بررسی و تحلیل نظام آوایی گویش سرکویر در مقایسه با زبان پهلوی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 5، شماره 2، شهریور 1394، صفحه 105-124   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

سید حسین طباطبایی^{* 1}؛ سید حسن طباطبایی²؛ محمد رضایی³

¹کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان

چکیده

زبان فارسی در دورۀ اسلامی به گویش­های متعدد انشعاب یافته است. بسیاری از واژه­های این گویش­های متنوع طی گذشت سده­ها دستخوش تحولات آوایی و واجی گردیده است. با نگاه دقیق به ساختمان زبان و قواعد دستوری گویش­های پراکندۀ ایرانی، می­توان به پیوند میان این گویش­ها با زبان­های دوره باستانی دست یافت. گویش رایج در منطقۀ سرکویر، به لحاظ زبانی و واژگانی دارای ویژگی­های برجسته­ای است که نویسندگان را بر آن داشته تا برخی از این ویژگی­ها در حوزۀ تصریف واژگان و دستگاه واجی را معرفی نمایند. از دیگر سو پژوهش ریشه­شناسی
و تطبیقی دربارۀ واژگان و اصطلاحات این گونۀ زبانی، علاوه بر فواید زبان­شناسانه، ممکن است در گشودن برخی از گره­های زبانی متون کهن فارسی مفید واقع گردد.
در این پژوهش کوشیده­ایم تا با گردآوری مهم­ترین واژگان کهن گویشی منطقه سرکویر و مقایسه آن با زبان پهلوی، به بررسی تحولات فرآیندهای واجی زبان فارسی و نظام آوایی واژگان به­جامانده از دورۀ میانی زبان فارسی در لهجۀ رایج منطقه بپردازیم.

کلیدواژه‌ها

سرکویر؛ زبان پهلوی؛ تحلیل واجی؛ گویش شناسی

مراجع

1. آذرلی، غلامرضا، 1387، فرهنگ واژگان گویش­های ایرانی، هزار، کرمان، چاپ اول.
2. آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد، 1373، زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن، معین، تهران، چاپ اول.
3. ابوالقاسمی، محسن، 1381، راهنمای زبانهای باستانی ایران، سمت، تهران، جلد اول.
4. ارفعی، عبدالمجید و مزداپور، کتایون، 1383، «واژه­ای ایلامی در فرهنگ پهلوی و گویش­های زنده»، مجله فرهنگ، شماره 49و50، صص 5 -14.
5. اسدی­طوسی، ابومنصور علی، 1319، لغت فرس، تصحیح عباس اقبال، چاپخانه مجلس، طهران.
6. اشمیت، رودیگر، 1386، راهنمای زبانهای ایرانی، ترجمه حسن رضائی باغ بیدی، ققنوس، تهران، چاپ دوم.
7. افشار، ایرج، 1385، فرهنگ ایران زمین، به کوشش محمد محمدی، سخن، تهران.
8. امام­شوشتری، محمدعلی، 1347، فرهنگ واژه­های فارسی در زبان عربی، انجمن آثار ملی، تهران.
9. اوستا؛ کهن­ترین سرودها و متن­های ایرانی، 1385، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، مروارید، تهران، چاپ دهم.
10. بارتلمه، کریستیان، 1383، فرهنگ ایرانی باستان، اساطیر، تهران، چاپ اول.
11. باقری، مهری، 1375، تاریخ زبان فارسی، قطره، تهران.

12. __، 1382، مقدمات زبانشناسی، قطره، تهران.

13.بیرونی، ابوریحان، 1380، آثارالباقیه عن القرون الخالیه، محقق پرویز اذکایی، میراث مکتوب، تهران.

14. پورداود، ابراهیم، 1377، یشت­ها، اساطیر؛ تهران.

15. تبریزی، محمدحسین بن خلف، 1342، برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، ابن سینا، تهران، چاپ دوم.

16. تفضلی، احمد، 1378، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ سوم، سخن، تهران.

