مطالعه فراوانی انواع آسیب‌های ریوی در گوسفندان ذبح شده در کشتارگاه ارومیه

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 6، دوره 7، 3 (27) پاییز، آذر 1392، صفحه 229-238   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

عبداله عراقی سوره^{* 1}؛ مرتضی حسین‌زاد نازلو²؛ مهران نصیری³

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ارومیه، دانشکده دامپزشکی، استادیار گروه علوم درمانگاهی، ارومیه، ایران.

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ارومیه، دانش‌آموخته دانشکده دامپزشکی، ارومیه، ایران.

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ارومیه، دانشکده دامپزشکی، استادیار گروه پاتوبیولوژی، ارومیه، ایران.

چکیده

با توجه به اهمیت شناسایی عوامل مختلف پاتولوژیک موثر در دستگاه تنفس و نقش آن در انتخاب روش‌های درمانی اختصاصی در گوسفندان منطقه،لاشه626سر گوسفند ذبح‌شده در کشتارگاه ارومیه مورد بازرسی قرار گرفت. از این تعداد،114 مورد (21/18%) ریه گوسفند با ضایعات ظاهری ضبط گردید و به طور ماکروسکوپیک و میکروسکوپیک موردبررسی قرار گرفت.پس از برش سطح مقطع و ثبت ضایعات،نمونه‌ها در فرمالین 10 درصد تثبیت و به روش آغشتگی در پارافین، مقاطع 5-7 میکرونی تهیه و رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین بر روی اسلایدها انجام شد. ضایعات شناسایی شده به ترتیب فراوانی شامل: پنومونی بینابینی 51 مورد (14/8%)، پنومونی کرمی 23 مورد (67/3%)، آتلکتازی 22 مورد (51/3%)، پنومونی گرانولوماتوزی 22 مورد (51/3%)، برونشیت مزمن 21 مورد (35/3%)، فیبروز 13 مورد (07/2%)، آدنوکارسینوم ریوی گوسفند 11 مورد (75/1%)، برونشیولیت مزمن 10 مورد (59/1%)، پرخونی 9 مورد (43/1%)، کیست هیداتیک 8 مورد(27/1%)، آبسه ریوی 7 مورد (11/1%)، آمفیزم 6 مورد (95/0%)، پنومونی چرکی 5 مورد (79/0%)، پنومونی ائوزینوفیلی 3 مورد (49/0%)، برونشیولیت 2 مورد (31/0%)، پلوریت 2 مورد (31/0%) و ادم ریه 2 مورد (31/0%) بود. نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از غالبیت غیر منتظره پنومونی بینابینی در بین جراحات ریه‌های ضبط شده بود که می‌تواند ناشی از تفاوت‌های فصلی باشد.

کلیدواژه‌ها

ریه؛ گوسفند؛ سیب‌شناسی؛ ارومیه؛ ایران

اصل مقاله

مقدمه

در بسیاری از کشورها بیماری‌های تنفسی جدی‌ترین مشکلات را برای صنعت پرورش گوسفند ایجاد می‌کنند (Martin, 1996). بیماری های تنفسی در گوسفندان علاوه بر ایجاد تلفات، کاهش تولید و یا هزینه‌های درمانی با ضبط ریه‌های مبتلا در کشتارگاه نیز موجب ضررهای اقتصادی فراوانی می‌گردد. بر اساس طبقه‌بندی پاتولوژیک، پنومونی‌های عفونی بر اساس شواهد مورفولوژیکی به 5 گروه برونکوپنومونی‌های چرکی، برونکوپنومونی‌های فیبرینی، پنومونی‌های بینابینی، پنومونی‌های آمبولیک و پنومونی‌های گرانولوماتوزی تقسیم‌بندی می‌گردند (Mc Gavin et al., 2001). در پژوهش‌های انجام گرفته بر روی علل ضبط ریه‌های گوسفندان کشتاری در کشورهای مختلف(Alawaet al., 2010, Jibatet al., 2008 ,Mellauet al., 2011) و از جمله ایران (یزدی شهرضا،1369؛ یخچالی و لطفی،1382؛ کرمی و محمدنیا،1382) پنومونی در مقام اول قراردارد.در ایران گوسفندان با جمعیتی بالغ بر 8/53 میلیون سر(Abdel Aziz, 2010)از 28 نژاد،متعلق به چهار گروه گوشتی، پشمی، شیری و دو منظوره (گوشتی و پشمی) (Valizadeh, 2010) بیشترین جمعیت دامی کشور را به خود اختصاص می‌دهند، بنابراین شناسایی بیماری‌های این گونه دامی در جهت ارائه راهکارهای پیشگیرانه از جایگاه اقتصادی ویژه‌ای برای صنعت گوسفنداری ایران برخوردار است. هدف از پژوهش حاضر تعیین فراوانی و نوع ضایعات پاتولوژیک دستگاه تنفسی تحتانی در گوسفندانکشتاری کشتارگاه ارومیه می‌باشد.

