه­گذاری­ها، واسطه­گری­های مالی، بانک‌ها و یا لیزینگ­ها بوده‌اند	(39)
تعداد شرکت­هایی که در قلمرو زمانی 86 - 92 تغییر سال مالی داده و یا سال مالی آن منتهی به پایان اسفند نمی‌باشد	(40)
تعداد شرکت­هایی که سهام آن­ها در قلمرو زمانی 86 - 92 توقففعالیت داشته­اند.	(65)
تعداد شرکت­هایی که در قلمرو زمانی 86 - 92 اطلاعات مورد آن­ها در دسترس نمی‌باشد	(63)
تعداد شرکت­های غربالگری شده	50

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

در جدول2تعداد شرکت‌های جامعه غربالگری شده به تفکیک صنایع ارائه‌شده است:

 

جدول 2- توزیع فراوانی شرکت­های جامعه غربالگری شده برحسب صنعت

ردیف	صنعت	تعداد نمونه
1	استخراج زغال‌سنگ	1
2	استخراج سایر معادن	2
3	استخراج کانه­های فلزی	0
4	حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات	4
5	خدمات فنی و مهندسی	1
6	خودرو و ساخت قطعات	6
7	رایانه و فعالیت­های وابسته به آن	0
8	ساخت محصولات فلزی	0
9	سایر محصولات کانی غیرفلزی	0
10	سیمان، آهک و گچ	7
11	فرآورده­های نفتی، کک و سوخت هسته­ای	1
12	فلزات اساسی	4
13	قند و شکر	5
14	کاشی و سرامیک	4
15	لاستیک و پلاستیک	0
16	ماشین‌آلات دستگاه­های برقی	2
17	ماشین‌آلات و تجهیزات	3
18	محصولات شیمیایی	3
19	محصولات غذایی و آشامیدنی به‌جز قند و شکر	3
20	محصولات کاغذی	2
21	مواد و محصولات دارویی	2
22	وسایل اندازه‌گیری، پزشکی و اپتیکی	0

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

5- نحوه محاسبه متغیرهای پژوهش

متغیرهای مستقل:

یکی از متغیرهای مستقل در این پژوهش سطح انباشت وجه نقد است که بر اساس رابطه 1 به شرح زیر قابل‌محاسبه است(تهرانی و حصارزاده، 1388، 3).

(1)   

 

یکی دیگر از متغیرهای مستقل در این پژوهش جریان وجه نقد آزاد است که طبق رابطه 2 از مدل لن و پولسن[ix](1989) به شرح زیر قابل‌محاسبه است:

 

FCF_i,t = (INC_i,t – TAX_i,t – INTEP_i,t – CSDIV_i,t) (2)                           

 

FCF_i,t = جریان نقد آزاد شرکت i در سال t

INC_i,t=سود عملیاتی قبل از استهلاک شرکت i در سال t

TAX_i,t= کل مالیات پرداختی شرکت i در سال t

INTEP_i,t= هزینه بهره پرداختی شرکت i در سال t

CSDIV_i,t= سود پرداختی به سهامداران عادی شرکت i در سال t

 

متغیر وابسته:

انعطاف‌پذیری مالی(FFP): برای مشخص شدن شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، شرکت­هایی که در سه سال متوالی نسبت اهرمی کمتر از میانه جامعه آماری را داشته باشند به‌عنوان شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالیطبقه‌بندی می­شوند (مارچیکا و مارا²،2010، 1350).

اهرم مالی: میزان استفاده از بدهی­ها برای تأمین مالی دارایی­های یک شرکت را اهرم مالی می‌گویندکه بر اساس رابطه 3 قابل‌محاسبهاست:

 (3)

 

 

متغیرهای کنترلی:

در این پژوهش با توجه به پژوهش­های معدود صورت گرفته در مورد انعطاف‌پذیری مالی در ایران ازجمله پژوهش قوی (1390) متغیرهای کنترلی به شرح زیر در نظرگرفته می­شود:

الف- نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری: در این پژوهش برای بهدست آوردن نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری از تقسیم قیمتروز سهام در پایان سال مالی به ارزش دفتری هر سهم استفاده می­کنیم.

ب- اندازه شرکت: در این پژوهشاندازه شرکت با استفاده از لگاریتم طبیعی جمع دارایی­های شرکت محاسبه‌شده است.

 

6- یافته‌های پژوهش

برای آزمون فرضیه اول مدل رگرسیونی ذیل طبق رابطه 4موردبررسی قرار می­گیرد.

