مطالعه آلودگی‌های تک یاخته‌ای (ژیاردیا، انتاموبا، آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم) در سگ‌های ولگرد استان ایلام

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 9، دوره 5، 3 (19) پاییز، آذر 1390، صفحه 1325-1330   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

سیامک کاکه خانی¹؛ علی محمد بهرامی^{* 2}؛ سلمان احمدی اسب چین³؛ علی زمان دوستی⁴

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سنندج، گروه انگل شناسی دامپزشکی، سنندج، ایران

²دانشگاه ایلام، آموزشکده دامپزشکی، ایلام، ایران

³دانشگاه ایلام، دانشکده علوم پایه، گروه زیست، ایلام، ایران

⁴دانشگاه پیام نور ایلام، ایلام، ایران

چکیده

ژیاردیا، انتاموبا، آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم انگل­های تک­یاخته­ای مهمی هستند که سبب اسهال در انسان و حیوانات می­شوند. درمطالعهحاضر، نمونه­های مدفوع بطور مستقیم از رکتوم 112 قلادهسگ ولگرد در استان ایلامجمعآوری شدند. برای شناسایی انگل­های تک یاخته­ای ژیاردیا و انتاموبا  از روش­های رنگ آمیزی تری­کروم و رنگ­آمیزی ید و جهت تشخیص آیزوسپورا از روش شناورسازی با شکر اشباع و برای شناسایی کریپتوسپوریدیوم از رنگ­آمیزی اختصاصی ذیل نلسون اصلاح شده استفاده شد. از این تعداد، 46 مورد (07/41 درصد) آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای را نشان دادند. فراوانی میزان آلودگی به ژیاردیا 21 مورد (75/18 درصد)،  فراوانی میزان آلودگی به آیزوسپورا 17 مورد (17/15 درصد) و فراوانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم 8 مورد (14/7 درصد) شناسایی شد. در این مطالعه موردی از آلودگی به انتاموبا مشاهده نشد. آلودگی همزمان به 2 تک­یاخته در 9 مورد (03/8 درصد) و آلودگی همزمان به 3 تک­یاخته در 3 مورد (67/2 درصد) مشاهده گردید. اختلاف آماری در میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای در بین جنس ماده (21/34 درصد) و جنس نر (5/55 درصد) معنی دار نبود. همچنین تحلیل آماری نتایج نشان داد که اختلاف آماری در میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای در بین سگ­های کمتر یا برابر یک سال (6/66 درصد) و سگ­های بالاتر از یک سال (87/21 درصد) معنی­دار می­باشد (05/0>p). بنابراین
سگ­های ولگرد می­توانند به­عنوان یکی از منابع انگل­های تک­یاخته­ای انسان و سایر دام­ها را آلوده کنند.

کلیدواژه‌ها

ژیاردیا؛ انتاموبا؛ آیزوسپورا؛ کریپتوسپوریدیوم؛ سگ ولگرد؛ ایلام

اصل مقاله

مقدمه

 

انگل­های تک­یاخته­ای (مثل ژیاردیا، انتاموبا، آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم) به­عنوان یکی از عوامل بیماری­زای مهم هستند که رنج وسیعی از حیوانات دامی و وحشی و انسان را آلوده می­کنند. این تک­یاخته­ها مسئول شیوع بیماری­ها اپیدمیک در بخش­های وسیعی از جهان هستند (1 و 13). آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای در سگ در تمام سنین رایج است اما شدت آلودگی در توله سگ­ها نسبت به سگ­های بالغ بیشتر می­باشد که در نتیجه انتقال این تک­یاخته از بالغین به توله سگ­ها و ضعف سیستم ایمنی در توله سگ­ها می­باشد (21). از لحاظ جغرافیایی شدت آلودگی انگلی در مناطق معتدل، گرمسیری و نیمه گرمسیری بیشتر می­باشد و شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب برای پخش آنها مناسب است (3). آلودگی سگ­ها به انگل­های تک­یاخته­ای به­ویژه تک­یاخته­های مشترکی مانند ژیادیا و انتاموبا به عنوان یک عامل خطرساز برای سلامتی انسان حائز اهمیت می­باشد. علائم بالینی مربوط به آلودگی­های تک­یاخته­ای متغیر بوده و گاهاً افزایش شدت آلودگی منجر به اسهال، کم­خونی (آنمی) و مرگ در توله
سگ­ها می­گردد (2، 3 و 21). تشخیص انگل­های تک­یاخته معمولاً به کمک مشاهده علائم کلینکی در بالغین و دیدن کیست (در مورد ژیاردیا و انتاموبا) و اووسیست (در مورد آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم) در مدفوع صورت می­گیرد. تعیین میزان شیوع آلودگی­های تک­یاخته­ای در سگ به عنوان فاکتور مهمی برای پیشگیری و کنترل بیماری ناشی از آنها و در نتیجه جلوگیری از خطر انتقال این تک­یاخته­ها به انسان لازم و ضروری است (2، 9 و 21). مطالعات اپیدمیولوژیکی متعددی بر روی آلودگی­های تک­یاخته­ای در سگ در نواحی مختلف جهان انجام گرفته است (7، 8، 9، 11، 13، 14، 15، 16، 19 و 20). نتایج مطالعات اخیر نشان می­دهد که میزان شیوع
 آلودگی­های تک­یاخته­ای در سگ وابسته به فاکتورهای متعددی مثل جنس، سن، محل و نژاد می­باشد (7). هدف از مطالعه حاضر بررسی میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای ژیاردیا، انتاموبا، آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم در سگ­های ولگرد استان  ایلام می باشد. از آنجا که تاکنون بررسی بر روی میزان آلودگی به این تک­یاخته­ها در سگ­های ولگرد استان ایلام صورت نگرفته است لذا این بررسی برای اولین بار میزان آلودگی به ژیاردیا، انتاموبا، آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم در سگ­های ولگرد استان  ایلام را مورد مطالعه قرار می­دهد.

