اثر گیاهان دارویی خار مریم (SilybummarianumL.) و آویشن (Thymus vulgaris L.) بر سیستم ایمنی و برخی از فرآسنجه‌های خونی در جوجه‌های گوشتی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 2، دوره 7، 2 (26) تابستان، شهریور 1392، صفحه 1836-1843   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

امید فانی مکی^* ؛ احمد ابراهیم زاده؛ حسین انصاری نیک؛ محمود قزاقی

دانشگاه زابل، پژوهشکده دامهای خاص، دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم دامی، زابل، ایران.

چکیده

آزمایش حاضر به منظور بررسی اثر حفاظتی دو گیاه دارویی آویشن و خارمریم بر سیستم ایمنی و برخی از فراسنجه‌های خونی جوجه‌های گوشتی انجام پذیرفت. در این پژوهش تعداد 160 قطعه جوجه گوشتی سویه راس 308، با 4 تیمار، 4 تکرار و 10 قطعه جوجه در هر واحد آزمایشی به مدت 21 روز روی بستر پرورش داده شدند. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از؛ 1-شاهد، 2- جیره حاوی 200میلی‌گرم بر کیلوگرم بذر گیاه خار مریم، 3- جیره حاوی 200میلی‌گرم بر کیلوگرم برگ گیاه آویشن و 4- ترکیب جیره حاوی 200+200میلی‌گرم بر کیلوگرم بذر گیاه خارمریم به همراه برگ گیاه آویشن. در چالش sRBCs (sheep red blood cells) (8 درصد) طیور دریافت‌کننده جیره‌های محتوی سطوح مختلف گیاهان دارویی، تغییر معنی‌داری را در سطوح IgA، IgG، IgM، فعالیتآنزیم‌های کبدیALT)،AST و (GGT، مقدار تیتر HIعلیه بیماری‌های نیوکاسل، آنفوانزا، برونشیت و گامبرو نشان ندادند (05/0p>).نتایج پژوهش حاضر نشان داد که با ترکیب آویشن و خارمریم در جیره غذایی طیور، سطوح متغیرهای سرمی پروتئین تام، گلوبولین، آلبومین و HDL افزایش و در مقابل سطوح متغیرهای کلسترول، LDL و تری‌گلیسرید نسبت به گروه شاهد کاهش یافت (05/0p<). همچنین تعداد لنفوسیت و هتروفیل در طیور دریافت‌کننده ترکیب حاوی دو جیره غذایی افزایش یافت(05/0p<). در نتیجه استفاده از دو گیاه دارویی آویشن و خارمریم، به ویژه ترکیب آن‌ها در جیره غذایی طیور سبب بهبود برخی از فراسنجه‌های خونی و کاهش اسیدهای چرب مضر سرمی خون جوجه‌های گوشتی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

