تأثیر عصاره چای سبز بر آسیب‌شناسی بافتی و شاخص‌های سرمی آسیب بافت کبد در موش‌های صحرایی دیابتی شده با استرپتوزوتوسین

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 8، دوره 5، 3 (19) پاییز، آذر 1390، صفحه 1315-1324   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

علی اکبر ابوالفتحی^{* 1}؛ علی رضایی²؛ غفور موسوی²؛ محمدرضا ولیلو³؛ بهبود جعفری⁴

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهر، گروه زیست شناسی، اهر، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، گروه علوم درمانگاهی، تبریز، ایران

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شبستر، گروه دامپزشکی، شبستر، ایران

⁴دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهر، گروه میکروبیولوژی، اهر، ایران

چکیده

هدف از مطالعه حاضر ارزیابی آسیب کبد در دیابت ملیتوس و بررسی اثرات محافظتی عصاره چای سبز در موش­های صحرایی دیابتی شده توسط استرپتوزوتوسین می باشد. برای این منظور، 40 سر مو­ش صحرایی نر به 4 گروه 10 تایی تقسیم شدند: 1) گروه شاهد سالم، 2) گروه سالم تیمار با عصاره چای سبز، 3) گروه دیابتی و 4) گروه دیابتی تیمار با عصاره چای سبز. برای دیابتی کردن موش‌ها، استرپتوزوتوسین با تک دز mg/kg 65 به­‌صورت داخل صفاقی تزریق شد. از زمان شروع آزمایش، موش­های تیمار با عصاره، عصاره چای سبز (w/v ،5/1%) را در آب آشامیدنی  به مدت 8 هفته دریافت کردند. در انتهای آزمایش سطوح سرمی آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز(AST)، آلکالین فسفاتاز (AP)، آلبومین و بیلی روبین تام اندازه­گیری شدند. برای آسیب­شناسی بافت کبد نیز برش­هایی با رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، طبق روش­های معمول تهیه مقاطع هیستوپاتولوژی تهیه گردید. موش­های صحرایی دیابتی افزایش معنی­دار شاخص­های سرمی آسیب بافت کبد را در مقایسه با گروه شاهد نشان دادند (05/0p<)، در حالی که در گروه دیابتی تیمار با عصاره چای سبز، این شاخص­ها در مقایسه با گروه دیابتی به­طور معنی داری کاهش نشان داد (05/0p<). یافته­های آسیب­شناسی بافت کبد در توافق با نتایج بیوشیمیایی سرم نشانگر بهبود ساختار بافت آسیب دیده کبد در موش­های دیابتی بود. نتایجاینمطالعهنشانداد عصاره چای سبز دارایاثراتمحافظتاز بافت کبد در دیابت القاء شده با استرپتوزوتوسین می­باشد.

کلیدواژه‌ها

دیابت؛ کبد؛ چای سبز؛ شاخص‌های آسیب کبد؛ آسیب‌شناسی بافتی؛ موش صحرایی

اصل مقاله

مقدمه

 

     فاکتورهای ژنتیکی متفاوتی منجر به دیابت نوع 1 و دیابت ملیتوس نوع2 می گردند. با این حال هر کدام از آنها مستعد بروز عوارضی مانند نفروپاتی، رتینوپاتی، نوروپاتی اعصاب محیطی و افزایش فشار خون  هستند (16 و 42). بیماری دیابت به عنوان  یکی از عومل اصلی شیوع اختلالات کبدی در ایالات متحده محسوب می شود. بسیاری از تحقیقات نشان می دهند که بیماری کبد یکی از علل مهم مرگ و میر در دیابت تیپ 2 می باشد (8). از این رو شیوع بالای بیماری­های کبدی در بیماران دیابتی و نیز بروز دیابت در بیماران کبدی گزارش شده است. به نظر می­رسد که بروز بیماری­های کبدی بیشتر در دیابت نوع 2 اتفاق می­افتد که عوارضی همچون غیر طبیعی بودن آنزیم­های کبدی، کبد چرب غیرالکلی (Nonalcoholic fatty liver disease, NAFLD) ، سیروز، کارسینومای سلول­های کبدی و نارسایی حاد کبدی را در بر دارد (51).