FFP_i,t = β ₀+ β₁ FCF _i,t + β₂ MB_i,t + β₃ SIZE_i,t+ ε_it(4)

 

در اینجا فرض اول مدل مورد بازبینی قرار می­گیرد.

H0: بین جریان وجه نقد آزاد و انعطاف‌پذیری مالی رابطه مستقیم وجود دارد.

H₁: بین جریان وجه نقد آزاد و انعطاف‌پذیری مالی رابطه مستقیم وجود ندارد.

 

حال ابتدا برای تعیین روش تخمین، آزمونچاو طبق جدول 3 و در صورت نیاز آزمون هاسمن طبق جدول 4 انجام می­شود و سپس تخمین مدلرگرسیونی انجام خواهد شد.

 

جدول 3- نتیجه آزمون اف لیمر (چاو) برای فرض اول

آماره به‌دست‌آمده	سطح معنی‌داری	نتیجه
47/9	000/0	استفاده از داده‌های تابلویی

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

حال باید آزمون هاسمن را طبق جدول 4 برای انتخاب نوع اثرات (تصادفی یا ثابت) انجام داد.

 

جدول 4- نتیجه آزمون هاسمن (فرض اول)

آماره به‌دست‌آمده	سطح معنی‌داری	نتیجه
000/0	000/1	استفاده از اثرات تصادفی

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

حال تخمین مدل طبق جدول 5 با استفاده از اثرات تصادفی انجام می­شود.

 

جدول 5- نتایج تخمین برای فرضیه اصلی تحقیق(متغیر وابسته: انعطاف‌پذیری مالی)

متغیر	ضریب	آماره تی	سطح معناداری	کل مدل رگرسیونی
				آماره اف	پراب	آزمون دوربین-واتسون	مجذور ضریب همبستگی
عرض از مبدأ	92/1	69/5	000/0	6/2254	000/0	30/2	99/0
جریان وجه نقد آزاد	0.0001	57/5	000/0
ارزش بازار به ارزش دفتری	9/1	18/8	000/0
اندازه شرکت	*e-58/5-	87/5-	000/0

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

جریان وجه نقد آزاد بر انعطاف‌پذیری مالی تأثیر مثبت و معنی­دار دارد.

آماره F مدل حاکی از خوبی برازش مدل رگرسیونی می­باشد.

متغیرهای موردبررسیتا 8/81درصد با توجه به ضریب تعیین انعطاف‌پذیری را توضیح داده­اند.

آماره دوربینواتسون به‌دست‌آمدهنمایانگر عدم وجود خودهمبستگی سریالی در مدل می­باشد.

فرضیه اول مورد تائید است.

 

برای آزمون فرضیه دوم مفروضات آماری زیر مطرح می شود:

H0: بین سطح انباشت وجه نقد و انعطاف‌پذیری مالی رابطه مستقیم وجود دارد.

 H₁: بین سطح انباشت وجه نقد و انعطاف‌پذیری مالی رابطه مستقیم وجود ندارد.

مدل رگرسیونی بر اساس رابطه 5به‌صورت ذیل نوشته می­شود:

 

FFP_i,t = β ₀+ β₁ CH_i,t + β₂ MB_i,t + β₃ SIZE_i,t+ εit رابطه 5

 

ابتدا برای تعیین روش تخمین آزمون چاو طبق جدول 6 و در صورت نیاز آزمون هاسمن انجام می­شود و سپس تخمین مدل رگرسیونی انجام خواهد شد.

 

جدول 6- نتیجه آزمون اف لیمر (چاو) برای فرض دوم

آماره به‌دست‌آمده	سطح معنی‌داری	نتیجه
05/4	000/0	استفاده از داده‌های تابلویی

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

حال باید طبق جدول 7 آزمون هاسمن را برای انتخاب نوع اثرات (تصادفی یا ثابت) انجام داد.

 

جدول 7- نتیجه آزمون هاسمن

آماره به‌دست‌آمده	سطح معنی‌داری	نتیجه
000/0	000/1	استفاده از اثرات تصادفی

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

حال تخمین مدل با استفاده از اثرات تصادفی در جدول 8 انجام می­شود.