آویشن؛ خار مریم؛ ایمنی‌شناسی؛ فرآسنجه‌های خونی؛ جوجه گوشتی

اصل مقاله

مقدمه

میوه خار­مریم حاوی ماده­ای به نام سیلی­­مارین است. سیلی­مارین فیتوزوم­های موجود در بذر گیاه خارمریم شامل سه ایزومر اصلی به نام­های سیلی‌بین­، سیلی­دیانین و سیلی‌کریستین می­باشند. این ایزومرها به طور کامل شناسایی و استخراج شده‌اند، بیشترین اثر گیاه دارویی خارمریم به این دسته از مواد نسبت داده می­شود (Radcoet al., 2007; Vogel et al., 1975). این یافته­ها به نقش مؤثر سیلی‌مارین در پایداری و تثبیت غشای کبدی اشاره می­نماید و مانع از پیوند بسیاری از سموم و داروها با این غشا­ها می­گردد. همچنین احتمال می­رود که سیلی­مارین علاوه بر تثبیت غشاء با حذف نمودن رادیکال­های آزاد و افزایش فعالیت آنزیم سوپراُکسیددیسموتاز، موجب اعمال این نقش حفاظتی‌گردد­(Kaloreyet al., 2005; Tedesco et al., 2004). آویشن از ترکیب‌های متنوعی نظیر آلفاپینن، آلفاتوژن، تیمول، سیس سابینن هیدرات، پاراسیمن، 8،1- سینئول، میرسن و سابینن تشکیل شده است. به نظر می­رسد، حضور ترکیبات فنولی نظیر تیمول و کارواکرول به عنوان ترکیبات عمده اسانس­ها، می­تواند در به دست آمدن نتایج ضدقارچی بر ضد آسپرژیلوس پارازیتیکوس مؤثر باشد (فکور و همکاران، 1391).گروهی از محققان گزارش کردند که آویشن، دارچین و پونه کوهی اثر معنی‌داری بر غلظت تری­گلیسرید خون جوجه­های گوشتی ندارند (آموزمهر و دستار، 1388). مطابق با گزارشات گروهی از محققان عصاره‌های گیاهی آویشن  و سیر اثر معنی‌داری بر غلظت تری­گلیسرید، کلسترول، HDL و مقدار هماتوکریت سرمی خون جوجه‌های گوشتی نداشتند ((آموزمهر و دستار، 1388). مطالعات اندکی در مورد اثر عصاره­های گیاهی بر مقادیر هماتولوژی جوجه­های گوشتی وجود دارد. گروهی از محققان گزارش کردند که استفاده از گیاهان دارویی نظیر آویشن، نعناع و پونه به صورت معنی‌داری سبب کاهش تری‌گلیسرید سرمی خون در مرغ­های تخم­گذار می­شود (نوبخت و مهمان‌نواز، 1389). این محققان همچنین بالاترین درصد لنفوسیت­ها و پایین ترین درصد هتروفیل­ها را در تیمار آزمایشی حاوی نسبت­های مساوی آویشن، نعناع و پونه مشاهده کردند (Nobakht and Mehmannavaz, 2010). در این پژوهش اثر حفاظتی گیاهان خارمریم و آویشن شیرازی بر سیستم ایمنی و برخی از فراسنجه­های سرمی خون جوجه­های گوشتی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

 

