ارزیابی اثر ترکیب عصاره هیدرواتانولی گل گیاه هوفاریقون و روغن کتان بر بهبود روند التیام زخم جلدی در موش صحرایی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 8، دوره 8، 1 (29) بهار، خرداد 1393، صفحه 417-426   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

محمد‌رضا فرهپور^*

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ارومیه، استادیار گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، ارومیه، ایران.

چکیده

   از روش‌های مختلفی که در راستای اثرگذاری بر سرعت التیام و کیفیت بافت التیامی نهایی می‌توان از آن بهره برد، استفاده از مواد بیولوژیک می‌باشد. هدف این مطالعه ارزیابی اثر ترکیب عصاره هیدرواتانولی گیاه هوفاریقون و روغن کتان در تسریع روند التیام زخم می­باشد. در این مطالعه که روی 72 سر موش صحرایی نژاد ویستار انجام گرفت، ابتدا اقدام به ایجاد دو زخم‌ دایره‌وار استاندارد به قطر 7 میلی‌متر، روی پوست پهلوهای راست و چپ موش­ها شد، سپس هر 18 موش به‌طور تصادفی در یک گروه قرار داده شد و تا پایان هفته دوم پس از ایجاد زخم، روزانه یک بار، مورد درمان موضعی قرار گرفتند. مساحت سطح زخم­ها در روزهای 2، 4، 6، 8، 10، 12 و 14 بعد از ایجاد، توسط کاغذ شفاف اندازه­گیری شدند. به منظور بررسی‌های هیستوپاتولوژی، در پایان روزهای 3، 7 و 14 از زخم‌های گروه‌های مختلف، توسط پانچ مخصوص بیوپسی، نمونه‌ بافتی اخذ گردید. کاربرد موضعی پماد ترکیبی عصاره هیدرواتانولی هوفاریقون–روغن کتان، در مقایسه با سایر گروه­ها، موجب بروز اثرات مثبت آن در افزایش سرعت روند التیام زخم­های تمام ضخامت پوستی با کاهش اندازه زخم و میزان مهاجرت سلول های آماسی چند هسته­ای به محل زخم، و هم‌چنین افزایش نوزایش عروقی و فیبروپلازی ­گردید. بر اساس نتایج به‌دست آمده، روند بهبود زخم در پماد درمانی حاوی ترکیب عصاره هیدرواتانولی هوفاریقون–روغن کتان، در مقایسه با سایر گروه­ها بسیار بهتر بوده است.

کلیدواژه‌ها

هوفاریقون؛ روغن کتان؛ پماد؛ التیام زخم؛ موش

اصل مقاله

مقدمه

   بهبود زخم نقش اساسی را در سلامت فیزیکی بشر ایفا می­کند. تحقیق در مورد مواد بهبوددهنده زخم از نظر مکانیسم­های درگیر در ترمیم بافت آسیب‌دیده یکی از قدیمی‌ترین چالش­ها است. از دیرباز گیاهان طبی به‌طور گسترده در سراسر جهان توسط پزشکان و بیماران برای درمان مورد استفاده قرار می­گیرند. بهبود زخم پوست یک فرآیند دینامیک است، که توسط سلول­های متفاوتی مانند فیبروبلاست­ها، لکوسیت­ها یا ماکروفاژهای بافتی اتفاق می‌افتد. این فرآیند­های هماهنگ شامل محرک­ها و فازهای مشترکی هستند که یک بهبود موثر را پیش می­برند(Fatima et al., 1999).

   ایران دارای یک طب سنتی با قدمت دیرینه جهت ارتقای سلامت می­باشد، که در آن از تعداد فراوانی گیاه/ یا عصاره­های گیاهی جهت درمان انواع عارضه­ها از جمله درمان زخم­های ناشی از بریدگی، سوختگی و یا عفونت استفاده می­شود. یکی از این گیاهان دارویی، هوفاریقون (St John's wort) جنس مهمی از خانواده‌های پریاسه است که حدوداً شامل 370 گونه گیاه می باشد (Linde, 2009). هوفاریقون، گیاه است علفی، چند ساله و دارای گل‌های زرد که بومی اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا بوده و در آمریکا و استرالیا نیز به‌طور طبیعی دیده می‌شود (Peron et al., 2013).

