محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‌های تعدیل شده بابت تورم

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 7، دوره 7، شماره 27، آبان 1394، صفحه 111-124   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

حسن فرج زاده دهکردی^{* 1}؛ حسین اعتمادی²؛ یگانه فغفور مغربی³

¹استادیار گروه حسابدار ی مرکز آموزش عالی رجا

²دانشیار گروه حسابداری- دانشگاه تربیت مدرس

³دانشجوی دکتری حسابداری- دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

این تحقیق به بررسی مربوط بودن سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی برای توضیح نوسانات بازده و محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‌های تعدیل‌شده بابت تورم نسبت به سود(زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌پردازد. به منظور استخراج اطلاعات تعدیل شده تورمی از صورت های مالی اسمی، از الگوریتم تعدیل تورم کانچیتچکی (2011) استفاده شده‏است. با بکارگیری رگرسیون حداقل مربعات معمولی و داده‌های ترکیبی و تابلویی و استفاده از رویکرد رگرسیون دو‌مرحله‌ای، نتایج آزمون فرضیه‌ها حکایت از آن دارد که سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی از خاصه مربوط بودن برای توضیح نوسانات بازده برخوردارند. علاوه بر این سود (زیان)‌های تعدیل شده تورمی و سود (زیان)‌های تاریخی، هر دو محتوای اطلاعاتی اضافی نسبت به یکدیگر دارند. به این ترتیب می‏توان نتیجه‏گیری کرد که گزارشگری مالی تورمی باید به عنوان مکمل گزارشگری مالی اسمی الزامی‌شود و نه آنکه گزارشگری مالی تورمی جانشین گزارشگری مالی اسمی شود.
 
Abstract
This study investigates the value relevance of unrecognized inflation gains and losses to explain changes in returns and incremental information content of inflation adjusted earnings in comparison with historical cost earnings in firms listed in Tehran Stock Exchange. We used inflation adjusted algorithm of Konchitchki (2011) to extract inflation adjusted information from nominal financial statements. Using ordinary least squares regressions, pooled and panel data and applying a two-stage regression approach, results indicate that unrecognized inflation gains and losses are value relevant for explaining fluctuations in returns. Moreover, inflation adjusted earnings and historical cost earnings have incremental information content beyond each other. The results of this research suggest that inflation financial reporting should be mandated as supplementary to the historical cost financial reporting rather than a replacement to historical cost financial reporting.

کلیدواژه‌ها

:سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی؛ سود (زیان)‌‌های تعدیل شده بابت اثرات تورم؛ سود (زیان)‌های تاریخی؛ بازده سهام

اصل مقاله

محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‌های تعدیل شده بابت تورم

 

 

حسن فرج زاده دهکردی

تاریخ دریافت: 19/4/1394              تاریخ پذیرش: 24/6/1394

[1]

حسین اعتمادی[2]

یگانه فغفور مغربی[3]

 

 

چکیده

این تحقیق به بررسی مربوط بودن سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی برای توضیح نوسانات بازده و محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‌های تعدیل‌شده بابت تورم نسبت به سود(زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌پردازد. به منظور استخراج اطلاعات تعدیل شده تورمی از صورت های مالی اسمی، از الگوریتم تعدیل تورم کانچیتچکی (2011) استفاده شده‏است. با بکارگیری رگرسیون حداقل مربعات معمولی و داده‌های ترکیبی و تابلویی و استفاده از رویکرد رگرسیون دو‌مرحله‌ای، نتایج آزمون فرضیه‌ها حکایت از آن دارد که سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی از خاصه مربوط بودن برای توضیح نوسانات بازده برخوردارند. علاوه بر این سود (زیان)‌های تعدیل شده تورمی و سود (زیان)‌های تاریخی، هر دو محتوای اطلاعاتی اضافی نسبت به یکدیگر دارند. به این ترتیب می‏توان نتیجه‏گیری کرد که گزارشگری مالی تورمی باید به عنوان مکمل گزارشگری مالی اسمی الزامی‌شود و نه آنکه گزارشگری مالی تورمی جانشین گزارشگری مالی اسمی شود.

 

واژه‌های کلیدی:سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی، سود (زیان)‌‌های تعدیل شده بابت اثرات تورم ، سود (زیان)‌های تاریخی ، بازده سهام.

 

 

1- مقدمه

یکی از مفروضات بنیادی حسابداری فرض واحد پولی است که قدرت خرید پول را در طول زمان ثابت در نظر می‌گیرد. نظام گزارشگری مالی ایران بر مبنای گزارشگری مالی اسمی است. درگزارشگری مالی اسمی فرض بر این است که از یک واحد پولی با قدرت خرید ثابت برای گزارشگری استفاده می‏شود. در شرایط تورمی، قدرت خریدواحد مبنا تغییر می‏کند و این فرض را زیر پا می گذارد (هیئت تدوین استاندارد‌های حسابداری، نشریه 113، 1376: 54).

باید به این نکته نیز توجه کرد که استانداردهای حسابداری ایران شرکت‏هاراملزممی‏کند صورت‏های مالی خود را بر مبنای بهای تمام شده تاریخی ارائه کنند ( بند 35 فصل 5 مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران، 1387 ). در گزارشگری مالی تحت نظام بهای تمام شده تاریخی، پول دوره‏های مختلف با قدرت خریدیکسان نمایش داده می‏شوند.در دوره ثبات قیمت‏ها به نظر می‏رسد که این رویه بنیادی حسابداری رضایت بخش است. با این حال، هنگامی که قیمت ها در نتیجه تورم از ثبات نسبی برخوردارنیستند، قدرت خرید پول با گذشت زمان تغییر می‏کند.به این ترتیب در شرایط تورمی مبالغ تاریخی مندرج در صورت‏های مالی به سبب تغییر ارزش پول، از نظر اقتصادی مربوط تلقی نمی‏شوند و سود ابرازی نمی‏تواند معیار ارزیابی مناسبی برای عملکرد مدیریت واحد تجاری تلقی شود. به عبارت دیگر، در این شرایط سود و زیان تجاری و سود و زیان ناشی از تورم با هم ترکیب می شوند و تفکیک این دو از هم کاری بس دشوار است.