 افزایش خفیف ترانس آمینازها اغلب در بیماران دیابتی تیپ 2 وجود دارد. علاوه بر آن، برای کنترل عوارض کبدی دیابت اقداماتی نظیر همودیالیز یا فوتوکوآگولاسیون شبکیه (Retinal photo- coagulation) موجود نمی­باشد. بنابراین، با وجود اینکه عوارض کبدی دیابت کمتر معمول می­باشد، ولی می­توان آنرا در کنار عوارضی همچون گلومروپاتی (Glomerulopathy)، رتینوپاتی و نفروپاتی قرار داد. آزمایشات سالانه برای مشخص شدن بیماری کبد می­تواند به­وسیله آنالیزهای بیوشیمیایی ساده مثل آلانین آمینوترنسفراز انجام شود (2). استرس اکسیداتیو به تازگی به­عنوان یکی از سازوکارهای دخیل در دیابت ملیتوس و عوارض ناشی از آن مطرح شده است (14). رادیکال های آزاد به­طور مستمر در بدن در نتیجه فرایندهای طبیعی متابولیک و تعامل با محرک های محیطی تولید می شوند. در شرایط فیزیولوژیک، طیف وسیعی از دفاع آنتی اکسیدانی علیه اثرات مضر ناشی از فرآوردهای رادیکال های آزاد در بدن موجود زنده وجود دارد (14). استرس اکسیداتیو از عدم تعادل بین تولید گونه­های بازفعال اکسیژن (ROS) و عوامل آنتی اکسیدان که سبب پاکسازی و حذف ROS هستند، ایجاد می شود. به­عنوان مثال افزایش تولید ROS یا کاهش عوامل آنتی اکسیدان و یا تغییرات هردوی آنها می تواند منجر به استرس اکسیداتیوگردد. در دیابت، گلیکاسیون پروتئینی و اتواکسیداسیون گلوکز می­تواند رادیکال­های آزاد تولید کند که به نوبه خود باعث کاتالیز پراکسیداسیون لیپیدی می­شوند (3 و 36).  به­علاوه، در دیابت بروز اختلالات سیستم­های دفاعی آنتی اکسیدانی اعم از تغییر در آنزیم­­های آنتی اکسیدان (46)، اختلال در متابولیسم گلوتاتیون (34)، و کاهش سطوح اسید اسکوربیک نشان داده شده است (19 و 59). تا به حال، افزایش استرس اکسیداتیو در محیط زنده به وضوح  نشان داده نشده است. با این وجود،  چندین مطالعه بر روی انسان و مدل­های حیوانی که از روش TBARS (Thiobarbituric acid reactive substances; TBARS) استفاده شده، افزایش پراکسیداسیون لیپید در غشا و لیپوپروتئین را در دیابت نشان داده است (12، 22، 31، 38، 47 و 52). Feillet-Coudray  و همکارانش وضعیت آنتی اکسیدانی و پراکسیداسیون لیپیدی بافت کبد را در دیابت تجربی مورد مطالعه قرار داده­اند (11). در مطالعه­ای دیگر، نشان داده شده است که، عوامل ضددیابتی می­توانند سطوح بیومارکرهای سرمی شاخص آسیب کبد را کاهش دهند (15)، اما این عوامل می توانند اثرات جانبی شدیدی به همراه داشته باشند (1).

استفاده ازگیاهان دارویی بعنوان درمان های جایگزین سالم و موثر در هایپرگلیسمی و مسمومیت کبدی در نظر گرفته می­شوند. تاثیر شگرف، اثرات جانبی ناچیز و قیمت نسبتاً پائین آنها باعث علاقه و توجه روزافزون به درمان با گیاهان دارویی شده است. داروهای گیاهی یا عصاره های آنها حتی در مواقعی که ترکیبات فعال زیستی­شان نامشخص بوده از دیر باز به­طور گسترده کاربرد داشته­اند (13). بنابراین، مطالعه بر روی عصاره­های گیاهی برای پی بردن به مکانیسم عمل، کارآیی و سالم بودنشان می­تواند بسیار مفید واقع گردد. چای سبز(leaves of Camellia sinensis, Theaceae)  به­عنوان نوشیدنی معروف در آسیای شرقی و به عنوان یک گیاه درمانی در اروپا و آمریکای شمالی مطرح می­باشد. افزایش مصرف چای سبز می­تواند خطر بیماری کبد را کاهش دهد. به طوری که، مطالعات بالینی جمعیت-محور نشان داده است که در مردان با مصرف بیش از 10 فنجان چای سبز در روز احتمال کمتری از شیوع بیماری و اختلالات کبدی وجود دارد. همچنین به­نظر می رسد که این گیاه کبد را از اثرات مضر مواد سمی مثل الکل محافظت می­کند (20). برگ این گیاه به­عنوان یک عامل ضد التهابی، آنتی اکسیداتیوی، ضد موتاژنی (Antimutagenic) و ضدکارسینوژنی در نظر گرفته می شود (4 و 55) و می­تواند از اختلالات قلبی ممانعت به­عمل آورد. بررسی­های اپیدمیولوژیکی نشان داده است که مصرف چای سبز از دیابت تیپ 2 جلوگیری می کند (43 و 57).Tsuneki  و همکاران نشان داده­اند که چای سبز اثر ضد هایپرگلیسمی در موش­های دیابتی شده با استرپتوزوتوسین ایجاد می­کند (50). Crespy و Williamson  گزارش کردند که عصاره چای سبز ویژگی­های پاک­سازی رادیکال­های آزاد و آنتی اکسیدانی از خود نشان می­دهند (6). با توجه به ویژگی­های ضد هایپرگلیسمی و فعالیت­های آنتی اکسیدانی چای سبز، هدف از این مطالعه ارزیابی اثرات حفاظت از کبدی عصاره چای سبز در دیابت القا شده با استرپتوزوتوسین در موش­های صحرایی می­باشد.