 

 

 

جدول 8- نتایج تخمین برای فرضیه دوم تحقیق(متغیر وابسته: انعطاف‌پذیری مالی)

متغیر	ضریب	آماره تی	سطح معناداری	کل مدل رگرسیونی
				آماره اف	پراب	آزمون دوربین-واتسون	مجذور ضریب همبستگی
عرض از مبدأ	23/2	46/6	000/0	91/12	0000/0	26/2	69/0
سطح انباشت وجه نقد	006/0	30/3	001/0
ارزش بازار به ارزش دفتری	61/1	9/6	000/0
اندازه شرکت	*e-611/1-	04/4-	0001/0

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

سطح انباشت وجه نقد بر انعطاف‌پذیری مالی تأثیر مثبت و معنی­دار دارد.

آماره F مدل حاکی از خوبی برازش مدل رگرسیونی می­باشد.

متغیرهای موردبررسی تا 69 درصد با توجه به ضریب تعیین انعطاف‌پذیری را توضیح داده­اند.

آماره دوربین واتسون به‌دست‌آمدهنمایانگر عدم وجود خودهمبستگی سریالی در مدل است.

فرضیه دوم مورد تائید است.

 

فرض سوم به‌صورتزیر بیان می­شود:

 H0: جریان وجه نقد آزاد در شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هاییکه انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری دارد.

 H1: جریان وجه نقد آزاد در شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری ندارد.

آزمون Tبرای مقایسه میانگین­ها مورداستفاده قرار می­گیرد.

در جدول 9 نتیجه آزمون Tخلاصه‌شده است:

 

جدول 9- نتیجه آزمون تی

آماره تی محاسبه‌شده	درجه آزادی	سطح بحرانی	نتیجه
05/9	48	14/2	کاملاًمعنی‌دار

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

با توجه به جدول فوق اختلاف بین میانگین­ها کاملاً معنی­دار است.بنابراین آزمون جریان وجه نقد آزاد در شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری دارد.

با توجه به توضیحات داده‌شده فرض سوم قبول است.

فرض چهارم به‌صورتزیر بیان می­شود:

 H0: سطح انباشت وجه نقد در شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری دارد.

 H1: سطح انباشت وجه نقد در شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری مالی، نسبت به شرکت­هایی که انعطاف‌پذیری مالی ندارند تفاوت مثبت و معنی‌داری ندارد.

بازهمآزمونT طبق جدول 10مورداستفاده قرار می­گیرد.

 

جدول 10-نتیجه آزمون تی

آماره تی محاسبه‌شده	درجه آزادی	سطح بحرانی	نتیجه
28/7	48	14/2	کاملاًمعنی‌دار

منبع: یافته‌های‌ پژوهشگر

 

با توجه به جدول 10 فرض چهارم مورد تائید است.

 

7- بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به این­که نتایج بررسی­های آماری نشان داد بین جریان وجه نقد آزاد و سطح انباشت وجه نقد با انعطاف‌پذیری مالی رابطه وجود دارد می­توان در ذیل پیشنهاد‌هایی را ارائه کرد.

وجه نقد آزاد شرکت برای داشتن انعطاف‌پذیری در شرکت بسیار حائز اهمیت است. پیشنهاد می­شودراه­های پیشروی شرکت برای افزایش نقدینگی به‌دقت مطالعه شوند و همواره سعی در افزایش نقدینگی شرکت شود تا علاوه برداشتنانعطاف‌پذیری، چشم‌انداز مناسبی نیز برای آینده فعالیت­های شرکت پیشروباشد. (فرضیه اول)

هزینه­های شرکت در بخش­های مختلف ازجمله آموزش کارکنان باید در جهت درآمد افزایی باشد. پیشنهاد می­شود با بررسی اثر هزینه­های مختلف شرکت بر درآمدهای آتی، هزینه­هاییکه باعث افزایش نقدینگی در آینده نمی­شوند، به حداقل کاهش یابند.تا با انباشت نقدینگی به انعطاف‌پذیری بیشتر شرکت کمک شود.(فرض دوم)

انعطاف‌پذیری شرکت­ها عامل بسیار مهمی در سطح انباشت وجه نقد و بهبود شرایط مالی شرکت است، بنابراین شرکت­ها باید در برنامهبلندمدت خود به برنامه‌ریزی برای بهبود شرایط اقتصادی برای افزایش انعطاف‌پذیری شرکت توجه ویژه­ای داشته باشند.

