بررسی اثر سم لامبداسی هالوترین، روغن و عصاره سدر روی جرب کنمیدوکوپتس

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 2، دوره 5، 3 (19) پاییز، آذر 1390، صفحه 1267-1272   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

سید رضا حسینی^{* 1}؛ خداداد پیرعلی خیر آبادی²؛ محمدرضا عطائی³؛ ایمان آداودی³

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، گروه پاتوبیولوژی، شهرکرد، ایران

²دانشگاه شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، گروه پاتوبیولوژی، شهرکرد، ایران

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانش‌آموخته دامپزشکی، شهرکرد، ایران

چکیده

جرب کنمیدوکوپتس عامل یک بیماری انگلی طیور است، این بیماری به­وسیله بندپایی از خانواده سارکوپتیده و جنس کنمیدوکوپتس که دارای گونه­های موتانس و گالینه می­باشد، ایجاد می­شود. کنمیدوکوپتس با علائم بدشکلی پاها و ضخیم شدن فلس­های پا در برخی از پرندگان مشاهده شده و در پشت
بال­ها، گردن و سینه پرندگان آلوده پرریختگی، التهاب و ضخامت پوست ایجاد می­کند. در این مطالعه نشان داده شده است که روغن سدر نیز می­تواند باعث  بهبودی در مدت 20 روز در پرندگان آلوده شود. همچنین عوارض پوستی در برخی پرندگان درمان شده با سم مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها

کنمیدوکوپتس؛ روغن سدر؛ عصاره سدر؛ سم

اصل مقاله

مقدمه

 

     جنس کنمیدوکوپتس از خانواده سارکوپتیده و تحت رده آراکنیدا می­باشد. این جرب دارای دوگونه معروف موتانسو گالینه است که گونه موتانس عامل عفونت اپیدمیک در طیور بوده که باعث فلسی شدن و بدشکلی و نامرتبی ظاهر ساق پاها می­شود همچنین باعث توموری شدن و کیتینی شدن فلس پاها شده و به راحتی از حیوان آلوده به سالم منتقل می­شود. آلودگی بیشتر در بوقلمون و طیور خانگی دیده می­شود. جرب در داخل بافت اپیدرم در زیر فلس­های نواحی پا نقب می­زند و موجب هیپرتروفی استراتوم کورنئوم و درماتیت هیپرتروفیک می­شود. جرب­ها پوست زیر فلس­ها را سوراخ می­کنند و موجب آماس و ترشح اگزودا می­شوند. آلودگی به این جرب گستردگی جهانی دارد و منجر به لنگش و فلسی شدن پا می­شود. این آلودگی در طیور بومی یک مشکل جدی است. همچنین باعث کاهش وزن و تولید می­شود (14).

گروه­های زیادی از سموم به عنوان داروهای مؤثر در درمان انگل­های خارجی و از جمله جرب­ها اهمیت دارند. از این دسته داروها سموم ارگانوفسفات به عنوان داروهای حشره کش پر مصرف­ترین نوع هستند. یکی از نقاط قوت این سموم  تأثیر و تجزیه سریع آنها است و به همین دلیل مصرف آنها در بازار بسیار متداول است. در ساختمان ارگانوفسفات­ها ماده اصلی ملکول فسفات می­باشد که با تغییراتی در مولکول­های جانبی آن ترکیبات متنوعی تولید شده است. اثر سمی این داروها به واسطه تأثیر و مهار آنزیم استیل کولین استراز می­باشد.

سدر، سدره، مونبال داود با نام علمی (Zizyphus spina chiristi) و نام انگلیسی (Lote tree) یا ( thom Christs)، گیاهی از تیره عناب به طول 10 متر است که در عربستان، شمال آفریقا و جنوب ایران و جنوب آسیا می­روید. سدر گیاهی همیشه سبز با شاخه­های خار دار و برگ­های تخم مرغی شکل و نوک تیز است. میوه آن ترش، خوشبو و کروی شکل با قطر 2 سانتی­متر است. میوه رسیده آن مسهل و میوه نارس آن قابض و نفاخ است. پودر برگ آن برای شستشوی سر تقویت مو و جلوگیری از ریزش مو مصرف می­شود. از مصارف دیگر برگ آن ضدعفونی زخم است (2). همچنین برخی از محققین آثار ضد انگلی و تقویت سیستم ایمنی را برای روغن سدر ذکر کرده­اند (12 و 13).