مواد و روش­ها

     این در این مطالعه 40 سر موش صحرایی نر نژاد ویستار با وزن 200-180 گرم از مرکز نگهداری حیوانات آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز تهیه و به ‌طورتصادفی به 4 گروه 10 تایی تقسیم شدند: 1) گروه شاهد سالم، 2) گروه سالم تیمار با عصاره چای سبز، 3) گروه دیابتی و 4) گروه دیابتی تیمار با عصاره چای سبز. موش‌ها برای سازگاری با محیط جدید، قبل از شروع مطالعه به مدت یک هفته در قفس‌های مخصوص در دمای C°2 ± 23 با شرایط 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی نگهداری شده و در طول آزمایش دسترسی کامل به آب و غذای استاندارد را داشتند. در این مطالعه کلیه ملاحظات اخلاقی و پروتکل‌های کار روی حیوانات آزمایشگاهی مورد تائید کمیته نظارت بر حقوق حیوانات آزمایشگاهی مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تبریز بود. برای دیابتی کردن موش‌ها، استرپتوزوتوسین (ساخت شرکت سیگما) با تک دز mg/kg 65 به­‌صورت داخل صفاقی تزریق شد. بعد از 18 ساعت حیوانات ناشتا با سطح گلوکز خون بیشتر از (  (mmol/L5/16دیابتی در نظر گرفته شده و در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفتند (10).  از زمان شروع آزمایش، موش­های تیمار با عصاره، عصاره چای سبز  را در آب آشامیدنی (w/v ،5/1%) به­مدت 8 هفته دریافت کردند. عصاره چای سبز نیز بر اساس پروتوکل Maity  و همکارانش (1998) با مخلوط کردن 15 گرم پودر چای سبز در 1 لیتر آب مقطر در حال جوش بمدت 5 دقیقه تهیه شد . این محلول به­عنوان تنها منبع نوشیدنی در اختیار موش­ها قرار گرفت (32). 

در پایان آزمایش نمونه‌ خون ناشتا از سینوس پشت کره چشم  (Retro-orbital plexus) جمع آوری و برای 15 دقیقه با سرعت 2500 دور در دقیقه در دمای 30 درجه سانتی گراد سانتریفوژ شده و سرم آن جداسازی شد. بیومارکرسرمی فعالیت کبد شامل ALT ، AST، ALP، آلبومین و بیلی­روبین تام (26، 30، 33 و 41) با استفاده از کیت های موجود اندازه گیری شدند.  پس از آسان­کشی موش­ها توسط ایجاد جابجایی در مهره­های گردن (Cervical dislocation)، کبد موش­ها خارج و نمونه­گیری بافتی انجام و پس از پایدارسازی در فرمالین بافری 10% و قالب­گیری در پارافین برش­هایی با ضخامت 5 میکرون تهیه و مقاطع هیستوپاتولوژیک با رنگ­آمیزی  هماتوکسیلین-ائوزین تهیه گردید. از میکروسکوپ نوری NIKON مدل ECLIPSE E200 برای برررسی تغییرات بافتی بهره گرفته شد. تحلیل آماری: برای آنالیز داده­ها از نرم افزار SPSS-13  استفاده شد. برای تعیین نرمال بودن توزیع پراکندگی داده­ها از آزمون آماری کلموگروف–اسمیرنف (Kolmogrov-Smirnov)  استفاده شد. داده­های به­دست آمده کمّی توسط آزمون آماری آنالیز واریانس یک­طرفه ANOVA و آزمون تعقیبی توکی (Tukey)  مورد تحلیل قرار گرفت. 05/0p< به عنوان سطح معنی­دار در نظر گرفته شد و مقادیر به­دست آمده به صورت میانگین±انحراف استاندارد (mean±SEM) گزارش شدند.

یافته­ها

   جدول 1 سطوح سرمی آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، آلکالین فسفاتاز (AP)، آلبومین و بیلی­روبین تام را در چهار گروه نشان می­دهد. مقادیر سرمی ALT، AST، AP و بیلی روبین تام در گروه دیابتی در مقایسه با گروه شاهد افزایش معنی­داری داشت (05/0p<). این پارامترها در گروه دیابتی تیمار با عصاره چای سبز به طور معنی­داری در مقایسه با گروه دیابتی کاهش یافته بود (05/0p<). سطح سرم آلبومین در گروه دیابتی به طور معنی­داری در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافته بود و این پارامتر  در گروه دیابتی تیمار با عصاره در مقایسه با گروه دیابتی به طور معنی­داری افزایش یافته بود (05/0p<). تیماره با عصاره در گروه سالم تیمار با عصاره چای سبز هیچ­گونه تغییر معنی­داری در پارامترهای یاد شده ایجاد نکرد. در آسیب­شناسی بافتی کبد از گروه شاهد، بافت کبد کاملاً سالم و طبیعی بود (نگاره 1). در گروه سالم تیمار با عصاره چای سبز نیز هیچگونه تغییر پاتولوژیکی خاصی در بافت کبد در اثر تیمار با عصاره ایجاد نشده بود (نگاره 2). در گروه موش­های دیابتی تغییر چربی کاملاً مشخصی در نواحی مرکز لوبولی (Centrilobular portions) ایجاد شده بود (نگاره 3). در بافت کبد گروه دیابتی تیمار با عصاره چای سبز، تغییر پاتولوژیک قابل توجهی مشاهده نشد (نگاره 4).­

