تأثیر عصاره اتانولی زعفران بر هیستوپاتولوژی و شاخص‌های آسیب بافت کبد در موش‌های صحرایی دیابتی شده با استرپتوزوتوسین

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 7، دوره 5، 3 (19) پاییز، آذر 1390، صفحه 1305-1313   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد رهبانی نوبر^{* 1}؛ داریوش مهاجری²؛ علی رضایی³؛ عادل رضائی مقدم⁴

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهر، گروه زیست شناسی، اهر، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ، دانشکده دامپزشکی، گروه پاتوبیولوژی، تبریز، ایران

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم درمانگاهی، تبریز، ایران

⁴دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اردبیل، باشگاه پژوهشگران جوان، اردبیل، ایران

چکیده

در این مطالعه اثر محافظتی عصاره اتانولی زعفران بر تغییراتبیوشیمیاییوپاتولوژی بافتکبد در موش­های صحرایی دیابتی شده با استرپتوزوتوسین مورد بررسی قرار گرفت. مو­ش­های صحرایی نر به تعداد 40 سر به طور تصادفی به 4 گروه 10 تایی شامل گروه‌های: 1- شاهد سالم، 2-سالم تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران، 3- دیابتی و 4- دیابتی تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران تقسیم شدند. برای دیابتی کردن موش‌ها، استرپتوزوتوسین با تک دز mg/kg 65 به­‌صورت داخل صفاقی تزریق شد. از زمان شروع آزمایش، به گروه‌های تیمار با عصاره، عصاره به میزان  mg/kg40 به مدت 8 هفته به طور روزانه و به روش داخل صفاقی، به شکل محلول در سالین نرمال (/kgml 10) تزریق شد. به گروه­های شاهد نیز، نرمال سالین با روش مشابه تجویز گردید. بعد از 8 هفته، شاخص­های سرمی آسیب بافت کبد و هیستوپاتولوژی آن مورد بررسی قرار گرفت. موش­های صحرایی دیابتی افزایش معنی­دار شاخص­های سرمی آسیب بافت کبد را در مقایسه با گروه شاهد نشان دادند (05/0p<)، در حالی که در گروه دیابتی تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران، این شاخص­ها در مقایسه با گروه دیابتی به­طور معنی داری کاهش نشان داد (05/0p<). نتایج آسیب­شناسی بافت کبد با یافته­های بیوشیمیایی هم­راستا بود. نتایجاینمطالعهنشانداد عصاره زعفران دارایاثراتمحافظتیاز بافت کبد در دیابت ناشی از استرپتوزوتوسین می­باشد.

کلیدواژه‌ها

دیابت؛ کبد؛ زعفران؛ بیومارکرهای آسیب کبد؛ هیستوپاتولوژی؛ موش صحرایی

اصل مقاله

مقدمه

 

    دیابت ملیتوس یک بیماری متابولیکی جدی و شایع در سراسر جهان است پیش بینی می­شود وقوع آن در سال 2025 تا 4/5% افزایش یابد (23). این بیماری یک اختلال متابولیکی است که با هیپرگلیسمی مزمن شناخته شده و در ارتباط با متابولیسم کروهیدرات، پروتئین و چربی می­باشد (35). هیپرگلیسمی مزمن ناشی از نقص نسبی یا کامل انسولین، شاخص اصلی دیابت ملیتوس، می­باشد. دیابت ملیتوس باعث بروز عوارضی در کلیه، چشم، اعصاب محیطی و فشار خون می­باشد (20 و 40). بیماری دیابت به عنوان یکی از عوامل اصلی شیوع اختلالات کبدی نیز محسوب می­شود. بسیاری از تحقیقات ارتباط اختلالات کبدی با مرگ و میر در دیابت تیپ 2 را نشان می­دهند (9).

کبد یک عضو حیاتی در بدن است که در متابولیسم کربوهیدارت، پروتئین و چربی، حفظ هومئوستاز بدن، دفع مواد سمی، حذف بیلی روبین و اسیدهای صفراوی نقش مهمی را ایفا می­کند. حفظ ثبات سطح گلوکز خون توسط برداشت و ذخیره­سازی گلوکز به صورت گلیکوژن، گلیکوژنزیس، گلیکوژنولیز، گلوکونئوژنز از وظایف کبد به شمار می رود (47 و 53) و نیز در مطالعات دیگری نشان داده شده است که کبد در حفظ سطوح پلاسمای گلوکز بسیار تأثیر گذار می­باشد (36).

