مطالعه اثرات پیشگیرانه ریشه زرشک کوهی بر مسمومیت کبدی القاء شده با تتراکلرید کربن در جوجه‌های گوشتی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 4، دوره 7، 3 (27) پاییز، آذر 1392، صفحه 207-219   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا محمدی ملایری^{* 1}؛ ابوالفضل دادخواه تهرانی²؛ زهرا اوراقی اردبیلی³؛ حمید ناظری⁴

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرمسار، دانشکده دامپزشکی، استادیار گروه پاتوبیولوژی، گرمسار، ایران.

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، دانشکده پزشکی، استادیار گروه علوم پایه، قم، ایران.

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرمسار، دانشکده کشاورزی، استادیار گروه زیست شناسی، گرمسار، ایران.

⁴دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرمسار، دانشکده کشاورزی، دانش‌آموخته رشته کارشناسی ارشد مدیریت پرورش طیور، گرمسار، ایران.

چکیده

همگام با توسعه صنعت پرورش متراکم طیور، وقوع بیماری‌های کبدیو زیان‌های اقتصادی ناشی از آنها به‌طور جدی‌تر مطرح گردیده‌اند.مطالعات، القاء ضایعات حاد کبدی  به‌وسیله تتراکلرید کربن را به‌عنوان یکی از بهترین مدل‌های تجربی ضایعات کبدی معرفی نموده‌اند. زرشک در طب سنتی بطور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. هدف از انجام این مطالعه بررسی تأثیرات  ریشه زرشک کوهی در پیشگیری از بروز ضایعات کبدی ناشی از تتراکلریدکربن می‌باشد.برای این منظور 80 قطعه طیور گوشتی به هشت گروه مطالعه تقسیم گردیدند. گروه‌های مطالعه شامل گروه کنترل منفی، گروه کنترل مثبت (دریافت کننده تتراکلریدکربن)، گروه‌های کنترل تیمار ریشه زرشک با دوزهای 10 ، 20 و 30 گرم در هر کیلوگرم خوراک و گروه‌های تیمار 10، 20 و 30 گرم ریشه زرشک در هر کیلوگرم خوراک همراه  با دو تزریق تتراکلریدکربنml/kg 4 در روزهای 25 و 28. در 29 روزگینمونه‌های خون و کبد جمع‌آوری و جهت سنجش میزان فعالیت آنزیم‌های AST،ALT وALPو همینطور ارزیابی آسیب شناسیبه آزمایشگاه ارجاع گردیدند.در مطالعات بیوشیمیایی هیچگونه تغییر معنی‌داری در فعالیت آنزیم‌هایAST،ALT وALP  بین گروه های کنترل منفی و کنترل مثبت  مشاهده نشد. مطالعات میکروسکوپی کاهش معنی‌دار ضایعات پاتولوژیک را در گروه تیمار 20 گرم ریشه زرشک در مقایسه با گروه کنترل مثبت  نشان داد (05/0 >p). نهایتاً نتیجه گرفته می‌شود که برای ایجاد ضایعات شدیدتر کبدی در پرندگان گوشتی می‌باید از دوزهای بالاتر از 4 میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن زنده استفاده نمود. به‌علاوه، افزودن 20 گرم ریشه زرشک در هر کیلوگرم خوراک احتمالاً می‌تواند در پیشگیری از ضایعات کبدی ناشی از مسمومیت حاد با تتراکلریدکربن مؤثر باشد. 

کلیدواژه‌ها

زرشک کوهی؛ جوجه‌های گوشتی؛ مسمومیت کبدی؛ تتراکلریدکربن

اصل مقاله

مقدمه

همگام با توسعه صنعت پرورش متراکم طیور، وقوع بیماری‌ها و زیان‌های اقتصادی ناشی از آنها به‌طور جدی‌تر مطرح می‌گردند. آسیب‌های کبدی در طیور بواسطه تجویز داروهای بسیار در طول دوره پرورش و آلودگی‌های قارچی مختلف دان از اهمیت کلینیکی ویژه‌ای برخوردار می‌باشند و می‌توانند منجر به کاهش عملکرد پرندگان و حتی مرگ آنها گردند و زیان‌های اقتصادی بزرگی را به این صنعت وارد آورند (Wang et al., 2013).

