مطالعه میزان شیوع تخم توکسوکاراها در پارک‌های عمومی شهر تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی، ایران

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 1، دوره 5، 4 (20) زمستان، اسفند 1390، صفحه 1357-1361   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

یعقوب قره داغی^{* 1}؛ سیدعلی شبستری اصل²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه پاتوبیولوژی، تبریز، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، تبریز، ایران

چکیده

این مطالعه جهت تعیین میزان شیوع تخم گونه­هایتوکسوکارا در پارک­های عمومی شهر تبریز انجام گرفت. نمونه­های خاک از 4-3 قسمت مختلف در مجموع 75 پارک عمومی شهر تبریز از مهر ماه سال 1387 تا مهرماه سال 1388 جمع­آوری شدند و بعد از شناورسازی در آزمایشگاه، نمونه­ها با میکروسکوپ نوری تشخیص داده می­شدند. تخم گونه­هایتوکسوکارا در 28 نمونه از مجموع 300 نمونه اخذ شده از 75 پارک عمومی پیدا شدند (3/9 درصد). تعداد تخمی که در هر میدان میکروسکوپی دیده می­شد، بین 7-1 عدد متغیر بود. پایین بودن میزان آلودگی به تخم گونه­های توکسوکارا در
پارک­های تبریز در مقایسه با سایر شهرهای جهان ممکن است ناشی از پایین بودن جمعیت سگ­ها و همچنین اختلافات فرهنگی شهر تبریز با سایر شهرهای جهان از نظر وجود تفاوت­هائی در چگونگی نگه­داری و تغذیه این حیوانات باشد. 

کلیدواژه‌ها

تخم توکسوکاراها؛ خاک پارک‌ها؛ سگ؛ تبریز

اصل مقاله

مقدمه

 

     برای اولین بار در سال 1952 سندروم لاروهای مهاجر احشائی (VLM) که به­خاطر مهاجرت طولانی مدت لارو
کرم­ها در میزبان­های غیرمعمول مخصوصاً انسان ایجاد می­شود، توصیف شده است (1). انسان از طریق بلعیدن تخم­های نوزاددار کرم­ها مخصوصاً توکسوکارا کنیس به سندروم لاروهای مهاجر احشائی مبتلا می­شود. در داخل روده­های انسان نوزاد کرم­ها از داخل تخم خارج شده و از طریق مجاری لنفاوی و یا ورید باب به اندام­های مختلف مخصوصاً کبد و ریه­ها و گاهاً به قلب و سیستم اعصاب مرکزی مهاجرت کرده و باعث سندروم لاروهای مهاجر احشائی می­گردند و یا اینکه به­داخل کره چشم وارد شده و باعث سندروم لاروهای مهاجر داخل چشمی (OLM) می­شوند (2، 3 و 4). علیرغم وجود اختلافات بین مطالعات مختلف در خصوص میزان آنتی­بادی­های ضد توکسوکارا در گروه­های سنی مختلف، یک توافق عمومی در مورد میزان شیوع بالای آلودگی کودکان وجود دارد (5 و 6). به­ عقیده برخی محققین با وجود اینکه میزبان­های طبیعی توکسوکاراها، سگ­ها و گربه­ها هستند ولی تماس فیزیکی مستقیم با این حیوانات خطر زیادی برای انسان­ها ندارد زیرا تخم کرم­ها که همراه با مدفوع سگ­ها و گربه­ها دفع
می­شوند برای اینکه به مرحله عفونت­زائی برسند حداقل به 2 هفته وقت نیاز دارند (7 و 8). با این وصف، سگ­هایی که در خانه نگه­داری می­شوند یک عامل خطرزا در ایجاد سندروم لاروهای مهاجر احشائی برای انسان­ها هستند (7).

میزان شیوع آلودگی سگ­های ایران به گونه­هایتوکسوکارا در طی مطالعات اپیدمیولوژیک بین 46-10 درصد تخمین زده شده است (9). تا به امروز، هیچ مطالعه­ای در خصوص اهمیت حضور تخم گونه­های توکسوکارا در پارک­های عمومی شهر تبریز انجام نشده است. جهت بررسی حضور تخم گونه­های توکسوکارا در پارک­های عمومی شهر تبریز این بررسی انجام پذیرفت.

مواد و روش­ها

   تبریز، شهری است که در استان آذربایجان شرقی کشور ایران قرار گرفته است. جمعیت انسانی آن تقریبا 5/1 میلیون نفر و جمعیت سگ­های آن شهر حدوداً یکصدهزار قلاده می­باشد (گزارش منتشر نشده، شهرداری تبریز). تبریز از نظر آب و هوائی، نیمه مرطوب، با میانگین بارندگی سالیانه تقریبا 320 میلی­متر می­باشد. میانگین حداکثر درجه حرارت هوا در مرداد ماه به­میزان 32 درجه سانتی­گراد و میانگین حداقل درجه حرارت هوا در بهمن ماه به­میزان 8- درجه سانتی­گراد می­باشد.