 

 

جدول 1- مقایسه تأثیر عصاره چای سبز بر شاخص­های سرمی آسیب بافت کبد در موش­های صحرایی مورد مطالعه

گروه­ها	فراسنجه­های مورد آزمایش
	آلانین آمینوترانسفراز (U/L)	آسپاراتات آمینوترانسفراز (U/L)	آلکالین فسفاتاز (U/L)	بیلی­روبین تام (Mg/dl)	آلبومین (g/dl)
شاهد سالم	6/76±6/2	3/160±5	87/190±2/7	82/0±04/0	4/4±5/0
سالم تیمار با عصاره چای سبز	4/78±9/2	1/154±9/4	44/205±9/6	8/0±07/0	31/4±41/0
دیابتی	5/140±8/3a	8/215±2/7a	7/265±5/8a	16/1±07/0	89/2±31/0a
دیابتی تیمار با عصاره چای سبز	2/78±1/3b	9/171±3/4b	68/200±1/9b	86/0±05/0b	3/95±35/0b
آنالیز واریانس یکطرفه	00/0 P=	00/0 P=	00/0 P=	00/0 P=	00/0 P=

*05/0p<، a: در مقایسه با گروه شاهد، b: در مقایسه با گروه دیابتی

               

 

 

 

 

 

 

نگاره 1- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه شاهد. ساختار بافت کبد کاملاً طبیعی می­باشد (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×100).

 

 

 

نگاره 2- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه سالم تیمار با عصاره چای سبز. ساختار بافت کبد کاملاً سالم بوده و تغییر پاتولوژیک خاصی در آن  ایجاد نشده است (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی ×100).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 3- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه دیابتی. تغییر چربی هپاتوسیت­ها در نواحی مرکز لبولی کبد به­صورت تشکیل ماکرووزیکول­های انباشته از چربی مشاهده می­شود (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی  ×100).

 

 

نگاره 4- نمای ریزبینی از بافت کبد یک موش صحرایی متعلق به گروه دیابتی تیمار با عصاره چای سبز. تغییر پاتولوژیک قابل توجهی در هپاتوسیت­ها و ساختار بافت کبد مشاهده نمی­شود (رنگ­آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی  ×100).

 

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

   در این مطالعه، کاهش قابل ملاحظه ی سطح آلبومین سرمی و افزایش شاخص­های آسیب های کبدی (ALT، AST، ALP و بیلی روبین) نشانگرآسیب سلول­های کبدی در دیابت تجربی می­باشد. این نتیجه با یافته­های Ramesh و همکاران در سال 2007 مطابقت دارد (40). افراد مبتلا به دیابت تیپ 2 از ناهنجاری­ مارکرهای کبدی بیشتری نسبت به افراد بدون دیابت برخوردار هستند (15) که این یافته نیز با نتایج ما همخوانی دارد. یافته­های بررسی حاضر  همچنین نشان می­دهد که درمان روزانه با عصاره چای سبز به­طور قابل ملاحظه­ای  وضعیت بیوشیمیایی و هیستوپاتولوژی کبد موش­های دیابتی شده توسط استرپتوزوتوسین را بهبود می­بخشد .

 تست­های عملکرد کبد (LFTs Liver function tests;) به­طور معمول در مراکز درمانی برای کنترل و بررسی
بیماری­های کبدی، پایش پیشرفت بیماری و بررسی اثرات داروهایی که احتمالاً  سمیت کبدی دارند، مورد استفاده قرار می­گیرند. معمول­ترین LFTs شامل آمینوترنسفرازهای سرمی، آلکالین فسفاتاز، بیلی روبین و آلبومین می­باشد. تخریب سلول­های کبدی منجر به آزاد شدن این آنزیم­ها به جریان خون می­شود. اگر در سرم مقدار AST افزایش یابد نشان­دهنده آسیب­ کبد مشابه هپاتیت ویروسی، انفارکتوس و تخریب عضلانی می­باشد. ALT که واسطه تبدیل آلانین به پیرووات و گلوتامات می­باشد، برای کبد اختصاصی و شاخص مناسبی برای جراحات کبدی است. افزایش سطوح این آنزیم­ها شاخصی مناسب برای ارتشاح سلولی و اختلال عملکردی غشای سلول­های کبدی است (9). به­علاوه، ALP که در غشای بافت وجود دارد و تغییر آن احتمالاً بر روی نفوذ­پذیری غشا و ایجاد اختلال و بی نظمی در انتقال متابولیت­ها اثر می­گذارد (35). از سوی دیگر مقادیر بیلی­روبین و آلبومین با عملکرد سلول­های کبدی در ارتباط هستند (37).