شرکت­ها باید به پس­انداز توجه ویژه­ای داشته باشند، چراکه انباشت وجه نقد باعث افزایش انعطاف‌پذیری مالی می­شود؛ بنابراین افزایش نسبت بدهی باعث کاهش انعطاف‌پذیری مالی می­شود. شرکت­ها باید به شناخت و کنترل عواملی که باعث کاهش نسبت بدهی می­شود توجه ویژه­ای داشته باشند.

افزایش جریان نقدی آزاد شرکت به معنی فعال­تر بودن شرکت در بازار است و همان­گونه که نتایج این تحقیق نمایش می­دهد، جریان نقدی شرکت باعث افزایش انعطاف‌پذیری مالی می­شود؛بنابراین شرکت­ها برای افزایش حضور در بازار و گستردهکردن حوزه فعالیت­ها در بازار بورس تهران باید برنامه ویژه­ای داشته باشند تا بتوانند انعطاف‌پذیری مالی خود را افزایش دهند.

ب) پیشنهاد برای سرمایه­گذاران به شرح زیر می باشد:

سرمایه­گذاران در شرکت­هایی که دارای انعطاف‌پذیری بالاتری هستند می­توانند افق بهتری از رشد آتی و درآمد حاصل از سرمایه­گذاری خود داشته باشند.(فرض اول و دوم)

سرمایه­گذاران از شرکت­ها آمار دقیق وجوه نقد و انباشت سطح نقدینگی را خواستار باشند. تا علاوه بر جلوگیری از مدیریت سود در شرکت­ها، بتوانند شرکت­های دارای انعطاف‌پذیری بیشتر را برای سرمایه­گذاری انتخاب کنند.(فرض سوم و چهارم)

به سرمایه­گذاران پیشنهاد می­شود در شرکت­هایی که دارای فعالیت بیشتر در بازار هستند سرمایه­گذاری کنند چراکه با توجه به نتایج این تحقیق نتیجه‌گیری می­شود که انعطاف‌پذیری شرکت با افزایش جریان نقد آزاد شرکت، پتانسیل شرکت برای حضور گسترده در بازار افزایش می­یابد و این باعث انعطاف‌پذیری مالی بیشتر شرکت می­شود.

دارایی­مالی شرکت باید موردتوجه سرمایه­گذاران باشد و با توجه به اینکه انباشت سطح نقدینگی باعث افزایش انعطاف‌پذیری شرکت می­شود، شرکت­های باارزش دارایی­های بیشتر مقصد امن برای سرمایه­گذاران است؛ بنابراین به سرمایه­گذاران پیشنهاد می­شود با سرمایه­گذاری در شرکت­های باارزش دارایی­های بالاتر انتظار انعطاف‌پذیری بیشتر شرکت شوند و همچنین افق بهتری برای سودآوری سرمایه­گذاری خویش داشته باشند.

پیشنهاد می شود راهکارهای افزایش نقدینگی با توجه به اثرگذاری نقدینگی بر شاخص انعطاف‌پذیری مالی مورد تحقیق قرارگیرد . اگر چنین تحقیقی صورت پذیرد می­توان فرض را بر تأثیر مثبت اندازه شرکت و تأثیر منفی نسبت بدهی بر نقدینگی نهاد قرارداد.میزان اثر افزایش انعطاف‌پذیری مالی بر سودآوری شرکت و همچنین بهینه‌سازیانعطاف‌پذیری شرکت برای رسیدن به بیشترین سودمی تواند مورد توجه باشد. در این تحقیق نیز فرض را می­توان بر غیرخطی بودن اثر انعطاف‌پذیری بر سودآوری نهاد تا با به دست آوردن نقاط اکسترمم بتوان به بهینه‌سازیانعطاف‌پذیری شرکت پرداخت ؛ در این تحقیق که به روش داده­های تابلویی و روش حداقل مربعات انجام‌شده است تنها مدل خطی ارتباط بین متغیرهاموردبررسیقرارگرفته است. ممکن است این ارتباط به‌صورت غیرخطیباشد.

 

---

1- کارشناس ارشدحسابداری، گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی،واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران، (مسئول مکاتبات).        [e-mail]

2- استادیار و عضو هیئت‌علمی گروه حسابداری، دانشگاه خوارزمی (نویسنده اصلی)[e-mail]

---

[i]. Oded.

[ii]. Opler, et al.

[iii]. Modigliani &Miller.

[iv]. Yaffee.

[v]. Marchica & Mura.

[vi]. Harford, et al.

[vii]. Arslana& Florackis.

[viii]. Sunday, et al.

[ix]. Lehn and Poulsen.