 

مواد و روش‌ها

در این پژوهش ریه 626 سر گوسفند کشتار شده در کشتارگاه ارومیه طی بهار1390 (بدون احتساب سن، جنس، نژاد) مورد بازرسی قرار گرفت. در ابتدا ریه‌ها از لحاظ تغییر رنگ، قوام و وجود برجستگی در سطح ریه‌ها به صورت آبسه، کیست و ندول بازرسیگردید. سپس ریه‌های ضبطی برش داده شده و خروج ترشحات مختلف سروزی، فیبرینی و چرکی و وجود انگل درون مجاری مورد مشاهده قرار گرفت.در مرحله بعد از نواحی ضایعه‌دار نمونه‌های بافتی تهیه و درون فرمالین 10% به آزمایشگاه بافت شناسی دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه منتقل گردید. در آزمایشگاهپس ازقالب‌گیری نمونه‌ها درون پارافین، مقاطع بافتیبا ضخامت 5-7 میکرونتهیه و به روش هماتوکسیلین- ائوزین رنگ‌آمیزیگردید. لام‌های تهیه شده با میکروسکوپ نوری و بزرگ‌نمایی 100 × و 400× مورد مطالعه قرار گرفتند.

 

یافته‌ها

از 626 سر گوسفند ذبح شده در کشتارگاه ارومیه ، تعداد 114 (21/18%) ریه گوسفند به علت داشتن جراحات ظاهری ضبط گردید. جدول شماره 1 نمایشگر نتایج حاصل از مطالعه ماکروسکوپیک و میکروسکوپیک ضایعات پاتولوژیک ریه‌های ضبط شده می باشد.پنومونی بینابینی با فراوانی 51 مورد(73/44 %) بیشترین و برونشیت، پلوریت و ادم ریه هر کدام با فراوانی 2 مورد (75/1%) کمترین ضایعات ریوی در گوسفندان را به خود اختصاص دادند(شکل‌های 5-1).

 

 

 

 

 

جدول 1-ضایعات ماکروسکوپیک و میکروسکوپیکریه‌ گوسفندان ذبح شده در کشتارگاه ارومیه

ردیف	ضایعات پاتولوژیک	فراوانی	درصد فراوانی	درصد فراوانی نسبت به دیگر ضایعات
1	پنومونی بینابینی	51	14/8	73/44
2	پنومونی کرمی	23	67/3	17/20
3	آتلکتازی	22	51/3	29/19
4	پنومونی گرانولوماتوزی	22	51/3	29/19
5	برونشیت مزمن	21	35/3	42/18
6	فیبروز	13	07/2	40/11
7	آدنوکارسینوم	11	75/1	64/9
8	برونشیولیت مزمن	10	59/1	77/8
9	پرخونی	9	43/1	89/7
10	کیست هیداتیک	8	27/1	01/7
11	آبسه ریوی	7	11/1	14/6
12	آمفیزم	6	95/0	26/5
13	پنومونی چرکی	5	79/0	38/4
14	پنومونی ائوزینوفیلی	3	47/0	63/2
15	برونشیولیت	2	31/0	75/1
16	پلوریت	2	31/0	75/1
17	ادم ریه	2	31/0	75/1

 

 

 

شکل 1- پنومونی بینابینی(فاز تزایدی) همراه با وقوع آمفیزم آلوئولی در ریه (هماتوکسیلین- ائوزین، درشتنمایی × 40).

 

 

 

 

 

شکل2- پنومونی کرمی در آلوئول‌های ریه، افزایش حضور ماکروفا‍‍ژهای ریوی(Dust cell)(هماتوکسیلین- ائوزین، درشتنمایی × 400).