عدم توجه به اثرات تورمی موجب می‏شود تا زیان ناشی از کاهش قدرت خرید دارایی های پولی و سود ناشی از تاثیر تورم در بدهی‏های پولی نادیده گرفته شود. این انحراف در اطلاعات موجب می‏شود که سرمایه گذاران برای تصمیم گیری به سودها و زیان‌های تورمی که بر کیفیت سود ابرازی و جریانهای نقد آتی تاثیر می گذارد، توجهی نداشته باشند. این رویه موجب گمراهی سرمایه گذاران می‏شود و حتی اعتبار دهندگان هم سود ناشی از افزایش تورم را سود واقعی تلقی کرده و ناهنجاری های اقتصادی به بار می‏آید ( مجتهدزاده و نیتاز،1390،ص28).از این رو این احتمال وجود دارد که کیفیت اطلاعات حسابداری از نقطه نظر مربوط بودن به عنوان یکی از ویژگی های کیفی مرتبط با محتوای اطلاعات مفید صدمه ببیند. محیط اقتصادی ایران با تورم حاد، زمینه ویژه‏ای را برای آزمون این موضوع که آیا سود (زیان) های شناسایی نشده تورمی از خاصه مربوط بودن برای توضیح نوسانات بازده برخوردارند یا خیر و همچنین بررسی محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‏های تعدیل شده بابت اثرات تورم نسبت به سود (زیان) های تاریخی فراهم می‏کند.

در ادامه پیشینه تحقیقات انجام شده راجع به تاثیر اطلاعات تعدیل شده بابت تورم و تغییر در سطح عمومی قیمت ها بر روی گزارشات مالی مطرح شده است. همچنین در بخش سوم، به تبیین فرضیه ها و روش شناسی پژوهش شامل نوع نمونه گیری، نحوه استخراج داده های تعدیل شده تورمی از صورت های مالی اسمی و پس از آن، آزمون فرضیه ها مورد بحث و بررسی قرارگرفته است. در نهایت نتایج حاصل از آزمون فرضیات دوگانه تحقیق بیان شده و در پایان نیز نتیجه گیری و بررسی تطبیقی یافته ها ارائه شده‌است.

2-مبانی نظری و پیشینه تحقیق

در خصوص ارائه صورت‏های مالی تعدیل شده بر اساس تورم (گزارشگری مالی تورمی) دو دیدگاه و یافته‏های تجربی متناقض وجود دارد(کرکولاک و بالساری،[i] 2009،ص364). دیدگاه نخست، بر مبنای یافته‏های تجربی تحقیقاتی نظیر بیور، گریفین و لندزمن[ii](1982)، مخالف گزارشگری مالی تورمی است و این گزارش‏ها را فاقد محتوای اطلاعاتی می‏دانند. این محققان بر این باور بودند که سرمایه‌گذاران و دیگر بازیگران بازار سرمایه از شرایط تورمی آگاهی داشته و انتظارات خود را راجع به توان سودآوری آتی واحد تجاری تعدیل کرده و درقیمت‌گذاری سهام لحاظ می‌کنند؛ بنابراین انتشار اطلاعات تعدیل‌شده تورمی نمی‌تواند نوسانات در بازده سهام را توضیح دهد؛ چون این اطلاعات قبلاً در قیمت‌گذاری سهام لحاظ شده است. در همین راستا و از منظری دیگر، واتس و زیمرمن[iii](1980،ص104) صورت‏های مالی تورمی را نا مربوط می‏دانند. آنها این گونه استدلال کردند که قیمت سهام تحت تاثیر انتشار اطلاعات تعدیل شده بابت تورم قرار نمی‌گیرد چون این گونه اطلاعات جدید هستند و بازیگران و فعالان بازار سرمایه نیاموخته‌اند که چگونه باید این اطلاعات را تجزیه و تحلیل و پردازش کنند (اثر یادگیری).

در مقابل، طرفداران گزارشگری مالی تورمی، عدم یافتن محتوای اطلاعات ارقام تورمی در برخی تحقیقات را به فروکش کردن تورم در اقتصاد کشورهای توسعه یافته نسبت می‏دهند و اعتقاد دارند در شرایط وجود تورم قابل ملاحظه و حاد، شرکت‏ها باید اقدام به تعدیل صورت‏های مالی تارخی خود بر اساس تغییرات در سطح قیمت‏ها نمایند زیرا این داده‏ها برای تصمیم‏گیری سرمایه‏گذاران مربوط بوده و دارای محتوای اطلاعاتی می‏باشند.

در اوایل دهه 1970 ایالات‌متحده نرخ تورم دو رقمی را تحمل می‌کرد و این موضوع باعث به وجود آمدن یک چالش بزرگ برای هیئت استانداردهای حسابداری مالی آمریکا شده بود؛ چون صورت‌های مالی اسمی نمی‌توانستند اطلاعات مفیدی را از منظر تصمیم گیری به استفاده‌کنندگان منتقل کنند (بارنیو،[iv] 1999،ص271).در نتیجه این هیئت اقدام به انتشار بیانیه شماره 33  نمود و شرکت‌ها را ملزم به افشای اطلاعات صورت‌های مالی تعدیل‌شده بابت اثرات تورم کرد.در اواخر دهه 1980 نرخ تورم در آمریکا به کمتر از 3% نزول پیدا کرد، از این رو هیئت استاندارد‌های حسابداری مالی بیانیه شماره 89 را منتشر کرده و افشای اطلاعات صورت‌های مالی تعدیل‌شده بابت اثرات تورم را به صورت اختیاری درآورد (گوردون،[v] 2001،ص181-178).