 هیپرگلیسمی باعث از بین رفتن تعادل واکنش­های اکسیداسیونی در داخل سلول­ها مخصوصاً در کبد می­شود (15). در شرایط فیزیولوژیک بین فرایند­های اکسیداسیون و احیاء تعادل برقرار می­باشد اما زمانی که مقدار رادیکال­های آزاد تولیدی بیشتر از توانایی مقابله سیستم آنتی­اکسیدانی بدن باشد، وضعیتی به نام استرس اکسیداتیو رخ می­دهد (44).
رادیکال­های آزاد با تخریب سیستم آنتی اکسیدانی باعث مختل شدن عملکرد سلول­ها از طریق استرس اکسیداتیو می­شوند که متعاقباً باعث بروز پراکسیداسیون لیپیدی می­شود (49). پراکسیداسیون لیپیدی در موش­های دیابتی شده در حد بالایی گزارش شده است (54).

 تولید گونه­های فعال اکسیژن (Reactive Oxygen Species: ROS)، عامل بسیاری از  بیماری­ها از جمله هایپوکسی، آترواسکلروزیس، هایپرکلسترولمی، ایسکمی و نارسایی قلبی می­باشد (46 و 52). در بیماران دیابتی افزایش استرس اکسیداتیو باعث آسیب به سیستم دفاع آنتی­اکسیدانی شده که این مقدمه­ای برای بروز عوارض ناشی از دیابت
می­باشد (29). یافته­­های آزمایشگاهی و بالینی بسیاری مبنی بر بروز هر دو تیپ دیابت (تیپ 1 و تیپ 2) توسطROS  وجود دارد. به طور معمول شدت این ناهنجاری اکسیداتیو با حضور سیستم دفاعی آنتی­اکسیدان تنظیم می­گردد (41). تغییرات آنزیم­های دفاعی آنتی­اکسیدان نظیر، کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز، سوپراکسید دسموتاز در دیابت کاملاً به اثبات رسیده است (29). وضعیت آنتی اکسیدانی و پراکسیداسیون لیپیدی در بافت کبد توسط Feillet-Coudray  و همکارانش (1999) در دیابت تجربی مورد مطالعه قرار گرفته است (13). در طی مطالعه دیگری توسط Harris و همکارانش (2005) عوامل ضددیابتی را به عنوان علت کاهش سطوح بیومارکرهای سرم مربوط به آسیب­های کبدی معرفی کرد (19). اما این عوامل
می­توانند اثرات جانبی جدی را در بر داشته باشند (5).

در طب سنتی از گیاهان گوناگونی در درمان بسیاری از
بیماری­ها مانند بیماری­های التهابی، اختلالات کلیوی و کبدی، دیابت ملیتوس و اختلالات تنفسی استفاده می­شود (42، 43 و 45).

به­نظر می­رسد که درمان به­وسیله گیاهان دارویی تأثیر مثبت و مفیدی در درمان هایپرگلیسمی و نیز آسیب کبد دارد. به دلیل خواص گیاهان دارویی از جمله عوارض جانبی کم در کاربردهای تجربی، قیمت مناسب و قابل دسترسی بود نشان، توجه بسیاری از محققان را برای مطالعات بیشتر به خود معطوف کرده است (17).

امروزه مشتقات گیاهان داروئی استخراج شده به طور چشمگیری برای درمان بسیاری از موارد پزشکی مورد استفاده قرار گرفته می­شود. اهمیت بیشتر این مواد به دلیل تأثیرات محافظتی آنها به­عنوان آنتی اکسیدان­های طبیعی می­باشد (14). زعفران (Dried stigmas of Crocus sativus ) جزء یکی از گران­بهاترین ادویه­جات محسوب می­شود. این گیاه متعلق به خانواده زنبق  است که به طور گسترده­ای علاوه بر ایران در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه از اسپانیا، فرانسه و یونان تا چین و هند کاشته می­شود.  تولید سالیانه زعفران در جهان حدوداً 250 تن می­باشد که بیش از80 درصد آن در ایران برداشت می­شود (18). مواد مؤثر اصلی زعفران کروسین، کروستین و سافرانال می­باشند (25). این گیاه در طب سنتی به عنوان تسهیل کننده هضم غذا، اشتهاآور، آرام بخش، معرق، خلط آور و درمان­کننده اختلالات کبد و کیسه صفرا، اسپاسم، کرامپ، التهاب مخاط بینی، آسم، برونشیت، تب، استفراغ، سرماخوردگی، اختلالات قلبی-عروقی و سرطان به کار رفته است (4 و 50). همچنین گزارش شده است که زعفران دارای خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد سرطان می­باشد (2 و 3). عصاره زعفران اثر محافظتی بر آسیب­های ناشی از استرس اکسیداتیو بر هپاتوسیت اولیه را دارد. همچنین، باعث مهار آفلاتوکسین B₁در آسیب کبد شده و تأثیر مثبتی نیز بر آسیب مثانه ناشی از سیکلوفسفامید دارد (16). در تحقیق دیگری توسط Assimopoulou و همکارانش در سال 2005 اثرات آنتی اکسیدانی و پاک­سازی رادیکال­های آزاد توسط این گیاه را نشان دادند (6). در دو تحقیق جداگانه دیگر توسط مهاجری و همکاران در سال 2008 و 2009 خاصیت آنتی دیابتی و آنتی هیپرگلیسمی زعفران گزارش شده است (31 و 32).