 علی‌رغم اهمیت این موضوع مطالعات زیادی در زمینه مسمومیت‌های کبدی طیور صورت نگرفته است.

برای انجام مطالعات در زمینه آسیب‌های کبدی ایجاد مسمومیت‌های حاد تجربی می‌توانند شرایط ارزشمندی را برای محققین فراهم آورند. در این رابطه تحقیقات اثبات نموده‌اند که یکی از مدل‌های بسیار مناسب القاء ضایعات حاد کبدی مسمومیت با تتراکلریدکربن می‌باشد(Eidiet al., 2011).

در سال 2013 کردرو- پرز و همکاران تأثیرات محافظت‌کنندگی کبدی برخی از عصاره‌های گیاهی تجاری را بر آسیب‌های کبدی القاء شده به‌وسیله تتراکلریدکربن در موش مورد مطالعه قرار دادند(Cordero-Pérezet al., 2013).

 در سال 2007 محمود و همکارش نشان دادند که افزودن مکمل‌های ویتامین‌هایA وE به جیره غذایی می‌توانند باعث بهبود ظرفیت آنتی‌اکسیدانی جوجه‌های گوشتی تحت تزریق واقع شده با تتراکلریدکربن شوند(Mahmoud andHijazi,2007). 

ونگو همکاران در سال 2013 تأثیر محافظت از کبدی یک فرمول گیاهی دارویی چینی را در جوجه‌های گوشتی بر ضایعات حاد کبدی ناشی از تتراکلریدکربن مورد مطالعه قرار دادند(Wanget al.,2013).

استفاده از زرشک در طب سنتی دارای تاریخچه طولانی است. برای آن اثراتی مانند کاهش‌دهنده فشار خون، کاهش‌دهنده قند خون، آنتی اکسیدانی، اثرات ضدالتهابی و همین‌طور خواص آنتی هیستامینی و ضدکولینرژیکی قائل می‌باشند (Alimirzaeeet al.,2009;Ivanovska andPhilipov,1996;Sepehrimaneshet al., 2012).

حسین‌زاده و همکاران نشان دادند که عصاره ریشه زرشک کوهی می‌تواند تأثیرات ضدتشنجی داشته باشد(Hosseinzadehet al.,2013).

محققین دریافته‌اند که استفاده از عصاره خوراکی ریشه زرشک در بلدرچین از طریق تقویت سیستم دفاعی میزبان در تخفیف عوارض نامطلوب ناشی از استرس گرمایی مؤثر می‌باشد (Sahinet al.,2013). 

تحقیقات نشان داده است که عصاره ریشه زرشک تأثیرات ضد باکتریایی دارد.همینطور تحقیقات روی عصاره زرشک تأثیرات محافظت‌کنندگی کبد و محافظت‌کنندگی سلولی را نشان داده است (Hermeneanet al.,2012;Tomosakaet al.,2008;Sepehrimaneshet al.,2012).

از این گیاه در صنعت پرورش طیور نیزاستفاده شده است. سپهری منش و همکاران نشان دادند که افزودن 10 گرم ریشه زرشک به هرکیلوگرم جیره طیور گوشتی می‌تواند باعث کاهش ضریب تبدیل غذا در پرندگان گوشتی گردد (Sepehrimaneshet al.,2012).

با توجه به مطالب ذکر شده هدف از انجام تحقیق حاضر این بوده است کهتأثیرات ریشه زرشک کوهی در پیشگیری از بروز ضایعات کبدی ناشی از تتراکلریدکربن با استفاده از اندازه‌گیری فعالیت آنزیم‌های سرمیALT ,ASTو ALP و همینطور مطالعات آسیب‌شناسی مورد ارزیابی قرار گیرند.

 

مواد و روش‌ها

آماده‌سازی پودر ریشه زرشک

ریشه گیاه زرشک کوهی  با نام علمی (Berberisintegerrima) در اواخر اردیبهشت ماه از کوهستان‌های اطراف شهرستان بجنورد واقع در استان خراسان جنوبی جمع‌آوری گردید.