طرفداران گزارشگری مالی تورمی برای ادعای خود مبنی بر مربوط بودن اطلاعات تعدیل شده بابت تورم در تصمیمات اقتصادی سرمایه‌گذاران دو نکته حائز اهمیت دیگر را خاطر‌نشان می‏سازند. اول اینکه به نظر نمی رسد سرمایه‌گذاران انتشار اطلاعات تعدیل شده بابت اثرات تورم را نادیده بگیرند و یا نسبت به آن بی توجه باشند، بدین معنا که سرمایه‌گذاران اثر یادگیری را در طول دو دهه گذشته هر چند به صورت ناقص و جزئی درک کرده اند. دوم اینکه سرمایه‌گذران به طور کامل اطلاعات تعدیل شده بابت اثرات تورم را در تصمیمات اقتصادی خود لحاظ نمی کنند چون چنین اطلاعاتی پیچیده و نا‌آشنا هستند؛ بنابراین انتشار اطلاعات تعدیل شده بابت اثرات تورم می تواند در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی سرمایه‌گذاران مفید باشد و آنها را در امر خرید ، فروش و یا قیمت‌گذاری صحیح سهام یاری رساند (کانچیتچکی[vi]، 2011، ص1078).

در ادامه به برخی از تحقیقات انجام شده در خصوص بررسی محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‌های تعدیل شده بابت اثرات تورم نسبت به سود (زیان)‌های تاریخی می پردازیم.

کانچیتچکی (2011،ص1048)اثر سود (زیان) های شناسایی نشده تورمی را بر روی جریانات نقد آتی و قیمت سهام مورد بررسی قرار داد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که : 1) سود (زیان) های شناسایی نشده تورمی می توانند به پیش بینی جریان وجه نقد آتی کمک کنند. 2) استراتژی های معاملاتی مبتنی بر تورم با بازده غیرعادی سهام وابستگی قابل توجهی دارند به این معنی که قیمت سهام به طور کامل مضامین سود (زیان) های شناسایی نشده تورمی را برای پیش بینی جریان وجه نقد آتی منعکس نمی‏کند. 3) قیمت سهام طوری رفتار می‏کند که انگار سرمایه گذاران تمایزی بین اقلام پولی و غیرپولی که برای تعیین اثرات تورمی ضروری است، قائل نمی‎شوند.

بالساریو کرکولاک (2009،ص365 ) قدرت تبیین اضافی سود (زیان) های تعدیل‌شده تورمی را نسبت به سود (زیان)‌های تاریخی و اثر اطلاعات حسابداری تعدیل‌شده تورمی را بر روی نسبت‌های مالی در ترکیه مطالعه کردند. نتایج نشان داد که نسبت‌های مالی به شدت تحت تأثیر اطلاعات تعدیل‌شده تورمی قرار می‌گیرد. همچنین سود (زیان)‌های تعدیل‌شده تورمی محتوای اطلاعاتی اضافی نسبت به سود (زیان)‌های تاریخی ندارند. از این رو صورت‌های مالی تورمی باید به عنوان مکمل و نه جانشین صورت‌های مالی تاریخی گزارش شوند.

گوردون (2001،ص196) مربوط بودن اطلاعات مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی، اطلاعات تعدیل‌شده بابت تغییرات در سطح عمومی قیمت‌ها، اطلاعات حسابداری مبتنی بر بهای جایگزینی را بر روی نمونه‌ای از شرکت‌های مکزیکی مطالعه کرد. نتایج نشان داد که اطلاعات مبتنی بر بهای جایگزینی قدرت تبیین بیشتری نسبت به اطلاعات مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی دارند. همچنین اطلاعات تورمی بهتر از اطلاعات تاریخی می‌توانند نوسانات در قیمت سهام را توضیح دهند.

بارنیو (1999،ص271) مربوط بودن سود (زیان)‌‍‌های تعدیل‌شده بابت تورم را نسبت به سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی در محیطی تورمی آزمون کرد. نتایج این تحقیق نشان داد که سود (زیان)‌های تعدیل‌شده بابت اثرات تورم قدرت تبیین اضافی نسبت به سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی فراهم می‏کنند، از این رو در یک محیط تورمی با نرخ بالای تورم پیش‌بینی‌نشده، سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی دیگر از ارزش مربوط بودن برخوردار نیستند.

هاپ وود و شفر[vii] (1989،ص1989) از تجزیه و تحلیل مقطعی برای بررسی محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‌های مبتنی بر ارزش‌های جاری نسبت به سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی استفاده کردند.آنها نمونه خود را به زیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گروه‌هایی مبتنی بر توانایی شرکت به تعدیل سود خالص عملیاتی متناسب با تغییرات قیمت، تقسیم‌بندی کردند و همبستگی بین معیارهای مختلف سود و تغییرات بازده سهام را در هر زیر گروه مورد آزمون قراردادند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تقسیم نمونه به زیر گروه‌هایی مبتنی بر عکس‌العمل شرکت به تغییرات قیمت، شواهد و مدارکی در خصوص محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‌های مبتنی بر ارزش‌های جاری نسبت به سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی فراهم می‌کند که در تحقیقات قبلی به واسطه استفاده از تنها یک گروه رؤیت نشده بود.

برنارد و رولند[viii](1987،ص709) از یک رویکرد سری زمانی برای تعیین محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‌های مبتنی بر ارزش‌های جاری نسبت به سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی استفاده کردند. نتایج این تحقیق نشان داد که سود (زیان)‌های مبتنی بر ارزش‌های جاری قدرت تبیین بیشتری نسبت به سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی در توضیح نوسانات بازده دارند به ویژه در صنایعی که همبستگی بین سود (زیان)‌های مبتنی بر ارزش‌های جاری و سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی نسبتاً ضعیف است. برای اکثریت شرکت‌ها، همبستگی بین دو متغیر نسبتاً شدید است در نتیجه اطلاعات یکسانی را به بازار سرمایه مخابره می‌کنند و هیچ یک قدرت تبیین بیشتری نسبت به دیگری در توضیح نوسانات بازده ندارد.

