بررسی آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در طیور بومی اطراف شهرستان تبریز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 6، دوره 8، 3 (31) پاییز، آذر 1393، صفحه 588-595   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

حسین هاشم‌زاده‌فرهنگ^{* 1}؛ پریسا شهبازی²؛ سیدرضی بهاورنیا³

¹استادیار گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²استادیار گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

³مربی گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

   کریپتوسپوریدیوزیس از جمله بیماری‌های مهم در دام، طیور و انسان است که هم از نظر بهداشتی و هم از لحاظ اقتصادی دارای اهمیت فراوانی می‌باشد. این بیماری توسط انگل‌های جنس کریپتوسپوریدیوم ایجاد می‌شود و ‌از طریق استقرار در سطح سلول‌های مخاطی دستگاه گوارش و تنفس سبب آسیب می‌شود. از طرفی دیگر، وجود انگل در بافت مخاطی دستگاه تنفس و گوارش علاوه بر عوارض مستقیم، زمینه‌ساز فعالیت سایر عوامل پاتوژن مانند مایکوپلاسماها در دستگاه تنفس می‌باشد. مطالعه حاضر به منظور بررسی میزان آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در طیور بومی اطراف شهرستان تبریز انجام گرفته‌ است. در این بررسی، تعداد 400 نمونه مدفوعی از طیور بومی تهیه و مورد آزمایش قرار گرفتند. بر اساس نتایج به‌دست آمده از 400 نمونه مورد بررسی، در 9 درصد نمونه‌ها آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم مشاهده شد. در این مطالعه فصل زمستان با 15 نمونه مثبت از 100 نمونه، واجد بالاترین آلودگی (15 درصد) و فصل پاییز با 9 درصد آلودگی بعد از زمستان بالاترین میزان آلودگی را نشان داد. بر اساس نتایج آزمون مربع کای، در میزان آلودگی فصول مختلف سال اختلاف معنی‌دار مشاهده شد (05/0>p). جنس‌ نر و ماده از لحاظ میزان شیوع آلودگی اختلاف معنی‌داری نداشتتند. نتایج حاصله از این بررسی نشان داد که آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در طیور بومی اطراف شهرستان تبریز نسبتاً زیاد می‌باشد و این موضوع را می‌توان با نوع نگه­داری و تغذیه آزاد آنها در محیط مرتبط دانست.

کلیدواژه‌ها

تبریز؛ کریپتوسپوریدیوم؛ طیور بومی

اصل مقاله

مقدمه

   کریپتوسپوریدیوزیس از جمله بیماری‌های مهم در دام، طیور و انسان است که هم از نظر بهداشتی و هم از لحاظ اقتصادی دارای اهمیت فراوانی می‌باشد. این بیماری توسط انگل‌های جنس کریپتوسپوریدیوم ایجاد شده و از طریق استقرار در سطح سلول‌های مخاطی دستگاه گوارش و تنفس سبب بیماری و اختلالات فیزیولوژیک می­شود (تقی پور بازرگانی، 1368؛ جمشیدی، 1370). تکثیر و فعالیت انگل در قسمت‌های مخاطی دستگاه تنفس و گوارش علاوه‌بر عوارض مستقیم، زمینه­ساز فعالیت سایر عوامل پاتوژن مانند مایکوپلاسماها در دستگاه تنفس می‌گردد. کریپتوسپوریدیوم علاوه بر ایجاد بیماری در دستگاه تنفس طیور، با تخریب بافت روده موجب بروز اسهال و اختلال در هضم و جذب مواد غذائی شده و در طیور صنعتی اعم از تخم‌گذار و گوشتی سبب افت تولید و زیان­های اقتصادی می­گردد (Jordan, 2008 ).

   تک یاخته کریپتوسپوریدیوم با ایجاد اختلال در عملکرد و فیزیولوژی سلول­های روده­ای و هم‌چنین آسیب‌هایی که از نظر پاتولوژی در سلول­های روده­ای موجب می­شود، زمینه­ساز بروز سایر بیماری‌های روده‌ای و دستگاه گوارش نیز می­باشد و لذا کنترل و پیش‌گیری این تک­یاخته در مرغداری­های صنعتی دارای اهمیت زیادی است (عظیمی، 1374؛ نیکفرجام، 1377).