این مطالعه به منظور بررسی اثرات محافظت کنندگی عصاره اتانولی زعفران بر آسیب کبد ناشی از دیابت تجربی توسط استرپتوزوتوسین در موش­های صحرایی طراحی شده است.

مواد و روش­ها

     مواد شیمیایی: استرپتوزوتوسین از شرکت Sigma  (St. Louis, MO, USA) و بقیه مواد شیمیایی مورد استفاده از انستیتو Nanjing (Nanjing Jiancheng Bioengineering Institute, Nanjing, China) خریداری شدند.

تهیه عصاره زعفران: زعفران مورد استفاده در این بررسی از شرکت نوین زعفران (مشهد، ایران) تهیه گردید. برای تهیه عصاره، ابتدا زعفران به صورت پودر تهیه و سپس به کمک حلال اتانولی (10 گرم پودر در 500 میلی لیتر اتانول 80 درجه) اقدام به عصاره‌گیری توسط روش ماسراسیون (Maceration) شد. عمل عصاره­گیری سه بار تکرار گردید و عصاره‌های حاصله توسط دستگاه روتاری اواپوراتور تحت خلأ کاملاًَ خشک گردید. عصاره‌ خشک شده تا زمان استفاده در یخچال و تحت شراط انجماد نگه­داری شد.

القاء دیابت: دیابت با تزریق داخل وریدی استرپتوزوتوسین (mg/kg.bw. 65) به ورید دم القا شد. STZ در 1/0 مول بافر سیترات سدیم سرد و در 5/4=pH حل شد. بعد از 18 ساعت حیوانات ناشتا با سطح گلوکز خون در محدوده mg/dl 250-120 دیابتی در نظر گرفته شد (11). قند خون ناشتا توسط دستگاه گلوکومتر (Accuchek sensor- Roche Diagnosis, Germany) مورد سنجش قرار گرفت.

طرح آزمایش: موش­های صحرایی نر نژاد ویستار به تعداد40 سر با وزن حدود 200-180 گرم تهیه و به ‌طورتصادفی به 4 گروه10تایی شامل گروه‌های: 1- شاهد سالم، 2- سالم تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران (mg/kg40)، 3- دیابتی و 4- دیابتی تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران (mg/kg40) تقسیم شدند. از زمان شروع آزمایش به گروه‌های تیمار با عصاره،  عصاره به میزان  mg/kg40 به مدت 8 هفته به طور روزانه و به روش داخل صفاقی، به شکل محلول در سالین نرمال (/kg ml 10) تزریق شد. به گروه های شاهد نیز، نرمال سالین با روش مشابه تجویز گردید. در طول آزمایش موش­ها دسترسی کامل به آب و غذای استاندارد را داشتند. در این مطالعه کلیه ملاحظات اخلاقی روی حیوانات آزمایشگاهی مورد تائید کمیته نظارت بر حقوق حیوانات آزمایشگاهی مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تبریز بود.

بعد از پایان 8 هفته، موش­ها با اتر بیهوش و نمونه­گیری انجام شد. نمونه‌ خون از سینوس پشت کره چشم (Retro-orbital plexus) جمع­آوری و به مدت 15 دقیقه در دمای 30 درجه سانتی­گراد با سرعت 2500 دور در دقیقه سانتریفوژ و سپس سرم آنها جداسازی شد. بیومارکرهای سرمی عملکرد کبد از جمله سطوح سرمی آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز(AST)، آلکالین فسفاتاز (AP)، آلبومین و بیلی روبین تام (24، 27، 28 و 38) با استفاده از کیت­های فراهم شده اندازه­گیری شدند.