 

 

شکل 3- پنومونی چرکی در ریه گوسفند. در ناحیه نزدیک پرده جنب(احشائی) سلول‌های پلی مورفونوکلئر در تصویر به وضوح قابل مشاهده می‌باشد (هماتوکسیلین- ائوزین، درشتنمایی × 400).

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 4- مشاهده پنومونی بینابینی منجر به فیبروز در بافت ریه همراه با برونشیولیت، تجمع آسین‌وار سلول‌های آماسی دور برونشیول‌ها(هماتوکسیلین- ائوزین، درشتنمایی × 40).

 

 

شکل 5- در سمت راست ادم شدید ریه و در سمت چپ فیبروز بخشی از ریه قابل مشاهده می‌باشد. در قسمت چپ پایین هایپرپلازی BALT نیز مشهود است(هماتوکسیلین- ائوزین، درشتنمایی × 40).

 

بحث و نتیجه‌گیری

در پژوهش حاضر 21/18 % ریه گوسفندان کشتاری به دلیل وجود ضایعات مختلف ضبط گردید که از لحاظ فراوانی در مطابقت با دیگر مطالعات انجام شده است. در بررسی یخچالی و لطفی در سال1380 در کشتارگاه ارومیه، 9/13 % ریه لاشه‌های بازرسی شده گوسفندان ضبط گردید(یخچالی و لطفی، 1380).این میزاندر تانزانیا 8/7 % (Mellauet al., 2010) و در اتیوپی 5/44 % گزارش گردید(JIBAT et al., 2008).در مطالعه انجام شده در اتیوپی پس از کبدهای ضبط شده (5/58 %)، فراوانی ریه‌های ضبطی در رتبه دوم قرار می‌گیرد و این نیز اهمیت زیادبیماری‌های ریه در ایجاد خسارات اقتصادیرا مشخص می‌سازد.

در تحقیق حاضر فراوان‌ترین ضایعه ریوی مشاهده شده در مطالعه هیستوپاتولوژیک ، پنومونی بینابینیبا فراوانی 74/44 درصد از کل ضایعات و 15/8 درصد کل گوسفندان ذبح شده می‌باشد. در مطالعه مشابهی که در کشتارگاه ارومیه در سال 1369 توسط یزدی شهرضا انجام گرفت، پنومونی بینابینی(32/14%) پس از پنومونی کرمی (92/36%) در مقام دوم فراوانی قرار داشت(یزدی شهرضا، 1369). در بررسی حاضر پنومونی کرمی با فراوانی 18/20% در مقام دوم فراوانی قرار دارد. در بررسی دیگر در کشتارگاه ارومیه طی فروردین 1376 تا آبان 1377 توسط علیدادی و همکاران، استرونژیلوز ریوی با فراوانی 2/44 % بیشترین علت ضبط ریه گوسفندان ذبح‌شده را به خود اختصاص داد(علیدادی و همکاران، 1379).در مطالعه مشابهی که توسط کرمی و محمدنیا در سال 1382 در منطقه شهرکرد انجام گرفت پنومونی کرمی با فراوانی 35/24% بیشترین میزان ضایعات ریوی را به خود اختصاص داد و پنومونی بینابینی با فراوانی 75/13% در مقام چهارم فراوانی و پس از برونکوپنومونی چرکی با فراوانی 63/22% و برونکوپنومونی فیبرینی ـ چرکی با فراوانی 33/16% قرار گرفت(کرمی و محمدنیا، 1382).براساس بررسی که بر روی آلودگی سالیانه گوسفندان به کرم‌های ریوی توسط آزمایش مدفوع در شهرستان تبریز توسط نعمت الهی و مقدم در سال 1388 انجام گرفت، بیشترین میزان آلودگی در پاییز (2/73%) و کمترین میزان آلودگی در فصل تابستان (8/40%) مشاهده گردید. میزان آلودگی در بهار با فراوانی 6/49% کمتر از فصل زمستان با فراوانی 64% بود(نعمت الهی و مقدم، 1388). نتایج تحقیق مشابه توسط توسلی و کیانی در سال 1378 در شهرستان ارومیه (توسلی و کیانی، 1378) و صادقی در سال 1370 در شیراز (صادقی، 1370) تأیید گردید.علت فراوانی پنومونی‌های کرمی در گوسفندان ایران در فصل پاییز را می‌توان به مساعد بودن آب و هوا برای بقای نوزاد کرمی و تأثیر مستقیم آن بر روی شدت نوزاد‌گذاری کرم‌های ریوی نسبت داد. به هر حال با توجه به زمان انجام مطالعه حاضر که در فصل بهار است می‌توان کم بودنموارد پنومونی کرمی را شرح داد.