نمونه‌ای از گیاه جهت تأیید گونه گیاهی به گروه زیست گیاهی دانشکده کشاورزی ارجاع داده شد.

جهت آماده نمودن پودر ریشه زرشک کوهی، ریشه‌ها با آب شستشو داده شده و سپس به‌وسیله جریان هوا در دمای اتاق خشک شدند. به‌دلیل قطور بودن ریشه‌ها به قطعات کوچک 3-2 سانتی‌متری خرد شده و سپس به‌وسیله آسیاب به پودر تبدیل گردیدند و در مکانی خشک نگه‌داری شدند.

گروه‌بندی و تیمار پرندگان

در بهار سال 1392، 80 قطعه جوجه گوشتی یک روزه نژاد راس از یک واحد جوجه‌کشی واقع در منطقه به‌طور تصادفی انتخاب و خریداری و به سالن نگه‌داری طیور کوشتی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار انتقال داده شدند. جوجه‌ها تا سن 15 روزگی تحت شرایط و خوراک استاندارد نگه‌داری و سپس بطور تصادفی به هشت گروه مطالعه به‌شرح زیر تقسیم گردیدند.  

در طول دوره پرورش برنامه نوری منظم 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت خاموشی حاکم بوده و جهت پیشگیری از شیوع بیماری‌های عفونی از ورود افراد متفرقه به داخل سالن جلوگیری به‌عمل می‌آمد و در محل درب ورودی سالن نیز تشت‌های حاوی مواد ضد عفونی‌کننده قرار داده شده بودند.

آماده‌سازی محلول تتراکلریدکربن

تتراکلریدکربن تجاری محصول گروه صنعتی و بازرگانی کلام با خلوص 99%  که به شکل مایع بسته‌بندی گردیده بود، تهیه و پیش از تزریق به پرندگان بر اساس پروتوکل‌های معتبر موجود به نسبت مساوی با روغن زیتون مخلوط گردید. (Wanget al.,2013; Eidiet al., 2011).

گروه‌های مطالعه

گروه اول (گروه کنترل منفی) تا سن 29 روزگی با شرایط استاندارد رشد داده شده و سپس تحت نمونه‌گیری از خون و بافت کبد قرار گرفتند.

گروه‌های دوم، سوم و چهارم (گروه‌های کنترل تیمار) که از 15  تا 29 روزگی جیره‌های غذایی واجد 10 ، 20  و 30 گرم در هر کیلوگرم خوراک ریشه زرشک دریافت می‌نمودند.

گروه پنجم (گروه کنترل مثبت) که خوراک استاندارد دریافت نموده و در روزهای 25 و 28 دو دوز 4 میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن از ترکیب تتراکلریدکربن در روغن زیتون را به‌طور داخل صفاقی دریافت نموده و در 29 روزگی  جوجه‌ها تحت نمونه‌گیری از خون و کبد قرار گرفتند.

گروه‌های شش، هفت و هشت (گروه‌های تیمار) که جوجه‌ها از 15 تا 29 روزگی مقادیر 10، 20 و 30 گرم ریشه زرشک در هرکیلوگرم خوراک دریافت نموده و به‌علاوه در 25 و 28 روزگی مطابق با روش ذکر شده در بالا تحت تزریق دو دوز 4 میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن تتراکلریدکربن قرار گرفته و در 29 روزگی مورد نمونه‌گیری قرار گرفتند.

نمونه‌گیری‌ها

جهت نمونه‌گیری ابتدا از ورید زیر بال پرندگان نمونه خون اخذ و سپس ذبح گردیده و نمونه‌های کبد جدا گردیده و در داخل محلول فرمالین ده درصد قرار داده شدند.

ارزیابی بیوشیمیایی

نمونه‌های خون بلافاصله سانتریفوژ شده، سرم خون جدا گردیده و جهت سنجش فعالیت آنزیم‌هایALT (Alanine Transaminase)، AST (Aspartate aminotransferase) و ALP (Alkaline Phosphatase)ودر سرم خون بر طبق دستورالعمل کیت‌های اندازه‌گیری این آنزیم‌ها که متعلق به شرکت پارس آزمون بودند به آزمایشگاه ارسال گردیدند.