برای انجام مطالعات آسیب­شناسی، قسمت کوچکی از بافت کبد نمونه­گیری شد و در فرمالین بافری 10 درصد تثبیت و جهت رنگ­آمیزی معمول هماتوکسیلین-ائوزین، به طریقه مرسوم پاساژ داده شد. سپس نمونه­ها در پارافین قالب­گیری شده و به ضخامت 5 میکرون برش داده شده و در نهایت
رنگ­آمیزی شدند. از میکروسکوپ نوری NIKON مدل ECLIPSE E200 برای برررسی تغییرات بافتی بهره گرفته شد.

تحلیل آماری: برای آنالیز داده­ها از نرم افزار SPSS-13  استفاده شد. برای تعیین نرمال بودن توزیع پراکندگی داده­ها از آزمون آماری کلموگروف–اسمیرنف (Kolmogrov-Smirnov)  استفاده شد. داده­های به­دست آمده کمّی توسط آزمون آماری آنالیز واریانس یک­طرفه ANOVA و آزمون تعقیبی توکی (Tukey)  مورد تحلیل قرار گرفت. 05/0p< به عنوان سطح معنی­دار در نظر گرفته شد و مقادیر به­دست آمده به صورت میانگین±انحراف استاندارد (mean±SEM) گزارش شدند.

 

 

یافته­ها

    جدول 1 سطوح سرمی آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، آلکالین فسفاتاز (AP)، آلبومین و بیلی روبین تام را در چهار گروه نشان می­دهد. مقادیر سرمی ALT، AST، AP و بیلی روبین تام در گروه دیابتی در مقایسه با گروه شاهد افزایش معنی­داری داشت (05/0p<). این پارامترها در گروه دیابتی تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران به طور معنی­داری در مقایسه با گروه دیابتی کاهش یافته بود (05/0p<). سطح سرم آلبومین در گروه دیابتی به طور معنی­داری در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافته بود و این پارامتر  در گروه دیابتی تیمار با عصاره در مقایسه با گروه دیابتی به طور معنی­داری افزایش یافته بود (05/0p<). تیماره با عصاره در گروه سالم تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران هیچ­گونه تغییر معنی­داری در پارامترهای یاد شده ایجاد نکرد. در آسیب­شناسی بافتی کبد از گروه شاهد، بافت کبد کاملاً سالم و طبیعی بود (نگاره 1). در گروه سالم تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران نیز هیچگونه تغییر پاتولوژیکی خاصی در بافت کبد در اثر تیمار با عصاره ایجاد نشده بود (نگاره 2). در گروه موش­های دیابتی تغییر چربی کاملاً مشخصی در نواحی مرکز لوبولی (Centrilobular portions) ایجاد شده بود (نگاره 3). در بافت کبد گروه دیابتی تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران، تغییر پاتولوژیک قابل توجهی مشاهده نشد (نگاره 4)._­

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- مقایسه تأثیر عصاره الکلی کلاله زعفران بر شاخص­های سرمی آسیب بافت کبد در موش­های صحرایی مورد مطالعه

گروه­ها	فراسنجه­های مورد آزمایش
	آلانین آمینوترانسفراز (U/L)	آسپاراتات آمینوترانسفراز (U/L)	آلکالین فسفاتاز (U/L)	بیلی­روبین تام (Mg/dl)	آلبومین (g/dl)
شاهد سالم	36/2 ± 82/54	31/2 ± 9/68	9 ± 87/194	03/0 ± 81/0	32/0 ± 38/4
سالم تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران	75/2 ± 9/55	84/2 ± 21/67	8/8 ± 55/203	06/0 ± 87/0	56/0 ± 3/4
دیابتی	a95/3 ± 45/76	a96/3 ± 19/101	a5/10 ± 2/270	a08/0 ± 21/1	a25/0 ± 17/3
دیابتی تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران	b64/2 ± 3/51	b11/3 ± 19/70	b9/9 ± 73/214	b04/0 ± 89/0	b41/0 ± 29/4
آنالیز واریانس یکطرفه	00/0 P=	00/0 P=	00/0 P=	00/0 P=	00/0 P=

*05/0p<، a: در مقایسه با گروه شاهد، b: در مقایسه با گروه دیابتی

 

 

 

 

 

نگاره 1- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه شاهد. ساختار بافت کبد کاملاً طبیعی می­باشد (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×100).

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 2- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه سالم تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران. ساختار بافت کبد کاملاً سالم بوده و تغییر پاتولوژیک خاصی در آن  ایجاد نشده است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×100).

