تحلیل ساختار قافیه و ردیف در دوبیتی های مازندرانی شهرستان سوادکوه

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 6، دوره 5، شماره 2، شهریور 1394، صفحه 124-157   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

مرتضی محسنی^{* 1}؛ عارف کمرپشتی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران

²عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه بابل

چکیده

    قافیه و ردیف، اصلی ترین ابزار افزایش موسیقی کناری شعر است که در اشعار کلاسیک فارسی و عربی از جایگاه ثابت و ویژه­ای برخوردار بوده­است. طول ردیف در بیت، گوش­نوازی موسیقایی را در متن و لذّت سمعی را برای مخاطب درپی دارد. در این مقاله، علاوه بر معرفی دوبیتی‌های عامیانۀ مازندرانی، ساختار قافیه و ردیف در دویست دوبیتی عامیانۀ شهرستان سوادکوه، براساس روش توصیفی- تحلیلی، بررسی شده­است. قافیه در دوبیتی‌های عامیانۀ مازندرانی و دیگر گویش‌ها، براساس نزدیکی تلفظ حروف ساخته می‌شود نه براساس یک­سان بودن حرف روی که در شعر کلاسیک فارسی و عربی اصل است. قافیه در 25 درصد از دوبیتی‌های عامیانۀشهرستان سوادکوه، مثنوی­گونه است. هم­مخرجی « ل» با «ر» و «م »با «ن» در قافیه­سازی دوبیتی‌های مازندرانی از بسامد بیش­تری برخوردار است. اندکی بیش از یک­چهارم دوبیتی‌های عامیانۀ مازندرانی شهرستان سوادکوه، دارای ردیف هستند و از این میان کمی بیش از یک­پنجم دوبیتی‌ها، ردیف­های فعلی دارند. داشتن ردیف فعلی علاوه بر افزایش موسیقی کناری شعر، در جهت­دادن به تخیّل شاعرانۀ شاعر، اصرار، تأکید و تکرارِ او بر موضوع مورد نظر، تأثیرگذار بوده‌است. از طرف دیگر، فراوانی ردیف فعلی (حدود25درصد) که بر کنش و رفتار ناظر است، بر پویایی و حرکتِ دوبیتی­‌ها دلالت دارد. 

کلیدواژه‌ها

قافیه؛ ردیف؛ دوبیتی؛ سوادکوه؛ مازندران

مراجع

الف: منابع کتبی

1-      انوری ابیوردی، اوحدالدین علی‌بن محمد(1372) دیوان اشعار،به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی،2ج، چاپ چهارم، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

2-     بهار ، محمدتقی(1371)بهار و ادب فارسی، به کوشش محمد گلبن، چاپ سوم، تهران : نشر جیبی.

3-     رازی، شمس قیس(1360)المعجم فی معاییراشعارالعجم، به کوشش، مدرس رضوی، چاپ سوم، تهران: نشر زوار.

4-     رزمجو، حسین(1370) انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.

5-     شفیعی کدکنی، محمد رضا ، ب(1370) موسیقی شعر،چاپ سوم، تهران : نشر آگاه.

6-     صمدی ، حسین (1372) مجموعه‌ی مقالات در قلمرو مازندران 2ج، ساری : نشر فرهنگ سرای مازندران         

7-    طبیب زاده ، امید(1382) تحلیل وزن شعر عامیانه‌ی فارسی، تهران : نشر نیلوفر.

1-      کمرپشتی، عارف(1390) وزن و قافیه در دوبیتی های مازندرانی، مندرج در مجموعه مقالات اولین همایش ملی ادب محلّی و محلی سرایان ایران زمین، نشر دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج، ص484-477.

2-     محسنی، احمد(1382) ردیف و موسیقی شعر، مشهد: نشر دانشگاه فردوسی.

3-     مولوی، جلال الدین محمد(1379) مثنوی معنوی، به کوشش محمد استعلامی،7ج، چاپ ششم، تهران: نشر سخن.

4-     ناصح ، محمد مهدی(1373) شعر دلبر، دوبیتی‌های عامیانه‌ی بیرجندی، مشهد: نشر محقق.

5-     ___، _______(1377)شعر نگار، دوبیتی‌های عامیانه‌ی بیرجندی، مشهد: نشر محقق.

6-     وحیدیان کامیار، تقی(1370) حرف های تازه در ادب فارسی، اهواز: نشر جهاد دانشگاهی.

7-    _____،_______(1357) وزن شعر عامیانه، تهران: نشر آگاه.

 

ب: منابع شفاهی

1-مرحوم جمع الله احمدی کمرپشتی  2- مرحوم فیروزه احمدی کمرپشتی 3- حاجیه احمدی کمرپشتی4- سامره احمدی کمرپشتی 5- نورخانم احمدی کمرپشتی6- عبدالله احمدی نسب 7- آقابرارکمرپشتی 8- سیده سکینه سیدی همگی از روستای کمرپشت سوادکوه   9- مرحوم قلی بدره اسفندیاری  10-هوشنگ جعفری 11-گل جهان صباغی ازروستای دهکلان بخش لفور  شیرگاه سوادکوه 12-نرگس حیدری از روستای اوریم رودبار سوادکوه13- محمد دلشاد(رشیدی) از روستای چالی شیرگاه سوادکوه.