بیور، گریفین و لندزمن (1983،ص16) تفاوت‌های مقطعی در بازده را که می‌تواند توسط تغییرات سود توضیح داده شود، مورد بررسی قراردادند. آنها به این نتیجه رسیدند که متغیرهای مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی از قدرت توضیحی بیشتری نسبت به متغیرهای مبتنی بر بیانیه شماره 33 برای تبیین تغییرات در قیمت سهام برخوردارند. نتایج این تحقیق منجر به صدور بیانیه شماره 89 شد.

مجتهدزاده و نیتاز (1390،ص44)در پژوهش خود، به بررسی اثر گزارشگری مالی تورمی بر جریانات نقد آتی و بازده سهام پرداختند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که هر قدر میزان سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی در یک شرکت بیشتر باشد ، انتظار می‌رود که آن شرکت در آینده جریان‌های نقد عملیاتی کمتری داشته و بیشتر مبادرت به فروش دارایی‌های ثابت خود ورزد و بازده سهام کمتری داشته باشد.

 

3- فرضیه‌های تحقیق

1)    سود (زیان)‏های شناسایی نشده تورمی از خاصه مربوط بودن برای توضیح نوسانات بازده برخوردارند.

2)  سود (زیان)‏های تعدیل شده بابت اثرات تورم،  نسبت به سود و زیان های تاریخی، محتوای اطلاعاتی اضافی برای توضیح و تبیین نوسانات بازده فراهم می کنند.

 

4-روش شناسی تحقیق

4-1- جامعه آماری و نمونه تحقیق

جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران با در نظر‌گرفتن ویژگی‌های زیر می‌باشد:

1)    دوره مالی شرکت‌های نمونه مورد‌نظرمنتهی به 29 اسفند‌ماه هرسال باشد.

2)    شرکت‌های مورد‌نمونه سال مالی خود را طی دوره تحقیق تغییرنداده‌‌باشند.

3)    شرکت‌های سرمایه‌گذاری، واسطه‌گری، هلدینگ، بانک‌ها، نهاد‌های پولی و بیمه از نمونه مستثنی می‌گردد.

4)    وقفه معاملاتی بیش از 6 ماه نداشته باشند.

 

باتوجه به معیارهای پیش‌گفته و محدودیت‌های موجود، تعداد102 شرکت به عنوان نمونه نهایی انتخاب و اطلاعات مربوط به آنها برای دوره زمانی سالهای 1390-1381 گرد‌آوری شد.

 

4-2-نحوه استخراج اطلاعات تعدیل شده تورمی از صورت های مالی اسمی

برای استخراج اطلاعات تعدیل‌شده تورمی از صورت‌های مالی اسمی، از الگوریتم تعدیل تورم^[ix]کانچیتچکی (2011،ص1052-1051) استفاده شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌است. این الگوریتم از رویکرد دلار ثابت برای اندازه‌گیری فعالیت‌های شرکت در شرایطی که قدرت خرید واحد پولی ثابت نیست، استفاده کرده و صورت های مالی اسمی را با استفاده از تمایز بین اقلام پولی و غیر‌پولی، چرخه حیات دارایی‌ها و بدهی‌ها، شرکت به شرکت بر اساس شاخص قیمت مصرف کننده تعدیل می کند. یک ویژگی مهم این الگوریتم این است که با توجه به این واقعیت که تورم بسته به ساختار دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت،آنها را متفاوت از یکدیگر تحت تاثیر قرار می‏دهد، به اثرات تورمی اجازه می‌دهد تا در میان شرکت‏ها و در طول زمان نوسان داشته‌باشد. علاوه بر آن، این الگوریتم و همچنین مبالغ تعدیل شده بابت اثرات تورم مبتنی بر خاصه اندازه‌گیری بهای تمام شده تاریخی هستند که مزایایی چون قابلیت اتکا و بی طرفی را با خود به همراه دارد.

به طور خلاصه می‌توان‌گفت که این الگوریتم اطلاعات تعدیل‌شده تورمی را از صورت‌های مالی اسمی در سه گام اصلی استخراج می‌کند. در گام اول، این الگوریتم به بازسازی صورت‌های مالی هر شرکت در طول عمر آن تا تاریخ گزارشگری بر حسب مقادیر تعدیل‌شده تورمی می‌پردازد. چون تفاوت بین اقلام پولی و غیر‌پولی نکته کلیدی برای تمایز اثرات تورم بر مقادیر مختلف حسابداری می‌باشد، این الگوریتم دارایی‌های پولی را از دارایی‌های غیر‌پولی و بدهی‌ها جدا می‌کند. در گام دوم چون اقلام پولی بر حسب دلار ثابت برای تصفیه در صورت‌های مالی اندازه‌گیری می‌شوند، الگوریتم از مبالغ پولی مندرج در صورت‌های مالی اسمی به عنوان مبالغ تعدیل‌شده تورمی استفاده می‌کند. در مقابل، الگوریتم اقلام غیر‌پولی را به وسیله تخمین تاریخ خرید و استفاده از اطلاعات مربوط به عمر مفید دارایی ثابت و دوره گردش موجودی کالا تعدیل می‌کند. در گام سوم، الگوریتم دارایی ایجاد شده هر دوره را با استفاده از ارقام ترازنامه دو دوره متوالی که بر حسب شاخص عمومی قیمت‌ها تعدیل‌شده‌اند، تخمین می زند^[x].