در مطالعه حاضر میزان فراوانی کیست هیداتیک به عنوان یکی دیگر از آلودگی‌های انگلی ریه گوسفندان، 02/7% کل ضایعات ریوی را شامل گردید. در مطالعات مشابه انجام گرفته در ارومیه در سال 1369 این میزان 13/5 % (یزدی شهرضا، 1369)، در شیراز در سال 1360 این میزان 86/11% (مکارمی، 1360)، در شهرکرد در سال 1381 این میزان 3/2% (کریمی و محمدنیا، 1382)،و در اردبیل در سال 1386 این میزان 4/13%(Daryaniet al., 2007)گزارش گردید. در بررسی انجام گرفته در اتیوپی میزان هیداتیدوز ریوی در گوسفندان کشتاری 8/5 % (Getachew et al., 2012) و در پاکستان 37/17 % (ahmedet al, 2006)تعیین گردید. مقدار بدست آمده در پژوهش حاضر در مطابقت نسبی با دیگر مطالعات می‌باشد.

در بررسی حاضر میزان شیوع پنومونی چرکی 38/4% محاسبه شد. در مطالعه مشابه انجام گرفته در ارومیه در سال 1369 این رقم 72/8% تعیین گردید(یزدی شهرضا، 1369). اما در مطالعه انجام گرفته در شهرکرد در سال 1381 این میزان 63/22% ضایعات ریوی را به خود اختصاص داده است(کریمی و محمدنیا، 1382). برونکوپنومونی چرکی یک بیماری چند عاملی از ویروس‌ها، مایکوپلاسماها و باکتری‌ها می‌باشد (Radostitiset al., 2007).

در مطالعه حاضر نشانه‌ای از پنومونی فیبرینی در بررسی‌های هیستوپاتولوژیک دیده نشد ولی در مطالعه مشابه در ارومیه 1/4% ضایعات ریه‌های ضبطی را به خود اختصاص داده بود(یزدی شهرضا، 1369). این میزان در مطالعه شهرکرد از فراوانی بالای 16/9% برخوردار است (کریمیو محمدنیا ،1382). البته میزان 33/16% نیز مربوط به برونکوپنومونی فیبرینی ـ چرکی است. عامل اصلی جراحات اخیر در گوسفند باکتری مانهیمیا همولیتیکا بیوتیپ A1 می‌باشد که این میکروارگانیسم جزو میکروفلور عادی بخش‌های بالایی دستگاه تنفس بشمار می‌رود (Otuc, 2006). در تحقیق انجام گرفته در منطقه گرمسار بر روی باکتری شناسی موارد پنومونی گوسفندان، باکتری مذکور در هیچ یک از موارد جدا نگردید (مشهدی و همکاران، 1388). به نظر می‌رسد عواملی چون  اقلیم، فصل و نژاد گوسفند در ایجاد این تفاوت‌ها مطرح باشد.

آدنوکارسینوم ریوی گوسفندان یکی دیگر از ضایعات ریوی بود که در تحقیق حاضر 75/1% از ریه‌های مورد بررسی را به خود اختصاص داد. در مطالعه مشابه در سال 1369 در ارومیه این میزان 51/0% گزارش گردید(یزدی شهرضا،1369).در مطالعه انجام گرفته در شهرکرد بر روی گوسفندان بالای 3 سال، میزان شیوع آدنوکارسینوم ریوی گوسفندان 3% گزارش گردید (کجوری و کریمی، 1380). با توجه به طولانی بودن دوره کمون بیماری، ضایعات بیشتر در گوسفندان مسن دیده می‌شود (Goiffithset al., 2010). بنابراین تفاوت موجود را می‌توان به اختلاف سن گوسفندان تحت مطالعه نسبت داد، اما مقایسه ارقام گزارش شده در دو مطالعه انجام گرفته در ارومیه حاکی از تقریبا سه برابر شدن فراوانی آدنوکارسینوم ریوی در گوسفندان منطقه ارومیه در طی بیست سال گذشته می باشدو این لزوم توجه بیشتر به این بیماری ویروسی- توموری و مزمن ریه‌های گوسفندان را گوشزد می‌سازد.

