اثرات سطوح مختلف عصاره سیر با تناوب های زمانی متفاوت بر میزان پراکسیداسیون لیپیدی سرم مرغان تخمگذار

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 3، دوره 6، 4 (24) زمستان، اسفند 1391، صفحه 1689-1695   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

سعید رسولی نژاد^{* 1}؛ نریمان شیخی²؛ حسین حسن پور³

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرمسار، دانشکده دامپزشکی، دانش آموخته دکترای حرفه ای دامپزشکی، گرمسار، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، استادیار دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، تهران، ایران

³دانشگاه شهرکرد، استادیار دانشکده دامپزشکی، گروه علوم پایه، شهرکرد، ایران

چکیده

رادیکال­های آزاد در تغییرات مولکولی و جهش نقش دارند و در صورتی­که رادیکال­های آزاد غیرفعال نشوند، پراکسیداسیون لیپیدی ناشی از آن به تمامی انواع ماکرومولکول­های سلولی آسیب می­رساند. رژیم غذایی مناسب حاوی آنتی­اکسیدا­ن­های طبیعی نقش مهمی را در نگه­داری سلامت، تولید مثل، عملکرد، ایمنی و رشد طیور بازی می­کند.عصارهسیر نگه­داری شده با خاصیت آنتی­اکسیدانی بالا، دارای کارآیی خوبی علیه رادیکال­های آزاد و عوامل عفونی
می­باشد.در این مطالعه اثر غلظت­های 01/0% و 02/0% عصاره سیر در آب آشامیدنیبا تناوب­های زمانی 2، 4 و 6 روز در هفته  بر پراکسیداسیون لیپیدی بررسی و علاوه بر سنجش بهترین غلظت، جنبه اقتصادی نیز در نظر گرفته شد. به طوری­که، در پایان هفته سوم بهترین اثر بر کاهش معنی­دار (05/0>p)  پراکسیداسیون لیپیدی درگروه T3 که غلظت 02/0% عصاره سیر را دو روز در هفته دریافت می­کرد، مشاهده شد. بعد از گذشت شش هفته از شروع آزمایش، گروهT7 که غلظت  02/0% عصاره سیر را 6 روز در هفته دریافت می­کرد، بهترین اثر معنی­دار (05/0>p) بر کاهش پراکسیداسیون لیپیدی را نشان داد. همچنین مطالعات ما نشان داد که مصرف عصاره سیر باعث بهبود تولید توده­ای در همه گروه­ها نسبت به گروه شاهد می­شود. با در نظر گرفتن میزان پراکسیداسیون لیپیدی در پایان هفته ششم، عملکرد گله در شش هفته و محاسبه قیمت فروش میانگین تولید توده­ای منهای هزینه سیر مصرف شده در هر گروه به این نتیجه رسیدیم که گروه T4 که عصاره سیر با غلظت 01/0 درصد را 4 روز در هفته دریافت می­کرد بهترین گزینه با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی می­باشد.

کلیدواژه‌ها

مرغ تخمگذار؛ پراکسیداسیون لیپیدی؛ عصاره سیر

اصل مقاله

مقدمه

 