 

 

5-آزمون فرضیات تحقیق

به منظور آزمون فرضیه اول تحقیق ، از یک مدل استاندارد برای اندازه‏گیری ارزش مربوط بودن سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی استفاده شده‏است. این مدل در تحقیقات جونز و همکاران[xi] (2011)، فرانسیس و اسکیپر[xii] (1999)، کولینز و همکاران[xiii] (1997) و بوشمن و همکاران[xiv] (2003) به عنوان مدل مرجع اندازه گیری مربوط بودن سود استفاده شده است و به نحوی تعدیل شده‏است که سود (زیان)‌های شناسایی نشده ناشی از تورم را نیز در بر‌گیرد.

 

(1)

 

در رابطه (1) متغیر‏ها به شرح زیر هستند:

RET: بازده سهام

Earn/Assets _t-1: سود اسمی سال جاری تقسیم بر مجموع دارایی‌های سال قبل

Earn/Assets _t-1∆: تفاوت سود اسمی سال جاری و سود اسمی سال قبل تقسیم بر مجموع دارایی‌های سال قبل

IGL/Assets _t-1: تفاوت سود اسمی و سود واقعی سال جاری (سود و زیان شناسایی نشده تورمی) تقسیم بر مجموع دارایی‌های سال قبل.سود و زیان شناسایی نشده تورمی بر اساس الگوریتم تعدیل تورم کانچیتچکی (2011) که در بخش پیشین تشریح شد، اندازه‌گیری شده است.

همچنین به منظور آزمون فرضیه دوم یعنی بررسی محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‏های تعدیل شده بابت اثرات تورم نسبت به سود (زیان)‏های تاریخی، از رویکرد رگرسیون دو مرحله‌ای[xv]که قبلا در تحقیقات بیور، گریفین و لندزمن (1983،ص27) و بارنیو(1999،ص275) به کار رفته، استفاده شده‏است. اولین مجموعه از رویکرد رگرسیون دو مرحله‌ای این مطلب را آزمون می‏کند که آیا سود (زیان)‏های تعدیل شده بابت تورم از محتوای اطلاعاتی اضافی مشروط بر آگاهی از محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‏های مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی برخوردارهستند یا خیر. در اولین مرحله سود (زیان)‏های تعدیل شده بابت اثرات تورم بر روی سود (زیان)‏های تاریخی رگرسیون زده می‏شود.

(2)

 

و در مرحله دوم بازده سالانه اوراق بهادار بر روی سود (زیان)‌‌‏های تاریخی و باقی مانده های حاصل از رگرسیون مرحله اول، رگرسیون زده می شود.

(3)

 

سپس رگرسیون ها به منظور تعیین این موضوع که آیا سود (زیان)‏های مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی از محتوای اطلاعاتی اضافی مشروط بر آگاهی از محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‏های تعدیل شده بابت اثرات تورم برخوردار هستند یا خیر، انتقال می یابند. رگرسیون مرحله اول به شرح زیر است:

 

(4)

رگرسیون مرحله دوم هم به صورت زیر است:

 

(5)

 

در رابطه (2و3و4و5) متغیر‏ها به شرح زیر هستند:

DIAE: تفاوت سود واقعی (تعدیل شده بابت اثرات تورم) سال جاری و سود واقعی سال قبل تقسیم بر مجموع دارایی‌های سال جاری

DHCE: تفاوت سود اسمی جاری و سود اسمی سال قبل تقسیم بر مجموع دارایی‌های سال جاری

RET: بازده سهام

 Z ،ε: باقیمانده حاصل از رگرسیون.

 

6-روش تجزیه و تحلیل داده ها

این تحقیق مطالعه‌ای کاربردی با تأکید بر روابط همبستگی و تحلیلی می‌باشد. داده‏هایتحقیقازطریقصورت‏هایمالیشرکت‌ها وسایترسمیسازمانبورسجمع‌آوریگردیده و پس از انجام پردازش‌های اولیه در نرم‌افزار اکسل، به وسیله نرم‌افزار آماری ای‏ویوز[xvi]7 مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. مدل آماری به کار گرفته‌شده در این تحقیق مدل رگرسیون چند متغیره می‌باشد. همچنین، برای انتخاب بین روش‌های داده‌های ترکیبی وپانلاز آزمون چاو استفاده می‌شود. در صورت انتخاب روش پانل آزمون هاسمن جهت انتخاب از بین روش‌های اثرات ثابت واثرات تصادفی انجام می‌شود. مدل رگرسیونی فرضیه اول این تحقیق با استفاده از روش داده‌های ترکیبی و مدل رگرسیونی فرضیه دوم با استفاده از روش داده‌های پانل با اثرات ثابت برآورد شده‌است. دراینپژوهشبرایبررسیوجودمشکلناهمسانیواریانسازآزمونوایتاستفادهشده است. نتایج حاصل از آزمون نشان می‌دهد که در برخی مدل‏های رگرسیون پژوهش مشکل ناهمسانی واریانس وجود دارد. بنابراین تخمین نهایی این مدل‏ها با استفاده از تصحیح وایت صورت می‌گیرد تا فرض همسانی واریانس‏ها در تحلیل رگرسیون برقرار بماند. همچنیندراینتحقیقازآماره‏یدوربینواتسونبرای کنترل عدمخودهمبستگیبین مقادیرباقیماندهاستفادهشده‌است. چنانچه این آماره دربازه 5/1 تا 5/2 قرارگیرد،عدم خودهمبستگی بین باقیمانده‏هاپذیرفته می‌شود (گجراتی، 1378).

