بررسی آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در مرغداری‌های گوشتی اطراف شهرستان تبریز

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 7، دوره 8، 1 (29) بهار، خرداد 1393، صفحه 411-416   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

حسین هاشم‌زاده‌فرهنگ^{* 1}؛ پریسا شهبازی²؛ رضا جعفری³

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، استادیار گروه پاتوبیولوژی، تبریز، ایران.

²دانشگاه تبریز، دانشکده دامپزشکی، استادیار گروه پاتوبیولوژی، تبریز، ایران.

³دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشجوی دکتری تخصصی گروه ایمنولوژی و آلرژی، دانشکده پزشکی، مشهد ایران.

چکیده

   کریپتوسپوریدیوم یک تک­یاخته انگلی از شاخه اپی­کمپلکسا است که منجر به اختلال در دستگاه  گوارش و بروز اسهال و یا درگیری دستگاه تنفس و بورس فابریسیوس می‌گردد. در صورت بروز عفونت‌های هم‌زمان به­خصوص ابتلا به بیماری‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی مانند گامبورو، کریپتوسپوریدیوم بیماری­زایی بیشتری داشته و به صورت گوارشی عوارض زیادی ایجاد می­کند. مطالعه حاضر به منظور بررسی آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در مرغداری‌های اطراف شهرستان تبریز انجام گرفته است. در این بررسی تعداد 400 نمونه مدفوعی از بیست مرغداری گوشتی جمع‌آوری و مورد آزمایش قرار گرفتند. بر اساس نتایج به‌دست آمده از 400 نمونه مورد بررسی، در 25/5 درصد نمونه‌ها آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم مشاهده شد. نتایج حاصله در این بررسی نشان داد که آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در مرغداری‌های صنعتی وجود دارد و از آن‌جا که در مواقع استرس و وجود سایر بیماری‌ها در گله شدت علائم و عوارض این تک­یاخته نیز بیشتر می‌گردد، لذا لازم است مطالعات بیشتری در این زمینه انجام گرفته و راهکارهای مناسبی در رابطه با پیشگیری و کنترل این بیماری ارائه گردد.

کلیدواژه‌ها

تبریز؛ کریپتوسپوریدیوم؛ طیور

اصل مقاله

مقدمه

    کریپتوسپوریدیوزیس از جمله بیماری‌های مهم در دام، طیور و انسان است که هم از نظر بهداشتی و هم از لحاظ اقتصادی دارای اهمیت فراوانی می‌باشد. این بیماری توسط انگل‌های جنس کریپتوسپوریدیوم ایجاد شده و از طریق استقرار در سطح سلول‌های مخاطی دستگاه گوارش و تنفس سبب بیماری و اختلال فیزیولوژیکی می­شود (تقی پور بازرگانی، 1368؛ جمشیدی، 1370). تکثیر و فعالیت انگل در قسمت‌های مخاطی دستگاه تنفس و گوارش علاوه بر عوارض مستقیم زمینه­ساز سایر عوامل پاتوژن مانند مایکوپلاسماها در دستگاه تنفس می‌گردد. کریپتوسپوریدیوم علاوه بر ایجاد بیماری در دستگاه تنفس طیور، با ایجاد تخریب در بافت روده موجب بروز اسهال و اختلال در هضم و جذب مواد غذائی شده و در طیور صنعتی اعم از تخمگذار و گوشتی سبب افت تولید و زیان اقتصادی می­گردد (Jordan, 2008 ).

   تک یاخته کریپتوسپوریدیوم با ایجاد اختلال در عملکرد و فیزیولوژی سلول­های روده­ای و هم‌چنین آسیب‌هایی که از نظر پاتولوژیکی در سلول­های روده­ای موجب می­شود، زمینه­ساز بروز سایر بیماری‌های روده­ای و دستگاه گوارش نیز می­گردد و لذا کنترل و پیشگیری این تک­یاخته در مرغداری­های صنعتی دارای اهمیت زیادی می­باشد (عظیمی، 1374؛ نیکفرجام، 1377).