     رژیم غذایی مناسب حاوی آنتی اکسیدان­های طبیعی نقش مهمی را در نگه­داری سلامت، تولید مثل، عملکرد، ایمنی و رشد طیور بازی می­کند. این مفهوم اساس درک نقش آنتی اکسیدان­ها در کاهش رادیکال­های آزاد و متابولیسم سمی آن در حیوانات می­باشد  که باعث کاهش پراکسیداسیون لیپیدی و آسیب سلولی می­شود (Surai, 2007). افزایش استرس­های اکسیداتیو شرایطی را توصیف می­کند که در آن آنتی­اکسیدان­های سلولی قادر به غیرفعال کردن رادیکال­های آزاد واکنش­گر نیستند. غلظت بالای این عوامل استرس با افزایش پراکسیداسیون لیپیدی و تولید مقدار زیادی مالون­دی­آلدئید به نوکلئیک اسید، لیپید و پروتئین­های سلولی آسیب می­رساند که به وسیله واکنش­های ثانویه باعث نکروز، آپوپتوزیس و سرانجام مرگ سلول می­شود که در نتیجه عدم تعادل داخلی و ایجاد بیماری را داریم (Isabella et al., 2006). مالون­دی­آلدئید اصلی­ترین و احتمالاً سمی­ترین محصول ناشی از پراکسیداسیون اسید­های چرب غیر اشباع می­باشد. چندین اثر زیان­آور مالون­دی­آلدئید شامل آسیب به غشاء اریتروسیت­ها، ژنوتوکسیک  بودن و ایجاد ترکیب­های بسیار جهش­زا می­باشد. افزایش پراکسیداسیون لیپیدی همچنین باعث اختلال در عملکرد ایمنی و آسیب به لنفوسیت­های B  و T می شود (Tesoriere et al., 2003). آنتی­اکسیدان­ها در میوه­ها و سبزیجات فراوان بوده و توانایی خنثی کردن رادیکال­های آزاد و تبدیل آن­ها به مولکول­های بی­ضرر را دارند. در این بین سیر نه تنها به دلیل وجود ویتامین­های C و E و مواد معدنی مثل سلنیوم، بلکه به علت وجود اجزای دیگر از قبیل پلی­فنول­ها و ترکیبات سولفوردار دارای قدرت آنتی­اکسیدانی قوی است (Filomeni et al., 2003). سیر علاوه بر خاصیت ضد باکتری، ویروس­کشی، ضد قارچ و ضد انگل در بهبود استرس اکسیداتیو و کاهش لیپید خون موش­های صحرایی مؤثر بوده که این اثر سیر به فعالیت آنتی­اکسیدانی آن نسبت داده شده است (Ebadi et al., 2007; Ayaz and Alpsoy, 2007). اثرات بالقوه ایمنی، آنتی­اکسیدان، بهبود دهنده جریان خون محیطی، افزایش تولید سلول­های طبیعی کشنده و ممانعت از کاهش عملکرد سیستم ایمنی در بیماران با سرطان پیشرفته، فعال­سازی فاکتور نسخه­برداری و حفظ  DNA از اثر رادیکال­های آزاد توسط عصاره سیر کهنه نشان داده شده است (Borek, 2005; Ide et al., 1999). مکانیسم عمل آنتی­اکسیدانی عصاره سیر کهنه با افزایش عمل فاگوسیت­کنندگی گونه­های واکنش­گر اکسیژن (ROS)، افزایش آنزیم­های آنتی­اکسیدان سلولی سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز و گلوتاتیون در سلول­ها، همراه می­باشد (Djeridane et al., 2006). خصوصیت نابودسازی
رادیکال­های آزاد و محتوای فنولی بالا در عصاره آبی سیر، به وجود آلیسین به­عنوان یک جزء فعال در آن وابسته است (Ayaz and Alpsoy, 2007). در واقع آنچه که لزوم انجام چنین مطالعه­ای را ضروری می­نماید، این است که با توجه به نسبت دادن قسمت عمده اثر درمانی سیر، به ترکیبات
آنتی­اکسیدانی آن و ارتباط آن با ترکیبات فنولی و اجزای فلاونوئیدی، همچنین محدود شدن استفاده وسیع از ترکیبات شیمیایی به علت سمی بودن و قیمت بالای آن­ها، این مطالعه با هدف ارزیابی اثر آنتی­اکسیدانی عصاره سیر بر کاهش پراکسیداسیون لیپیدی طراحی شده است. در این مطالعه اثر عصاره سیر در آب آشامیدنی در غلظت­ها و تناوب­های زمانی متفاوت بر پراکسیداسیون لیپیدی بررسی و علاوه بر سنجش بهترین غلظت، جنبه اقتصادی نیز در نظر گرفته شد (Filomeni et al., 2003).