 

 

7-یافته‌های تحقیق

7-1-آماره‌های توصیفی فرضیه اول

آماره های توصیفی فرضیه اول تحقیق در جدول (1) شده‏است. همانطور که مشاهده می‏شود میانگین و میانه بازده سهام و سود و زیان اسمی و تغییرات در سود و زیان اسمی مثبت می‏باشد، در حالیکه میانگین و میانه سود (زیان) شناسایی نشده تورمی منفی می باشد. دلیل این موضوع آن است که بیشتر شرکت‏های موجود در نمونه در یک سال معین، اقدام به گزارش سود در صورت های مالی اسمی خود نموده بودند، در حالی که به واقع با زیان ناشی از عملیات در حال تداوم خود روبرو بوده‏اند. بنابراین سود (زیان) شناسایی نشده تورمی که حاصل تفاضل سود و زیان واقعی (تعدیل شده بابت اثرات تورم) و سود (زیان) اسمی می باشد، منفی خواهد شد.

 

جدول (1): آمار توصیفی متغیرهای فرضیه اول

متغیر	میانگین	میانه	انحراف معیار	بزرگترین	کوچکترین
RET i,t	28/0	11/0	67/0	95/4	69/0-
Earni,t/Assets i,t-1	16/0	11/0	17/0	37/1	29/0-
ΔEarni,t/Assets i,t-1	02/0	01/0	11/0	09/1	50/0-
IGLi,t/Assets i,t-1	17/0-	12/0-	66/0	24/6	90/3-

منبع : یافته‌های پژوهشگر

 

7-2- نتایج آزمون فرضیه‌ اول

فرضیهاصلی اول تحقیق بیان می‏دارد که که سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی از ارزش مربوط بودن برای توضیح نوسانات بازده برخوردارند. با بررسی مدل کلی رگرسیون با توجه به آماره F و معناداری آن در جدول (2) مشاهده می‌شود که مدل کلی رگرسیون در حالت کلی معنادار است. همچنین با توجه به معناداری آماره t برای ضریب برآوردی سود (زیان) شناسایی نشده تورمی (₃δ) در مدل رگرسیون در سطح خطای1% می‏توان این طور نتیجه گرفت که که سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی مربوط هستند، بدین ترتیب فرضیه اصلی اول تحقیق درسطح خطای1% مورد تأیید است.

 

 

 

 

 

 

جدول (2): نتایج آزمون فرضیه اصلی اول

متغیر آماره
	ضریب	t آماره
Α	2418/0	9298/7 **
Earni,t/Assets i,t-1	0019/0	0128/0
ΔEarni,t/Assets i,t-1	4175/2	0141/4 **
IGLi,t/Assets i,t-1	0853/0	8051/2 **
ضریب تعیین	1683/0
ضریب تعیین تعدیل‌شده	1649/0
Fآماره	(0000/0) 2556/49
آماره دوربین واتسون	9657/1

منبع : یافته‌های پژوهشگر                 ** در سطح خطای 1% معنادار

 

7-3-آماره‌های توصیفی فرضیه دوم

آماره های توصیفی فرضیه دوم تحقیق در جدول (3) ارائه شده‏است. همانطور که مشاهده می شود، میانگین و میانه بازده سهام، تفاوت سود (زیان)‏های تاریخی سال جاری و سال قبل و همچنین باقی‌مانده‌های حاصل از رگرسیون سود و زیان‌های واقعی (تعدیل شده بابت اثرات تورم) بر روی سود و زیان‌های تاریخی مثبت است؛ در حالی‏که میانگین تفاوت سود (زیان)‏های واقعی سال جاری و سال قبل و همچنین باقی‌مانده‌های حاصل از رگرسیون سود (زیان)‏های تاریخی بر روی سود و زیان‌های واقعی (تعدیل شده بابت اثرات تورم) منفی است. این مسأله خودگواه تفاوت سود(زیان)‌های تاریخی منتج از سیستم گزارشگری مالی اسمی و سود(زیان)‌های واقعی بر پایه سیستم گزارشگری مالی تورمی و وجوه افتراق و تمایز این دو نوع سیستم گزارشگری مالی است.

 

جدول (3): آمار توصیفی متغیرهای فرضیه دوم

متغیر	میانگین	میانه	انحراف معیار	بزرگترین	کوچکترین
RET	0.2333	0.0839	0.5949	4.5206	-0.6899
DIAE	-0.0162	0.0234	0.8404	3.9	-7.8896
DHCE	0.0175	0.0077	0.108	1.0854	-0.4966
Z1	0.0017	0.0455	0.08321	3.9527	-7.8325
Z2	0.00017-	0.0106-	0.107	1.0458	-0.5063

*منبع : یافته‌های پژوهشگر

 

7-4- نتایج آزمون فرضیه‌ دوم

7-4-1- مجموعه اول از رویکرد رگرسیون دو مرحله ای

اگر سود (زیان) های تعدیل شده بابت اثرات تورم از محتوای اطلاعاتی اضافی فراتر از سود (زیان) های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی برخوردار باشند، آنگاه ضریب رگرسیون ₂δ بر روی باقی‌مانده‌های حاصل از رگرسیون مرحله اول باید مخالف صفر باشد. نتایج حاصل از رگرسیون مرحله اول نشان می‌دهند که آماره t برای ضریب رگرسیون βبه شدت بالا است. این نتیجه اصلاًدور از انتظار نیست چون همبستگی بین سود (زیان) های تعدیل‌شده بابت تورم و سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی بسیار زیاد می‌باشد و این دو متغیر با یکدیگر همبستگی خطی دارند وگرنه لزومی به استفاده از رویکرد رگرسیون دو مرحله‌ای برای تعیین محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‌های تعدیل شده تورمی نسبت به سود (زیان)‌های تاریخی و بالعکس نبود. ضریب رگرسیون ₂δ بر روی باقی‌مانده‌های حاصل از رگرسیون مرحله اول آماره t به مقدار 2.0714 دارد. می‌توانیم به طور تجربی این‌طورنتیجه‌گیری کنیم که آگاهی از سود (زیان)‌های تعدیل شده بابت اثرات تورم به شرط آگاهی از محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی ، محتوای اطلاعاتی اضافی را برای توضیح نوسانات بازده فراهم می‌کند.