ارزیابی پاتولوژی

همچنین نمونه‌های کبد در داخل محلول فرمالین ده درصد قرار داده شده و پس از تثبیت شدن به روش متداول از آنها مقاطع بافتی تهیه گردیده و از لحاظ وجود نکروز، تغییرات دژنراتیو و التهاب مورد ارزیابی آسیب شناسی قرار گرفتند.

در مطالعه آسیب‌شناسی، ضایعات مشاهده شده در نمونه‌های بافتی مطابق با روش توصیف شده توسط عیدی و همکاران بر اساس شدت و وسعت به‌صورتعدم وجود ضایعات =0 ، ضایعات هپاتوسلولار کانونی در کمتر از 25% از بافت =1، ضایعات هپاتوسلولار کانونی در 50-25% بافت =2، ضایعات هپاتوسلولار کانونی وسیع =3 و نکروز یکپارچه سلول‌های کبدی =4امتیازدهی گردیدند(Eidiet al.,2011).

نهایتاً نتایج حاصل از آزمایشات بیوشیمیایی و پاتولوژی مطابق با روش عیدی و همکاران با آنالیز واریانس یکطرفه(One-Way ANOVA)و آزمون تعقیبی دانکن(Duncan)به کمک نرم افزار SPSSمورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.

 

یافته‌ها

نتایج حاصل از مطالعات بیوشیمیایی

میانگین و خطای استاندارد فعالیت آنزیم‌های ALT,ASTو ALP در نمودارهای 1،2 و 3 قابل مشاهده می‌باشند.

در بخش بیوشیمی نتایج فعالیت آنزیم‌های کبدیALT، ALP وAST در گروه‌های مختلف دلالت بر عدم وجود اختلاف معنی‌دار ما بین گروه‌های کنترل مثبت و کنترل منفی بود.

از میان گروه‌های کنترل تیمار تنها در گروه کنترل 30 گرم ریشه زرشک افزایش معنی‌دار در فعالیت آنزیم‌های AST و ALPنسبت به گروه کنترل منفی مشاهده شد(P(AST)=0.01 , P(ALP)=0.00).

در گروه‌های تیمار نیز تنها در گروه تیمار 30 گرم ریشه زرشک افزایش معنی‌دار فعالیت آنزیم‌هایALP وASTنسبت به گروه کنترل منفی مشاهده شد (00/0=(ALP)p، 00/0=(AST)p).

نتایج حاصل از مطالعه آسیب‌شناسی

میانگین و خطای استاندارد مقادیر عددی ضایعات دژنراتیو کبدی در گروه‌های مختلف در نمودار 4 قابل مشاهده می‌باشند.

بررسی نتایج حاصل از مطالعات هیستوپاتولوژی مقاطع کبدی دلالت بر وقوع معنی‌دار دژنرسانس (00/0=p) گرانولار در گروه کنترل مثبت دریافت‌کننده تتراکلریدکربن نسبت به گروه کنترل منفی داشت(شکل‌های 1 و 2). ارزیابی مقاطع میکروسکوپی گروه‌های کنترل تیمار 10 و 20 گرم ریشه زرشک در هر کیلوگرم خوراک نشان‌دهنده فقدان هرگونه ضایعه پاتولوژیک در سلول‌های کبدی بود؛ در حالی که مقاطع کبدی گروه کنترل تیمار 30 گرم ریشه زرشک به‌طور معنی‌داری نسبت به گروه کنترل منفی نشان‌دهنده بروز تغییر دژنراتیو از نوع گرانولار در سلول‌های کبدی بود (p=0.02) .

مطالعات هیستوپاتولوژی مقاطع کبدی گروه‌های تیمار آشکار نمود که افزودن ده گرم ریشه گیاه زرشک در هر کیلوگرم خوراک تأثیر معنی‌داری در تخفیف ضایعات دژنراتیو سلول‌های کبدی نداشت؛ در حالی که افزودن بیست گرم ریشه زرشک به هر کیلوگرم خوراک به‌طور معنی‌دار باعث کاهش ضایعات در سلول‌های کبدی نسبت به گروه کنترل مثبت گردید(p=0.00)(شکل‌های 3 و 4).