مواد و روش­ها

       در سن 13 هفتگی 392 قطعه مرغ تخمگذار هایلاین واریته W-36  با وزن نزدیک به هم انتخاب و به قفس­های آزمایشی موجود در سالن تحقیقاتی (مجزا از سالن پرورش) منتقل شدند. به­طور تصادفی، در هر قفس 7 قطعه مرغ قرار داده شد و هر دو قفس مجاور به عنوان یک واحد آزمایشی در نظر گرفته شد. در این مطالعه جیره مرغ­ها بر اساس احتیاجات پیشنهاد شده در راهنمای پرورشی سویه مورد استفاده از طریق نرم­افزار UFFDA تنظیم شد و در طول آزمایش همه گروه­ها جیره یکسان دریافت کردند. برنامه های روشنایی، تنظیم دمای سالن و تهویه و همچنین برنامه واکسیناسیون گله طبق استاندارد سویه انجام پذیرفت و تنها اختلاف میزان و زمان دادن عصاره سیر در آب آشامیدنی بود. آزمایش از 30 هفتگی شروع شد. دو سطح غلظت عصاره سیر (محصول کشور اسپانیا به نام Garlicon ) در آب آشامیدنی به میزان 01/0 درصد و 02/0 درصد تهیه شد و در مدت زمان­های 2، 4 و 6 روز در هفته،  در اختیارگروه­های آزمایش  قرار گرفت. در پایان هفته سوم و ششم از هر تیمار 8 قطعه مرغ (از هر تکرار 2 قطعه) به طور کاملاً تصادفی انتخاب و مورد خون­گیری قرار گرفتند. خون­گیری توسط سرنگ 5 میلی­لیتری با سرسوزن شماره 22 انجام و سرنگ­ها در ظروف عایق در کنار یخ قرار گرفتند و سریعاً به آزمایشگاه ارسال گردیدند. در آزمایشگاه جهت جداسازی سرم، خون هر سرنگ به مدت 5 دقیقه با سرعت 4000 دور در دقیقه سانتریفیوژ شد. در ادامه سرم­ها به میکروتیوب منتقل و در دمای 22- درجه سانتی­گراد نگه­داری شدند تا پس از جمع­آوری تمام نمونه­ها سنجش پراکسیداسیون لیپیدی در خصوص آن­ها صورت پذیرد. میزان پراکسیداسیون لیپیدی در نمونه­های مختلف با آزمون TBARS به­روش زیر اندازه­گیری شد. پس از تهیه 70 میلی­لیتر از محلول 25/0 نرمال اسید کلریدریک به همراه 375/0 گرم از پودر تیوباربیتوریک اسید و 15 گرم از اسید تری کلرواستیک به عنوان محلول کار مراحل آزمون بدین صورت طی شد: ابتدا 200 میکرولیتر از سرم به­علاوه800 میکرولیتر آب مقطر به 2
میلی­لیتر محلول کار اضافه شد. سپس، برای تهیه محلول بلانک 1 میلی­لیتر آب مقطر با 2 میلی­لیتر محلول کار ترکیب شد، بعد از قرار دادن ترکیب­های فوق در حمام 100 درجه سانتی­گراد و سانتریفیوژ، جذب نوری محلول رویی  در مقابل لوله بلانک در طول موج 535 نانومتر دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه­گیری شد (Leonard, 2004). در طى آزمایش، تولید تخم­مرغ به صورت روزانه، مصرف خوراک و وزن تخم­مرغ به صورت هفتگى رکوردبردارى شد. توده تخم­مرغ از ضرب وزن تخم­مرغ در درصد تولید و ضریب تبدیل خوراک از تقسیم خوراک مصرفى بر توده تخم­مرغ به­دست آمد. سپس داده­ها با نرم­افزار Spss v17.0 به روش  آنالیز واریانس یک­طرفه تحلیل آماری شد. شاخص­های میانگین، انحراف معیار و رابطه معنی­داری بین گروه­ها در جداول 2 و 3 نشان داده شده است. در ضمن سطح معنی­داری (05/0>p) می باشد.