 

جدول (4): نتایج آزمون فرضیه دوم- مجموعه اول

متغیر آماره
	α	β	γ	δ1	δ2
ضریب	0.0156-	1.0954	0.2081	1.3716	0.0541
t آماره	0.817-	4.811**	**9.9249	**6.3874	*2.0714
ضریب تعیین	0.2406
ضریب تعیین تعدیل شده	0.2381
Fآماره	96.9787
آماره دوربین واتسون	2.3998

*منبع : یافته‌های پژوهشگر            ** ، * به ترتیب در سطح خطای 1% و 5% معنادار

 

7-4-2- مجموعه دوم از رویکرد رگرسیون دو مرحله ای

ضریب رگرسیون ₂δ بر روی باقی‌مانده‌های حاصل از رگرسیون مرحله اول آماره t به مقدار 6.0587 دارد. می بینیم که ضریب رگرسیون ₂δمجموعه دوم نیز دارای آماره t  مثبت می‌باشد. می‌توانیم به طور تجربی این‌طورنتیجه‌گیری کنیم که آگاهی از سود (زیان)‌های تاریخی به شرط آگاهی از محتوای اطلاعاتی سود (زیان)‌های تعدیل شده بابت اثرات تورم ، محتوای اطلاعاتی اضافی را برای توضیح نوسانات بازده فراهم می‌کند. همچنین آماره t برای سود (زیان)‌های تورمی در مجموعه دوم دقیقاً مشابه آماره t برای سود (زیان)‌های تاریخیدر مجموعه اول می‌باشد (4.811) که نشان از همبستگی بالای بین سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی و سود (زیان)‌های تورمی می‌باشد. نتایج حاصل از آزمون رگرسیون دو مرحله‌ای نشان می‌دهد که هم ضریب رگرسیونی ₂δ مجموعه اول و هم ضریب رگرسیونی ₂δ مجموعه دوم مثبت است یعنی هم سود (زیان)‌های تعدیل شده بابت اثرات تورم از محتوای اطلاعاتی اضافی نسبت به سود (زیان)‌های تاریخی برخوردارند و هم سود (زیان)‌های تاریخی از محتوای اطلاعاتی افزایشی نسبت به سود (زیان)‌های تعدیل شده تورمی برخوردارند.

 

جدول (5): نتایج آزمون فرضیه دوم- مجموعه دوم

متغیر آماره
	α	β	γ	δ1	δ2
ضریب	0.0152	0.0262	0.2336	0.0774	1.3134
t آماره	**3.7502	4.811**	**11.3109	**2.9906	6.0587**
ضریب تعیین	0.0335
ضریب تعیین تعدیل شده	0.0304
Fآماره	10.632
آماره دوربین واتسون	2.2594

*منبع : یافته‌های پژوهشگر                          ** در سطح خطای 1% معنادار

 

8- بحث و نتیجه‌گیری

این تحقیق به بررسی مربوط بودن سود (زیان)‏های شناسایی نشده تورمی برای توضیح و تبیین نوسانات بازده و محتوای اطلاعاتی اضافی سود (زیان)‏های تعدیل‌شده بابت تورم نسبت به سود (زیان)‏های مبتنی بر بهای تمام‌شده تاریخی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران می‌پردازد. بر اساس نتایج بدست آمده، سود (زیان)‌های شناسایی نشده تورمی از خاصه مربوط بودن برای توضیح نوسانات بازده برخوردارند. این نتیجه با نتایج تحقیقات برنارد و رولند(1987) ، هاپ وود و شفر (1989) ، گوردون (2001) ، کرکولاک و بالساری(2009) و کانچیتچکی (2011) سازگار است.

همچنین، نتایج نشان داد که هر دو مجموعه اطلاعات مربوط به سود(زیان)‌های تعدیل‌شده بابت اثرات تورم و سود(زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی از محتوای اطلاعاتی اضافی نسبت به دیگری برخوردارهستند، از این رو هر دو مجموعه اطلاعات باید به عنوان مکمل در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا بتوانند اطلاعات مربوطی را راجع به نوسانات بازده و قدرت سودآوری آتی به سرمایه‌گذاران و دیگر فعالان بازار سرمایه ارائه کنند. این نتایج با یافته‏های تحقیق کرکولاک و بالساری(2009) سازگار و با نتیجه تحقیق بارنیو(1999) مبنی بر نامربوط بودن اطلاعات مربوط به سود (زیان)‌های مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی در محیط‏های به شدت تورمی، همخوانی ندارد. شاید بتوان علت این امر را وجود نرخ تورم دو و سه‌رقمی در قلمرو زمانی تحقیق بارنیو (سه رقمی از سال 1984 تا 1985 و دو رقمی از سال 1986 تا 1988) جستجو کرد. همان طور که در تحقیق گوردون(2001) نیز بدان اشاره شده است، دامنه نوسانات در نرخ تورم و بزرگی آن می‌تواند بر نتایج حاصله اثر گذار باشد.

در مجموع نتایج این تحقیق پیشنهاد می‌کند که گزارشگری مالی تورمی باید در کنار گزارشگری مالی اسمی و به عنوان مکمل وجود داشته باشد تا بتواند استفاده‌کنندگان از اطلاعات صورت‌های مالی را در تصحیح انتظارات خود راجع به قدرت سودآوری آتی و همچنین جریان‌های نقدی واحد تجاری و قیمت‌گذاری صحیح سهام یاری رساند.به نظر می رسد سرمایه‌گذاران انتشار اطلاعات تعدیل شده بابت اثرات تورم را نادیده نخواهند گرفت. موکول نمودن تهیه چنین اطلاعات مبهم و پیچیده‏ای بر عهده سرمایه‌گذران منطقی به نظر نمی‏رسد. انتشار اطلاعات تعدیل شده بابت اثرات تورم می‏تواند در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی سرمایه‌گذاران مفید باشد و آنها را در امر خرید، فروش و یا قیمت‌گذاری صحیح سهام یاری رساند.