به‌طور غیرقابل انتظاری مشاهده شد که در گروه تیمار30 گرم ریشه گیاه زرشک در هر کیلوگرم خوراک ضایعات دژنراتیو در سلول‌های کبدی مجدداً آشکار گردیدند (شکل 5).

 

 

 

 

شکل1- گروه کنترل منفی سلول‌های کبدی و سینوزوئیدها در شرایط کاملاً طبیعی قرار دارند(هماتوکسیلین ائوزین، درشتنمایی × 100).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2- گروه کنترل مثبت دریافت‌کننده تتراکلریدکربن. مشاهد وقوع دژنرسانس گرانولار به‌شکل حضور فضاهای شفاف در داخل سیتوپلاسم سلول‌های کبدی که در تمام قسمت‌های تصویر قابل مشاهده می‌باشد (هماتوکسیلین ائوزین، درشتنمایی ×400).

 

 

 

شکل 3- گروه تیمار 10 گرم ریشه زرشک در خوراک. دژنرسانس گرانولار به‌شکل حضور فضاهای شفاف در سیتوپلاسم سلول‌های کبدیقابل مشاهده می‌باشد (هماتوکسیلین ائوزین، درشتنمایی×400).

 

 

 

 

شکل 4- گروه تیمار 20 گرم ریشه زرشک در خوراک. سلول‌های کبدی و ساختمان بافت کاملاً طبیعی مشاهده می‌شوند (هماتوکسیلین ائوزین، درشتنمایی×400).

 

 

 

شکل 5- گروه تیمار 30 گرم ریشه زرشک در خوراک. وقوع دژنرسانس گرانولار به‌شکل حضور فضاهای شفاف در سیتوپلاسم سلول‌های کبدی قابل مشاهده می‌باشد(هماتوکسیلین ائوزین، درشتنمایی×400).

 

 

 

نمودار 1- میانگین و خطای استاندارد فعالیت آنزیمALT(unit/L) در گروه‌های مختلف مطالعه

 

 

 

 

 

نمودار 2-میانگین و خطای استاندارد  فعالیت آنزیمAST(unit/L) در گروه‌های مختلف مطالعه

 

٭ دارای اختلاف معنی‌دار با گروه‌های کنترل منفی و کنترل مثبت

 

 

 

نمودار 3- میانگین و خطای استاندارد فعالیت آنزیم ALP(unit/L) در گروه‌های مختلف مطالعه

٭ دارای اختلاف معنی‌دار با سایر گروه‌ها

 

 

نمودار 4- میانگین و خطای استاندارد مقادیر عددی آسیب‌های میکروسکوپی کبد در گروه‌های مختلف مطالعه

٭ با گروه کنترل منفی و کنترل تیمارهای 10 و 20 گرم اختلاف معنی‌دار وجود دارد (05/0>p).

٭٭با گروه‌های کنترل تیمار 30 گرم ، کنترل مثبت و تیمار 10 گرم اختلاف معنی‌دار وجود دارد (05/0>p).

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

مسمومیت با تتراکلریدکربن بهترین مدل برای القاء هپاتوتوکسیسیتی بوده و معمولاً برای ردیابی اثرات محافظت‌کنندگی داروها بر کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. آسیب کبدی ایجاد شده به‌وسیله تتراکلریدکربن بر اساس متابولیزه شدن این ترکیب به رادیکال‌های تری- کلرومتیل می‌باشد (Eidiet al.,2011; Hermeneanet al., 2012).

تتراکلریدکربن می‌تواند در روند متابولیسم، سمیت بالایی در کبد ایجاد نماید. لذا، محلول آن با روغن‌های گیاهی عمدتاً در ایجاد مدل آسیب کبدی به‌کار می‌رود. تتراکلریدکربن به‌طور وابسته به دوز قادر به ایجاد طیفی از ضایعات کبدی شامل دژنرسانس گرانولار، دژنرسانس چربی، نکروز و ارتشاح لوکوسیت‌ها می‌باشد (Wang et al.,2013).