بازگشت آنزیم­های مذکور به سطح سرمی نرمال به­دنبال مصرف عصاره چای سبز ممکن است ناشی از ممانعت از نشت و تراوش آنزیم­های داخل سلولی به محیط خارج به­دلیل پایدار شدن غشای سلولی یا رژنراسیون سلولی باشد (49) . کنترل موثر بیلی­روبین و آلبومین بهبود در عملکرد و مکانیسم ترشحی سلول­های کبدی را نشان می­دهد. در این مطالعه، بررسی هیستوپاتولوژی بافت کبد، نشان­دهنده بروز تغییر چربی در قسمت های مرکز لبولی کبد در موش­های دیابتی است. Ramesh و همکاران در سال 2007 تاثیر مثبت محافظت از کبدی Umbelliferone در موش­های دیابتی تجربی توسط استرپتوزوتوسین را گزارش کردند که نتایج حاضر با یافته­های ایشان مطابقت دارد (40). در مطالعه ما طی درمان با چای سبز در موش­های صحرایی دیابتی هیچگونه تغییر چربی قابل ملاحظه­ای مشاهده نشد که این پدیده اثر محافظتی چای سبز را در برابر عوارض کبدی دیابت نشان می­دهد همچنین، یافته­های پاتولوژیکی در این مطالعه با نتایج بیوشیمیایی به­دست آمده تطابق دارد.

در بررسی­های قبلی نشان داده شده است که  استرس اکسیداتیو یکی از عوامل مهم در ایجاد دیابت و نیز علت بروزعوارض مربوط به آن در انسان می­باشد (56). نقش دقیق استرس اکسیداتیو در اتیولوژی دیابت انسانی ناشناخته است ولی ثابت شده است که استرس اکسیداتیو در دیابت همراه با کاهش در وضعیت آنتی اکسیدانی بدن است (7 و 21). همچنین نشان داده شده است که استرس اکسیداتیو بر روی گلیسکاسیون پروتئینی، غیرفعال سازی آنزیم­ها و نیز در تغییر در عملکرد ساختاری کلاژن غشای پایه نقش مهمی دارد (3). همچنین ممکن است دارای تأثیر مهمی در پروتئین ناقل گلوکز (Glucose transport protein; GLUT) یا رسپتور انسولین (Insulin receptor) باشد (17).

عوامل ضد استرس اکسیداتیو ممکن است باعث کاهش سطح افزایش یافته گلوکز سرم در دیابت شده و دیابت و عوارض ثانویه آنرا کاهش دهد. در هایپرگلیسمی، گلوکز دچار خوداکسیداسیون می­شود و سوپراکسید را  تولید می­کند که باعث تولید رادیکال­های آزاد می­شودکه نهایتاً منجر به پراکسیداسیون لیپید در لیپوپروتئین­ها می­شود . در هر صورت، شواهد نشان می­دهد که استرس اکسیداتیو و رادیکال­های آزاد نقش مهمی در پاتوژنز دیابت ملیتوس و عوارض دیابتی ایفا می­کنند (14). کبد یکی از مهمترین ارگان­هایی است که سطوح گلوکز خونی را در حد طبیعی نگه می­دارد . بنابراین، افزایش قند خون منجر به عدم تعادل در واکنش­های اکسیداسیون-احیا در سلول­های کبدی می­شود. لذا هایپرگلیسمی از طریق افزایش AGEs  (Advanced glycation end products) باعث تولید رادیکال های آزاد از طریق اختلال در محصول ROS مثل SOD و CAT را تسهیل می کند (5، 18 و 23). بنابراین، چنین برمی­آید که که جراحات کبدی دیابتی از چندین عامل ناشی می­شود و تنها از طریق ممانعت هایپرگلیسمی قابل کنترل نیست (28). به­عبارت دیگر، گرچه در مراحل ابتدایی دیابت، آسیب­های ناشی از طریق هایپرگلیسمی ایجاد می­شوند، اما با پیشرفت آن در مراحل بعدی دیگر به هایپرگلیسمی ارتباطی ندارد (53). بنابراین، برای کنترل عوارض دیابت،کنترل گلوکز خون به تنهایی کافی نیست لذا داروی مناسب باید هم آنتی اکسیدان خوبی باشد هم توانایی کاهش گلوکز خون را داشته باشد (39). عصاره چای سبز شامل پلی­فنول­های کاتچین (Catechin)، اپی­کاتچین (Epicatechin)، اپی­گالوکاتچین (Epigallocatechin) و گالات (Gallates) و همچنین تئین (Teanin) و کافئین (Caffeine) می­باشد . عصاره همچنین شامل پیرلوکینولین کینون (Pyrroloquinoline quinone) (ویتامین تازه شناخته شده) می­باشد (24). نشان داده شده است که برخی اجزای اصلی چای سبز سبب افزایش جذب گلوکز پایه و القا شده توسط انسولین در سلول­های چربی موش­های صحرایی می شوند (58) تا از طریق بلوک ناقل­های گلوکز وابسته به سدیم در سلول­های اپی تلیال روده خرگوش از جذب روده­ای گلوکز ممانعت کنند (27). عصاره این گیاه سبب کاهش سطح گلوکز سرم در موش­های صحرایی دیابتی شده با آلوکسان می­شود (44). کاتچین به عنوان یکی از آنتی اکسیدان موجود در چای سبز، گزارش شده است که ممکن است سیستم دفاعی ارگانیسم­های مختلف بدن را بهبود بخشد همانطور که در مدل­های آزمایشگاهی و محیط زنده به اثبات رسیده است (45، 48 و 54). عصاره چای سبز نسبت به اپی­گالوکاتچین گالات (Epigallocatechin gallate) خالص(جز اصلی چای سبز) به­دلیل حضور آنتی اکسیدانت های دیگر در عصاره پایدارتر هستند (25). به­طور کلی داروهای گیاهی ترکیبی از اجزای مختلف هستند که اغلب به­طور سینرژیستیک عمل کرده و اثر مفید­شان را به­عنوان عصاره گیاهی القا می­کنند (29).