1. ___،1382، «چند واژه اصیل فارسی و معادل آنها در ایرانی میانه»، ترجمه جمیله حسن زاده، نامه فرهنگستان، شماره 22، صص 173-178
2. حافظ، شمس الدین محمد، 1375، دیوان حافظ، تصحیح بهاءالدین خرمشاهی، نیلوفر، تهران، چاپ دوم.

19. دبیرسیاقی، محمد، 1355، گنج بازیافته، بخش نخست، انتشارات اشرفی، تهران.

20. دهخدا، علی اکبر، 1328، لغت نامه، دانشگاه تهران، تهران.

1. دهلوی، حاجب خیرات، 1352، دستور الأفاضل فی لغات الفضایل، به اهتمام نذیر احمد، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
2. رجبی، پرویز، 1357، جندق و ترود؛ دو بندر فراموش شده کویر بزرگ نمک، توکا، تهران، چاپ دوم.
3. رواقی، علی، 1383، زبان فارسی فرارودی[تاجیکی]، هرمس، تهران، چاپ اول.
4. زمردیان، رضا، 1379، راهنمای گردآوری و توصیف گویش­ها، دانشگاه فردوسی، مشهد، چاپ اول.
5. صادقی، علی اشرف، 1380، مسائل تاریخی زبان فارسی، سخن، تهران، چاپ اول.
6. صفا، ذبیح الله، 1378، حماسه سرایی در ایران، فردوس، تهران، چاپ هفتم.
7. طاهری، اسفندیار، 1391الف، «ریشه شناسی واژه­هایی از گویش بختیاری»، نامه فرهنگستان (زبان­ها و گویش­های ایرانی)، شماره 1، صص 111-137.
8. ____، 1391ب، «ریشه شناسی چند واژه از لری بویراحمدی»، ادب پژوهی، شماره 20، صص 75-88.
9. طبری، محمد بن جریر، 1339، ترجمه تفسیر طبری، تصحیح حبیب یغمایی، چاپخانه دولتی ایران، تهران.
10. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، 1387، تذکره الاولیا، وانک، قم، چاپ اول.
11. ـــ، 1373، مصیبت نامه، تصحیح نورانی وصال، زوار، تهران، چاپ چهارم.

12. فردوسی، ابوالقاسم، 1389، شاهنامه[چاپ مسکو]، به کوشش سعید حمیدیان، قطره، تهران، چاپ هفدهم.

13.____، 1386، شاهنامه، چاپ خالقی مطلق، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، چاپ اول.

14. فرشیدورد، خسرو، 1388، دستور مفصل امروز، سخن، تهران، چاپ سوم.

15. فره­وشی، بهرام، 1381، فرهنگ زبان پهلوی، دانشگاه تهران، تهران، چاپ چهارم.

16. کیا، صادق، 1353، واژه­های گویشی ایرانی در نوشته­های بیرونی، شورای عالی فرهنگ و هنر، تهران.

1. مریدی، بهزاد، 1390، «بررسی چند واژه لاری و مقایسه با زبانهای ایرانی باستانی و میانی»، فرهنگ مردم، شماره40، صص 212-218.
2. معلوف، لویس، 1382، المنجد، ترجمه محمد بندرریگی، انتشارات ایران، تهران، چاپ چهارم.

19. مکنزی، دیوید نیل، 1390، فرهنگ کوچک پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ پنجم.

مولوی، جلال الدین محمد، 1373، مثنوی معنوی، بهزاد، تهران، چاپ پنجم

1. ناتل­خانلری، پرویز، 1349، تاریخ زبان فارسی، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، چاپ دوم.
2. ___، 1386، زبان شناسی و زبان فارسی، توس، تهران، چاپ هفتم.
3. وراوینی، سعدالدین، 1375، مرزبان نامه، به کوشش خلیل خطیب رهبر، صفی علیشاه، تهران.

4.هرن، پاول و هوبشمان، هاینریش، 1356، اساس اشتقاق فارسی، ترجمه و تنظیم جلال خالقی مطلق، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.

1. همدانی، محمد بن محمود، 1375، عجایب نامه، نشر مرکز، تهران، چاپ اول