   عصاره­های مختلف گل و بخش­های هوایی گیاه هوفاریقون برای درمان اختلالات دستگاه گوارش، دستگاه ادراری، دستگاه تنفس، قلب، کبد، مفاصل و سلامت روان استفاده شده است (Spiteller et al., 2008; Nogueira et al., 1998). مطالعات بسیاری تاثیر التیام بخشی عصاره­های آبی و متانولیِ گل و بخش­های هوایی این گیاه روی نمونه موجود زنده را به اثبات رسانیده­اند (Gál et al., 2009; Hostanska et al., 2012).

   گیاه کتان (Linum usitatissimum) یکی از قدیمی‌ترین گیاهان کشت شده در جهان است (Diederichsen et al., 2001; Güvenc et al., 2012). روغن دانه این گیاه، تحت عنوان روغن کتان یا روغن بَزَرک (flaxseed oil) حاوی مشتقات با ارزشی از جمله، اسید چرب آلفا لینولنیک، و اسید چرب امگا 3 می­باشد. بر اساس مطالعات صورت گرفته، مشخص گردیده که اسیدهای چرب امگا 3 و 6 حاصل از این گیاه ممکن است از وقوع بیماری­های قلبی و عروقی، التهابی و برخی از بیماری­های خود ایمنی مانند بیماری التهابی روده و آرتریت روماتوئید جلوگیری کند (Żuk et al., 2011; Pan et al., 2009). از سوی دیگر، لیگنان موجود در دانه کتان که یک نوع کربوهیدرات طبقه‌بندی شده به عنوان یک ترکیب فنولیک می­باشد (Żuk et al., 20119)، آنتی‌اکسیدان قوی بوده و نشان داده شده که استفاده از آن موجب افزایش سطح ایمنی بدن و جلوگیری از وقوع بسیاری از بیماری­های مختلف، از جمله برخی از انواع سرطان­ها می­گردد (Thompson et al., 2005). همچنین کاربرد موضعی این روغن موجب افزایش سرعت و کیفیت بافت ترمیمیِ زخم­های پوستی می­شود (De Souza Franco et al., 2012; De Spirt et al., 2008; Farahpour et al., 211).

با توجه به اثرات مفید متعدد گیاه هوفاریقون و روغن بزرک، در این مطالعه اثر ترکیب عصاره هیدروالکلی گل‌های گیاه هوفاریقون با روغن کتان، بر ترمیم زخم تجربی پوست در موش صحرایی مورد بررسی قرار گرفته است.

 

مواد و روش­ها

روش عصاره‌گیری و آماده‌سازی پماد

   پس از چیدن، شستشو و آماده نمودن سرشاخه­های گلدار گیاه هوفاریقون، برای مدت 10 روز در اتاق (سایه) نگهداری شد تا خشک شوند و پس از خرد کردن، 200 گرم از آن توسط ترکیب آب و اتانول 96 درجه و با روش ماسریشن عصاره­گیری شدند. سپس عصاره به‌دست آمده، توسط دستگاه تقطیر در خلأ تغلیظ گردید. محلول غلیظ به‌دست آمده در سه مرحله فیلتر شد. سپس محلول به‌دست آمده نهایی، تحت شرایط استریل شده در دمای 35 درجه سانتی گراد خشک گردید (Eseyin, 2007). هم‌چنین روغن دانه کتان از شرکت باریج اسانس تهیه گردید. در پایان جهت ساخت پمادهای درمانی میزان 5/2 گرم از عصاره خشک شده هوفاریقون، به شکل وزنی–وزنی، به یک قوطی­ حاوی 5/97 گرم پماد پایه (ترکیبی از 70 گرم وازلین و 30 گرم اوسرین) اضافه گردید. در قوطی دیگر، 5/2 گرم از عصاره خشک شده هوفاریقون به همراه 5/2 گرم روغن کتان، تحت عنوان پماد ترکیبی، به شکل وزنی-وزنی به 95 گرم پماد پایه اضافه گردید.

حیوانات مورد مطالعه

   در این تحقیق از 72 سر موش صحرایی نر بالغ با محدوده وزنی 10±190 گرم، تهیه شده از دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه، استفاده شد. این حیوانات به مرکز پرورش و نگهداری حیوانات آزمایشگاهی دانشکده دامپزشکی منتقل شده و در قفس‌های استاندارد نگه­داری موش تحت شرایط نوردهی کنترل شده 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی و دمای ثابت 2±22 درجه سلسیوس نگهداری گردیدند.