در مجموع، در مطالعه حاضر مشخص گردید که چای سبز با کاهش بیومارکرهای سرمی آسیب کبد و نیز کاهش آسیب بافتی عملکرد این ارگان را در موش­های صحرایی دیابتی شده با آلوکسان بهبود می بخشد که این پدیده احتمالاً از طریق فعالیت هایپرگلیسمی و آنتی­اکسیدانی عصاره اعمال می­شود. بنابراین، مصرف چای سبز می­تواند با کاهش خطر آسیب کبد در افراد به­ظاهر سالم همراه باشد. به­علاوه گمان می­رود که اثرات مفید مشاهده شده چای سبز در درجه اول به­دلیل بهبود وضعیت آنتی اکسیدانی بافت­های محیطی، مثل کبد باشد.

مراجع

1. Akhtar, M.S. and Iqbal J. 1991. Evaluation of the hypoglycemic effect of achyranthes aspera in normal and alloxan diabetic rabbits. J. Ethnopharmacol., 31: 49-57.
2. Athyros, V.G., Mikhailidis, D.P. and Didangelos, T.P. 2006. Effect of multifactorial treat- ment on nonalcoholic fatty liver disease in metabolic syndrome: a randomised study. Curr Med Res Opin., 22:873-883.
3. Baynes, J.W. 1991. Role of oxidative stress in the development of complications in diabetes. Diabetes 40:405-412.
4. Benelli, R., Vene, R., Bisacchi, D., Garbisa, S. and Albini, A. 2002. Anti-invasive effects of green tea polyphenol epigallocatechin-3-galleate (EGCG), a natural inhibitor of metallo and serine proteases. Biol Chem., 383: 101-105.
5. Cameron, N.E., Gibson, T.M., Nangle, M.R. and Cotter, M.A. 2005. Inhibitors of advanced glycation end product formation and neurovascular dysfunction in experimental diabetes. Ann N Y Acad Sci., 1043: 784-792.
6. Crespy, V. and Williamson, G. 2004. A review of the health effects of green tea catechins in in vivo animal models, J Nutr., 134: 3431S-3440S.
7. Curcio, F., Pegoraro, I., Dello Russo, P., Falleti, E., Perrella, G. and Ceriollo A. 1995. SOD and GSH inhibit the high glucose induced oxidative damage and the PGDF increased secretion in cultured human endothelial cells. Thromb Haemost, 74: 969-973.
8. de Marco, R., Locatelli, F., Zoppini, G., Verlato, G., Bonora, E. and Muggeo, M. 1999. Cause-specific mortality in type 2 diabetes: The Verona Diabetes Study. Diabetes Care, 22:756-761.
9. Drotman, R. and Lawhan, G. 1978. Serum enzymes are indications of chemical induced liver damage. Drug Chem Toxicol., 1(2): 163-171.
10. Eddouks, M., Maghrani, M. and Michel, J.B. 2005. Hypoglycaemic effect of Triticum repens P. Beauv. in normal and diabetic rats. Journal of Ethnopharmacology, 102( 2): 228-232.
11. Feillet-Coudray, C., Rock, E., Coudray, C., Grzelkowska, K., Azais-Braesco, V., Dardevet D. and Mazur, A.  1999. Lipid peroxidation and antioxidant status in experimental diabetes. Clinica Chimica Acta., 284(1): 31-43.
12. Griesmacher, A., KinderHauser, M. and Andert, S.  1995. Enhanced serum levels of thiobarbituric acid-reactive substances in diabetes mellitus. Am J Med., 98:469-475.
13. Gupta, R.K., Kesari, A.N., Murthy, P.S., Chandra, R., Tandon, V. and Watal, G. 2005. Hypoglycemic and antidiabetic effect of ethanolic extract of leaves of Annona squamosa L. in experimental animals. Journal of Ethnopharmacology, 99(1): 75-81.
14. Halliwell, B. and Gutteridge, J.M.C. 1989. Free radicals in biology and medicine (2nd ed.), Clarendon Press, Oxford.
15. Harris, E.H. 2005. Elevated Liver Function Tests in Type 2 Diabetes. Clinical diabetes, 23(3): 115-119.
16. Hendriksen, P.H., Oey, P.L., Wieneke, G.H., Bravenboer, B. and Banga, J.D. 1992. Subclinical diabetic neuropathy: similarities between electrophysiological results of patients with type 1 (insulin-dependent) and type 2 (non-insulin dependent) diabetes mellitus,  Diabetologia, 35: 690-695.
17. Jacqueline, M.S., Jongsoon, L. and Paul, F.P. 1997. Tumor necrosis factor-α -induced insulin resistance in 3T3- L1 adipocytes is accompanied by a loss of insulin receptor substrate-1 and GLUT4 expression without a loss of insulin receptor-mediated signal transduction. J Biol Chem., 272(2): 971-976.