مواد و روش­ها

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­در این تحقیق از برنامه 3 ­مرحله­ای جیره آغازین­ (14-1روزگی­)، رشد ­(­14-28 روزگی­) و­ پایانی (28-42 روزگی­) استفاده گردید. تعداد 160 قطعه جوجه گوشتی سویه راس 308 در قالب طرح کاملاً تصادفی، با 4 تیمار، 4 تکرار و 10 قطعه جوجه در هر واحد آزمایشی به مدت 21 روز روی بستر پرورش داده شدند. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از­؛ 1) تیمار کنترل (جیره فاقد بذر گیاه خار مریم و آویشن شیرازی)، 2) جیره حاوی 200میلی­گرم بر کیلوگرم بذر گیاه خار مریم، 3) جیره حاوی 200میلی‌گرم بر کیلوگرم بذر گیاه آویشن شیرازی و 4) ترکیب جیره حاوی200+200میلی­گرم بر کیلوگرم ترکیب بذر گیاه خارمریم به همراه بذر گیاه آویشن شیرازی. در طول دوره آزمایش، شرایط محیطی کنترل شده و یکسانی برای همه گروه­های آزمایشی تأمین شد. در طول هفته اول برنامه نوری 24 ساعت روشنایی و پس از آن 23 ساعت روشنایی و یک ساعت تاریکی اعمال شد. درجه حرارت محیط کنترل شده و تمامی جوجه­ها به صورت آزاد به آب و دان دسترسی داشتند. در پایان دوره (21 روزگی)، از هر تکرار یک جوجه و مجموعاً از هرتیمار 4 قطعه جوجه بطور تصادفی انتخاب شد و به وسیله سرنگ 5 میلی‌لیتری از ورید زیر بال نمونه­ برداری از خون انجام پذیرفت. در آزمایشگاه مجموع فرآسنجه­های بیوشیمیایی خون توسط دستگاه طیف نگار جرمی (Shimadzu, UV-2100, Japan)­، فعالیت آنزیم­های کبدیبه وسیله روش (Adkins et al., 2002)،و با استفاده از کیت تجاری (AMP Diagnostic, Austria) اندازه‌گیری شد.همچنین مجموع ایمنوگلوبولین­های سرمی از طریق آزمایشات بیوشیمیایی (sheep red blood cell)SRBC ­و تعداد  لکوسیت‎‌های سرمی خون جوجه­های گوشتی (نظیر هتروفیل و لنفوسیت) توسط دستگاه سلول شمار اندازه‌  sa?dsj? انجام نشده است                                               گیری گردید (Gross and Siegel, 1983). جهت انجام آزمایش‌های مربوط به تیتر آنتی بادی­ها از هر تکرار 2 قطعه جوجه، مجموعاً 8 قطعه جوجه به ازای هر تیمار، انتخاب شدند. به طوری که در سن 16 روزگی، میزان^CC4­­/0 ازSRBC­(­8­ درصد­) به داخل ورید بال جوجه­ها تزریق شد و پنج روز بعد از این تزریق، یعنی در سن 21 روزگی از جوجه­ها خون­گیری به عمل آمد. در مجموع، تیتر بیماری­های نیوکاسل و آنفولانزا، بوسیله روش (Hemagglutination Inhibition)HIو تیتر بیماری­های گامبرو و برونشیت بوسیله دستگاه الایزا (ELISA)­، (Assay Designs, catalogue no: 900-097)اندازه­گیریگردید (Marquardt et al., 1980; Alexander and Chettle, 1997). در نهایت مدل مذکور جهت آنالیز داده­ها توسط نرم افزار آماری SAS، (1998) با رویه (GLM)General Linear Modelبر پایه طرح کاملاً تصادفی مطابق با فرمول زیر انجام شد و میانگین­ها توسط آزمون چند دامنه­ای توکی- کرامر در سطح احتمال (05/0p<) برازش گردیدند.

Y_ij = µ + T_i + ε_ij

که در مدل فوق:

Y_ij=مقدار هر مشاهده، µ=میانگین فراسنجه مورد بررسی،T_i= اثر تیمارهای مختلف آزمایشی،ε_ij= اثر خطای آزمایشی در نظر گرفته شده است. این پژوهش بارعایت اخلاق در تحقیقات بر روی مدل حیوانی و تحت نظارت مرکز پژوهشکده دام­های خاص دانشگاه زابل انجام پذیرفت.

 

یافته­ها

اثر استفاده از تیمارهای مختلف آزمایشی بر برخی از فرآسنجه­های بیوشیمیایی خونی جوجه­های گوشتی در پایان دوره (21 روزگی) در جدول 1 آورده شده است. در این پژوهش هیچگونه تغییر معنی­داری در میزان سطح گلوکز، سرمی خون جوجه­های گوشتی مصرف‌کننده جیره­های مختلف آزمایشی­، در مقایسه با طیور دریافت‌کننده جیره شاهد مشاهده نگردید، در حالی که با ترکیب آویشن و خارمریم در جیره غذایی طیور، سطوح متغیرهای سرمی (پروتئین تام، گلوبولین، آلبومین و HDL) افزایش و در مقابل سطوح متغیرهای (کلسترول، LDL، و تری­گلیسرید سرمی خون) نسبت به گروه شاهد کاهش یافت (جدول 1). اثر تیمارهای مختلف آزمایشی بر تیتر آنتی بادی­ها و شمار سلول­های لوکوسایت سرمی خون جوجه­های گوشتی در پایان دوره (21 روزگی) در جدول 2 قابل مشاهده است. تعداد سلول­های لنفوسیت و هتروفیل و نسبت بین آنها در طیور دریافت کننده ترکیب حاوی دو جیره غذایی افزایش یافت، درحالی که تیتر آنتی بادی­های نیوکاسل، آنفولانزا، گامبرو و برونشیت تحت تأثیر تیمارهای مختلف آزمایشی قرار نگرفت. همچنین در این آزمایش هیچگونه تغییر معنی­داری در میزان فعالیت آنزیم­های کبدی (AST، ALT وGGT)و ایمینوگلوبولین­های A، Gو Mطیور دریافت کننده تیمارهای مختلف آزمایشی مشاهده نگردید (05/0p>).