   در ایران برای اولین بار قراگوزلو و خداشناس وجود این انگل را بدون شناسائی گونه از یک خروس بومی گزارش کردند (Gharagozlu et al., 1985). حق­بین و همکاران نیز آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیم را در مزارع پرورش طیور گوشتی شهرستان قائم‌شهر نشان داده­اند، که از 30 مرکز بررسی شده، تعداد 7 مرکز واجد آلودگی بوده­اند (حق بین و همکاران، 1389). در بررسی دیگری که بنانی و همکاران در مرغداری­های اطراف شهرستان شیراز انجام داده بودند، 2/8 درصد نمونه­های مورد بررسی دارای آلودگی به کریپتوسپوریدیوم بودند (Banani et al., 2000). هم‌چنین نوری و همکاران، کریپتوسپوریدیوزیس گوارشی و تنفسی را در طیور صنعتی اطراف تهران مورد بررسی قرار داده و حضور انگل را در مرغداری‌های اطراف تهران گزارش نموده­اند (نوری و همکاران، 1374). با مروری بر بررسی­های انجام یافته در ایران ملاحظه می­گردد که آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در طیور بومی وجود داشته و لزوم بررسی‌های بیشتر در این رابطه از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. بررسی حاضر در راستای اهمیت پرورش طیور بومی در اطراف شهرستان تبریز و عدم آگاهی از شیوع انگل کریپتوسپوریدیوم در این مراکز، انجام گرفت.

 

مواد و روش‌ها

   در این مطالعه نمونه‌های مدفوع طیور بومی از مناطق مختلف شهرستان تبریز طی چهار فصل مختلف سال جمع‌آوری گردید. حجم کلی نمونه‌ها در این بررسی، تعداد 400 نمونه مدفوع بود که پس از انتقال سریع به آزمایشگاه انگل‌شناسی گسترش­های تازه از نمونه‌های مدفوع تهیه گردید. به علت آن‌که نمونه‌های اخذشده فوراً به آزمایشگاه انتقال یافته و بررسی می­شدند، از محلول‌های نگه­دارنده نمونه‌های مدفوعی استفاده نگردید. در آزمایشگاه، گسترش‌های مدفوعی از نمونه‌ها تهیه و با استفاده از متانل تثبیت و مورد رنگ‌آمیزی ذیل نیلسون اصلاح شده قرار گرفتند (قراگوزلو، 1376؛ چنگیزی، 1392). بر اساس نتایج مطالعه چنگیزی برای اخذ نتیجه بهتر، از دو قسمت متفاوت مدفوع نمونه‌برداری برای تهیه گسترش انجام می‌گرفت (چنگیزی، 1392). برای رنگ‌آمیزی، گسترش‌های تثبیت‌شده به‌مدت 30 دقیقه با کربول فوشین رنگ‌آمیزی شده و سپس با آب مقطر شستشو داده شدند. در مرحله بعد با استفاده از اسید سولفوریک 5% رنگ­زدایی از گسترش به مدت 40 ثانیه انجام گرفت و بعد از شستشو،  به مدت 5 دقیقه گسترش مدفوعی با مالاشیت گرین رنگ‌آمیزی شد. در مرحله آخر گسترش­های رنگ‌آمیزی شده با  آب مقطر شستشو داده شده و پس از خشک شدن با میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفتند.

نتایج به‌دست آمده ثبت شده و مورد تحلیل قرار گرفت. برای تشخیص مقدماتی ابتدا گسترش­ها  با استفاده از عدسی چهل بررسی و حداقل 50 میدان میکروسکوپی مشاهده می­شد و سپس نمونه­ها که حتی یک عدد اووسیست داشتند، مثبت تلقی می­شدند. در مرحله­ی بعدی برای تشخیص نهایی و تائید اووسیست­ها، نمونه‌های مثبت با عدسی 100 و با استفاده از روغن ایمرسیون ملاحظه می‌گردیدند.

 

یافته‌ها

   با توجه به ویژگی رنگ‌آمیزی ذیل نیلسون زمینه نمونه سبز رنگ شده و اووسیست‌ها به رنگ قرمز درآمدند. از کل 400 نمونه مدفوع مورد بررسی، 36 مورد واجد آلودگی به اووسیست تک­یاخته کریپتوسپوریدیوم مشاهده شد  که 14 درصد نمونه‌ها را شامل گردید.