18. Jandeleit-Dahm, K.A., Lassila, M. and Allen, T.J. 2005. Advanced glycation end products in diabetes-associated atherosclerosis and renal disease: interventional studies. Ann N Y Acad Sci., 1043: 759-766.
19. Jennings, P.B., Chirico, S. Jones, A.F., Lunec, J. and Barnett, A.H. 1987. Vitamin C metabolites and microangiopathy in diabetes mellitus. Diab Res., 6:151-154.
20. Jin, X., Zheng, R.H. and Li, Y.M. 2008. Green tea consumption and liver disease: a systematic review. Liver Int. 28(7): 990-996.
21. Kakkar, R., Kalra, J., Mantha, S.V. and Prasad, K. 1995. Lipid peroxidation and activity of antioxidant enzymes in diabetic rats. Mol Cell Biochem., 151: 113-119.
22. Kakkar, R., Mantha, S.V., Radhi, J., Prasad K. and Kalra, J. 1998. Increased oxidative stress in rat liver and pancreas during progression of streptozotocin-induced diabetes. J Clin Sci., 94: 623-632.
23. Kalia, K., Sharma, S., Mistry, K. 2004. Non-enzymatic glycosylation of immunoglobulins in diabetic nephropathy. Clinical & Chemical Acta., 347(1-2): 169-176.
24. Kasahara, T. and Kato, T.  1993. A new redox-cofactor vitamin for mammals. Nature, 422:832
25. Kaszkin, M., Beck K-F., Eberhardt, W. and Pfeilschfter, J. 2004. Unravelling green tea's mechanisms of action: More than meets the eye. Mol Pharmacol., 65: 15-17.
26. Kind, P.R. and King, E.J. 1954. Estimation of plasma phosphates by determination of hydrolyzed phenol with antipyrin. J Clin Pathol., 7(4): 322-326.
27. Kobayashi, Y., Suzuki, M., Satsu, H., Arai, S., Hara, Y., Suzuki, K., Miyamaoto, Y., Shimizu, M. 2000. Green tea polyphenols inhibit the sodium-dependent glucose transporter of intestinal epithelial cells by a competitive mechanism. J Agric Food Chem., 48: 5618-5623.
28. Liu, H.R., Tang, X.Y., Dai, D.Z. and Dai, Y. 2008. Ethanol extracts of Rehmannia complex (Di Huang) containing no corni fructus improve early diabetic nephropathy by combining suppression on the ET-ROS axis with modulate hypoglycemic effect in rats. J Ethnopharmacol., 118(3): 466-472.
29. Loew, D. and Kaszkin, M. 2002. Approaching the problem of bioequivalence of herbal medicinal products. Phytother Res., 16: 705-711.
30. Lowry, O.H., Rosebrough, N.J. and Farr, A.L. 1951. Protein measurement with the folin phenol reagent. J Biol Chem., 193(1): 265-275.
31. MacRury, S.M., Gordon, D. and Wilson, R. 1993. A comparison of different methods of assessing free radical diabetes and peripheral vascular disease. Diabet Med., 10:331-335.
32. Maity, S., Vadasiromoni, J. and Ganguly, D.  1998. Role of glutathione in the antiulcer effect of hot water extract of black tea, Jpn J Pharmacol., 78: 285-292.
33. Malloy, H.T. and Evelyn, K.A. 1937. The determination of bilirubin level with the photoelectric colorimeter. J Biol Chem., 119(2): 481-484.
34. McLennan, S.V., Heffernen, S. and Wright L. 1991. Changes in hepatic glutathione metabolism in diabetes. Diabetes 40: 344-348.
35. Mehana, E.E., Meki, A.R. and Fazili, K.M. 2010. Ameliorated effects of green tea extract on lead induced liver toxicity in rats Exp Toxicol Pathol., In press. 
36. Mullarkey, C.J., Edelstein, D. and Brownlee, L. 1990. Free radical generation by early glycation products: a mechanism for accelerated atherogenesis in diabetes. Biochem Biophys Res Commun 173:932-939.
37. Muriel, P., Garcipiana, T., Perez-Adverez, V., Mourelle, M. 1992. Silymarin protects against paracetamol-induced lipid peroxidation and liver damage. J Applied Toxicol., 12(6): 439-442.
38. Niskanen, L.K., Salonen, J.T., Nyssonen, K. and Uusitupa, M.I.J. 1995. Plasma lipid peroxidation and hyperglycemia: a connection through hyperinsulinaemia?. Diabet Med., 12: 802-808
39. Ramesh, B. and Pugalendi, K.V. 2006. Impact of umbelliferone (7-hydroxycoumarin) on hepatic marker enzymes in streptozotocin diabetic rats. Indian J Pharmacol., 38(3): 209-210.