 

 

 

 

 

نگاره 3- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه دیابتی. تغییر چربی هپاتوسیت­ها در نواحی مرکز لبولی کبد به­صورت تشکیل ماکرووزیکول­های انباشته از چربی مشاهده می­شود (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی  ×100).

 

 

نگاره 4- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه دیابتی تیمار با عصاره الکلی کلاله زعفران. تغییر پاتولوژیک قابل توجهی در هپاتوسیت­ها و ساختار بافت کبد مشاهده نمی­شود (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی  ×100).

 

 

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

یافته­های بیوشیمیایی و هیستوپاتولوژی در این مطالعه
نشان­دهنده اختلال در عملکرد و ساختار کبد در موش­های صحرایی دیابتی شده توسط استرپتوزوتوسین می­باشد. در این مطالعه افزایش معنی­دار آنزیم­های شاخص­های آسیب کبدی (ALT،  ALP و AST) و همچنین بیلی­روبین و کاهش معنی­دار آلبومین در گروه دیابتی در مقایسه با گروه شاهد مشاهده شد که این نتایج کاملاً با یافته­های Ramesh و همکاران در سال 2007 همخوانی دارد (37). در افراد دیابتی نوع 2 تغییرات غیر طبیعی زیادی در شاخص­های آسیب عملکرد کبد در مقایسه با اشخاصی که دیابت ندارند وجود دارد (19) که با نتایج این مطالعه در توافق می­باشد. در این مطالعه، تیمار روزانه موش­های صحرایی مبتلا به دیابت به­وسیله عصاره زعفران، شرایط بیوشیمیایی سرم و آسیب بافت کبد آنها را به طور معنی­دار بهبود بخشید.

به طور معمول سنجش شاخص­های عملکرد کبد (Liver function tests; LFTs) برای تشخیص بیماری­ها و ارزیابی تاثیرات داروهایی که احتمالا دارای اثرات سمی هستند، مورد استفاده قرار می­گیرد. معمول­ترین این شاخص­ها آمینوترنسفرازهای سرمی، آلکالین فسفاتاز، بیلی روبین و آلبومین هستند. بروز اختلال و یا آسیب در بافت کبد باعث آزاد شدن هر یک از معیارهای LFT به خون می­شود (10، 30 و 34). افزایش در فعالیت پلاسمایی آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات آمینوترانسفراز، لاکتات دهیدروژناز، آلکالین فسفاتاز و اسید فسفاتاز به احتمال قوی به علت نقص در عملکرد کبد روی می­دهد (12). احتمالاً عصاره زعفران با ممانعت از تراوش این آنزیم­ها از سلول­های داخلی با پایدار کردن غشای سلولی تاثیر خود را اعمال می­کند (48).

در مطالعات پاتولوژیکی، بروز تغییر چربی در هپاتوسیت­های کبد در موش­های دیابتی در قسمت­های مرکز لوبولی مشاهده شد که این نتایج با یافته­های Ramesh و همکارانش که Umbelliferone را به عنوان یک ماده محافظتی در دیابت القا شده با استرپتوزوتوسین معرفی کرده بود، همخوانی دارد (37).

متعاقب تیمار با زعفران در موش­های صحرایی دیابتی،
هیچ­گونه تغییر پاتولوژیک در هپاتوسیت­ها مشاهده نشد که این نمایانگر تاثیر محفاظتی عصاره اتانولی زعفران در مقابل عوارض کبدی ناشی از دیابت است که نتایج حاصل از ارزیابی بیوشمیایی نیز با آن کاملاً همراستا بود.

کبد یکی از مهمترین ارگان­هایی است که سطوح گلوکز خونی را در حالت تعادل حفظ می­کند. افزایش قند خون باعث عدم تعادل در واکنش­های اکسید-احیا در سلول­های کبدی می­شود. لذا هایپرگلیسمی از طریق افزایش (Advanced glycation end products; AGEs) باعث تولید رادیکال­های آزاد و اختلال در SOD و CAT می­شود (8، 21 و 22). بنابراین، آسیب کبد در دیابت از طروق مختلف ناشی می­شود و تنها از طریق ممانعت از هایپرگلیسمی قابل کنترل نیست (26). گرچه در مراحل ابتدایی دیابت، آسیب­ها از طریق هایپرگلیسمی ایجاد می­شوند اما با پیشرفت بیماری، بروز آسیب در مراحل بعدی دیگر به هایپرگلیسمی ارتباطی ندارد (26). بنابراین، برای رفع عوارض دیابت، کنترل سطوح گلوکز خونی به­تنهایی کافی نیست لذا داروی مناسب باید هم آنتی اکسیدان خوبی باشد هم توانایی کاهش گلوکز خون را داشته باشد (51). عصاره زعفران شامل بسیاری از ترکیبات نظیر کروسین،کارتنوئیدهای حلال در آب، کروستین، پیکروکروسین و سافرانال می­باشد (33). اجزای تشکیل­دهنده فعال زعفران، کروستین، کروسین و سافرانال هستند که به عنوان آنتی اکسیدان مناسبی محسوب می­شوند (1 و 39). این کارتنوئیدها رادیکال­های آزاد را از بین می­برند. مخصوصاً آنیون­های سوپراکسید که احتمالاً بدین وسیله باعث حفاظت سلول­ها از استرس اکسیداتیو می­شوند (7). همچنین کاهش ثابتی در مقدار اکسیداسیون لیپوپروتئین با تجویز زعفران به مقدار mg 50 به مدت 2 بار در روز بار مشاهده شده است (50).