 

جدول 1- ترکیب تیمارها

شماره تیمارها	شرح غلظت عصاره سیر	مدت تکراردرهفته
T1	صفر(شاهد )	بصورت آزاد آب خالص
T2	01/0 درصد	2 روز در هفته (شنبه و چهارشنبه )
T3	02/0 درصد	2 روز د رهفته (شنبه و چهارشنبه )
T4	01/0 درصد	4 روز در هفته (شنبه، دوشنبه، چهارشنبه و پنجشنبه)
T5	02/0 درصد	4 روز در هفته (شنبه، دوشنبه، چهارشنبه و پنجشنبه)
T6	01/0 درصد	6 روز در هفته (شنبه تا پنجشنبه )
T7	02/0 درصد	6 روز در هفته (شنبه تا پنجشنبه )

 

یافته­ها

   نتایج سنجش پراکسیداسیون لیپیدی در پایان هفته سوم با توجه به جدول 2 طبق نتایج آنالیز آماری نشان داد گروه T3 (02/0%، دو روز در هفته) دارای بیشترین تفاوت معنی­دار (05/0>p) با گروه شاهد بود. سپس به ترتیب گروه­های T4، T7 و T6 بیشترین تفاوت  معنی­دار را با گروه شاهد داشتند. نتایج سنجش پراکسیداسیون لیپیدی در پایان هفته ششم نیز با توجه به جدول 3 طبق نتایج آنالیز آماری نشان داد گروه T7 (02/0 %، شش روز در هفته) دارای بیشترین تفاوت معنی­دار (05/0>p)  با گروه شاهد بود. سپس به ترتیب گروه های T2 و T4  دارای تفاوت معنی­دار با گروه شاهد بودند. در ضمن بین گروه T3 و T7 نیز نتایج آنالیز آماری اختلاف معنی­داری نشان داد. در جدول 4 نتایج عملکرد گله نشان داده شده است. با در نظر گرفتن شاخص تولید توده­ای که از حاصل ضرب میانگین در درصد تولید به­دست می­آید و شاخص دقیق­تری نسبت به میانگین تولید می­باشد، گروه­های T4، T6 و T7 جزء بهترین گروه (بدون تفاوت معنی­دار با یکدیگر) نسبت به گروه شاهد می­باشند. در مورد شاخص ضریب تبدیل بین گروه­ها تفاوت معنی­داری مشاهده نشد.

جدول 2- مقایسه میزان پراکسیداسیون لیپیدی نمونه­های استحصالی در گروه­های مختلف هفته سوم

معنی­داری	انحراف معیار	میانگین	گروه
T1 vs. T3_ T1 vs. T4_ T1 vs. T7_ T1 vs. T6	731/0	301/3	T1
----	210/0	674/2	T2
T1 vs. T3	336/0	019/2	T3
T1 vs. T4	605/0	220/2	T4
----	119/1	967/2	T5
T1 vs. T6	181/0	303/2	T6
T1 vs. T7	342/0	284/2	T7

 

جدول 3- مقایسه میزان پراکسیداسیون لیپیدی نمونه­های استحصالی در گروه­های مختلف هفته ششم

معنی­داری	انحراف معیار	میانگین	گروه
T1 vs. T7_ T1 vs. T2_ T1 vs. T4	346/2	355/16	T1
T1 vs. T2	536/2	465/11	T2
T3 vs. T7	744/2	288/15	T3
T1 vs. T4	327/2	909/11	T4
----	906/3	923/11	T5
----	248/2	794/13	T6
T1 vs. T7 T3 vs. T7	648/2	417/10	T7

 

جدول 4- مقایسه اثر عصاره سیر در گروه­های متفاوت آزمایشی بر عملکرد مرغان تخمگذار در طول دوره آزمایش

تیمارها	میانگین وزن تخم مرغ (گرم)	تولید تخم مرغ (درصد)	تولید توده­ای (گرم)	میانگین مصرف خوراک (گرم)	ضریب تبدیل (گرم بر گرم)
T1	a37/59	b 08/85	a51/50	25/99	a96/1
T2	b93/60	c81/85	b28/52	3/100	a91/1
T3	b93/60	b91/84	b73/51	61/99	a92/1
T4	c81/62	a36/84	c98/52	00/101	a90/1
T5	a99/59	d02/87	b20/52	09/100	a91/1
T6	c18/62	b00/85	c85/52	99/99	a89/1
T7	b38/61	c23/86	c92/52	88/100	a90/1

منظور از هر روز، 24 ساعت دریافت مداوم عصاره سیر در آب آشامیدنی می­باشد.                                                                                   

 

حروف لاتین کوچک غیر مشابه در هر ستون نشان­دهنده تفاوت آماری معنی­دار می­باشد (05/0>p).