نمونه­های خاک از مجموع 75 پارک عمومی با مساحت تقریبی 2127810 مترمربع موجود در شهر تبریز از مهر ماه سال 1387 تا مهرماه سال 1388 جمع­آوری گردیدند. نمونه­ها به­صورت تصادفی از 4-3 قسمت مختلف هر پارک شامل جاده و راه اصلی پارک، زمین بازی کودکان، اطراف آشغال­دانی­ها جهت ارزیابی بهتر مکان­های مورد مطالعه جمع­آوری می­گردیدند.

 50 سانتی­متر مربع از لایه فوقانی نمونه­های خاک پارک­های مورد نظر اخذ گردیده و سپس نمونه­های خاک به­وسیله سرنگی که حاوی 50 میلی­لیتر سرم فیزیولوژی بود، شستشو داده
می­شدند و هر کدام از آنها به­صورت جداگانه در ظروف
شیشه­ای ریخته می­شدند و سپس به­مدت بیش از 72 ساعت در داخل یخچال نگه­داری می­شدند. نمونه­ها بعد از اینکه یکنواخت شدند آبگیری شده و 15 میلی­لیتر از این نمونه­ها در داخل محلول اشباع شده با روش شناورسازی آزمایش شدند (14). مواد شناور شده در زیر میکروسکوپ نوری با بزرگنمائی 100× و 400×  تشخیص داده شدند.

یافته­ها

    تخم گونه­های توکسوکارا (نگاره 1) در 11 پارک عمومی از مجموع 75 پارک عمومی شهر تبریز مشاهده شد (6/14 درصد) (نگاره 2). تخم­ها در 28 نمونه از مجموع 300 نمونه اخذ شده پیدا شدند که میزان آلودگی کلی 3/9 درصد بود. تعداد تخم توکسوکارا که در هر میدان میکروسکوپی مشاهده می­گردید از یک تا هفت عدد متغیر بود. بیشترین تعداد تخم در هر میدان میکروسکوپی مربوط به نمونه­های پارک ائل گلی بود، این تعداد برای پارک باغ گلستان و مشروطه، 2 عدد در هر میدان میکروسکوپی بود. در پارک خاقانی و باغلارباغی، فقط یک­ عدد تخم در هر میدان میکروسکوپی مشاهده گردید. نمونه­های خاک که از 3 قسمت نمونه­برداری (جاده پارک، زمین بازی کودکان، اطراف اشغال دانی­ها) مثبت بودند، مربوط به پارک ائل گلی و باغ گلستان بودند و نمونه­های خاک که فقط از یک قسمت نمونه برداری (اطراف اشغال دانی­ها) مثبت بودند مربوط به پارک باغمیشه و باغلارباغی بودند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 1- تخم توکسوکارا کنیس داخل نمونه خاک (400×).

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 2- نقشه شهر تبریز که نمونه­های خاک از پارک­های عمومی آن گرفته شده­اند

بحث و نتیجه‌گیری

   دیدن سگ­ها و گربه­ها در پارک­های عمومی بسیاری از شهرهای ایران امری عادی می­باشد. به­علاوه در سال­های اخیر تعداد سگ­ها و گربه­ها در حال افزایش است. احتمالاً این افزایش تعداد به­خاطر افزایش تعداد صاحبان حیوانات خانگی و یا تعداد خود حیوانات باشد. تمام این حیوانات پارک­های عمومی را همانند سایر جاها آلوده می­کنند. بسیاری از مطالعات نشان می­دهند که میزان شیوع تخم کرم­هائی که می­توانند باعث ایجاد بیماری در انسان بشوند، به­طور معنی­داری در نمونه­های خاک در حال افزایش هستند (4). خطر ابتلای انسان از طریق خاک به مراتب بیشتر از تماس فیزیکی مستقیم با سگ­ها و گربه­ها می­باشد، دلیل آن این است که تخم­ها برای اینکه به مرحله عفونت­زائی برسند نیاز به یک مرحله انکوباسیون در داخل خاک دارند (15).