تاکنون داروهای متنوعی را برای درمان انگل­های خارجی در پرندگان و پستانداران مورد استفاده قرار داده اند، با توجه به آثار زیانبار داروهای شیمیایی برای استفاده کنندگان آنها و همچنین مقاومت احتمالی داروهای مذبور نیاز به توجه بیشتر به داروهای مؤثر غیر شیمیایی مورد توجه قرار گرفته است. از آنجایی که گیاه سدر به عنوان یک گیاه مؤثر برای  درمان جرب مورد توجه بوده مطالعه حاضر انجام پذیرفت (6).

مواد و روش­ها

     ابتدا از پوست 23 قطعه مرغ بومی با علائم بالینی پر ریختگی به همراه قرمزی و تاول پوستی در ناحیه گردن و پشت بدن و بال­ها با کمک اسکالپل استریل به اندازه یک سانتی­متر در یک سانتی­متر نمونه­گیری شد. نمونه­های
جمع­آوری شده در لوله آزمایش قرار داده شده و به آزمایشگاه انگل­شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد واحد شهرکرد منتقل شدند. به هر لوله آزمایش حاوی پوست تراشیده شده حدود 15-10 میلی­لیتر پتاس« KOH» 10% اضافه شد و سپس در بن­ماری 40 درجه سانتی­گراد به­مدت 12 ساعت قرار گرفت. بعد از 12 ساعت لوله از بن ماری خارج شده و به سانتریفوژ منتقل گردید. لوله­ها به مدت 10 دقیقه با سرعت 2000  دور در دقیقه رسوب­گیری شدند. رسوب حاصل به روی لام منتقل شده و مورد مشاهده قرار گرفت. تمامی نمونه­ها از نظر حضور جرب کنمیدوکوپتس گالینه مثبت بودند.

در مرحله دوم 16 قطعه مرغ بومی آلوده به جرب خریداری و به آزمایشگاه منتقل گردید. پرندگان به­طور اتفاقی در چهار گروه جداگانه تقسیم و در 4 آشیانه مجزا قرار داده شدند.

در مرحله بعد اقدام به درمان در گروه­های مختلف گردید. گروه اول با سم لامبداسی هالوترین که طبق دستور مصرف به نسبت 1 به 1000 یعنی هر 1 میلی­لیتر در 1000 میلی­لیتر آب حل شده و رقیق شده بود یک نوبت درمان شدند. بدین صورت که پنبه به سم آغشته شد و به صورت مالش بر روی بخش­های که دارای علائم آلودگی بوده­اند، درمان شد (5). بعد از 5 و 10 روز از تیمار با سم  از پرندگان نمونه­گیری به عمل می­آمد و در ضمن بهبود علائم بالینی بررسی شد.

برای تهیه عصاره سدر برگ تازه درخت سدر شستشو شده و پس از خشک شدن در حرارت آزمایشگاه آسیاب و الک شد. پودر حاصل به نسبت 2 گرم به ازای هر میلی­لیتر از الکل اتانول 70 درصد مخلوط و با روش پرکلاسیون به مدت 72 ساعت  مجاور گردید. محلول حاصل پس از عبور از کاغذ صافی واتمن شماره 10  صاف گردید (3).

روغن سدر و سم لامبداسی هالوترین نیز به­صورت آماده خریداری شد.

در گروه دوم از عصاره سدر استفاده شد. بدین صورت که عصاره سدر را به صورت خالص و در یک نوبت و با پنبه آغشته کرده و به قسمت­های مختلف پوست پرندگان آلوده مالیده شد. مانند گروه قبل در روزهای 5 و 10 پس از درمان نمونه­گیری شد و علائم ظاهری مورد بررسی قرار گرفت.

در گروه سوم درمان با روغن سدر انجام گرفت. روغن سدر نیز به صورت مالشی بر روی سطح آلوده پوست پرنده کشیده شد و مانند روش قبلی ابتدا روغن را با پنبه آغشته کرده و مورد استفاده قرار دادیم. روغن سدر به صورت خالص و بدون رقیق سازی مورد استفاده قرار گرفت. از این گروه نیز نمونه­گیری در روزهای 5 و 10 بعد از درمان به عمل آمد و علائم ظاهری مورد بررسی قرار گرفت و نتایج حاصل ثبت شد.

گروه آخر به عنوان گروه شاهد با پنبه آغشته به آب خالص تیمار گردید. از گروه مذبور در روزهای 5 و10 بعد از تیمار نمونه گیری شد و علائم ظاهری ثبت شد.

یافته­ها

  گروه اول: 5 روز بعد از درمان با سم در هیچ کدام از
نمونه­های گرفته شده از گروه اول جرب دیده نشد. از نظر ظاهری بهبودی وضعیت پرها، کاهش پوسته­ها و سفید شدن  نواحی ملتهب پوست قابل رویت بود. نگاره­های 1 و 2 به ترتیب مربوط به یکی از پرندگان مورد مطالعه در گروه اول قبل از درمان و 20 روز پس از درمان را نشان می­دهد. نقاط کوچک التهابی بر روی پوست در دو پرنده درمان شده با سم مشاهده شد.