2.Marchica & Mura.

 

مراجع

فهرست منابع

1)    اعتمادی، حسین، نصیبه شفاخبیری،(1390)،تأثیر جریان­های نقد آزاد بر مدیریت سود و نقش کمیته حسابرسی در آن، فصلنامه علمی پژوهش حسابداری مالی، سال سوم، شماره 10، صص 18-42.

2)    ایزدی نیا، ناصر، امیر رسائیان، (1388) ساختار سرمایه و مالیات بر درآمد شرکت­ها در ایران، پژوهش­نامه مالیات، شماره چهارم، سال هفدهم (شماره پیاپی 52)، صص 31-43.

3)    تهرانی،رضا،رضا حصارزاده، (1388) تأثیر جریان­هاینقدیآزادومحدودیتدرتأمینمالیبر بیشسرمایه‌گذاریوکمسرمایه‌گذاری، تحقیقاتحسابداری،شماره3،ص20-3.

4)    خدائیولهزاقرد،محمد، مهدی زارعتیموری،(1389) تأثیرانعطاف‌پذیریمالیبرتصمیماتسرمایه‌گذاری، مجلهمهندسیمالیومدیریتپرتفوی، شمارهسوم، صص 155-173.

5)    ﺷﻴﺦ، محمدجواد،ﻻزﻣﻲ سعید ﭼﻠﻚ و سعید محمدنژاد، (1391) جریان‌هایﻧﻘﺪ آزاد اﻫﻤﻴﺖ،ﻛﺎرﺑﺮد و ﻧﻘﺶ آن در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖﺳﻮد،ﻣﻄﺎﻟﻌﺎتﺣﺴﺎﺑﺪاری و ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ،ﺳﺎل اول، ﺷﻤﺎره دوم، صص 22-1.

6)    قوی، کیوان (1390)  بررسیتأثیرمحافظه‌کاری حسابداری بر انعطاف‌پذیری مالی در شرکت­هایپذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران.

7)    کمیته تدوین استانداردهای حسابداری (1386)«استانداردهای حسابداری»، چاپ پنجم، تهران،انتشارات سازمان حسابرسی.

8)    ملکیان،اسفندیار، حامد آراد، ، محسن ایمنی و مرتضی ملکیان، (1391) بررسیتجربیرابطهبینجریاننقدآزادمثبتومیزاننگهداشتوجهنقد، کنفرانس منطقه‌ای کاربرد حسابداری و مدیریت مالی در مسائل اقتصادی و اجتماعی.

9)    مهرانی، ساسان، کیوان شیخیپارچینی و مهدی پارچین، (1392) بررسیرابطهبینمحافظه‌کاریدرگزارشگریمالیومیزان نگهداشتوجهنقد، پژوهش­هایتجربیحسابداری،سالدو،شماره7، صص 17-33.

10)    Arslana, Ö. &Florackis, C, (2009), Financial Flexibility, Corporate Investment and Performance, SSRN Working Paper.

11)    Harford, J. Kecskes, A. & Mansi, S. ,)2012), Investor Horizons and Corporate Cash Holdings, Review of Financial Studies, Vol. 19, No.2, pp 531- 559.

12)    Lehn, K. and Poulsen, A. ,(1989), Free Cash Flow and stockholders Gains in going private Transactions. Journal of finance, 44 (3),PP. 771-787.

13)    Marchica, M. T. & Mura. R.,(2010), Financial Flexibility, Investment Ability, and Firm Value: Evidence from Firms with Spare Debt Capacity, Financial Management, PP. 1339-1368

14)    Modiliani & Miller, (1963), Capital Income Tax and Cost of Capital:A Correction, American Economic, PP. 433-443.

15)    Oded, J. ,(2012), Payout Policy, Financial Flexibility, and Agency Costs of Free Cash Flow. A Journal of practice & Theory, Vol 22.No2,PP.61

16)    Opler, T. & et al. ,(1999), The Determinants and Implications of Corporate Cash Holdings, Journal of Financial Economics, Vol. 52, PP. 3-46.

17)    Sunday, E. O. Rafiu, O. S. &Lawrencia, O. O. ,(2012), The Determinants of Corporate Cash Holdings in Nigeria: Evidence from General Method of Moments (GMM). International Journal of Social and Human Sciences.

18)    Yaffee,R.(2003). A Primer for Panel Data Analysis, New York University, Information Technology Service.PP. 15-24.

 

یادداشت‌ها