علت عمده ایجاد آبسه‌های ریوی، به دام افتادن آمبولی‌های سپتیک در عروق ریه می‌باشد که موجب تکثیر و تزاید باکتری‌ها در محل و تشکیل کانون‌های چرکی می‌شود (Radostitiset al., 2007). در مطالعه حاضر 14/6% ضایعات ریوی مربوط به آبسه‌های ریوی بود که با ارقام بدست آمده در پژوهش‌های مشابه در ارومیه (64/5%)(یزدی شهرضا،1369) و شهرکرد (87/4%) (کریمیو محمدنیا،1382) در مطابقت می‌باشد.در مطالعات متعددی که در مناطق مختلف هند انجام شده است فراوانی آبسه‌های ریوی از 8/3 % تا 9/18 % گزارش شده است(Vyaset al., 1984, Chattopadhyayet al., 1986, Kamil, 1989, Mellauet al., 2010, Dar et al., 2012). به نظرمی‌رسد که فاکتور سن در وقوع آبسه‌های ریوی در گوسفندان موثر می‌باشد به طوری که در بره‌ها بیشتر ایجاد می‌گردند(Dar et al., 2012). بنابراین تفاوت‌های جزیی موجود در آمار داخل کشور می‌تواند ناشی از تفاوت‌های سنی گوسفندان تحت مطالعه باشد.

در این بررسی آمفیزم ریوی با فراوانی26/5 % (95/0 %  کل ریه‌های کشتاری) سهم کمی از ضایعات ریه‌های ضبطی را به خود اختصاص داد. در اتیوپی آمفیزم ریوی 9/6 % کل ریه‌های گوسفندان بررسی شده را شامل می‌شد. آمفیزم ریوی در گوسفندان عمدتا در اثر استرس ناشی از ازدحام و ایجاد حالت خفگی در ریه شکل می‌گیرد(JIBAT et al., 2008). در دامپزشکی تقریبا تمامی موارد آمفیزم ضایعات ثانویه بشمار می‌روند که عمدتا متعاقب اختلالات اتسدادی برونشیولی ریه به‌ وقوع می‌پیوندد (Mc Gavin et al., 2001)کم بودن میزان وقوع این عارضه حاکی از فقدان استرس حمل و نقل و ازدحام گوسفندان قبل از کشتار دارد.

ادم ریه با فراوانی 75/1% و پرخونی ریه با فراوانی 89/7% ریه‌های ضبطی در تحقیق حاضر گزارش گردید که با رقم گزارش شده در مطالعه مشابه در ارومیه برای ادم به همراه پرخونی به میزان 69/7% مطابقت دارد. البته باید توجه داشت که این موارد می‌تواند هم نشانگر وقوع مراحل آغازین تغییرات آماسی حاد ریوی باشد و همچنین ممکن است در مواردی مشاهده گردد که عامل آسیب رسان دارای پاتوژنیسیته خفیفی باشد.البته عوامل فیزیولوژیک نیز قادر به ایجاد پرخونی در ریه می‌باشند. ادم ریه نیز به عنوان یک بیماری واحد یا به عنوان یکی از عوامل مستعدکننده ابتلا به پنومونی مطرح می‌باشد. عوامل آسیب رسان ریوی همچون گازهای تحریک‌کننده مانند آمونیاک متصاعد شده از بستر در ایجاد ضایعات مذکور از اهمیت زیادی برخوردار است که این عوامل در فصول سرد سال بیشتر مشاهده می‌گردد(Radostitiset al., 2007).

در مجموع پس از مقایسه نتایج پژوهش حاضر وتحقیقاتقبلی میتوان چنین نتیجه‌گیری نمود که در سال‌های اخیر با بهبود شرایط بهداشتی و درمانی از جمله استفاده از داروهای ضد انگلی نسل جدید و بالا رفتن اطلاعات دامپروران و افزایش کیفی خدمات نرویجی درمانی در منطقه مورد مطالعه تغییرات چشمگیری در الگوی آسیب شناختی ضایعات ریوی گوسفندان بوجود آمده است ولی هنوز با استانداردهای کشورهای توسعه یافته تفاوت‌های زیادی به چشم می‌خورد که مستلزم تلاش بیشتر در زمینه کاهش وقوع عوامل موجودمی‌باشد.