 

 

جدول 1- درصدکلی آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در  نمونه های آزمایش شده

تعداد کلی نمونه‌های مورد بررسی	تعداد موارد مثبت	درصد آلودگی
400	36	14

 

 

بر اساس نتایج به­دست آمده میزان شیوع آلودگی در جنس‌های مختلف نر و ماده اختلاف معنی‌داری نداشته و در جنس ماده میزان آلودگی نسبت به جنس نر اندکی بیشتر (4/1 درصد) مشاهده گردید. میزان شیوع آلودگی به اووسیست انگل کریپتوسپوریدیوم بر اساس جنس در جدول 2 نشان داده شده است.

 

 

جدول 2- نتایج آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم بر اساس جنس

جنس/ تعداد	تعداد نمونه‌های مورد بررسی	تعداد موارد مثبت	درصد آلودگی
ماده	290	27	3/9
نر	110	9	1/8

 

  

 

بر اساس نتایج به‌دست آمده میزان آلودگی در فصول مختلف سال در جدول 3 نشان داده شده است. در این مطالعه فصل زمستان با 15 نمونه مثبت از 100 نمونه واجد بالاترین آلودگی (15 درصد) و فصل پاییز با 9 درصد آلودگی بعد از زمستان بالاترین آلودگی را داشتند. بر اساس نتایج آزمون مربع کای در میزان آلودگی فصول مختلف سال اختلاف معنی‌دار مشاهده شد (05/0>p).

 

 

جدول 3- نتایج آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در فصول مختلف سال

فصل نمونه برداری	تعداد نمونه مورد بررسی	تعداد موارد مثبت	درصد آلودگی
بهار	100	6	6%a
تابستان	100	6	6%a
پاییز	100	9	9%b
زمستان	100	15	15%c

a,b,c                                : تفاوت بین ردیف‌های دارای حروف غیرمشابه معنی‌دار می‌باشد (05/0>p).

  

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

   کریپتوسپوریدیوم یکی از انگل‌های مهم دستگاه گوارش به­خصوص روده‌ می‌باشد که در طیف وسیعی از میزبانان از جمله در طیور و انسان ایجاد عوارض می‌کند. کریپتوسپوریدیوم تک یاخته فرصت­طلبی است که در سالیان اخیر اهمیت بیشتری پیدا کرده است. این تک­یاخته در مواقع بروز ضعف در سیستم ایمنی میزبان، بیماری­زایی بیشتری داشته و به صورت گوارشی عوارض زیادی به میزبان خود وارد می­کند (تقی‌پوربازرگانی، 1368؛ نیکفرجام، 1377). از طرفی دیگر، کریپتوسپوریدیوزیس به‌عنوان یکی از بیماری‌های مشترک و نوپدید، امروزه مورد توجه بیشتری قرار گرفته و بیماری ناشی از آن انسان‌ها را تحت خطر آلودگی و ابتلا قرار داده است (افخم‌نیا، 1389؛ حیدری و قره‌خانی، 1391).

  در مروری بر مطالعات انجام گرفته در شهرستان تبریز و سایر مناطق ایران، مشاهده می‌گردد که اغلب بررسی‌های انجام شده، در طیور صنعتی بوده و تحقیقی در خصوص آلودگی طیور بومی به انگل کریپتوسپوریدیوم انجام نشده است. در مطالعه­ای که در رابطه با طیور صنعتی اطراف شهرستان تبریز انجام گرفته است، افخم‌نیا و همکاران میزان آلودگی دستگاه گوارش طیور صنعتی در تبریز را 5 درصد اعلام نموده‌اند (افخم‌نیا، 1389) و در یک بررسی دیگر در شهرستان تبریز که در خصوص طیور صنعتی گوشتی انجام گرفته است، میزان آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم 10 درصد گزارش شده‌است که  این موضوع می­تواند نشانگر شیوع بیشتر کریپتوسپوریدیوزیس در طیور بومی باشد (هاشم زاده فرهنگ و همکاران، 1393).

   در بررسی­های مشابه دیگری که در سایر نقاط کشور صورت گرفته است، مصوّری با بررسی فراوانی کریپتوسپوریدیوزیس گوارشی در مرغداری‌های صنعتی اطراف تهران میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم را 25/2 درصد اعلام نموده است (مصوری، 1373). هم‌چنین در بررسی مشابه دیگر در مشهد که توسط عندلیبی در رابطه با طیور صنعتی شهرستان مشهد صورت گرفته است، میزان آلودگی 4 درصد گزارش شده است (عندلیبی، 1371). در بررسی نوری و همکاران نیز، میزان آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در مدفوع مرغداری‌های اطراف تهران 25/2 درصد گزارش شده است (نوری و همکاران، 1373).