روش القاء بیهوشی و ایجاد زخم

    القاء بیهوشی با تزریق زایلازین هیدروکلراید 2 درصد (mg/kg; Woerden, Holland10) و کتامین هیدروکلراید 5 درصد ( mg/kg; Woerden, Holland55) به صورت داخل صفاقی انجام گردید. سپس موش‌ها به صورت شکمی روی میز جراحی قرار داده شده و سطح پشتی موش‌ها از ناحیه کتف تا ایلئوم آماده‌سازی جراحی و اسکراب شده و دو زخم دایره‌ای شکل تمام ضخامت به قطر 7 میلی‌متر در هر طرف به فاصله 1 سانتی‌متر از ستون مهره­ها و 5/1 سانتی‌متر از یکدیگر با استفاده از پانچ بیوپسی استریلِ 7 میلی‌متری ایجاد شد (Farahpour and Habibi, 2012). پس از ایجاد زخم تمامی موش­ها، به‌طور تصادفی به 4 گروه 18 تایی (شاهد، دارونما و دو نوع پماد درمانی) تقسیم شده و سپس موش‌های هر یک از گروه‌ها، خود به 3 زیر گروه 6 تایی (گروه‌های نمونه‌برداری در روزهای 3، 7 و 14) تقسیم شدند. در پایان روزهای مذکور به منظور بررسی آسیب­شناختی، نمونه‌­ی بافتی جهت انجام آزمایشات مربوطه اخذ شد. برای اطمینان از برداشت کامل بافت از پانچر 8 میلی‌متری استفاده گردید. برای جلوگیری از وارد آمدن هرگونه خدشه طی مطالعه، هر موش پس از اخذ نمونه، از روند مطالعه کنار گذاشته شد.

اندازه­گیری سطح زخم

   در تمامی گروه­های درمانی، زخم­ها در روزهای 2، 4، 6، 8، 10، 12 و 14 بعد از ایجاد، توسط کاغذ شفاف اندازه‌گیری شدند (Farahpour and Habibi, 2012). به منظور بررسی اندازه­گیری سطح زخم، هر موش بیهوش شده در وضعیت خوابیده بر روی شکم قرار داده می­شد و سپس حاشیه زخم بر روی یک کاغذ شفاف ترسیم می­گردید. برای به حداقل رسانیدن میزان خطا، ترسیم حاشیه کل هر زخم، در هر موش، سه بار تکرار شده و میانگین آن محاسبه می­گردید.

آسیب­شناختی بافتی

   در روزهای سوم، هفتم و چهاردهم بعد از ایجاد زخم، پس از القاء بیهوشی عمومی، یک تکه تمام ضخامت از بافت جلدی شامل 2 میلی‌متر از حاشیه پوست سالم به همراه بخشی از بافت جوانه‌ای، جدا گشته و بلافاصله در داخل ظرف حاوی فرمالین بافر 10% قرار داده شد. پس از تثبیت و قالب‌گیری نمونه‌های بافتی در پارافین (بلوک­زنی)، توسط میکروتوم مقاطعی به ضخامت 5 میکرون تهیه و به روش هماتوکسیلین-ائوزین (جهت شمارش سلولی) رنگ‌آمیزی گردید (Süntar et al., 2011). بر اساس جدول 1 پارامترهای آسیب شناختی نشان‌دهنده پیشرفت ترمیم زخم بر اساس امتیازدهی گزارش گردید (Ozay et al., 2010).

 

 

جدول 1- پارامترهای آسیب‌شناختی نشان‌دهنده پیشرفت ترمیم زخم و نحوی رتبه‌بندی آن‌ها

درجه‌بندی	سلول‌های التهابی	نوزایش عروقی	فیبروبلاست	تشکیل بافت پوششی
0	عدم‌حضور	عدم‌حضور	عدم‌حضور	ضخیم شدن لبه‌های برش
1	خفیف (اطراف بافت)	خفیف (بافت زیر جلد)	خفیف (اطراف بافت)	مهاجرت سلول‌های پوششی کمتر از 50 %
2	خفیف (بافت جوانه‌ای)	خفیف (بافت جوانه‌ای)	خفیف (بافت جوانه‌ای)	مهاجرت سلول‌های پوششی بیشتر از 50 %
3	متوسط (بافت جوانه‌ای)	متوسط (بافت جوانه‌ای)	متوسط (بافت جوانه‌ای)	پل زدن ناحیه برش
4	بارز (بافت جوانه‌ای)	بارز (بافت جوانه‌ای)	بارز (بافت جوانه‌ای)	شاخی شدن

 

تحلیل آماری داده­ها

   اطلاعات به دست آمده از اندازه‌گیری سطح زخم‌ها با استفاده از آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یک‌طرفه (ANOVA)، مورد واکاوی آماری قرار گرفتند. تفاوت در 05/0 >p  معنادار در نظر گرفته شد. یافته­ها توسط میانگین ± انحراف معیار (mean ± S.D.) ​​نشان داده شد.