40. Ramesh, B., Viswanathan, P. and Pugalendi, K.V. 2007. Protective effect of Umbelliferone on membranous fatty acid composition in streptozotocin-induced diabetic rats. European Journal of Pharmacology, 566(1-3): 231-239. 
41. Reitman, S. and Frankel, S. 1957. A colorimetric method for the determination of serum glutamic oxaloacetic and glutamic pyruvic transaminase. Am J Clin Pathol., 28(1): 56-63.
42. Ritz, E., Hasslacher, C. and Tschope, W. 1990. Diabetic nephropathy — are there differences between type I and type II?, Miner Electrolyte Metab., 16: 69-72.
43. Ryu, O.H., Lee, J. and Lee, K.W. 2006. Effects of green tea consumption on inflammation, insulin resistance and pulse wave velocity in type 2 diabetes patients. Diabetes Res Clin Pract., 71(3): 356-358.
44. Sabu, M.C., Smitha, K. and Kuttan, R. 2002. Anti-diabetic activity of green tea polyphenols and their role in reducing oxidative stress in experimental diabetes. J Ethnopharmacol, 83: 109-116.
45. Salah, N., Miller, N.J., Paganga, G., Tijburg, L., Bolwell, G.P. and Rice-Evans, C. 1995. Polyphenolic flavanols as scavengers of aqueous phase radicals and as chain-breaking antioxidants. Arch Biochem Biophys., 322:339-346.
46. Strain, J.J. 1991. Disturbances of micronutriment and antioxidant status in diabetes. Proc Nutr Soc., 50: 591-604.
47. Sundaram, R.K., Bhaskar, A., Vijayalingam, S., Viswanatthan, M., Moha, R. and Shaninugasundaram, K.R. 1996. Antioxidant status and lipid peroxidation in type II diabetes mellitus with and without complications. Clin Sci., 90: 255-260.
48. Terao, J., Piskula, M. and Yao, Q.  1994. Protective effect of epicatechin, epicatechin gallate, and quercetin on lipid peroxidation in phospholipid bilayers. Arch Biochem Biophys, 308: 278-284.
49. Thabrew, M. and Joice, P. 1987. A comparative study of the efficacy of Pavetta indica and Osbeckia octanda in the treatment of liver dysfunction. Planta Med., 53(3): 239-241.
50. Tsuneki, H., Ishizuka, M., Terasawa, M., Wu, J-B., Sasaoka, T. and Kimura, I. 2004. Effect of green tea on blood glucose levels and serum proteomic patterns in diabetic (db/db) mice and on glucose metabolism in healthy humans. BMC Pharmacology, 4:18.
51. Tolman, K.G., Fonseca, V.,  Dalpiaz, A. and  Tan, M.H. 2007. Spectrum of Liver Disease in Type 2 Diabetes and Management of Patients With Diabetes and Liver Disease. Diabetes care, 30(3): 734-743.
52. Velazques, B., Winocour, P.H., Kesteven, P., Alberti, K.G.M.M. and Lakeer, M.F. 1991. Relation of lipid peroxides to macrovascular disease in type 2 diabetes. Diabet Med 8: 752-758.
53. Vestra, M.D. and Fioretto, P. 2003. Diabetic nephropathy: renal structural studies in type 1 and type 2 diabetic patients. Internatrional Congress Series, 1253: 163-169.
54. Wang, W. and Goodman, M.T. 1999. Antioxidant property of dietary phenolic agents in a human LDL-oxidation ex vivo model: interaction of protein binding activity. Nutr Res., 19:191-202.
55. Weisburger, J.H. and Chung, F.L.  2002. Mechanisms of chronic diseases causation by nutritional factors and tobacco products and their prevention by tea polyphenols. Food Chem Toxicol., 40:1145-1154.
56. Wilson, R.L. 1998. Free radicals and tissue damage, mechanistic evidence from radiation studies. In: Biochemical mechanisms of Liver Injury. New York, Academic Press, 123-125.
57. Wu, L-Y., Juan, C-C., Ho, L-T., Hsu, Y-P., Hwang, L-S.  2004. Effect of green tea supplementation on insulin sensitivity in Sprague-Dawley rats. J Agric Food Chem., 52: 643-648.
58. Wu, L.Y., Juan, C.C., Hwang, L.S., Hsu, Y.P., Ho, P.H. and Ho, L.T. 2004. Green tea supplementation ameliorates insulin resistance and increases glucose transporter IV content in a fructose-fed rat model. Eur J Nutr, 43: 116-124.
59. Young, I.S., Torney, J.J. and Trimble, E.R. 1992. The effect of ascorbate supplementation on oxidative stress in the streptozotocin diabetic rat. Free Rad Biol Med., 13:41-46.