   در یک مطالعه دیگر که در کشور آمریکا صورت گرفته است، استفانوگیانیس و همکاران میزان آلودگی کریپتوسپوریدیوزیس گوارشی در مرغداری‌های صنعتی را 3/27 درصد گزارش نموده‌اند (Stefanogiannis et al., 2001). هم‌چنین اسنایدر و همکاران میزان آلودگی سرولوژیکی کریپتوسپوریدیوم در مرغداری‌های صنعتی را 22 درصد گزارش کرده اند (Snyder et al., 1988). همچنین، در بررسی بنانی و همکاران که در مرغداری‌های اطراف شیراز و به روش سرولوژیکی انجام شده است، از 26 گله طیور گوشتی مورد بررسی 3 گله (5/11 درصد)  واجد آنتی‌بادی­های ضد کریپتوسپوریدیوم بودند (Banani et al., 2000).

   در مطالعه تزیپوری و همکاران به روش ایمونوفلورسانس غیرمستقیم، درصد آلودگی به­طور قابل توجهی زیاد اعلام شده است و 88 درصد طیور گوشتی مورد بررسی آلودگی به کریپتوسپوریدیوم داشته­اند (Tezipori, 1981). در بررسی دیگری که توسط لِی و همکاران در کشور آمریکا انجام شده است، از 33 قطعه جوجه گوشتی 3 قطعه (3/27 درصد) آلوده به اووسیست­های کریپتوسپوریدیوم بودند (Ley et al., 1988).

   در مروری به نتایج گزارشات مختلفی که در این رابطه وجود دارد، معلوم می­گردد که بیماری کریپتوسپوریدیوزیس به­طور جدی در مرغداری­های صنعتی وجود داشته که این مسئله می‌تواند نشانگر وجود آلودگی در طیور بومی نیز باشد، زیرا که با توجه به روش پرورش طیور بومی در هوای آزاد و دسترسی  این طیور به آب و غذاهای غیربهداشتی و احیاناً آلوده به مدفوع، انتقال اووسیست کریپتوسپوریدیوم که عمدتاً مدفوعی-دهانی می‌باشد، به‌سادگی امکان‌پذیر خواهد بود. بنابر این، لزوم بررسی­های بیشتر در خصوص ابعاد اپیدمیولوژیکی و میزان خسارت اقتصادی این بیماری، موضوعی مهم می­باشد. هم‌چنین برخلاف نظر رایج در مورد کریپتوسپوریدیوزیس طیور، مبنی بر این‌که این بیماری در طیور عمدتاً تنفسی می­باشد تا گوارشی، نتایج بررسی‌های مختلف اهمیت کریپتوسپوریدیوم گوارشی در طیور را نیز بیشتر مطرح می­کند (Stefanogiannis et al., 2001; Lindsay, 1991; Snyder et al., 1988).

   در بررسی حاضر میزان آلودگی کلی در طیور بومی شهرستان تبریز 9 درصد مشاهده گردید، که این میزان آلودگی بیشتر از نتیجه مطالعه حیدری و قره خانی در سال 1391 در شهرستان همدان می‌باشد. در بررسی حیدری و قره خانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در طیور بومی 5/2 درصد گزارش شده است و علت آن نیز، تراکم کمتر تعداد طیور بومی نگه‌داری‌شده در واحد سطح مناطق روستایی شهرستان همدان ذکر شده است (حیدری و قره خانی، 1391). در بررسی دیگری که در رابطه با طیور بومی توسط Pwavenoh و همکاران در نیجریه  انجام گرفته است، از 305 قطعه طیور مورد مطالعه، در 29 مورد اووسیست انگل در مدفوع مشاهده شده و میزان آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در طیور بومی آن منطقه 5/9 درصد گزارش شده است (Pwavenoht et al., 2012)، که تقریباً با نتایج حاصل از بررسی حاضر هم‌خوانی دارد.