 

 

نگاره 1- پرنده آلوده به جرب کنمیدوکوپتس قبل از درمان با سم

 

 

 

 

 

 

نگاره 2- پرنده آلوده به  جرب کنمیدوکوپتس 20 روز پس از درمان با سم

 

گروه دوم: 5 روز بعد از درمان با عصاره سدر و همچنین 10 روز پس از درمان آلودگی به جرب مشاهده شد. از نظر تعداد در نمونه­ها جرب­های کمتری مشاهده شد. وضعیت ظاهری تغییر چندانی را نشان نمی­داد. نگاره­های 3 و 4 به ترتیب مربوط به یکی از پرندگان مورد مطالعه در گروه دوم قبل از درمان و 20 روز پس از درمان را نشان می­دهد.

 

 

نگاره 3- پرنده آلوده به جرب قبل از درمان (نواحی پشت تاج)

 

 

 

 

 

 

نگاره 4- پرنده آلوده به جرب 20 روز پس از درمان

 

گروه سوم: 10 روز بعد از درمان با روغن سدر آلودگی به جرب به صفر رسید. بهبودی وضعیت قسمتهای آلوده، کاهش پوسته­ها و سفیدتر شدن بافت ملتهب مشاهده گردید.
نگاره­های 5 و 6 به ترتیب مربوط به یکی از پرندگان مورد مطالعه در گروه سوم قبل از درمان و 20 روز پس از درمان را نشان می­دهد.

 

نگاره 5- پرنده آلوده به جرب قبل از درمان

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 6- پرنده آلوده به جرب 20 روز پس از درمان

 

گروه چهارم: آلودگی به جرب مانند روز اول قابل مشاهده بود. وضعیت ظاهری ثابت بود. شرایط پرندگان این گروه قبل از مطالعه و 20 روز پس از مطالعه مساوی بود و هیچ یک آثاری از بهبودی را نشان ندادند.

بحث و نتیجه‌گیری

    امروزه با توجه به آثار زیانبار سموم مختلف به دو دلیل توجه به سایر روش­های مبارزه با انگل­های خارجی در دام­ها مورد توجه قرار گرفته است. اولاً احتمال ایجاد مقاومت در برابر سموم مختلف شیمیایی در بندپایان وجود دارد. ثانیاً یکی مسائل پر اهمیت باقی­ماندن این دسته داروها در مواد غذایی است که مورد مصرف انسان هستند. از این رو توجه و اهمیت سایر روش­های جایگزین بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است (7).

شیره هسته و پوست درخت سدر نیز برای مصارف بهداشتی مورد استفاده طب سنتی بوده است. Rao و همکاران در سال 2001 اثر ضد حلزونی روغن سدر را مورد بررسی قرار دادند (12). همچنین Shinde و همکاران در سال 1999 آثار روغن گیاهی از تیره سدر را بر روی سیستم ایمنی میزبان مورد بررسی قرار دادند (13).غریب ناصری و همکاران در سال 1379 در دو مطالعه جداگانه اثر عصاره سدر را بر کاهش نیروی انقباضی ماهیچه و تعداد ضربان قلب  را مورد بررسی و تائید قرار داد (6).حبیب بیگی اثرات ضد قارچی عصاره سدر را مورد بررسی قرار داده است (1).

با توجه به نتایج به­دست آمده اثر عصاره آبی-الکلی سدر بر روی جرب کنمیدوکوپتس تائید نشد. از طرفی روغن سدر که از میوه و پوست و برگ گیاه سدر است تاثیرات تقریباً مشابهی را با سم لامبداسی هالوترین بر روی جرب مذکور دارند. تاکنون اثر عصاره بتانولی سدر بر روی افزایش فعالیت آنزیم گلوکز 6- فسفاتاز نشان داده شده است (8) و نیز احتمال تاثیر  آن بر روی روند ورود کلسیم به سلول­ها و مهار آن وجود دارد (10)، تأثیر هر چند مقدار اندک عصاره سدر و احتمالاً روغن سدر بر روی جرب ممکن است مربوط به علل یاد شده باشد.