 

 

 

 

 

 

 

یافته­ها

ارزیابی اندازه زخم

   تغییرات مساحت زخم در پیشرفت روند بهبودی در جدول 2 نشان داده شده است. ترکیب هوفاریقون-روغن کتان، موجب کاهش معنی­دار اندازه زخم در مقایسه با گروه شاهد شده است (05/0>p)، به‌طوری‌که اندازه مساحت زخم در روزهای 10، 12 و 14 بعد از ایجاد، در گروه شاهد برابر 86/1±53/12، 31/1±91/7 و 61/0±12/3 میلی‌متر مربع بود. در حالی‌که این میزان در گروه درمانی با پماد 5/2% گیاه هوفاریقون برابر 11/2±05/5، 08/0±78/2 و 41/0±59/0 میلی‌متر مربع و در گروه درمانی با پماد ترکیبی 00/2±91/6، 10/1±31/4 و 55/0±42/1 میلی‌متر مربع بود.

 

 

جدول 2- اثر پمادهای درمانی بر  اندازه مساحت زخم در روزهای مختلف دوره آزمایش (میلی‌مترمربع)

گروه­ها	روزهای اندازه­گیری
	روز 2	روز 4	روز 6	روز 8	روز 10	روز 12	روز 14
شاهد	31/2±32/37	72/2± 59/32	62/1±93/21	71/1±73/17	86/1±53/12	31/1±91/7	61/0±12/3
دارونما	42/2±19/36	92/2±61/29	16/1±09/19	97/1±34/15	71/1±92/10	68/0±53/7	54/0±72/2
پماد 5/2%	74/2±35/35	02/2±59/27	17/2±32/17	b26/1±23/11	b00/2±91/6	b10/1±31/4	b55/0±42/1
پماد ترکیبی	78/2±21/35	12/2±01/27	29/2±27/16	a31/1±31/10	a11/2±05/5	a08/0±78/2	a41/0±59/0

a و b بیانگر اختلاف معنی­دار بین گروه کنترل و گروه­های درمانی در هر ستون می­باشد (05/0>p).

 

ارزیابی آسیب­شناختی

   در نمونه­های اخذ شده در روز سوم پس از جراحی، میزان ارتشاح سلول­های ایمنی چندهسته­ای در نمونه‏های شاهد و دارونما، در حد بالایی بود و طی یک روند نزولی آهسته، در روز هفتم و چهاردهم نمونه برداری کاهش یافته بود. در حالی‌که این میزان، در هر دو گروه دریافت‌کننده پماد درمانی، بخصوص زخم­های درمان شده توسط پماد ترکیبی، در روز سوم پس از ایجاد زخم در حد متوسطی بوده و در روزهای بعدی روند کاهشی قابل ملاحظه­ای پیدا کرده بود (شکل 1، جدول 3).

   در نمونه­های اخذ شده در روز سوم پس از جراحی، میزان ارتشاح سلول­های ایمنی تک­هسته­ای در نمونه‏های شاهد و دارونما، در حد متوسط بود و طی یک روند صعودی آهسته، در روز هفتم افزایش یافته و به­دنبال آن در روز چهاردهم کاهش یافته است. در حالی‌که این میزان، در هر دو گروه درمانی، به­خصوص گروه دریافت‌کننده پماد ترکیبی، در روز سوم پس از ایجاد زخم در حد بالاتری بوده و در روز هفتم به شدت افزایش یافته و در روز چهاردهم نیز روند کاهشی نشان می­داد (شکل 1، جدول 3).