   ونگ و همکاران بهترین دوز ایجاد کننده ضایعات کبدی در طیور گوشتی را محلول تتراکلرید کربن و روغن گیاهی به نسبت مساوی با دوز 4 میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن از طریق تزریق عضلانی ذکر نمودند. در بررسی میکروسکوپی نامنظم بودن حاشیه سلول‌های کبدی همراه با تشکیل واکوئل‌های چربی در داخل سلول‌ها را مشاهده کردند. در برخی مناطق کبدی وقوع نکروز، متراکم شدن و قطعه قطعه شدن هسته‌ها قابل تشخیص بودند (Wang et al.,2013).

در تحقیق حاضر علی‌رغم استفاده از دوز 4 میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن  ضایعات در گروه کنترل مثبت به‌شکل وقوع معنی‌دار دژنرسانس گرانولار در سلول‌های کبدی نسبت به گروه کنترل منفی ظاهر گردیدند. خفیف‌تر بودن ضایعات این تحقیق نسبت نتایج ونگ می‌تواند ناشی از دو عامل باشد؛اولاً با توجه به اینکه در تحقیق حاضر از تتراکلریدکربن تولید داخل کشور استفاده شده است و احتمالاً محصولات شیمیایی شرکت‌های مختلف واجد سمیت‌های متفاوتی می‌باشند، برای ایجاد ضایعات مشابه نیاز به استفاده از دوزهای بالاتر بوده است. در ثانی باتوجه به اینکه در این تحقیق از روش تزریق داخل صفاقی استفاده گردید و اینگونه متصور بوده است که میزان جذب مواد شیمیایی از طریق داخل صفاقی سریع‌تر و بیشتر از روش داخل عضلانی می‌باشد از حداقل دوز تتراکلریدکربن که همان 4 میلی‌لیتر به ازای هرکیلوگرم وزن بدن می‌باشد، استفاده گردید و حال آنکه با توجه به نتایج تحقیق به نظر می‌رسد که می‌باید برای این برند تتراکلریدکربن از دوزهای بالاتر استفاده نمود.

تتراکلریدکربن بعد از وارد شدن به بدن می‌تواند تبدیل به رادیکال‌های تری کلرو متیل و رادیکال‌های بدون کلرین شوند. همچنین می‌تواند باعث پراکسیداسیون غشاء شبکه آندوپلاسمیک و غشاء سلولی و سپس آسیب به سلول‌های کبدی گردد (Wanget al.,2013).

ونگ و همکاران مشاهده نمودند که تزریق محلول تتراکلریدکربن و روغن گیاهی با دوزهای 4 میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و فراتر از آن  منجر به ضایعات نکروز آشکار و افزایش قابل ملاحظه آنزیم‌هایALT وAST  در جوجه‌های گوشتی می‌گردد(Wangetal.,2013).

این در حالی است که در گروه کنترل مثبت مطالعه حاضر، افزایش معنی‌دار فعالیت آنزیم‌های کبدیALT,AST و ALPنسبت به گروه کنترل منفی مشاهده نشد. همانگونه که قبلاً نیز ذکر گردید  با توجه به اینکه در مطالعه فعلی از تتراکلریدکربن تولید داخل استفاده شد، اینگونه به‌نظر می‌رسد که می‌باید برای ایجاد مسمومیت مشابه از دوزهای بالاتر این نوع از تتراکلریدکربن استفاده گردد.

   محمودو همکارش نشان دادند که تجویز داخل صفاقی یک میلی‌لیتر محلول تتراکلریدکربن و روغن زیتون در جوجه‌های گوشتی باعث کاهش ظرفیت آنتی اکسیدانی پرندگان می‌گردد ولی اشاره‌ای به بروز ضایعات کبدی ننموده است(Mahmoud and Hijazi,2007). 

تحقیقات نشان داده‌اند که تجویز داخل صفاقی یک میلی‌لیتر محلول تتراکلریدکربن و روغن‌های گیاهی به ازای هر کیلوگرم وزن بدن منجر به بروز ضایعات حاد کبدی در موش‌های صحرایی می‌گردد (Cordero-Perez et al.,2013). 

با توجه به اینکه در تحقیق حاضر با دوز چهار میلی‌لیتر تنها ضایعات خفیف ایجاد گردیدند، شاید گواه این امر باشد که طیور گوشتی نسبت به موش‌ها مقاومت بیشتری در مقابل مسمومیت با تتراکلریدکربن از خود نشان می‌دهند.