از طرفی روغن­ها به عنوان حشره کش، علف کش، تخم کش و یا ماده حلال سموم در کنترل آفات و درمان انگل­های خارجی نقش دارند. بعضی از روغن­ها به دلیل داشتن هیدروکربن­های آروماتیکی دارای خاصیت علف کشی هستند. روغن­های سبک خاصیت حشره کشی چندانی ندارند. خلوص روغن از نظر وجود هیدروکربن­های اشباع را با درجه سولفوناسیون نشان می­دهند. در مقابل روغن­ها با درجه سولفوناسیون بالا و سنگین اثرات حشره کشی قابل ملاحظه­ای دارند (4).

مکانیسم تأثیرات حشره کشی روغن­ها را به علت بستن منافذ تنفسی حشرات می­دانند. در صورت استفاده از روغن یک لایه نازک از آن تمام سطح بدن حشره را می­پوشاند و بدین ترتیب موجب از بین رفتن و مرگ آنان می­شود (11). در مورد جرب کنمیدوکوپتس که دارای تنفس از طریق انتشار پوستی است روغن باعث می­شود که اکسیژن مورد نیاز جذب نشده و موجب از بین جرب خواهد شد.

روغن­ها نسبت به حشره­کش­های دیگر دارای مزایایی نظیر کم خطر بودن آن برای میزبان و انسان، عدم بروز مقاومت در حشرات و اقتصادی بودن هستند (9). مزایای گفته شده و تأثیر مناسب روغن سدر در این مطالعه می­تواند آن را به عنوان گزینه مناسب در درمان جرب­ها مطرح نماید. حتی سایر روغن­ها
می­توانند در درمان جرب­ها جایگزین سموم معمول گردند. در هر حال نتیجه­گیری دقیق­تر با انجام تحقیقات بیشتر در مورد روغن­ها و همچنین با استخراج و خالص سازی مواد مؤثر گیاه سدر فراهم خواهد شد.

مراجع

1. حبیب بیگی، ف. 1373. بررسی آزمایشگاهی اثرت ضد قارچ گیاهان اوکالیپتوس وسدر. پایان نامه جهت اخذ دکتری داروسازی دانشکده داروسازی دانشگاه شهید چمران اهواز. صفحات: 32-12.
2. زرگری، ع. 1372. گیاهان داروئی.چاپ ششم. انتشارات دانشگاه تهران. صفحه: 603.
3. صمصام شریعت، ه. 1371. عصاره گیری واستخراج مواد موثره گیاهان داروئی و روش­های شناسایی و ارزشیابی آنها. انتشارات مانی.صفحات: 16-14.
4. طالبی جهرمی، خ. 1386. سم شناسی آفت کش ها.چاپ دوم.انتشارات دانشگاه تهران.صفحات:75-81.
5. عبدی گودرزی، م.، اسماعیل نیا، ک. 1378. تست حساسیت کنه دو میزبانه کنه هیالوما دتریوم به سم سی هالوترین.خلاصه مقالات ششمین کنگره داروسازی ایران. دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شهید چمران اهواز.صفحه:27.
6. غریب ناصری, م.ک.، امیدی، ا. و معصوم، م. 1379. اثر عصاره هیدرو الکلی برگ سدر بر فعالیت مکانیکی ایلئوم موش صحرایی.هفتمین سمینار سراسری دانشجویان داروسازی سراسر کشوردراصفهان. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. صفحه:117.
7. میر حیدر، ح. 1373. کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماریها.چاپ اول.دفتر نشر فرهنگ اسلامی.جلد سوم.صفحات:130-132.
8. Globiza KW,Mahran GH, MirhomYW,Michel KG, Motawi TK.1994.Hypoglycemic and antihyperglycemic effects of Zizyphus spina chnisti in rats. Planta Med .60(3):244-47.
9. Ishayaya I, Degheele D.1998.Insecticides with novel modes of action.Springer.pp:23-65.
10. Ozgul M, Silan C, Yillar O,Kucukhuscyin C.2000.4-Aminopyridine can induce release of calcium from the sarcoplasmic reticulum of heart.J Basic Clin Phsiol Pharmacol.11(1)57-62.
11. Pedigou L.P.1999.Entomology and pest management.3rd edition.Prentice Hall.pp:11-17.
12. Rao IG, Sing DK.2001.Combinations of Azidirachta indica and Cedrus deodera oil with piperonyl butoxide, MGK-264 and Embelia ribes against Lymnaea acuminata.Chemosphere.44:1691-95.
13. Shinde UA,PhadkeAS, Nair AM, Mungantiwar AA, Dikshit VJ, Saraf MN.1999.Preliminary studies on the immunomodulatory activity of Cedrus deodera wood oil . Fitoteapia. 70:333-339.
14. Zajac A, Gary A, Sloss MW.2006.Veterinary Clinical Parasitology.7th edition.Weley Blackwell.pp:205-214.