 

 

 

 

جدول ­1- اثر تیمارهای آزمایشی بر فراسنجه­های بیوشیمیایی خون جوجه­های گوشتی در پایان دوره (21 روزگی)

فرآسنجه­های خونی	تیمارهای آزمایشی
	1	2	3	4	SEM±
پروتئین تام (gr dl-1)	11/3b	37/3b	68/3ab	93/4a	39/0
گلوبولین (gr dl-1)	38/1b	41/1b	38/1b	13/2a	29/0
آلبومین (gr dl-1)	33/1b	32/1b	31/1b	93/1a	09/0
کلسترول (mg dl-1)	18/179a	17/162ab	12/151ab	13/131b	35/2
HDL (mg dl-1)	42/82b	18/85b	74/87b	45/99a	19/2
LDL (mg dl-1)	44/13a	11/11ab	42/11ab	12/10b	04/0
تری­گلیسرید (mg dl-1)	52/58a	13/54ab	93/53ab	73/49b	69/1
گلوکز (mg dl-1)	97/162	49/158	14/162	19/178	07/9

a,b: ارزش­گذاری میانگین­ها، بیانگر اختلافات معنی­دار ستون­ها در سطح (05/0­p <) طبق آزمون معنی­داری توکی - کرامر است.

 

 

جدول ­2- اثر تیمارهای آزمایشی بر تیتر آنتی بادی­های (نیوکاسل و آنفولانزا بر حسب Log2)، گامبرو، برونشیت و تعداد لوکوسایت­های سرمی خون جوجه‌های گوشتی در پایان دوره (21 روزگی)

تیتر آنتی بادی­ها	تیمارهای آزمایشی
	1	2	3	4	SEM±
نیوکاسل	32/10	12/10	19/10	89/9	09/0
آنفولانزا	43/6	52/6	56/6	59/6	09/0
گامبرو	25/2441	32/2425	77/2435	44/2464	1/93
برونشیت	11/1999	41/2032	46/2189	39/2122	2/127
تعداد لوکوسایت­ها (درصد)
هتروفیل	74/26b	58/28ab	37/28ab	88/31a	34/1
لنفوسیت	61/60b	63/69ab	16/72a	23/70ab	60/1
هتروفیل/ لنفوسیت	482/0a	421/0b	399/0c	472/0a	24/0

(a-b)ارزش­گذاری میانگین­ها، بیانگر اختلافات معنی­دار ستون­ها در سطح(05/0­p <)طبق آزمون معنی­داری توکی - کرامر است.

 

 

 

 

 

 

 

جدول ­3- اثر تیمارهای آزمایشی بر ایمینوگلوبولین و آنزیم­های کبدی سرمی خون جوجه­های گوشتی در پایان دوره (21 روزگی)

فرآسنجه­های خونی	تیمارهای آزمایشی
	1	2	3	4	SEM±
آنزیم­های کبدی (UL-1)
آسپارتات آمینو ترانسفراز (AST)	29/118	53/122	33/134	44/124	44/4
گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT)	33/37	19/36	32/33	53/32	24/1
آلانین آمینو ترانسفراز (ALT)	92/33	35/33	29/31	53/32	54/2
ایمینوگلوبولین­ها (mg dl-1)
(IgA), (mg dl-1)	22/34	12/36	27/34	33/33	42/1
(IgG), (mg dl-1)	75/468	16/454	72/448	37/443	55/22
(IgM), (mg dl-1)	45/134	84/144	69/162	54/155	78/4

 