مطالعات نشان داده‌اند که مهمترین آلکالوئید موجود در گیاه زرشک و ریشه آن ببرین می‌باشد که واجد اثرات آنتی اکسیدانی، ضدالتهابی، ضدباکتریایی، ضدلیشمانیا، ضدفشار خون و ضدقارچ می‌باشد (Ivanovska and Philipov,1996; Ghaderiet al.,2006; ZovkoKoncicet al.,2010).

در یک مطالعه تجربی تأثیرات آنتی اکسیدانی و سایتوپروتکتیو عصاره‌های استخراج شده از ریشه زرشک نشان داده شده‌اند (Tomosakaet al.,2008).

   هرمنین و همکاران با استفاده از ترکیب عصاره زرشک و سایکلودکسترین بتا موفق به جلوگیری از بروز ضایعات کبدی ناشی از مسمومیت با تتراکلریدکربن در موش گردیدند(Hermeneanet al.,2012).

در تحقیق حاضر از پودر ریشه زرشک به میزان‌های 10، 20 و 30 گرم در هر کیلوگرم خوراک استفاده شد. مطالعات هیستوپاتولوژی نشان دادند که تنها پرندگان گروه تیمار 20 گرم ریشه زرشک در هر کیلوگرم خوراک کاهش ضایعات کبدی را نشان دادند، در حالی که افزودن 30 گرم ریشه زرشک در هر کیلوگرم خوراک مجدداً باعث ظهور ضایعات کبدی شدند.

بررسی فعالیت آنزیم‌های کبدی نشان از عدم وجود اختلاف معنی‌دار بین گروه‌های کنترل مثبت، کنترل منفی و گروه‌های تیمار 10 و 20 گرم ریشه زرشک داشت. با توجه به اینکه در گروه کنترل مثبت بواسطه مسمومیت با تتراکلریدکربن تنها ضایعات خفیف در حد دژنراسیون ایجاد شده بود، عدم تغییر فعالیت آنزیم‌ها در این گروه احتمالاً به‌واسطه خفیف بودن ضایعات حاصل از مسمومیت با تتراکلریدکربن بوده است و حال آنکه بررسی‌های میکروسکوپی در گروه تیمار 20  گرم ریشه زرشک از بین رفتن همان ضایعات دژنراتیو را نشان می‌داد که می‌تواند گواهی بر وجود تأثیرات پیشگیرانه ریشه زرشک در این دوز باشد.

  افزایش فعالیت آنزیم‌هایAST وALP در گروه تیمار 30 گرم ریشه زرشک مشاهد شد که می‌تواند نشان‌دهنده تأثیرات توکسیک این ریشه در مقادیر 30 گرم باشد. این اتفاق در مشاهدات ریزبینی نیز با شدت یافتن ضایعات دژنراتیو در گروه دریافت‌کننده 30 گرم ریشه زرشک تأیید می‌گردد.

این افزایش فعالیت آنزیم‌های کبدی در گروه کنترل تیمار 30 گرم ریشه زرشک در هر کیلوگرم خوراک نیز مشاهده گردید که می‌تواند تأییدکننده تأثیرات توکسیک آن در این مقدار باشد (نمودارهای 3و2و1).

   از نتایج این تحقیق اینگونه می‌توان نتیجه گرفت که برای ایجاد ضایعات فراتر از دژنراسیون کبدی از جمله وقوع نکروز با این برند تتراکلریدکربن در جوجه‌های گوشتی می‌باید از دوزهای بیش از 4 میلی‌لیتر استفاده نمود. همینطور نتیجه گرفته می‌شود که افزودن ریشه زرشک در خوراک جوجه‌های گوشتی در مقادیر 20 گرم در هر کیلوگرم می‌تواند درپیشگیری از بروز ضایعات کبدی ناشی از مسمومیت با تتراکلریدکربن مؤثر باشد ولی افزودن ریشه زرشک در مقادیر 30 گرم در هر کیلوگرم خوراک خود می‌تواند منجر به ظهور تأثیرات توکسیک گردد.