در این مطالعه ما مشاهده کردیم که عصاره اتانولی زعفران
می­تواند وضعیت شاخص­های عملکردی آسیب کبد و نیز خصوصیات بافتی و ساختاری این اندام را در موش­های صحرایی دیابتی بهبود بخشد. لکن، شناخت دقیق ماده یا مواد موثر اصلی این عصاره، تعیین دقیق مکان و مکانیسم یا مکانیسم‌های مؤثر در عملکرد فارماکولوژیکی آن در این مورد نیاز به مطالعات آتی دارد.

مراجع

1. Abdullaev, F.J. 1993. Biological effects of saffron. Biofactors, 4: 83-86.
2. Abdullaev, F.I. 2002. Cancer chemopreventive and tumoricidal properties of saffron (Crocus sativus L.). Exp. Biol. Med., 227: 20-25.
3. Abe, K. and Saito, H. 2000. Effects of saffron and its constituent crocin on learning behavior and long-term potentiation. Phytother. Res., 14: 149-152.
4. Akhondzadeh, S., Tahmacebi-Pour, N., Noorbala, A.A., Amini, H., Fallah-Pour, H., Jamshidi, A.H. and Khani, M. 2005. Crocus sativus L. in the treatment of mild to moderate depression: a double-blind, randomized and placebo controlled trial. Phytother. Res., 19 (2): 148-151.
5. Akhtar, M.S. and Iqbal, J. 1991. Evaluation of the hypoglycemic effect of achyranthes aspera in normal and alloxan diabetic rabbits. J. Ethnopharmacol., 31: 49-57.
6. Assimopoulou, A.N., Sinakos, Z. and Papageorgiou, V.P. 2005. Radical scavenging activity of Crocus sativus L. extract and its bioactive constituents. Phytother. Res., 19: 997-1000.
7. Bors, W., Saran, M. and Michel, C. 1982. Radical intermediates involved in the bleaching of the carotenoid crocin. Hydroxyl radicals, superoxide anions and hydrated electrons. Int J Radiat Biol Relat Stud Phys Chem Med, 41: 493-501.
8. Cameron, N.E., Gibson, T.M., Nangle, M.R. and Cotter, M.A. 2005. Inhibitors of advanced glycation end product formation and neurovascular dysfunction in experimental diabetes. Ann N Y Acad Sci., 1043: 784-792.
9. de Marco, R., Locatelli, F., Zoppini, G., Verlato, G., Bonora, E., Muggeo, M.  1999. Cause-specific mortality in type 2 diabetes: The Verona Diabetes Study. Diabetes Care., 22:756-761.
10. Drotman, R. and Lawhan, G. 1978. Serum enzymes are indications of chemical induced liver damage. Drug Chem Toxicol., 1(2): 163-171.
11. Eddouks, M., Maghrani, M. and Michel, J.B. 2005. Hypoglycaemic effect of Triticum repens P. Beauv. in normal and diabetic rats. Journal of Ethnopharmacology., 102( 2): 228-232.
12. El-Demerdash, F.M., Yousef, M.I. and Abou El-Naga, N.I. 2005. Biochemical study on the hypoglycemic effects of onion and garlic in alloxan-induced diabetic rats. Food Chem Toxicol., 43: 57-63.
13. Feillet-Coudray, C., Rock, E., Coudray, C., Grzelkowska, K., Azais-Braesco, V., Dardevet, D. and Mazur, A.  1999. Lipid peroxidation and antioxidant status in experimental diabetes. Clinica Chimica Acta, 284(1):31-43.
14. Frei, B. and Higdon, J. 2003. Antioxidant activity of tea polyphenols in vivo: evidence from animal studies, J Nutr., 133: 3275-3284.
15. Gallou, G., Ruelland, A., Legras, B., Maugendre, D., Allanic, H. and Cloarec, L.  1993. Plasma MDA in type 1 and type 2 diabetes, Clin. Chim. Acta 214: 227-234.
16. Giaccio, M. 2004. Crocetin from saffron: An active component of an ancient spice. Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 44: 155-172.
17. Gupta, R.K., Kesari, A.N., Murthy, P.S., Chandra, R., Tandon, V. and Watal, G. 2005. Hypoglycemic and antidiabetic effect of ethanolic extract of leaves of Annona squamosa L. in experimental animals. Journal of Ethnopharmacology, 99(1):75-81.