 

جدول 5- محاسبه قیمت فروش میانگین تولید توده­ای منهای هزینه سیر مصرف شده در هر گروه

قیمت فروش منهای هزینه سیر داده شده	هزینه سیر داده شده  (تومان)	قیمت تمام شده بر مبنای تولید توده­ای (تومان)	تولید تودهای (گرم)	گروه
918/90	0	918/90	51/50	T1
5326/93	5714/0	104/94	28/52	T2
9712/91	1428/1	114/93	73/51	T3
2212/94	1428/1	364/95	98/52	T4
6742/91	2857/2	960/93	20/52	T5
4158/93	7142/1	130/95	85/52	T6
8275/91	4285/3	365/95	92/52	T7

 

 

بحث و نتیجه­گیری

    رادیکال­های آزاد اکسیژن در عملکردهای طبیعی فعالیت سلول­ها نیز تولید می­شوند (Krauss et al., 2000). همچنین رادیکال­های آزاد کاملا مضر نیستند و رادیکال­هایی که در سیستم ایمنی تولید می­شوند برای از بین بردن پاتوژن­ها استفاده می­شوند (Surai, 2002). در مقابله با رادیکال­های آزاد در حالت عادی، سیستم آنتی­اکسیدان موثر واقع می­شود اما در شرایط استرس که تولید رادیکال­های آزاد زیاد می­شود، کارآیی این سیستم کاهش می­یابد و امکان آسیب به سلول­ها و در نتیجه اندام­ها وجود خواهد داشت. برخی استرس­های وارد شده به مرغ که باعث سرکوب سیستم آنتی­اکسیدانی می­شود شامل مواردی مانند تهویه نامناسب و افزایش استرس اکسیداتیو حاصل از آن، پیشگیری دارویی نظیر استفاده از کوکسیدیواستات که باعث محدود کردن جذب آنتی­اکسیدان موجود در جیره
می­شود، همچنین وجود مایکوتوکسین­ها و T2 توکسین­ها در جیره، انتقال به قفس و زمان اوج تولید که همگی باعث افزایش پراکسیداسیون لیپیدی، آسیب به سلول­ها و بافت­های بدن و در نتیجه کاهش تولید می­شوند (Surai, 2007). دمای بالای محیطی نیز افزایش رادیکال­های آزاد را در مایعات بدن و
بافت­ها افزایش می­دهد. موارد بالا به ضرورت استفاده از
آنتی­اکسیدان­ها اشاره می­کند، همچنین تعدیل جیره با
آنتی­اکسیدان­ها بهترین راه مقابله با استرس اکسیداتیو در افزایش دمای محیطی می­باشد (Sahin et al., 2003). اثرات مواد مختلف آنتی­اکسیدانی رایج مانند ویتامین E و سلنیوم روی کاهش پراکسیداسیون لیپیدی مرغان ثابت شده است. Sahin  و همکاران در سال 2002 اهمیت استفاده از ویتامین E و سلنیوم را هنگام استرس گرمایی در مرغان تخمگذار نشان داده­اند (Sahin et al., 2002). نوآوری این پژوهش در این است که به­جای آنتی اکسیدان­های صناعی از عصاره سیر استفاده شده است که بسیار مقرون به صرفه می­باشد. گفته می­شود سیر تازه دارای تاثیر بهتری می­باشد. Rafieyan و همکاران در سال 2010 نشان دادند که کارآیی سیر تازه در ممانعت از اکسیداسیون در مقایسه با سیر سه ماه مانده بیشتر است (Rafieyan et al., 2010). ترکیبات فنولی و میزان آلیسین سیر تازه نیز بیش از سیر سه ماه مانده است. ولی برخی مقالات نشان داده­اند که مصرف سیر پخته، عصاره نگه­داری شده و یا روغن سیر کارآیی بهتری ضد رادیکال­های آزاد و عوامل عفونی نسبت به سیر تازه دارند (Ayaz and Alpsoy, 