   در ایران برای اولین بار قراگوزلو و خداشناس وجود این انگل را بدون شناسائی گونه از یک خروس بومی گزارش کردند (Gharagozlu et al., 1985). حق­بین و همکاران نیز با بررسی فراوانی آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیم را در مزارع پرورش طیور گوشتی شهرستان قائم شهر نشان داده­اند که از 30 مرکز بررسی شده تعداد 7 مرکز واجد آلودگی بوده­اند (حق بین و همکاران، 1389). در بررسی دیگری که بنانی و همکاران در مرغداری­های اطراف شهرستان شیراز انجام داده بودند، 2/8 درصد نمونه­های مورد بررسی دارای آلودگی به کریپتوسپوریدیوم بودند (Banani et al., 2000). هم‌چنین نوری و همکاران کریپتوسپوریدیوزیس گوارشی و تنفسی را در طیور صنعتی اطراف تهران مورد بررسی قرار داده و حضور انگل را در مرغداری‌های اطراف تهران گزارش نموده­اند (نوری و همکاران، 1374). در مروری بر بررسی­های انجام یافته در ایران ملاحظه می­گردد که آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در طیور صنعتی وجود داشته و لزوم بررسی‌های بیشتر در این رابطه وجود دارد. با توجه به وجود مرغداری­های گوشتی زیاد در اطراف شهرستان تبریز و عدم مطالعه شیوع انگل کریپتوسپوریدیوم در این مراکز، بررسی حاضر در این راستا انجام گرفت.

 

مواد و روش‌ها

   منطقه مورد بررسی در این مطالعه مرغداری‌های اطراف شهرستان تبریز بود که با هماهنگی قبلی و با مراجعه به این مزارع در مجموع از 20 مرغداری نمونه‌برداری انجام گرفت و از هر مرغداری تعداد 20 نمونه مدفوعی تازه تهیه شد.

   حجم کلی نمونه‌ها در این بررسی، تعداد 400 نمونه مدفوع بود که پس از انتقال سریع به آزمایشگاه انگل‌شناسی گسترش­های تازه از نمونه‌های مدفوع تهیه گردید. گسترش­های تهیه شده با متانل تثبیت شده و مورد رنگ‌آمیزی ذیل نیلسون اصلاح شده قرار گرفتند (قراگوزلو، 1376). برای رنگ‌آمیزی، گسترش‌های تثبیت شده به‌مدت 30 دقیقه با کربول فوشین رنگ‌آمیزی شده و سپس با آب مقطر شستشو داده شدند. در مرحله بعد با استفاده از اسید سولفوریک 5% رنگ­زدایی از گسترش به مدت 40 ثانیه انجام گرفت و بعد از شستشو،  به مدت 5 دقیقه گسترش مدفوعی با مالاشیت گرین رنگ‌آمیزی شد. در مرحله آخر گسترش­های رنگ‌آمیزی شده با  آب مقطر شستشو داده شده و پس از خشک شدن گسترش‌ها مورد بررسی قرار گرفتند.

   با توجه به ویژگی رنگ‌آمیزی ذیل نیلسون که زمینه نمونه سبز رنگ شده و اووسیست‌ها به رنگ قرمز درمی‌آید، به راحتی لام‌های رنگ‌آمیزی شده مورد بررسی با میکروسکوپ نوری قرار گرفتند. نتایج به‌دست آمده ثبت شده و مورد تحلیل قرار گرفت. برای تشخیص مقدماتی ابتدا گسترش­ها  با استفاده از عدسی چهل بررسی و حداقل 50 میدان میکروسکوپی مشاهده می­شد و سپس نمونه­ها که حتی یک عدد اووسیست داشتند، مثبت تلقی می­شدند. در مرحله­ی بعدی برای تشخیص نهایی و تائید اووسیست­ها، نمونه­های مثبت با عدسی 100 و با استفاده از روغن ایمرسیون ملاحظه می‌گردیدند.

 

یافته‌ها

   از کل 400 نمونه مدفوع مورد بررسی، در 25/5 درصد نمونه‌ها آلودگی به اووسیست تک­یاخته کریپتوسپوریدیوم مشاهده شد.

   آلودگی به اوسیست کریپتوسپوریدیوم فقط در 2 مورد از 20 مرغداری طیور گوشتی مشاهده شد (10 درصد) و در 18 مورد از مرغداری­های مورد بررسی اووسیست کریپتوسپوریدیوم مشاهده نشد (90 درصد).