   بر اساس نتایج به‌دست آمده از طیور بومی شهرستان تبریز، میزان شیوع آلودگی در جنس‌های مختلف نر و ماده اختلاف معنی‌داری نداشته و در جنس ماده میزان آلودگی نسبت به جنس نر اندکی (2/1 درصد) بیشتر بود و میزان آلودگی در جنس ماده و جنس نر به ترتیب 3/9 و 1/8 درصد مشاهده گردید.

    در مطالعه پواونوت و همکاران در سال 2012  و ریان در سال 2010 نیز، اختلاف معنی‌داری برای آلودگی جنس‌های نر و ماده ذکر نشده است (Pwavenoht et al., 2012; Ryan, 2010).

   در رابطه با شیوع آلودگی در فصول مختلف سال، در مطالعه حاضر فصل زمستان  با 15 نمونه مثبت از 100 نمونه واجد بالاترین آلودگی (15 درصد) و فصل پاییز با 9 نمونه مثبت از 100 نمونه (9 درصد آلودگی) بعد از زمستان بالاترین آلودگی را داشتند و فصول بهار و تابستان هر کدام با 6 درصد آلودگی کمترین میزان آلودگی را در طیور بومی نشان دادند. بر اساس نتایج آزمون مربع کای میزان آلودگی در فصول مختلف سال واجد اختلاف معنی‌دار مشاهده گردید. با توجه به روش انتقال مدفوعی-دهانی کریپتوسپوریدیوم، مشاهده آلودگی بالاتر در فصل زمستان،  احتمالاً می‌تواند مربوط به نگه­داری متراکم‌تر طیور در فصول سرد باشد. در مطالعه پواونوت و همکاران برخلاف نتایج حاصل از این بررسی، بیشترین میزان آلودگی مربوط به فصول بهار و تابستان گزارش شده است (Pwavenoht, 2012). بدین ترتیب، به‌نظر می‌رسد در مورد شیوع فصلی کریپتوسپوریدیوزیس به مطالعات بیشتری نیاز ‌باشد.

   ریان معتقد است که مدفوع نشخوارکنندگان اهلی، طیور و انسان می‌توانند به عنوان منبع آلودگی برای همدیگر عمل کنند. بنابر این، نگه­داری جداگانه حیوانات و جلوگیری از آلوده شدن آب آشامیدنی به مدفوع می‌تواند در پیشگیری از بیماری کریپتوسپوریدیوزیس موثر باشد (Ryan, 2010).

   با مروری بر نتایج حاصله از این بررسی و مطالعات دیگر که به آن‌ها اشاره گردید، مشخص می‌شود که بیماری ناشی از کریپتوسپوریدیوم به صورت تحت­بالینی و بالینی در طیور بومی وجود داشته که در مواقع استرس و وجود سایر بیماری‌های عفونی و شرایط بد تغذیه‌ای و استرس شدت و عوارض این تک یاخته بیشتر می­شود. بدین ترتیب، لازم است مطالعات بیشتری در این زمینه انجام گرفته و راهکارهای مناسبی در رابطه با پیشگیری و کنترل این بیماری اتخاذ گردد.