بحث و نتیجه‌گیری

در این پژوهش با مصرف تیمارهای حاوی خارمریم و آویشن (200میلی­گرم بر کیلوگرم در جیره) به تنهایی­، سطوح متغیرهای سرمی (پروتئین تام، گلوبولین، آلبومین و HDL سرمی خون) افزایش، و سطوح متغیرهای (کلسترول، تری‌گلیسرید و LDL) نسبت به تیمار کنترل به صورت غیر محسوسی کاهش یافت(05/0p>).در حالی که، به ترتیب افزایش و کاهش محسوسی در میزان سطوح HDL و کلسترولسرمی خون جوجه­های گوشتی دریافت کننده تیمار حاوی خارمریم و آویشن (200میلی­گرم بر کیلوگرم در جیره) به تنهایی­، در مقایسه با تیمار شاهد مشاهده گردید (05/0­p<). گروهی از محققان با تغذیه جوجه­های گوشتی نر راس با عصاره سیلیمارین موجود در بذر گیاه خارمریم، تأثیر چندانی را بر سطوح پروتئین، آلبومین، گلوبولین، گلوکز، بیلی­روبین، کلسیم و فسفر خون مشاهده نکردند، ولی در مقابل اعلام کردند که سطح اسید اوریک، کلسترول و تری­گلیسرید سرمی خون در مقایسه با تیمار کنترل، کاهش یافته است (فانی مکی و همکاران، 1391; Amiridumariet al., 2013; Magliuloet al., 1978; Tedesco et al., 2004). نتایج حاصل از این پژوهش در این خصوص با گزارشات طغیانی و همکاران که سطوح مختلفی از آویشن را در جیره غذایی طیور مورد بررسی قرار دادند مطابقت دارد (Toghyaniet al., 2011). علی و همکاران،طی تغذیه جوجه­های گوشتی با سطوح مختلف آویشن به تنهایی، کاهش محسوسی را در میزان تری­گلیسرید، کلسترول و HDL سرمی خون مرغ­های تخمگذار مشاهده کردند (Ali et al., 2007). گروهی دیگر از محققان این تغییرات را به حضور ترکیبات جذب کننده ای نظیر تیمول و کارواکرول موجود در آویشن نسبت دادند (فکور و همکاران، 1386).گروهی از محققان، کاهش قابل توجهی را در سطوح کلسترول تام، LDL و VLDLموش‌های صحرایی تحت درمان با سیلی­مارین مشاهده کردند (Metwallyet al., 2009). به نظر می‌رسد که سیلی­مارین فیتوزوم­ها و ترکیباتی نظیر تیمول و کارواکرول موجود در بذر گیاه خار مریم و آویشن می‌تواند با کاهش فعالیت آنزیم(3 – hydroxyl – 3 – methyl glutaryl coenzyme A (HMG – CoA)سنتز کلسترول را کاهش دهد(Hosseiniet al., 2013).نتایج آنالیز آماری داده­های مربوط به تیتر HIبیماری نیوکاسل و آنفولانزای سرمی خون جوجه­های گوشتی دریافت کننده جیره­های مختلف آزمایشی در پایان دوره (21 روزگی) بیانگر این بود که هیچگونه تغییر معنی­داری در میزان تیتر آنتی بادی­های طیور دریافت کننده تیمارهای مختلف آزمایشی مشاهده نگردید. به عبارت دیگر سیلیمارین فیتوزوم­های موجود در بذر گیاه خار­مریم و ترکیبات فنولی موجود در برگ گیاه آویشن شیرازی (نظیر تیمول و کارواکرول)، نتوانسته اند با تغییر محسوس تیتر بیماری­های نیوکاسل و آنفولانزا، گامبرو و برونشیت سیستم ایمنی جوجه­های گوشتی را تحت تأثیر قرار دهند (Lee et al., 2003). مصرف آویشن و بذر گیاه خار مریم به صورت ترکیبی در جیره طیور، افزایش معنی‌داری را در تعداد سلول­های هتروفیل سرمی خون جوجه­های گوشتی در مقایسه با تیمار شاهد ایجاد نمود (05/0­p<)، ولی در این خصوص مصرف تیمارهای حاوی خار مریم و آویشن (200میلی­گرم بر کیلوگرم در جیره غذایی) به تنهایی تغییر معنی داری را در تعداد سلول­های هتروفیل سرمی خون جوجه­های گوشتی در مقایسه با تیمار شاهد ایجاد نکرد(05/0p>). بیشترین تعداد سلول­های لنفوسیت سرمی خون جوجه­های گوشتی در تیمار دریافت کنندهآویشن به تنهایی، در مقایسه با تیمار شاهد مشاهده گردید (05/0­p<)، ولی اختلاف تعداد سلول­های لنفوسیت با سایر تیمارهای آزمایشی معنی‌دار نبود. در رابطه با اثرات گیاهان دارویی بر سطح ایمنی جوجه­های گوشتی، استفاده از مخلوط این دو گیاه دارویی (­به نسبت‌های مساوی) باعث افزایش درصد لنفوسیت و هتروفیل شده است (Toghyaniet al., 2011) ، که حاکی از اثرات مفید این نوع ترکیب از این دو گیاه بر سطح ایمنی جوجه­های گوشتی می­باشد. طی اطلاعات بدست آمده در این مدل حیوانی به نظر می­رسد که در غلظت­های یکسانی از این ترکیبات، آویشن از اثر گذاری بهتری نسبت به بذر گیاه خار مریم برخوردار است. همچنین تیمار ترکیبی حاصل از آویشن و خار مریم، اثر هم افزایی مؤثری را در بیشتر موارد ایجاد می­کند، به طوری که سطوح مختلفی از این دو ماده گیاهیسبب کاهش کلسترول­، چربی خون و افزایش قدرت سیستم ایمنی جوجه­های گوشتی می­شود (Toghyaniet al., 2011; Vogel et al.,1975).استفاده از محصولات ارگانیک دامی مانع از ورود کلسترول و اسیدهای چرب اشباع به زنجیره غذایی انسان می­شود. در جمع­بندی موارد مشروحه فوق، می­توان گفت که سیلیمارین فیتوزوم­های موجود در بذر گیاه خار ­مریم و ترکیبات فنولی موجود در برگ گیاه آویشن شیرازی (نظیر تیمول و کارواکرول)، سبب اعمال این گونه اثرات می‌شوند.