   بر اساس نتایج بدست آمده از 2 مرغداری آلوده به کریپتوسپوریدیوم، نتایج شمارش اووسیستی به شرح زیر بود.

 

 

جدول 1- نتایج شمارش اووسیستی در مرغداری‌های آلوده

شماره مرغداری آلوده	تعداد نمونه مورد بررسی	تعداد موارد مثبت	درصد آلودگی
مرغداری شماره 1	20	8	40%
مرغداری شماره 2	20	13	65%

 

 

  

 

همان‌گونه که در جدول 1 مشاهده می‌شود، در مرغداری شماره 1، از بیست نمونه مدفوع مورد بررسی 8 مورد (40%) و در مرغداری شماره 2، از بیست نمونه مدفوع مورد بررسی 13 مورد (65%) واجد آلودگی به اووسیست کریپتوسپوریدیوم  بودند.

 

بحث و نتیجه‌گیری

   کریپتوسپوریدیوم تک یاخته فرصت­طلبی است که در سالیان اخیر اهمیت بیشتری پیدا کرده است. این تک یاخته در مواقع بروز ضعف در سیستم ایمنی میزبان، بیماری­زایی بیشتری داشته و به صورت گوارشی عوارض زیادی به میزبان خود وارد می­کند (تقی‌پوربازرگانی، 1368؛ نیکفرجام، 1377). از طرفی دیگر، کریپتوسپوریدیوزیس به عنوان یکی از بیماری‌های مشترک و نو پدید،  امروزه مورد توجه بیشتری قرار گرفته و بیماری ناشی از آن کارگران و دامپزشکان مرغداری­ها را تحت خطر آلودگی و ابتلا قرار داده است (افخم‌نیا، 1389).

   با توجه به عدم وجود مطالعات کافی در خصوص میزان شیوع کریپتوسپوریدیوزیس در مرغداری­های اطراف شهرستان تبریز مطالعه اخیر در این راستا انجام گرفت.

   در تنها مطالعه­ای که در رابطه با طیور صنعتی اطراف شهرستان تبریز انجام گرفته است، افخم‌نیا و همکاران میزان آلودگی دستگاه گوارش طیور صنعتی در تبریز را 5 درصد اعلام نموده­اند (افخم‌نیا، 1389)، اما در مطالعه حاضر که در مورد طیور گوشتی انجام گرفت از 20 مرغداری مورد آزمایش 2 مرغداری واجد آلودگی مشاهده گردید (10 درصد) که این میزان دو برابر میزان آلودگی به‌دست آمده در بررسی افخم نیا و همکاران می‌باشد که در سال 1389 انجام گرفته بوده و این موضوع می­تواند نشانگر شیوع بیشتر کریپتوسپوریدیوزیس در طیور صنعتی باشد.

   در بررسی­های مشابه دیگری که در سایر نقاط کشور صورت گرفته است، مصوّری با بررسی فراوانی کریپتوسپوریدیوزیس گوارشی در مرغداری‌های صنعتی اطراف تهران میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم را 25/2 درصد اعلام نموده است (مصوری، 1373) و هم‌چنین در بررسی مشابه دیگر در مشهد که توسط عندلیبی در رابطه با طیور صنعتی شهرستان مشهد صورت گرفته است، میزان آلودگی 4 درصد گزارش شده است (عندلیبی، 1371). در بررسی نوری و همکاران نیز، میزان آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در مدفوع مرغداری‌های اطراف تهران 25/2 درصد گزارش شده است (نوری و همکاران، 1373).

   در یک مطالعه مشابه دیگر که در کشور آمریکا صورت گرفته است، Stefanogiannis و همکاران میزان آلودگی کریپتوسپوریدیوزیس گوارشی در مرغداری های صنعتی را 3/27 درصد گزارش نموده اند (Stefanogiannis et al., 2001) و هم‌چنین   Snyderو همکاران میزان آلودگی سرولوژیکی کریپتوسپوریدیوم در مرغداری‌های صنعتی را 22 درصد گزارش کرده اند (Synder et al., 1988).