در نهایت باید به این نکته توجه داشت که شرکت‏های مختلف واکنش‏های متفاوتی را نسبت به تغییرات قیمت از خود نشان می‏دهند.این واکنش‌ها بسته به توانایی شرکت در انتقال این افزایش قیمت به مصرف‌کننده و توانایی واحد تجاری به متنوع‌سازی ترکیب و کشش قیمتی محصولات خود متفاوت می‌باشد. سود و زیان واقعی (تعدیل شده بابت اثرات تورم) از دو جزء تشکیل شده‌است، سود (زیان) عملیاتی که از تفاوت بین فروش و بهای‌ تمام‌شده کالای فروش‌رفته مبتنی بر ارزش های جاری بدست می‌آید و سود (زیان) نگهداری اقلام پولی. جزء دوم می‌تواند بسته به عکس‌العمل شرکت به تغییرات قیمت، معانی و تفاسیر متعددی را به بازار سرمایه مخابره کند. در نتیجه برای یک شرکت، ممکن است همبستگی مثبت بین سود (زیان) واقعی و تغییرات در قیمت سهام وجود داشته‌باشد و برای شرکت دیگر این رابطه منفی باشد. بنابراین پیشنهاد می‌شود در تحقیقات آتی، حساسیت هر شرکت به تغییرات قیمت نیز مد نظر قرار ‏گیرد.

---

1- استادیار گروه حسابداری مرکزآموزشعالیرجاء، نویسنده اصلی[e-mail]

2- دانشیار گروه حسابداری دانشگاه تربیت مدرس.

[3]- دانشجوی دکتری حسابداری دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه شهید بهشتی، مسئول مکاتبات.

---

[i]. Kirkulak and Balsari

[ii]. Barniv

[iii]. Watts and Zimmerman

[iv]. Beaver, Griffin and Landsman

[v]. Gordon

[vi]. Konchitchki

[vii]. Hopwood and Schaefer

[viii]. Bernard and Ruland

[ix]. Inflation Adjusted Algorithm

[x]. برای مطالعه بیشتر در خصوص الگوریتم تعدیل تورم کانچیتچکی (2011) به مجتهدزاده و نیتاز (1390) مراجعه شود.

[xi]. Jones et al.

[xii]. Francis and Schipper

[xiii]. Collins et al.

[xiv]. Bushman et al.

[xv]. Two Stage Regression

[xvi]. Eviews

مراجع

فهرست منابع

1)    کمیته تدوین استاندارد‌های حسابداری. (1387). اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی: استاندارد‌های حسابداری.تهران.سازمان حسابرسی.

2)  مجتهدزاده , ویدا , و درناز نیتاز، (1390) . " گزارشگری مالی اسمی و پیامدهای آن برای عملکرد شرکت و قیمت سهام در وضعیت تورمی "، مجله دانش حسابداری , سال دوم , شماره 7 , صص 46-27.

3)    هیئت تدوین استاندارد‌های حسابداری (1376). "مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی در ایران "، نشریه 113، تهران: سازمان حسابرسی.

4)     Barniv, R. "TheValue Relevance of Inflation- Adjusted and Historical- CostEarningsDuringHyperinflation"JournalofInternational Accounting, Auditing &Taxation, 1999: Volume 8(2), PP. 269- 287.

5)     Beaver, W., P. Griffin and W.Lndsman." The Incremental Information Content of Replacement Cost Earnings"Journal of Accounting and Economics, 1983: Volume 4, PP. 15-39.

6)     Bernard, V. and R. Ruland." The Incremental Information Content of Historical Cost and Current Cost Income Numbers: Time- Series Analyses for 1962- 1980" The Accounting Review, 1987: Volume 4, PP. 707- 722.

7)     Bushman, R.M., Piotroski, J.D. and Smith, A.J. (2011). “Capital Allocation and Timely Accounting Recognition of Economic Losses” Journal of Business Finance & Accounting, Vol. 38, PP. 1-33.

8)     Collins, J., D. Shackelford, and J. Wahlen.( 1995 ). “Bank Differences In the Coordination of Regulatory Capital, Earnings and Taxes” Journal of Accounting Research, Vol. 33, PP. 263-292.

9)     Francis, J., R. LaFond, P. Olsson and K. Schipper.( 2004). "Costs of Equity and Earnings Attributes". TheAccounting Review, 79(4): 967-1010.

10)    Gordon, E. " Accounting for Changing Prices: The Value Relevance of Historical Cost, Price Level, and Replacement Cost Accounting in Mexico" Journal of Accounting Research, 2001: Volume 39, PP. 177-200.

11)    Hopwood, W. and T. Schaefer." Firm-Specific Responsiveness to Input Price Changes and the Incremental Information in Current Cost Income" The Accounting Review, 1989: Volume 2, PP. 313- 328.

12)    Jones, D.A. and Kimberly, J.S. (2011). “Comparing TheValue Relevance, Predictive Value, and Persistence of Other Comprehensive Income and Special Items” The Accounting Review, Vol. 86, PP. 2047-2073.

13)    Kirkulak, B. and C. Balsari (2009), "Value Relevance of Inflation- Adjusted Equity and Income" The International Journal of Accounting, Volume 44, PP. 363- 377.

14)    Konchitchki, Y,(2011), "Inflation and Nominal Financial Reporting: Implications for Performance and Stock Prices" ,The Accounting Review, Volume 86, PP. 1045- 1085.

15)    Watts, R. L., and J. L. Zimmerman, (1980), "On the Irrelevance of Replacement Cost Disclosures for Security Prices "Journal of Accounting and Economics, Volume 2, PP. 95-106.