   در نمونه‏های دارونما و شاهد، در روز سوم میزان نوزایش عروقی بسیار کم بوده ولی در روز هفتم به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته، اما با نزدیک شدن به روز چهاردهم، با کاهش روند ترمیمی میزان آن کاملاً کم شده بود. در صورتی‌که در گروه­های درمانی، به‌خصوص گروه درمانی با پماد ترکیبی، میزان نوزایش عروقی در روز سوم بسیار خوب بوده و با گذشت زمان و در روز هفتم میزان آن چشمگیرتر شده بود. ولی در روز چهاردهم با توجه به اینکه از میزان کلاژن ترشحی به حد زیادی کاسته شده، به همین میزان نوزایش عروقی نیز کاهش یافته بود که این امر به دلیل کاهش پرخونی در بافت، تاثیر مثبتی در روند ترمیم داشت (جدول 3).

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- نمای ریزبینی از سطح مقطع پوست؛  A، B و C در روز چهارم بعد از ایجاد زخم؛ و D، E و F در روز چهاردهم پس از ایجاد زخم؛ به ترتیب گروه­های شاهد، درمانی با پماد هوفاریقون و هوفاریقون-روغن کتان. دلمه (Sc)، بافت پوششی (Ep)، لایه بافت شاخی (Co) (رنگ‌آمیزی تری هماتوکسیلین–ائوزین، درشتنمایی ×10).

 

  

 

در روز سوم، در هر دو گروه درمانی، به‌خصوص گروه درمانی با پماد ترکیبی، روند فیبروپلازی تا پایان دوره وضعیت مناسبی را داشته است، اما در نمونه‏های دارونما و شاهد روند فیبروپلازی در روز سوم ضعیف بوده و با نزدیک شدن به روز چهاردهم به­تدریج افزایش یافته بود (جدول 3). در روز سوم پس از جراحی، هیچ‌گونه نوزایش بافت پوششی دیده نشد. از روز هفتم به بعد تشکیل اپیتلیوم در کلیه گروه­ها آغاز شده بود، اما این میزان در گروه­های شاهد و دارونما تا پایان روز چهاردهم از حد متوسط تجاوز نکرده بود. در حالی­که، به طور کلی در مورد گروه­های درمانی به‌خصوص گروه درمانی با پماد ترکیبی، در همان روز هفتم ضخامت اپیتلیوم خوب بوده، به‌طوری‌که این کیفیت خوب منجر به ایجاد بافت شاخی در روز چهاردهم شده بود (شکل 1، جدول 3).

 

 

 

                                                                          

 

 

 

 

جدول 3- نتایج حاصل از آسیب‌شناختی بافتی در گروه­های مختلف

روزهای نمونه‌برداری	گروه‌های مورد آزمایش	سلول‌های ایمنی چند هسته­ای	سلول‌های ایمنی تک هسته­ای	نوزایش عروقی	فیبروپلازی	تشکیل بافت پوششی
روز سوم	شاهد	++++	++	+	+	-
	دارونما	++++	++	+	+	-
	پماد درمانی 5/2%	+++	+++	+++	++	-
	پماد درمانی ترکیبی	+++	+++	++++	++	-
روز هفتم	شاهد	+++	+++	++	++	+
	دارونما	+++	+++	++	++	+
	پماد درمانی 5/2%	++	++++	+++	+++	++
	پماد درمانی ترکیبی	+	++++	++++	+++	+++
روز چهاردهم	شاهد	+	++	+	+++	+++
	دارونما	+	++	+	+++	+++
	پماد درمانی 5/2%	-	+	+	++	++++
	پماد درمانی ترکیبی	-	+	+	++	++++

 

بحث و نتیجه‌گیری

   مطالعات نشان داده­اند که گونه‌های هوفاریقون دارای مقادیر متنابهی از ترکیبات فنلی می­باشند، که در نتیجه وجود این ترکیبات عصاره­های حاصل از این گیاه دارای خواص ضد باکتریایی و ضد ویروسی قابل توجهی می‌باشند (Cecchini et al., 2007; Andesen et al., 1991). به نظر می‌رسد فعالیت ضد التهابی گیاه مذکور از نظر فرآیند بهبود زخم و به‌ویژه در اولین گام از فازها بحث برانگیز باشد. در واقع، مدت زمان طولانی فاز التهابی موجب تاخیر در فرآیند بهبود می گردد. به منظور کوتاه شدن دوره درمان و هم‌چنین برای به حداقل رساندن میزان درد و اسکار، فعالیت ضد التهابی مورد نیاز است (Singer and Clark, 1999). از آن‌جایی که گونه­های هوفاریقون دارای بنیان های فعال ضد باکتریایی نظیر هایپرفورین و فلاونوئیدها می باشند، احتمالاً سبب بهبود بهتر و سریع­تر زخم می‌گردند (Herrera et al., 1996; Cecchini et al., 2007). فلاونوئیدها به‌عنوان ترکیبات فعال آنتی‌اکسیدان، مسئول مهار پراکسیداسیون لیپیدی بوده و مانع از آسیب سلولی و افزایش بقای فیبرهای کلاژنی می‌گردند (Shetty et al., 2008; Getie et al., 2002).