 گزارشات مختلف در مورد میزان آلودگی خاک مناطق و معابر عمومی به تخم گونه­های توکسوکارا از 2/1 درصد در شهر مورسیا (اسپانیا) تا 100 درصد در لوندرینا، ایالت پارانا (برزیل) متغییر می­باشد (10 و 11). اکثر بیمارانی که مبتلا به توکسوکاریازیس بودند، تقریبا نیمی از آنها خودشان صاحب سگ و یا گربه بودند و یا اینکه یکی از آن دو را در خانه خودشان داشتند و یا اینکه با سگ یا گربه تماس نزدیک داشتند (12). از طرف دیگر، اثرات حصارکشی و دیوارکشی پارک­ها در پیشگیری از آلودگی به تخم کرم­ها به اثبات رسیده است (13). این حقایق به اضافه جمعیت بالای سگ­های ولگرد در شهر تبریز، لزوم ارزیابی آلودگی مناطق عمومی شهر تبریز به تخم گونه­های توکسوکارا را در مطالعه حاضر مشخص می­کند.

در این مطالعه، میزان شیوع تخم توکسوکارا 3/9 درصد بود. میزان آلودگی پارک­های عمومی شهر تبریز که ثبت شد به­طور قابل توجهی از میزان آلودگی در سایر مناطق جهان کمتر
می­باشد. این میزان آلودگی در Aydin (91/18 درصد)، Marche (34 درصد)، Havana (2/42 درصد)، Basrah (2/12 درصد)، Hanover (8/30 درصد)، Zarga,Jerash (5/15 درصد)، Michigan (19 درصد)، Illinois (3/16 درصد)، Frankfurt (1/87 درصد) و Kansas (6/20 درصد) می­باشد (16، 17، 18، 19، 20، 21، 22، 23، 24 و 25). این واقعیت ممکن است به­علت پایین بودن نسبی جمعیت سگ­ها در این منطقه باشد. از طرف دیگر چون قدم زدن
سگ­ها همراه با صاحبان سگ­ها در پارک­های عمومی به­خاطر پاره­ای از دلایل فرهنگی غیرمعمول می­باشد، همین امر ممکن است یکی از دلایل پایین بودن میزان آلودگی خاک پارک­های عمومی در شهر تبریز باشد. در یک مطالعه در شیراز تقریباً نتایج مشابه مطالعه ما به­دست آمده است (3/6 درصد) (26). با این وجود، پارک­های عمومی مورد مطالعه در این بررسی توسط دیوار حصارکشی نشده بودند. این گونه پارک­ها بیشتر در معرض آلودگی هستند به­خاطر اینکه سگ­ها و گربه­ها آزادانه می­توانند در آنها زندگی کنند.

توکسوکاریازیس در ایران از سگ­ها و گربه­ها گزارش شده است و میزان شیوع آن در سگ­ها 46-2/19 درصد و در
گربه­ها 43/31-19 درصد می­باشد (9، 27، 28 و 29). گزارشات اندکی در مورد میزان شیوع سندروم لاروهای مهاجر احشائی انسان در ایران وجود دارد. Rokni و همکاران تعداد 10 مورد از آنرا (VLM) گزارش کرده­اند (30). در دو مطالعه جداگانه، میزان موارد مثبت سرولوژیکی توکسوکاریازیس کودکان را در شیراز 6/25 درصد و در غرب ایران به میزان 3/5 درصد گزارش کرده­اند (31 و 32).

اگر چه نتایج مطالعه حاضر میزان نسبتاً کم آلودگی با تخم گونه­های توکسوکاراها را در پارک­های شهر تبریز نشان
می­دهد، با این وجود برای کاهش خطر آلودگی انسان احتیاج به برنامه­های پیشگیرانه همراه با مطالعات بیشتر می­باشد. ضمناً مسئولین امور بهداشتی و مردم بایستی هوشیار بوده و جمعیت سگ­ها را کنترل نمایند و سگ­های آلوده به کرم­ها را به­وسیله داروهای ضد کرمی تحت درمان قرار دهند تا میزان بیماری­های زئونوز در شهر تبریز و ایران کاهش یابد.