 

 

مراجع

• توسلی،م. وکیانی،ن. (1378). یکمطالعهبررویآلودگیفصلیگوسفندانبهنماتودهایتنفسیدرارومیهبراساسآزمایشمدفوع. مجلهپژوهشوسازندگی،سال11،شماره 3،صفحات:171-169.
• صادقیفریدی،ج. (1370). بررسیمیزانشیوعفصلیکرم‌هایگردریویدرگوسفندانکشتارشدهدرمجتمعگوشتفارس. پایان‌نامهدکترایعمومیدامپزشکی،دانشکدهدامپزشکیدانشگاهشیراز.
• کریمی،ا. ومحمدنیا،ا.ر. (1382). بررسیکشتارگاهیضایعاتریویگوسفنداندرمنطقهشهرکرد. مجلهپژوهشوسازندگی،سال 16،شماره 1،صفحات:‌81-78.
• کجوری،غ. وکریمی،ا.و. (1380). بررسیکشتارگاهیوآسیبشناسیآدنوماتوزریویگوسفند،مجلهپژوهشوسازندگی،سال14،شماره4،صفحات: 67-64.
• علیدادی،ن.،فرشید،ا.ع.،یوسفبیگی،ق.،مرتاض،ا. وطایفیاردبیلی،ک. (1379). بررسیکشتارگاهیارتباطمتقابلیافته‌هایبالینیوضایعات‌بافتیدستگاهتنفسیدرپنومونیانگلیمزمنگوسفند. مجلهدانشکدهدامپزشکیدانشگاهتهران،سال 55،شماره4،صفحات: 100-97.
• قدردانمشهدی،ع.ر.،عسگریبدونی،م.،صفریدستجردی،ح.و.واشرفیتماس،ا. (1388). بررسینقشاحتمالیمانهمیاهمولیتیکدرمواردپنومونیگوسفنددرمنطقهگرمسار،مجلهدانشکدهدامپزشکیدانشگاهآزاداسلامیواحدگرمسار،سال 5،شماره2،صفحات: 108-105.
• مکارمی،ف. (1360). بررسیمیزانآلودگیگوسفندانذبح‌شدهدرکشتارگاهمجتمعصنعتیگوشتفارسبهکیستهیداتیدوبرآوردزیان‌هایاقتصادیحاصلازآن. پایان‌نامهدکترایعمومیدامپزشکی،دانشکدهدامپزشکیدانشگاهشیراز.
• نعمتالهی،ا. ومقدم،غ. (1388). بررسیآلودگیسالیانهگوسفندانبهکرم‌هایریویبراساسآزمایشمدفوعومطالعهکشتارگاهیدرشهرستانتبریز،مجلهتحقیقاتدامپزشکی،سال64 ،شماره4،صفحات: 342-339.
• یزدیشهرضا،م.ر. (1369). بررسیهیستوپاتولوژیکضایعاتریویگوسفنداندراستانآذربایجانغربیوبرآوردآماریآنها. پایان‌نامهدکترایعمومیدامپزشکی،دانشکدهدامپزشکیدانشگاهارومیه.
• یخچالی،م. و لطفی،ع. (1382).بررسیآلودگیکرمیریهدرگاومیشوگوسفنددرکشتارگاهصنعتیارومیه. پژوهشوسازندگی،درامورداموآبزیانسال 16،شماره1،صفحات:102 -101.

 