مراجع

·    قادری، ر. و مالکی نژاد، پ. (1385).  بررسی اثرات ضد کاندیدایی عصاره آبی و الکلی ریشه زرشک و مقایسه آن با کلوتریمازول در محیط آزمایشگاهی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، دوره 13 ، شماره 2، صفحات: 72-67.

• سپهریمنش، م.،پورباقی، س.ل.،رجائیان، ح.،دادرس، ح.ورازقیانجهرمی، ا. (1391).بررسیاثراتافزودنریشهزرشک (Berberis vulgaris)بهجیرهطیورگوشتینژاد Arbor Acersبهعنوانمحرکرشد. فصلنامهگیاهاندارویی، سالیازدهم،دورهدوم،ویژهنامهشمارهنه، صفحات: 128-121.
  • Alimirzaee, P., Gohari,A.R., Hajiaghaee, R., Mirzaee, S., Jamalifar, H., Monsef-Esfahani, H.R., et al.  (2009).1-methyl malate from Berberisintegerrima fruits enhances the antibacterial activity of ampicillin against Staphylococcus aureus.Phytotherapia Research,23(6):797-800.
  • Cordero-Perez,P., Torres-Gonzalez, L., Aguirre-Garza, M., Camara-Lemarroy, C., Guzman-de la Garza, F., Alarcon-Galvan, G., et al., (2013).Hepatoprotective effect of commercial herbal extracts on carbon tetrachloride-induced liver damage in Wistarrats.Pharmacognosy Research,5(3):150-156.
  • Hosseinzadeh, H., Ramezani, M., Shafaei, H.andTaghiabadi, E. (2013).Anticonvulsant Effect of Berberisintegerrima L. Root Extracts in Mice.Journal ofAcupunct Meridian Study,6(1):12-17.
  • Ivanovska, N.andPhilipov, S.(1996). Study on the anti-inflammatory action of Berberis vulgaris root extract, alkaloid fractions and pure alkaloids.International Journal ofImmunopharmacology,18(10):553-561.
  • Mahmoud,K.Z.andHijazi, A.A. (2007).Effect of vitamin A and/or E on plasma enzymatic antioxidant systems and total antioxidant capacity of broiler chickens challenged with carbon tetrachloride.  Journal of Animal Physiologyand Animal Nutrition, (Berl),91(7-8):333-340.
  • Sahin, K., Orhan, C., Tuzcu, M., Borawska, M.H., Jabłonski, J., Guler, O., et al., (2013).Berberis vulgaris root extract alleviates the adverse effects of heat stress via modulating hepatic nuclear transcription factors in quails. British Journal of Nutrition,110(4):609-616.
  • ZovkoKoncic, M., Kremer, D., Karlovic, K.andKosalec, I.(2010).Evaluation of antioxidant activities and phenolic content of Berberis vulgaris L. and BerberiscroaticaHorvat.Food and Chemical Toxicology,48(8-9):2176-2180.

 

·    Eidi, A., Eidi, M., Al-Ebrahim, M., Rohani,A.H.andMortazavi, P.(2011). Protective effects of sodium molybdate on carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity in rats.Journal of Trace Element MedicalBiology.,25(1):67-71.

·    Hermenean, A., Popescu,C.,Ardelean,A., Stan, M.,Hadaruga,N.,Mihali, C., et al.,(2012).Hepatoprotective Effects of Berberis vulgaris L. Extract/β Cyclodextrin on Carbon Tetrachloride–Induced Acute Toxicity in Mice.International Journal ofMolecular Science,13(7): 9014–9034.

·    Tomosaka, H., Chin,Y.W., Salim, A.A., Keller, W.J., Chai,H.andKinghorn,A.D. (2008). Antioxidant and cytoprotective compounds from Berberis vulgaris (barberry).Phytotherapia Research,22(7):979-981.

·    Wang,C., Zhang, T., Cui, X., Li, S., Zhao, X. and Zhong, X. (2013).Hepatoprotective Effects of a Chinese Herbal Formula, Longyin Decoction, on Carbon-Tetrachloride-Induced Liver Injury in Chickens.Evidence Based Complementary Alternative Medicine, 10(3): 392- 401.