   بهبود زخم فرآیند طبیعی پیچیده­ای به منظور کاهش یا محدود کردن اسکار و هم‌چنین کمک به بهبود و بازسازی آسیب بافتی است. رویدادهای طبیعی بعدی التیام زخم در سه مرحله تقریباً جدا از یکدیگر روی می­دهد: مرحله تشکیل دلمه و التهاب، مرحله پرولیفراسیون سلول­های بافت همبندی و مرحله بلوغ (Beldon, 2012). در مرحله اول، پس از چند ساعت از ایجاد زخم، سلول‌های فاز التهابی (سلول­های ایمنی چند هسته­ای)، جهت پاک­سازی، به محل زخم مهاجرت می­کنند. مشخص گردیده افزایش میزان سلول­های مذکور موجب افزایش آماس در زخم می­شود (Beldon, 2012). در پژوهش اخیر مشخص گردید که به شکل قابل ملاحظه­ای از شدت آماس و حضور سلول­های  آماسی چند هسته­ای (نوتروفیل­ها) در زخم‌های درمان شده توسط پماد ترکیبی حاوی عصاره هیدرواتانولی هوفاریقون-روغن کتان، کاسته شده است. این امر را می­توان به وجود ترکیبات آنتی­باکتریال عصاره مذکور از جمله ترکیبات فنلی، هایپرفورین و فلاونوئیدها (Herrera et al., 1996; Cecchini et al., 2007) و هم‌چنین خاصیت ضدالتهابی عصاره مذکور (Süntar et al., 2010) نسبت داد. در ادامه، در اواسط این مرحله (مرحله اول) از شدت حضور سلول­های ایمنی چند هسته­ای کاسته شده و به­جای آنها بر میزان سلول­های ایمنی تک هسته­ای افزوده می­گردد. حضور سلول­های آماسی تک هسته­ای به­ویژه ماکروفاژها، به منظور ترشح انواع سیتوکین­های موثر بر روند التیام  و هم‌چنین فراخوان، جهت مهاجرت فیبروبلاست­ها به محل زخم، ضروری است (Beldon, 2012). از سوی دیگر، در اواخر مرحله اول روند التیامی و با کاهش میزان عوامل عفونت­زا و آماس زخم، نوزایش عروقی جهت تشکیل بافت جوانه­ای آغاز می­گردد (Beldon, 2012). در مطالعه اخیر مشخص گردید که کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی هوفاریقون به تنهایی و همچنین در ترکیب با روغن کتان، موجب افزایش نوزایش عروقی در زخم­های درمان شده، گشته است. که این امر با یافته­های دیگر محققین مطابقت دارد (Gál et al., 2009; Hostanska et al., 2012).

   مرحله دوم روند التیامی، مرحله افزایشی یا پرولیفراسیون سلول­های بافت همبندی می­باشد که از روز سوم بعد از وقوع زخم آغاز می گردد (Beldon, 2012). حین این مرحله، نوزایش عروقی، رسوب کلاژن، رشد مجدد بافت پوششی و تشکیل بافت گرانوله برای بازگرداندن یکپارچگی بافت پوست اتفاق می­افتد. به‌طور معمول طی این مرحله، از یک سو از میزان حضور سلول­های ایمنی در محل زخم کاسته شده و از سوی دیگر بر میزان مهاجرت تعداد سلول‌های فیبروبلاست به محل زخم، اضافه می­گردد (Beldon, 2012). در پژوهش اخیر مشخص گردید که کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی گیاه هوفاریقون، به‌صورت قابل ملاحظه­ای موجب افزایش مهاجرت فیبروبلاست­ها و شروع نوزایش بافت پوششی در روزهای هفتم و چهاردهم بعد از القا زخم گشته است، که این میزان در گروه درمانی با پماد ترکیبی افزایش بسیار بیشتری نشان می­دهد. در مطالعات متعددی گزارش گردیده که تغییرات یاد شده در این مرحله می­تواند در اثر وجود خاصیت آنتی اکسیدانی عامل دارویی باشد (Shetty et al., 2008; Getie et al., 2002) و از آن‌جایی که وجود این خاصیت در عصاره هوفاریقون نیز به اثبات رسیده است (Hostanska et al., 2012)، می­توان چنین بیان کرد که سرعت روند التیام در مرحله دوم، در زخم­های درمان شده با عصاره هوفاریقون و هم‌چنین عصاره هوفاریقون-روغن کتان افزایش یافته است.