مراجع

• آموز مهر، ا. و دستار، ب. (1388). تأثیر عصاره الکلی دو گیاه دارویی سیر و آویشن بر عملکرد و غلظت لیپیدهای خون جوجه­های گوشتی. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد شانزدهم، شماره اول. صفحات: 350-342.
• فانی مکی، ا.، افضلی، ن.، امیدی، آ. و نعیمی پور یونسی، ح. (1391). اثر مقادیر مختلف بذر گیاه ماریتیغال (خارمریم) بر عملکرد رشد، متابولیت­های خونی و ریخت شناسی بافت کبد جوجه­های گوشتی آلوده شده با آفلاتوکسین B₁. پایان نامه جهت درریافت درجه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند، ایران. صفحات: 100-89.
• فکور، م.ه.، علامه، ع.، رسولی، ا. و مظاهری، م.  (1386). اثر ضد قارچی اسانس­های ZatariamultifloraBoiss.وThymus eriocalyx (Ronniger) Jalas بر قارچ مولد آسپرژیلوس پارازیتیکوس، فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد23، شماره2، صفحات: 277-269.
• نوبخت، ع. و مهمان نواز، ی. (1389). بررسی اثرات استفاده از گیاهان دارویی آویشن، نعناع و پونه بر عملکرد، کیفیت تخم مرغ و فراسنجه­های خونی و ایمنی مرغ­های تخم­گذار. مجله علوم دامی ایران، دوره 41، شماره 2، صفحات: 136-129.