   براساس نتایج مختلفی که در این رابطه وجود دارد معلوم می­گردد که بیماری کریپتوسپوریدیوزیس به­طور جدی در مرغداری­ها صنعتی وجود داشته و لزوم بررسی­های بیشتر در خصوص ابعاد  اپیدمیولوژیکی و میزان خسارت اقتصادی این بیماری، موضوع مهمی می­باشد که باید انجام گردد و هم‌چنین بر خلاف نظر رایج در مورد کریپتوسپوریدیوزیس طیور، مبنی بر این‌که این بیماری در طیور عمدتاً تنفسی می­باشد تا گوارشی، نتایج این بررسی اهمیت کریپتوسپوریدیوم گوارشی در طیور را بیشتر مطرح می­کند (Stefanogiannis et al., 2001; Lindsay, 1991; Synder et al., 1988).

   بر اساس نتایج حاصل در این بررسی از دو مرغداری مبتلا به کریپتوسپوریدیوم، در یک مرغداری 40 درصد نمونه‌های مدفوعی طیور و در مرغداری دیگر 65 درصد نمونه‌های مدفوعی طیور واجد آلودگی با اووسیست‌های کریپتوسپوریدیوم بودند.

   با توجه به این­که انتقال کریپتوسپوریدیوم از طریق اووسیست می‌باشد، به نظر می‌رسد بروز کریپتوسپوریدیوم در مرغداری‌ها از طریق مدفوع پرنده‌های آلوده و اووسیست‌های موجود در مدفوع انتشار می‌یابد و درصد زیادی از طیور مرغداری را آلوده می‌­کند. هم‌چنین بر اساس نتایجStefanogiannis  و همکاران عوامل و بیماری‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی مانند گامبورو، زمینه ابتلا جوجه‌ها به کریپتوسپوریدیوزیس را بیشتر می‌­کند (Stefanogiannis et al., 2001).

   در بررسی حاضر میزان آلودگی در مرغداری‌های گوشتی شهر تبریز 10 درصد تعیین گردید که کمتر از میزان اعلام شده توسط حق بین و همکاران در مرغداری­های قائم شهر بود. در بررسی ایشان که در سال 1389 در مزارع پرورش طیور گوشتی شهرستان قائم شهر انجام شده بود، از 30 مرکز بررسی شده تعداد 7 مرکز (33/23 درصد) واجد آلودگی به کریپتوسپوریدیوم گزارش شده است (حق بین و همکاران، 1389).

    همچنین، در بررسی بنانی و همکاران که در مرغداری‌های اطراف شیراز و به روش سرولوژیکی انجام شده است، از 26 گله طیور گوشتی مورد بررسی 3 گله (5/11 درصد) واجد آنتی­بادی­های ضد کریپتوسپوریدیوم بودند (Banani et al., 2000).

   در مطالعه Tezipori و همکاران به روش ایمونوفلورسانس غیر مستقیم، درصد آلودگی به­طور قابل توجهی زیاد اعلام شده است و 88 درصد طیور گوشتی مورد بررسی آلودگی به کریپتوسپوریدیوم داشته­اند (Tezipori, 1981). در بررسی دیگری که توسط Ley و همکاران در کشور آمریکا انجام شده است، از 33 قطعه جوجه گوشتی 3 قطعه (3/27 درصد) آلوده به اووسیست­های کریپتوسپوریدیوم بودند (Ley et al., 1988).

   با مروری بر نتایج حاصله در این بررسی و بررسی‌های دیگر که به آنها اشاره گردید، مشخص می‌شود که بیماری ناشی از کریپتوسپوریدیوم به صورت تحت­بالینی در مرغداری‌های صنعتی وجود داشته و در مواقع استرس و وجود سایر بیماری‌ها در گله شدت و عوارض این تک یاخته نیز بیشتر می­گردد. بدین ترتیب، لازم است مطالعات بیشتری در این زمینه انجام گرفته و با جمع‌بندی اطلاعات حاصله راهکارهای مناسبی در رابطه با پیشگیری و کنترل این بیماری اتخاذ گردد.