2007; Baytop, 1999). در هر حال باید راحتی استفاده از عصاره سیر در آب را به جای سیر تازه در شرایط فارم در نظر گرفت. همچنین نشان داده شده است که عصاره سیر کهنه که با استخراج طولانی مدت از سیر، در اتانول آبی ایجاد شده، بوی سوزاننده نداشته و منجر به این رویدادها نشده و در آزمایش­های پزشکی به کار رفته است. در رابطه با اثر سیر روی عملکرد می­توان گفت نه تنها گزارشات فراوانی ارائه شده که سیر فاقد اثر منفی روی عملکرد می­باشد، بلکه در مواردی نیز باعث بهبود عملکرد گله شده است. اثرات سیر در تغذیه جوجه­های گوشتی بر پارمترهای تولید، وضعیت سلامتی و کیفیت لاشه، بهبود این پارامترها را نشان داد (Stanacev et al., 2011)، در مرغ تخمگذار نیز سیر نگه­داشته شده فاقد اثرات مضر بر عملکرد آن­ها است (Chowdhury et al., 2002). با توجه به جدول 4 استفاده از عصاره سیر موجب بهبود تولید توده­ای  همه گروه­ها نسبت به گروه شاهد شد ولی، رابطه مستقیم بین کاهش پراکسیداسیون لیپیدی و افزایش تولید مشاهده نشد که می­تواند ناشی از متفاوت بودن پتانسیل استرس در هر مرغ نسبت به دیگری باشد اما، تولید زیاد رادیکال­های آزاد به دلایل مختلف، نیاز استفاده از آنتی اکسیدان­ها در جیره را ضرورت می­بخشد (Surai, 2007). البته بدون در نظر گرفتن رابطه گروه شاهد و گروه­های دیگر در پایان هفته­های سوم و ششم­، میزان کلی پراکسیداسیون لیپیدی هفته ششم نسبت به هفته سوم افزایش پیدا کرد. با توجه به مطالعات انجام شده این افزایش می­تواند ناشی از استرس اوج تولید و تغییرات متابولیسمی چربی­ها در بدن باشد. از عوامل دیگر می­توان به بیماری­های مختلف بدون نشان دادن علائم بالینی مشخص نظیر پاتوتایپ­های لنتوژنیک و فرم­های بدون نشانه روده­ای  نیوکاسل و یا فرم LPAI  آنفلوانزا اشاره کرد(Proctor, 1989; Telugu et al., 2000). از یافته­های مطالعه حاضر با توجه به میزان پراکسیداسیون لیپیدی در پایان هفته ششم (جدول 3)، عملکرد گله در شش هفته (جدول 4) و محاسبه قیمت فروش میانگین تولید توده­ای منهای هزینه سیر مصرف شده در هر گروه (جدول 5) به این نتیجه رسیدیم که گروه 4 (T4) که عصاره سیر با غلظت 01/0 درصد را 4 روز در هفته (شنبه، دوشنبه، چهارشنبه و پنجشنبه) دریافت کرد، بهترین گزینه با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی می­باشد. با توجه به (جدول 4) گروه   T4 (909/11T4=) با گروه­های­،T7  (417/10=T7)، T5 ) 923/11T5=) و T2 (465/11T2=)، جزء بهترین  گروه­ها (بدون تفاوت معنی­دار با یکدیگر) نسبت به گروه شاهد از لحاظ کاهش پراکسیداسیون لیپیدی می­باشند. ولی با محاسبه  قیمت فروش میانگین تولید توده­ای منهای هزینه سیر مصرف شده در هر یک از گروه های آزمایش، گروه T4 با 6/3%  بازده اقتصادی بیشتر نسبت به گروه شاهد، بهترین گروه با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، با توجه به جدول 5 می­باشد.     

