نقد فمینیستی نمایشنامه های بهرام بیضایی

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 6، دوره 6، شماره 19، خرداد 1394، صفحه 123-148   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

رضا صادقی شهپر^{* 1}؛ فاطمه طالبی^{* 2}

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، همدان، ایران

²دانش‌آموختۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، همدان، ایران.

چکیده

فمینیست‌ها معتقدند که تمدن بشری، مردسالار و تحت کنترلِ مردان است و به گونه‌ای سازماندهی و اداره می‌شود که زنان را در همة جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی به مردان وابسته می‌کند. هم‌چنین مدعی هستند که پیوسته تفکرِ مردسالار بر آثار ادبی حاکم بوده و این آثار غالباً به قهرمانانِ مذکر پرداخته‌اند و زنان در آن‌ها نقشی حاشیه‌ای داشته‌اند. از این‌رو، لزوم بازنگری در متون ادبی گذشته و به چالش کشیدن آن و نیز تولید آثاری با انگیزة نمایاندنِ عواطف و احساساتِ زنانه و مخالفت با قراردادهای مردسالار جامعه را پیشنهاد می‌کنند. علاوه بر نویسندگان زن، برخی نویسندگانِ مرد نیز چنین اندیشه‌هایی را در آثارشان بازتاب داده‌اند و به نمایاندنِ وضعیتِ نابسامان زنان و تفکر نادرست جامعه دربارة آنان پرداخته‌اند. بهرام بیضایی از این دسته نویسندگان است و در نمایش‌نامه‌هایش به تبیینِ جایگاه زن و نشان دادن چهره‌ای متفاوت از او می‌پردازد و از این نظر با فمینیست‌ها هم‌سو و هم‌صدا می‌شود. نگاه سلطه‌جو، تحقیرآمیز و جنسی و ابزاری جامعة مردسالار به زن و البته منفعل نبودن و شوریدن زنان در برابر آن، از جمله مهم‌ترین مسائل فمینیستی در نمایش‌نامه‌های بیضایی است. مقالة حاضر، قرائتی فمینیستی از سه نمایش‌نامة پرده‌خانه، حقایق دربارة لیلا دختر ادریس و ندبه است. 

کلیدواژه‌ها

فمینیسم؛ بهرام بیضایی؛ نمایشنامه