   مرحله سوم روند التیامی، مرحله بلوغ است (Beldon, 2012). طی این مرحله افزایش سنتز کلاژن و سازماندهی دستجات کلاژنی، تکامل بافت گرانوله به بافت اسکار و حذف سلول­های دیگر توسط فرآیند آپوپتوز و در نتیجه کاهش هرچه بیشتر اندازه زخم اتفاق خواهد افتاد (Beldon, 2012). در بررسی اخیر مشخص گردید که کاربرد موضعی عصاره هیدرواتانولی گیاه هوفاریقون، به­طور قابل ملاحظه­ای موجب کاهش اندازه زخم و همچنین افزایش تولید بافت پوششی از یک سو، و از سوی دیگر کامل شدن پل بافت پوششی و ایجاد لایه شاخی در روز چهاردهم در زخم‌های درمان شده، گشته است. یافته­های اخیر، با گزارشات دیگر محققین مطابقت دارد (Herrera et al., 1996; Cecchini et al., 2007; Hostanska et al., 2012; De Souza Franco et al., 2012; De Spirt et al., 2008). از سوی دیگر بر اساس نتایج بررسی اخیر مشخص شد که ترکیب عصاره هیدرواتانولی گل­ گیاه هوفاریقون با روغن کتان، موجب پیشرفت سریع­تر روند التیام در مقایسه با گروه­ کنترل و گروه  درمانی با عصاره خالص هوفاریقون می­گردد.

   به‌طور کلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که عصاره هیدرواتانولی گل گیاه هوفاریقون، به­خصوص در ترکیب با روغن کتان، در کاربرد موضعی و در مقایسه با گروه شاهد، موجب بروز اثرات مثبت آن در افزایش سرعت روند التیام زخم‌های تمام ضخامت پوستی با کاهش میزان اندازه زخم و مهاجرت سلول‌های آماسی چند هسته­ای به محل زخم و همچنین افزایش نوزایش عروقی و فیبروپلازی می­گردد. 