مراجع

• Ayaz, E. and Alpsoy, H.C. (2007). Garlic (Allium sativum) and traditional medicine. Acta Parasitol Turcica, 31 (2):145-149.
• Baytop, T. (1999). The treatment Plant in turkey. Nobel Tip Kitabevie, Istanbul. ISBN: 9754200211.
• Borek, C. (2001). Antioxidant health effects of aged Garlic extract. Journal of Nutrition, 131(3s):1010-1015.
• Chowdhury, S.R., Chowdhury, S.D. and Smith, T.K. (2002). Effects of Dietary Garlic on Cholesterol Metabolism in Laying Hens. Poultry Science, 81:1856-1862.
• Djeridane, M., Yousfi, B. and Nadjemi, D. (2006). Antioxidant activity of some Algerian medicinal plants extracts containing phenolic compounds. Food Chemistry, 97(4):654-660.
• Ebadi, A., Rahimielenji, A., Taghadosi, M., Khorshidi, A. and Akbri, H. (2007). Effect of garlic on blood glucose in type 2 diabetic patients. Quarterly Journal of Feiz, 11(1):76-85 [In Farsi].
• عبادی، ع.، رحیمی لنجی، ا.، تقدسی، م.، خورشیدی، ا. و اکبری، ح. (1386). تاثیر قرص سیر بر قند خون بیماران دیابتی نوع 2. فصلنامه علمی  پژوهشی فیض، دوره یازدهم، شماره 1، صفحات 85-76.
• Filomeni, G., Aquilano, K., Rotilio, G. and Ciriolo, M.R. (2003). Reactive oxygen species-dependent c-Jun NH2-terminal kinase/c-Jun signaling cascademediates neuroblastoma cell death induced by diallyl disulfide. Cancer Research, 63(18):5940-5949.
• Ide, N., Lau, B.H. and Ryu, K. (1999). Antioxidant effects of fructosyl arginine, a Maillard reaction product in aged garlic extract. Journal of Nutrition Biochemistry, 10(6):372-376.
• Isabella, D., Ranieri, R., Colombo, D. and Aldo, M. (2006). Biomarkers of Oxidative Damage in Human Disease. American Association for Clinical Chemistry, 52(4):601-623.
• Sahin, K., Sahin, N. and Yaralioglu, S. (2002).Effects of Vitamin C and Vitamin E on Lipid Peroxidation, Blood Serum Metabolites, and Mineral Concentrations of Laying Hens Reared at High Ambient Temperature.Biological Trace Element Research, 85(2):321-328.
• Leonard, T., Rael Gregory, W., Thomas, M., Craun, C., Gerald, C., Bar-Or, R. and Bar-Or, D. (2004). Lipid Peroxidation and the Thiobarbituric Acid Assay: Standardization of the Assay When Using Saturated and Unsaturated Fatty Acids.Journal of Biochemistry and Molecular Biology, 37(6):749-752.
• Proctor, H.P. (1989). CRC Handbook on free radical and antioxidants. Vol.1. pp 209- 221.
• Rafieyan, M., Taji, F., Shirzad, H., Ashrafi, K., Parvin, N. and Kheiri, S. (2010). Comparison of the antioxidant activity of fresh and aged garlic extract. Zahedan Journal of Medical Sciences, 8(2): 112-118 [In Farsi].
• رفیعیان، م.، تاجی، ف.، شیرزاد، ه.، اشرفی، ک.، پروین، ن. و خیری، س. (1389). مقایسه قدرت آنتی اکسیدانی عصاره های سیر تازه و کهنه. مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان، دوره 8، شماره 2، صفحات 118-112.
• Sahin, K., Onderci, M., Sahin, N., Gursu, M.F. and Kucuk, O. (2003). Dietaryvitamin C and folic acid supplementation ameliorates the detrimental effects of heat stress in Japanese quail. Journal of Nutrition, 133:1882-1888.
• Stanacev, V., Glamocic, D. Milosevic, N., Puvaca, N., Stanacev, V. and Plavsa, N. (2011). Effect of garlic (allium sativum l.)  in fattening chicks nutrition. African Journal of Agricultural Research, 6(4):943-948.
• Surai, F. (2007). Natural Antioxidant in poultry nutrition, new development. 16th European Symposium on Poultry Nutrition.
• Telugu, A., Raju, N., Lakshmi, A.N., Anand, T., Rao, L.V. and Sharma, G. (2000). Protective effects of quercetin during influenza virus-induced oxidative stress. Asia Pacific Journal Clinical Nutrition, 9(4):314-317.
• Tesoriere, L., D’Arpa, D., Butera, D., Pintaudi, A.M., Allegra, M. Livrea, M.A. (2002). Exposure to malondiadehyde induces an early redox unbalance preceding membrane toxicity in human erthrocytes. Free-Radi Research, 36:89-97.