 

• Adkins, J.N., Varnum, S.M., Auberry, K.J., Moore, R.J., Angell, N.H., Smith, R.D., Springer, D.L. and Pounds. J,G. (2002). Toward a Human Blood Serum Proteome analysis by multidimensional separation coupled with mass spectrometry. molec cell proteomics, 1(12): 947-955.
• Alexander, D.J. and Chettle, N.J. (1997) Procedures for the haemagglutination and the haemagglutination inhibition tests for avian infectious bronchitis virus. Avian Pathology, 6: 9–17.
• Ali, M.N., Hassan, M.S. and Abdel-Ghany, F.A. (2007). Effect of strain, type of natural antioxidant and sulphate on productive, physiological and hatching of native laying hens. International Journal of Poultry Science, 6: 539- 554.
• Amiridumari, H., Sarir, H., Fanimakki, O. and Afzali., N. (2013). Effects of milk thistle seed against aflatoxin B. Journal of Research in Medical Sciences, 18(9): 786-790.
• Gross, W.B. and Siegel, H.S. (1983). Evaluation of the heterophil/lymphocyte ratio as a measure of stress in chickens. Avian diseases Journal, 27: 972-979.
• Hosseini, S.­A., Meimandipour, A., Alami, F., Mahdavi, A., Mohiti-Asli, M., Lotfollahian, H. and Cross, D. (2013). Effects of ground thyme and probiotic supplements in diets on broiler performance, blood biochemistry and immunological response to sheep red blood cells. Italian Journal of Animal Science, 12(1): 116-120.
• Kalorey, D.R., kurkure, N.V., Ramgaonkar, I.S., Sakhare, P.S., Warke, S. andNigot, N.K. (2005).Effect of polyherbal feedsupplement“Growell” during induced aflatoxicosis, ochratoxicosis and combined mycotoxicoses in broilers. Poultry Science, 65(12): 2239-2245.
• Lee, K.W., Everts, H., Kappert, H.J., Frehner, M., Losa, R. andBeynen, A.C. (2003). Dietary Carvacrol lowers body weight gain but improves feed conversion in broiler chickens. Journal of Applied Poultry Research, 12: 394-399.
• Magliulo, E., Gagliardi, B. andFior,i G.P. (1978). Results of a double blind study on the effect of silymarin in the treatment of acute viral hepatitis, carried out at two medical centres. Med Kiln Journal, 1978; 73: 1060-1065.
• Marquardt, W.W., Johnson, R.B., Odenwald, W,F. and Schlotthoken, B.A. (1980). An indirect enzyme linked immunosorbent assay (ELISA) formeasuring antibodies in chickens infected with IBDV. Avian diseases Journal, 24: 375–385.
• Metwally, M.A.A., El-Gellal, A.M. and El-Sawaisi, S.M. (2009). Effects of silymarin on lipid metabolism in rats. World Applied Sciences Journal, 6(12): 1634-1637.
• Radco, L. andCybulski, W. (2007). Application of silymarin in humam and animal medicine. Wounds-A Compendium of Clinical Research and Practice, 1 (1): 022-026.
• SAS Institute Inc. SAS/Stat User’s Guide. (1998). Version 8.2. SAS Institute Inc., Cary, NC.
• Tedesco, D., Steidler, S., Galletti, S., Tameni, M., Sonzogni, O. andRavarotto, L. (2004). Efficacy of Silymarin-Phospholipid Complex in Reducing the Toxicity of Aflatoxin B₁ in Broiler Chicks. Poultry Science, 83: 1839–1843.
• Toghyani, M., Toghyani, M., Mohammadrezaei, M., Gheisari, A., Tabeidian S.A. andGhalamkari, G. (2011). Effect of Cocoa and Thyme Powder Alone or in Combination onHumoral Immunity and Serum Biochemical Metabolites of BroilerChicks. 2^nd International Conference on Agricultural and Animal Science IPCBEE Vol: 22, Singapore.
• Vogel, G., Trost, W. andBrraatz, R. (1975). Pharmacodynamics, site and mechanism of action Silybummarianum (L.) Gaertn. 1. Acute toxicology or tolerance, general and specific (liver-) Pharmacology. Arzneimittel-Forschung-Drug Research, 25 (1): 82-89.