مراجع

• Beldon, P. (2010). Basic Science of wound healing. Surgery (Oxford), 28: 409-412.
• Cecchini, C., Cresci, A., Coman, M.M., Ricciutelli, M., Sagratini, G. Vittori, S., et al. (2007). Antimicrobial activity of seven Hypericum entities from central Italy. Planta Medica, 73(6): 564.
• De Souza, F.E., de Aquino, C.M.F. and de Medeiros, P.L. (2012). Effect of a Semisolid Formulation of Linum usitatissimum L. (Linseed) Oil on the Repair of Skin Wounds. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, Volume 2012: 270752.
• Diederichsen, A. and Richards, K. (2001). Cultivated flax and the genus Linum L.: Taxonomy and germplasm conservation. In Flax, The genus Linum. Edited by: A. M, Westscott N. Amsterdam: Hardwood Academic Publishers, 22-54.
• De Spirt, S., Stahl, W. and Tronnier, H. (2008). Intervention with flaxseed and borage oil supplements modulates skin condition in women. British Journal Nutrition, 101(3): 440-445.
• Eseyin, O.A., Ebong, P., Ekpo, A., Igboasoiyi, A. and Oforah,  E. (2007).  Hypoglycemic  effect  of  the  seed extract  of  Telfairia  occidentalis  in  rat.  Pakistan Journal of Biological Sciences, 10(3): 498-501.
• Farahpour, M.R. and Habibi, M. (2012). Evaluation of the wound healing activity of an ethanolic extract of Ceylon cinnamon in mice. Veterinarni Medicina, 57(1): 53-57.
• Farahpour, M.R., Taghikhani, H., Habibi, M. and Zandieh M.A. (2011). Wound healing activity of flaxseed Linum usitatissimum L. in rats. African Journal of Pharmacy and Pharmacology, 5(21):2386-2389.
• Fatima, A.D., Modolo, L.V., Conegero, S., Andreia, C. and Porto, R.R. (2008). Wound healing agents: The role of natural and non-natural products in drug development. Mini Reviews in Medicinal Chemistry, 8(9): 879-888.
• Gál, P., Tomáš, T., Tomáš, G., Zuzana, V., Karel, S., Dvořánková, B. and Tomáš G. (2009). Effect of Atropa belladonna L. on skin wound healing: biomechanical and histological study in rats and in vitro study in keratinocytes, 3T3 fibroblasts, and human umbilical vein endothelial cells. Wound Repair and Regeneration, 17: 378-386.
• Getie, M., Gebre-Mariam, T., Rietz, R. and Neubert, R.H. (2002). Evaluation of the release profiles of flavonoids from topical formulations of the crude extract of the leaves of Dodonea viscosa (Sapindaceae). Die Pharmazie, 57(5): 320.
• Güvenc, A., Akkol, E.K. and Hürkul, M.M. (2012). Wound healing and anti-inflammatory activities of the Michauxia L’Hérit (Campanulaceae) species native to Turkey. Journal of Ethnopharmacology, 139: 401-408.
• Herrera, R.M., Perez, M., Martin‐Herrera, D.A., Lopez‐Garcia, R., Rabanal, R.M. and Arias, A. (1996). Antimicrobial activity of extracts from plants endemic to the Canary Islands. Phytotherapy Research, 10(4): 364-366.
• Hostanska,  K., Rostock, M., Melzer, A. Joerg, B.S. and Reinhard, S. (2012). A homeopathic remedy from arnica, marigold, St. John’s wort and comfrey accelerates in vitro wound scratch closure of NIH 3T3 fibroblasts. BMC Complementary and Alternative Medicine, 12: 100.
• Linde, K. (2009). St. John’s wort– an overview. Forsch Komplementmed, 16: 146-155.
• Nogueira, T., Duarte, F., Venâncio, F., Tavares, R., Lousã, M., Bicchi, C., et al. (1998). Aspectos quimiotaxonómicos do género Hypericum L. em Portugal. Silva Lusitana. 6: 55-61.
• Ozay, Y., Ozyurt, S., Guzel, S., Cimbiz, A., Olgun, E.G. and Kasim, C.M. (2010). Effects of Equisetum arvense Ointment on Dermal Wound Healing in Rats. Wounds, 22(10): 261.
• Peron, A.P., Mariucci, R., Gonçalves, D.A., Igor, V., Düsman, E., Mantovani, M.S., et al. (2013). Evaluation of the cytotoxicity, mutagenicity and antimutagenicity of a natural antidepressant, Hypericum perforatum L.(St. John's wort), on vegetal and animal test systems. BMC Complementary and Alternative Medicine, 13(1): 97.
• Shetty, S., Udupa, S. and Udupa, L. (2008). Evaluation of antioxidant and wound healing effects of alcoholic and aqueous extract of Ocimum sanctum Linn in rats. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 5(1):95-101.
• Singer, A.J. and Clark, R.A. (1999). Cutaneous wound healing. New England Journal of Medicine, 341(10): 738-746.
• Spiteller, M., Ozen, T., Šmelcerović, A., Zuehlke, S. and Mimica-Dukić, N. (2008). Phenolic constituents and the in vitro antioxidant activity of the flowers of Hypericum venustum. Fitoterapia, 79: 191-193.
• Süntar, I.P., Akkol, E.K., Yılmazer, D., Baykal, T., Kırmızıbekmez, H., Alper, M., et al. (2010). Investigations on the in vivo wound healing potential of Hypericum perforatum L. Journal of Ethnopharmacology, 127 (2): 468-477.
• Süntar, I., Akkol, E.K., Keleş, H., Oktem, A., Başer, K.H. and Yeşilada, E. (2011). A novel wound healing ointment: a formulation of Hypericum perforatum oil and sage and oregano essential oils based on traditional Turkish knowledge. Journal of Ethnopharmacology, 134(1): 89-96.
• Żuk, M., Kulma, A. and Dymińska, L. (2011). Flavonoid engineering of flax potentiate its biotechnological application. BMC Biotechnology, 11: 10.6