• Ahmed S., Nawaz M., Gul R., Zakir M. andRazzaq A. (2006). Some epidemiological aspects of hydatidosis of lungs and livers of sheep and goats in Quetta, Pakistan. Pakistan Journal of Zoology, 38(1): 1-6, 2006.
• Alawa C.B.I., Etukudo-Joseph I. andAlawa J.N. (2010). A 6-year survey of pathological conditions of slaughtered animals at Zango abattoir in Zaria, Kaduna State, Nigeria. Tropical Animal Health and Production, 43(1): 127-131.
• Abdel Aziz, M., (2010). Present status of the world goat populations and their productivity. Lohmann Information, 45(2): 42-52.
• Banerjee, M. and Gupta, P.P.(1979). Note on Maedi and Jaagziekte in sheep and goats in Ludhiana, Indian. Journal of Animal Science, 49(12): 1102-1105.
• Chen, W., Alley, M.R. andManktelow, B.W. (1988). Pneumonia in Lambs inoculated with BordetellaParapertusis: Clinical and pathological studies, Newzealand Veterinary Journal, 36(3): 138-142.
• Ciprlan, A. andPijoan, C., (1978). Isolation of Mycoplasma from pneumonic lungs of sheep and goats in Mexico. United States Animal health association, 82:403-408.
• Cutlip, R.C. and Young, S. (1982). Sheep pulmonary adenomatossis (Jaagsickte) in the United states, American. Journal of Veterinary Research, 43(12): 2103-2113.
• Chattopadhyay, S.K., Kumar, R., Kumar, P.N. andVanamayya, P.R., (1986). Pulmonary affections in sheep. An etiopathological study. Indian Journal of Comparative Microbiology Immunology and Infectious Disease, 7(4):182:184.
• Daryani, A., Alaei R., Arab, R., Sharif, M., Dehghan, MH. andZiaei, H. (2007).The prevalence, intensity and viability of hydatid cysts in slaughtered animals in the Ardabil province of Northwest Iran. Journal of Helminthology, 81(1):13-7.
• Dar, L.M., Darzi, M.M., Mir, M.S., Rashid, A., Abdullah, S., Hussain, S.A., et al. (2012). Pathological Studies on Lung Abscesses in Sheep Slaughtered in Kashmir Valley, India. Journal of Advanced Veterinary Research, 2:173-178.
• Getachew, H., Guadu, T., Fentahun, T. andChanie, M. (2012). Small Ruminant Hydatidosis: Occurrence and Economic Importance in Addis Ababa Abattoir. Global Veterinaria, 8(2): 160-167.
• Goiffiths, D.G., Martineau, H. andCousens, C. (2010). Pathology and Pathogenesis of ovine pulmonary andenocarcinoma. Journal of Comparative Pathology, 142(4): 1-31.
• Jibat, T., Ejeta, G., Asfaw, Y. andWudie, A. (2008). Causes of abattoir condemnation in apparently healthy slaughtered sheep and goats at Helmex abattoir, DebreZeit, Ethiopia. Revue de MedecineVeterinaire, 159(5):305-311.
• Kamil, S.A. (1989). Pathological studies on ovine pneumonia with particular reference to Pasteurellahaemolytica infection. MVSc thesis submitted to IVRI.
• Mellau, B.L., Nonga, H.E. andKarimuribo, E.D. (2011). Slaughter stock abattoir survey of carcasses and organ/offal condemnations in Arusha region, northern Tanzania. Tropical Animal Health and Productin, 43(4):857-64.
• Mellau, L.S.B., Nonga, H.E. andKarimuribo, E.D. (2010). A slaughter house survey of lung lesions in slaughter stocks at Arusha, Tanzania. Preventive Veterinry Medicine, 97(1): 77-82.
• Martin, W.B. (1996). Respiratory infections of sheep. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases, 19(30):171-179.
• McGavin, M.D., Carlton, W.W. and Zachary, J.F. (2001). Thomson's Special Veterinary Pathology. 3rd Edition, Mosby, Missouri, pp: 125-195.
• Otuc, E. (2006). The pathology and bacteriologic comparison of pneumonia in lambs, Turkish Journal of Veterinary and Animal Science, 30: 593-599.
• Pasic, S. andPopovic, M. (1988). Study of ovine mycoplasmas in Bosnia and Hercegovina. 3. Mycoplasma and bacteria in the pneumonic lungs of sheep. Veterinaria, Yugoslavia, 37(1): 35-39.
• Radostitis, O.M., Gay, C.C., Hinchclif, K.W. and Constable, P.D. (2007). Veterinary medicine, A textbook of the disease of cattle, horse, sheep, pigs a goats. 10 th Edition, Sunders Elservier, Edinburg, pp: 678-695.
• Rahman, T. andIyer, K.R. (1979). Studies on pathology of ovine pneumonias. Indian, Veterinary Journal, 56:455-461.
• Vyas, U.K., Arya, P.L. and Sharma, J. D. (1984). Sheep pneumonia in arid zone of Rajasthan. Indian Journal of Animal Science, 54(5): 457-462.
• Valizadeh, R. (2010). Iranian sheep and goat industry at a glance. Stress management in small ruminant production and product processing. pp:547-551.