مراجع

• افخم نیا، م.، نوری، م.، کریمی، غ.، بنانی، م. و قدیری ابیانه، م. (1389). گزارش کریپتوسپوریدیوز در مرغداری‌های صنعتی تبریز. نشریه دامپزشکی پژوهش و سازندگی، دوره 1، شماره 89 ، صفحات: 4-2.
• تقی‌پور بازرگانی، ت.، باغبان‌زاده، ع. و رسولی، ع. (1368). کریپتوسپوریدیوز یک بیماری جهانی در حیوان و انسان. انتشارات واحد عملی انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، صفحات: 31-14.
• حق­بین نظر پاک، ه.، موسوی، س.، رنجبر بهادری، ش.، محمدی ملایری، م. و حسینی، س. (1390). فراوانی آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در فارم‌های طیور گوشتی شهرستان قائم شهر. مجله میکروبیولوژی دامپزشکی، دوره 7، شماره 1، صفحات: 5-1.
• حیدری، ح. و قره خانی، ج. (1391). بررسی فراوانی آلودگی انسان، دام و طیور به کریپتوسپوریدیوم در شهرستان همدان و حومه در طی سالهای 1390-1385. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی همدان، دوره نوزدهم، شماره 2، صفحات: 70-67 .
• چنگیزی، ع. (1392). ارزیابی دو آزمایش ساده برای تشخیص آلودگی گوساله به کریپتوسپوریدیوم. مجله تحقیقات آزمایشگاهی دامپزشکی، صفحه: 21 .
• جمشیدی، ن. (1370). کریپتوسپوریدیوز در انسان و حیوان. گزیده‌های دانش و پژوهش دامپزشکی، نشریه شماره یک، صفحات: 15-7.
• قراگوزلو، م. (1376).  مروری بر بیماری کریپتوسپوریدیوز و تشخیص آزمایشگاهی آن. مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره 52، شماره 1، صفحات: 15-12.
• عندلیبی، 1. (1371). بررسی کریپتوسپوریدیوز تنفسی و گوارشی در طیور صنعتی شهرستان مشهد. پایان­نامه دکتری دامپزشکی، دانشگاه ارومیه، شماره 213، صفحات: 72-51.
• عظیمی، م. (1374). بررسی کریپتوسپوریدیوزیس تنفسی و گوارشی در طیور صنعتی همدان. پایان نامه دکتری دامپزشکی دانشگاه شهید چمران، صفحه: 67.
• نوری، م.، بزرگمهری، م. و منصوری، ن. (1373). بررسی کریپتوسپوریدیوزیس تنفسی و گوارشی در طیور صنعتی تهران. مجله دامپزشکی دانشگاه تهران، دوره 49، شماره2، صفحه: 93.
• نیکفرجام، پ. (1377). بررسی کریپتوسپوریدیوزیس تنفسی و گوارشی در طیور صنعتی قائم‌شهر، پایان نامه دکتری دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، صفحه: 55 .
• مصوری، ن. (1373). بررسی فراوانی کریپتوسپوریدیوز تنفسی و گوارشی در مرغداری‌های صنعتی اطراف تهران. پایان نامه دکتری دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز، شماره: 122.
  • · Banani, M., Dadras, H., Moazeni-Jula, G., Hooshmand-Rad, P., Khodashenas, M., Nili, H., et al. (2000). Isolation & Identification of Cryptosporidium baileyi and serologic incidence of Cryptosporidiumin Iran. World's Poultry Congress Montreal-Canada, 20-24.
  • · Fletcher, O.J., Munnell, J.F. and Page, P.K. (1975). Cryptosporidiosis of the bursa of fabricius of chickens. Avian Diseases, 19: 630-639.
  • · Gharagozlou, M.Y. and Khodashenas, M. (1985). Cryptosporidiosis in a native rooster with chronic proliferative enteritis. Archive of Veterinary, 17: 129-138.
  • · Jordan, F. (2008). Poultry Disease. ISBN: 978-0-7020-2862-5.
  • · Ley, D.H., Levy, M.G., Hunter, L., Corbett, W. and Barnes, H. (1988). Cryptosporidia-positive rates of avian necropsy accessions determined by examination of auramine o-stained fecal smears. Avian Disease, 32: 108-113.
  • · Lindsay, D.S., Blagburn, B.L., Hoerr, F.J., Davis, J.F. and Giambrone, J. (1991). Pathobiology of cryptosporidiosis (C. baileyi) in broiler chickens. Journal of Protozoology, 38: 25-28.
  • · Nili, H. and Asasi, K. (2002). Natural cases and an experimental study of H9N2 avian influenza in commercial broiler chickens of Iran. Avian Pathology, 31: 247-252.
  • · Pwavenoh, B., Jarlath, U., Paul, A. and Idris, A. (2012). The Prevalence of Cryptosporidium Oocysts in Birds in Zaria, Nigeria.  Borneo Journal, Resour Sciences Technique, (2013) 2(2): 52-59.
  • · Ryan, U. (2010).Cryptosporidium in Birds, Fish and Amphibians. Experimental Parasitology,

124(1): 113-120.

• · Snyder, D., Current, W.L., Russek-Cohen, E., Gorham, S., Mallison, E., Marquard, W., et al. (1988). Serologic incidence of Cryptosporidium in Delmarva broiler flocks. Poultry Disease, 67: 730-735.
• · Stefanogiannis, N., Mclean, M. and Van hill, H. (2001). Outbreak of cryptosporidiosis linked with a farm event. The New Zealand Medical Journal, 23 (144): 519-521.
• · Tzipori, S. and Campbell, I. (1981). Prevalence of Cryptosporidiumantibodies in 10 animal species. Journal of Clinical Microbiology, 14: 455-456.