مراجع

1. Beaver, P.C., snyder, H. and carrea, G. 1952. chronic eosinophilia due to visceral larva migrans. Report of three cases. Pediatr.; 9:7-19.
2. Gillespie, SH. 1987. A review: human toxocariasis. J appl Bacteriol.;63:473-9.
3. Gillespie, SH. 1993. The spectrum of ocular toxocariasis. Eye.;7:415-18
4. Magnaval, JF., Glickman, LT., dorchies, p. and morassin, B. 2001. highlights of human toxocariasis. Korean J parasitol.;39:1-11.
5. Chieffi, PP., ueda, M. and Camargo, ED. 1990. Visceral larva migrans: a seroepidemio logical survery in five municipalities of sao Paulo state, Brazil. Rev Inst Med trop sao paula. 32:204-210.
6. Moreira-silva, SF., leao, ME., Mendoca, HF. and Pereira, FE. 1998. Prevalence of anti Toxocara antibodies in a random sample of patients at a childrens hospital in Vitoria, Espirito santo, Brazil. Rev Inst med trop sao Paulo. 40:259-261.
7. Chieffi, PP., ueda, M. and camrago ED. 1988. Contacto domiciliar e professional com cases como fator de risco para infeccao humana por larvas de Toxocara. Rev inst med trop sao Paulo.;30:379-382.
8. Overgaauw, PA. 1997. Aspects of Toxocara epidemiology: human toxocraosis. Crit Rev Microbiol. 32:215-231.
9. Eslami, A. 1997. veterinary helminthology vol3. University of Tehran;.
10. Chieffi, PP. 1976. muller EE. Prevalencia de parasitismo por Toxocara canis em caes e presence de ovos de toxocara sp no solo de localidades publicas da zona urbana do municipio de Londrina, estado do parana,brasil. Rev saude publica. 10:367-372.
11. Ruiz de ybanes MR, Garijo, MM., Alonso FD. 2001. Prevalence and viability of eggs of Toxocara spp. And Toxascaris leonina in public parks in eastern spain. J Helminthol.;75:169-73.
12. Woodruff, AW. 1975. Toxocara canis and other nematodes transmitted from dogs to man. British Vet J. 131:627-632.
13. Abe, N. and Yasukawa, A. 1997. prevalence of Toxocara spp. Eggs in sandpits of parks in Osaka city, Japan, with notes on the prevention of egg contamination by fence construction. J vet med sci. 59:79-80.
14. Eslami, A. 1996. Recovery of cestode eggs from the village courtyard soil in iran, J vet parasitol. 10:95-96.
15. Overgaauw, PA. 1997. Aspects of Toxocara epidemiology :human toxocariasis. Crit rev microbiol. 23:215-231.
16. Gurel, FS., Ertug S. and Okay, p. 2005. Prevalence of Toxocara spp. Eggs in public parks of the city of aydin, turkey. T parazitol derg. 29:177-179.
17. Holland, C., O’Connor, P., taylor, MR., Hughes, G., Girdwood, RW. and smith, h. 1991. families, parks, gardens and toxocariasis. Scand J infect dis. 23:225-231.
18. Dumenigo, B., Galvez, D. 1995. soil contamination in ciudad de la Habana province with Toxocara canis eggs. Rev cubana Medtrop. 47:178-180.
19. Mahdi, Nk, ali Ha. 1993. Toxocara eggs in the soil of public places and schools in basrah, Iraq. Ann trop Med parasitol. 87:201-205.
20. Horn, k, schnieder, T. and stoye, M. 1990. contamination of public children’s laygrounds in hannover with helminth eggs. Dtsch Tierarztl Wochenschr. 97:124-5.
21. Abo-shehada, MN. 1989. Prevalence of toxocara ova in some schools and public grounds in northern and central Jordan. Ann Trop Med parasitol. 83:73-75.
22. Ludlam, Ke., platt, TR. 1989. The relationship of park maintenance and accessibility to dogs to the presence of Toxocara spp ova in the soil. Am j pub health. 79:633-634.
23. Paul, aj, todd KS, jr., Dipietro j. 1988. environmental contamination by eggs of Toxocara species. Vet parasitol. 26:339-342.
24. Duwel, D. 1984. the prevalence of Toxocara eggs in the sand in children’s play grounds in Farnkfurt/m.ann Trop med parasitol. 78:633-636.
25. Dada, BJO. and Lindquist, WD. 1979. Prevalence of Toxocara spp. Eggs in some public grounds and highway rest areas in Kansas. J helminthol.;53:145-146.
26. Motazedian, H., Mehrabani, D., tabatabaee, SH., pakniat, A. and Tavalali, M. 2006. prevalence of helminth ova in soil samples from public places in shiraz east mediterr health J.;12:562-5.
27. Eslami, A. and mohebali, M. 1988. parasitisme des chens de bergers et implication en santé public en iran. Bull pathexot. 81:94-96.
28. Mirzyans, A. 1971. incidence of gastrointestinal helminthes of domestic cats in Tehran area of iran. J parasitol. 75:1296.
29. Mirzayans, A. 1972. eslami A, anwar M, sajar M. Gastrointestinal parasite of dogs in iran. Trop. Anim. Health prod. 4:35-60.
30. Rokni, MB, massoud, GH. and Mowlawi, Gh. 2000. Report of 10 case of visceral larva migrans in iran. Iranian j publ health. 29:61-66.
31. Sadjjadi, SM., khosravi, M., mehrabani, D. and Oryan, A. 2000. seroprevalence of Toxocara infection in school children in shiraz, southern iran. J trop pediatr. 46:327-30.
32. Fallah, M. and azimi, A. 2007. Taherkhani. Seroperevalence of toxocariasis in children aged 1-9 years in western Islamic republic of iran. East med health j. 13:1073-1077.