18. Hagh Nazari, S. and Keifi, N. 2006. Saffron and various fraud matter in its production and trade. Proceedings of 2nd International Symposium on Saffron Biology and Technology. Mashhad-Iran. Oct. 28-30,  pp: 127-132.
19. Harris, E.H. 2005. Elevated Liver Function Tests in Type 2 Diabetes. Clinical diabetes, 23(3): 115-119.
20. Hendriksen, P.H., Oey, P.L., Wieneke, G.H., Bravenboer,  B. and Banga, J.D. 1992. Subclinical diabetic neuropathy: similarities between electrophysiological results of patients with type 1 (insulin-dependent) and type 2 (non-insulin dependent) diabetes mellitus. Diabetologia., 35:690-695.
21. Jandeleit-Dahm, K.A., Lassila, M. and Allen, T.J. 2005. Advanced glycation end products in diabetes-associated atherosclerosis and renal disease: interventional studies. Ann N Y Acad Sci,; 1043: 759-766.
22. Kalia, K., Sharma, S. and Mistry, K. 2004. Non-enzymatic glycosylation of immunoglobulins in diabetic nephropathy. Clinical & Chemical Acta., 347(1-2): 169-176.
23. Kim, S.H., Hyun, S.H. and Choung, S.Y. 2006. Anti-diabetic effect of cinnamon extract on blood glucose in db/db mice. J. Ethnopharmacol., 104: 119-123.
24. Kind, P.R. and King, E.J. 1954. Estimation of plasma phosphates by determination of hydrolyzed phenol with antipyrin. J Clin Pathol., 7(4): 322-326.
25. Liakopoulou-Kyriakides, M. and Kyriakidis, D.A. 2002. Crocus sativus biological active constituents. Studies Nat. Prod. Chem., 26 (7): 293- 312.
26. Liu, H.R., Tang, X.Y., Dai, D.Z. and Dai, Y. 2008. Ethanol extracts of Rehmannia complex (Di Huang) containing no corni fructus improve early diabetic nephropathy by combining suppression on the ET-ROS axis with modulate hypoglycemic effect in rats. J Ethnopharmacol., 118(3): 466-72.
27. Lowry, O.H., Rosebrough, N.J., Farr, A.L., et al. 1951. Protein measurement with the folin phenol reagent. J Biol Chem., 193(1): 265-275.
28. Malloy, H.T. and Evelyn, K.A. 1937. The determination of bilirubin level with the photoelectric colorimeter. J Biol Chem., 119(2): 481-484.
29. Maritim, A.C., Sanders, R.A. and Watkins, J.B. 2003. Effect of alpha lipoic acid on biomarkers of oxidative stress in streptozotoc in-induced diabetic rats, J. Nutr. Biochem., 14:  288-294.
30. Mehana, E.E., Meki, A.R. and Fazili, K.M. 2010Ameliorated effects of green tea extract on lead induced liver toxicity in rats Exp Toxicol Pathol., In press.
31. Mohajeri, D., Amouoghli Tabrizi, B., Mousavi, Gh. and Mesgari, M. 2008. Anti-diabetic Activity of Crocus sativus L. (saffron) Stigma Ethanolic Extract in Alloxan-induced Diabetic Rats. Research Journal of Biological Sciences, 3(9): 1102-1108. 
32. Mohajeri, D., Mousavi, Gh. and Doustar, Y. 2009. Antihyperglycemic and Pancreas-Protective Effects of Crocus Sativus L. (Saffron) Stigma Ethanolic Extract on Rats with Alloxan-Induced Diabetes. Journal of Biological Sciences, 9(4): 302-310.
33. Morimoto, S., Umezaki, Y., Shoyama, Y., Saito, H., Nishi, K., Irino, N., 1994. Post-harvested degradation of carotenoid glucose esters in saffron. Planta Medica., 60, 438-440.
34. Muriel, P., Garcipiana, T., Perez-Adverez, V. and Mourelle, M. 1992. Silymarin protects against paracetamol-induced lipid peroxidation and liver damage. J Applied Toxicol., 12(6): 439-442.
35. Nathan, D.M. 1993. Long-term complications of diabetes mellitus. N Engl J Med., 328:1676-1685.