مراجع

• افخم نیا، م.، نوری، م.، کریمی، غ.، بنانی، م و قدیری ابیانه، م. ( 1389 ). گزارش کریپتوسپوریدیوز در مرغداری های صنعتی تبریز. نشریه دامپزشکی پژوهش و سازندگی، دوره 1، شماره 89 ، صفحات: 4-2.
• تقی‌پور بازرگانی، ت.، باغبانزاده، ع.، و رسولی، ع. (1368). کریپتوسپوریدیوز یک بیماری جهانی در حیوان و انسان. انتشارات واحد عملی انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، صفحات: 31-14.
• حق بین نظر پاک، ه.، موسوی، س.، رنجبر بهادری، ش.، محمدی ملایری، م. و حسینی، س. (1390). فراوانی آلودگی به انگل کریپتوسپوریدیوم در فارم های طیور گوشتی شهرستان قائم شهر. مجله میکروبیولوژی دامپزشکی، دوره 7، شماره 1، صفحات: 5-1.
• جمشیدی، ن. (1370) . کریپتوسپوریدیوز در انسان و حیوان. گزیده های دانش و پژوهش دامپزشکی، نشریه شماره یک، صفحات: 15-7.
• قراگوزلو، م. (1376).  مروری بر بیماری کریپتوسپوریدیوزو تشخیص آزمایشگاهی آن. مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره 52، شماره 1، صفحات: 15-12.
• عندلیبی، 1. (1371). بررسی کریپتوسپوریدیوز تنفسی و گوارشی در طیور صنعتی شهرستان مشهد. پایان نامه دکتری دامپزشکی، دانشگاه ارومیه، شماره 213، صفحات: 72-51.
• عظیمی، م. (1374). بررسی کریپتوسپوریدیوزیس تنفسی وگوارشی در طیور صنعتی همدان. پایان نامه دکتری دامپزشکی دانشگاه شهید چمران، صفحه 67.
• نوری، م.، بزرگمهری، م. و منصوری، ن. (1373). بررسی کریپتوسپوریدیوزیس تنفسی و گوارشی در طیور صنعتی تهران. مجله دامپزشکی دانشگاه تهران، دوره 49، شماره2، صفحه 93.
• نیکفرجام، پ. (1377). بررسی کریپتوسپوریدیوزیس تنفسی وگوارشی در طیور صنعتی قائم‌شهر، پایان نامه دکتری دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، صفحه 55 .
• مصوری، ن. (1373). بررسی فراوانی کریپتوسپوریدیوز تنفسی و گوارشی در مرغداری‌های صنعتی اطراف تهران. پایان نامه دکتری دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز، شماره 122.
  • Banani, M., Dadras, H., Moazeni-Jula, G., Hooshmand-Rad, P., Khodashenas, M., Nili, H., et al. (2000). Isolation & Identification of Cryptosporidium baileyi and serologic incidence of Cryptosporidium in Iran. World's Poultry Congress Montreal-Canada, 20-24.
  • Fletcher, O.J., Munnell, J.F. and Page, P.K. (1975). Cryptosporidiosis of the bursa of fabricius of chickens. Avian Diseases, 19: 630-639.
  • Gharagozlou, M.Y. and Khodashenas, M. (1985). Cryptosporidiosis in a native rooster with chronic proliferative enteritis. Archive of Veterinary, 17: 129-138.
  • Jordan, F. (2008). Poultry Disease. ISBN: 978-0-7020-2862-5.
  • Ley, D.H., Levy, M.G., Hunter, L., Corbett, W. and Barnes, H. (1988). Cryptosporidia-positive rates of avian necropsy accessions determined by examination of auramine o-stained fecal smears. Avian Disease, 32: 108-113.
  • Lindsay, D.S., Blagburn, B.L., Hoerr, F.J., Davis, J.F. and Giambrone, J. (1991). Pathobiology of cryptosporidiosis (C. baileyi) in broiler chickens. Journal of Protozoology, 38: 25-28.
  • Nili, H. and Asasi, K. (2002). Natural cases and an experimental study of H9N2 avian influenza in commercial broiler chickens of Iran. Avian Pathology, 31: 247-252.
  • Snyder, D., Current, W.L., Russek-Cohen, E., Gorham, S., Mallison, E., Marquard, W., et al. (1988). Serologic incidence of Cryptosporidium in Delmarva broiler flocks. Poultry Disease, 67: 730-735.
  • Stefanogiannis, N., Mclean, M. and Van hill, H. (2001). Outbreak of cryptosporidiosis linked with a farm event. The New Zealand med journal. 23 (144): 519-521.
  • Tzipori, S. and Campbell, I. (1981). Prevalence of Cryptosporidium antibodies in 10 animal species. Journal of Clinical Microbiology, 14: 455-456.