36. Nourooz-Zedeh, J., Rahini, A., Tajaddini-Sarmadi, J., Tritschler, H., Rosen, P., Halliwell, B. and Betteridge, D.J. 1997. Relationships between plasma measures of oxidative stress and metabolic control in NIDDM, Diabetologia, 40: 647-653.
37. Ramesh, B., Viswanathan, P. and Pugalendi, K.V. 2007. Protective effect of Umbelliferone on membranous fatty acid composition in streptozotocin-induced diabetic rats. European Journal of Pharmacology, 566(1-3): 231-239.
38. Reitman, S. and Frankel, S. 1957. A colorimetric method for the determination of serum glutamic oxaloacetic and glutamic pyruvic transaminase. Am J Clin Pathol., 28(1): 56-63.
39. Ríos, J.L., Recio, M.C., Giner, R.M. and Má ez, S. 1996. An update review of saffron and its active constituents. Phytother Res., 10: 189-193.
40. Ritz, E., Hasslacher, C. and Tschope, W. 1990. Diabetic nephropathy — are there differences between type I and type II?. Miner Electrolyte Metab., 16:69-72.
41. Saxena, A.K., Srivastava, P., Kale, R.K. and Baquer, N.Z. 1993. Impaired antioxidant status in diabetic rat liver. Effect of vanadate, Biochem. Pharmacol., 45 (3): 539-542.
42. Shanmugasundaram, E.R., Rajeswari, G., Baskaran, K., et al. 1990. Use of Gymnema sylvestre leaf extract in the control of blood glucose in insulin-dependent diabetes mellitus. J Ethnopharmacol., 30: 281-94.
43. Sharma, S.R., Dwivedi, S.K. and Swarup, D. 1997. Hypoglycaemic, antihyperglycaemic and hypolipidemic activities of Casealpina bonducella seeds in rats. J Ethnopharmacol., 58: 39-44.
44. Sies, H. 1997. Oxidative stress: oxidants and antioxidants. Exp Physiol., 82(2): 291-295.
45. Srivastava, Y., Venkatakrishnan-Bhatt, H. and Verma, Y. 1993. Antidiabetic and adaptogenic properties of Momordica charantia extract: an experimental and clinical evaluation. Phytother Res., 7: 285-89.
46. Taniyama, Y. and Griendling, K.K. 2003. Reactive oxygen species in the vasculature: molecular and cellular mechanisms, Hypertension 42: 1075-1081.
47. Tanaka, Y., Maher, J.M., Chen, C. and Klaassen, C.D. 2007. Hepatic ischemia-reperfusion induces_ renal heme oxygenase-1 via NF-E2-related factor 2 in rats and mice. Mol Pharmacol., 71(3): 817-825.
48. Thabrew, M. and Joice, P. 1987. A comparative study of the efficacy of Pavetta indica and Osbeckia octanda in the treatment of liver dysfunction. Planta Med., 53(3): 239-241.
49. Vallabhji, J., McColl, A.J., Richmond, W., Schachter, M., Rubens, M.B. and Elkeles, R.S. 2001. Total antioxidant status and coronary artery calcification in type 1 diabetes, Diabetes Care, 24:1608-1613.
50. Verma, S.K. and Bordia, A. 1998. Antioxidant property of saffron in man. Indian J Med Sci., 52: 205-207. 
51. Vestra, M.D. and Fioretto, P. 2003. Diabetic nephropathy: renal structural studies in type 1 and type 2 diabetic patients. Internatrional Congress Series, 1253: 163-169.
52. Wilcox, C.S. and Gutterman, D. 2005. Focus on oxidative stress in the cardiovascular and renal systems, Am. J. Physiol, Heart Circ. Physiol., 288: 3-6.
53. Worobetz, L., Hilsden, R., Shaffer, E., Simon, J., Pare, P., Scully, L., et al. The liver. In Thomson BR, Shaffer EA, editors. First Principles of Gastroenterology. 2nd ed.University of Toronto Press: Toronto; 1994.
54. Zhang, X.F. and Tan, B.K. 2000. Antihyperglycaemic and antioxidant properties of andrographis particulate in normal and diabetic rats, Clin. Exp. Pharmacol. 27: 5-6.