مواد و روش­ها

1-2 جمع­آوری نمونه­های مدفوع

در این مطالعه نمونه­های مدفوع 112 قلاده سگ ولگرد در استان ایلام در سال 1389 مورد بررسی قرار گرفتند. نمونه­های مدفوع جمع آوری شده از رکتوم را در ظروف پلاستیکی حاوی فرمالین 10 درصد و دی کرومات 5/2 درصد قرار داده و سپس به آزمایشگاه منتقل شدند. روی ظروف پلاستیکی مشخصات سگ­ها از جمله سن و جنس ثبت شد (تشخیص سن سگ­ها از روی دندان­هایشان صورت گرفت).

2-2 بررسی میکروسکوپی

جهت تشخیص انگل­های تک­یاخته­ای ژیاردیا و انتاموبا از دو روش رنگ­آمیزی تری­کروم و رنگ­آمیزی ید استفاده شد. ابتدا نمونه­ها را به روش رسوبی فرمالین – اتر تغلیظ نموده و از رسوب به دست آمده روی لام گسترش تهیه و یک تا دو قطره رنگ ید به آن اضافه شده و زیر میکروسکوپ نوری با بزرگنمایی 400 تشخیص و سپس با بزرگنمایی 1000 تایید شد. جهت تشخیص نهایی وجود تک یاخته­های ژیاردیا و انتاموبا از رنگ­آمیزی تری­کروم استفاده گردید. برای انجام این کار ابتدا روی لام گسترش نازک و مرطوب تهیه شد و سپس گسترش را در محلول فیکساتیو شائودین فیکس کرده و در نهایت با رنگ تری­کروم رنگ­آمیزی به عمل آمد. پس از رنگ آمیزی نمونه­ها، وجود تک­یاخته­های ژیاردیا و انتاموبا زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی 400 تشخیص و با بزرگنمایی 1000 تایید شد. همچنین برای تشخیص اووسیست آیزوسپورا از تکنیک شناورسازی با محلول شکر اشباع و برای شناسایی کریپتوسپوریدیوم از رنگ­آمیزی ذیل نلسون اصلاح شده استفاده گردید.

3-2 تحلیل آماری نتایج

تحلیل آماری نتایج با استفاده از نرم افزار SPSS  و آزمون مربع کای انجام شد.

یافته­ها

    در بررسی حاضر نمونه­های مدفوع 112 قلاده سگ ولگرد در سال 1389 در استان  ایلام مورد بررسی قرار گرفتند. از این تعداد 46 مورد (07/41 درصد) آلودگی به انگل­های تک­یاخته را نشان دادند. فراوانی میزان آلودگی به ژیاردیا 21 مورد (75/18 درصد)، فراوانی میزان آلودگی به آیزوسپورا 17 مورد (17/15 درصد) و فراوانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم 8 مورد (14/7 درصد) شناسایی شد. آلودگی همزمان به 2
تک­یاخته در 9 مورد (03/8 درصد) و آلودگی همزمان به 3
تک­یاخته در 3 مورد (67/2 درصد) مشاهده گردید ( جدول 1). میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای در جنس ماده 26 مورد (21/34 درصد) و در جنس نر 20 مورد (5/55 درصد) مشاهده شد. آلودگی به ژیاردیا در جنس ماده 12 مورد (78/15 درصد) و نرها نیز 9 مورد (25 درصد) شناسایی شد (جدول 2). اختلاف آماری در میزان فراوانی آلودگی به ژیاردیا در بین دو جنس نر و ماده معنی دار نبود. آلودگی به آیزوسپورا در جنس ماده 9 مورد (84/11 درصد) و در جنس نر 8 مورد (22/22 درصد) مشاهده شد که در این مورد نیز اختلاف آماری
معنی­داری بین دو جنس مشاهده نگردید. فراوانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در جنس ماده 5 مورد (54/6 درصد) و در جنس نر 3 مورد (33/8 درصد) مشاهده گردید که در این مورد نیز اختلاف آماری معنی­داری بین دو جنس مشاهده نشد.  میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای در گره کمتر از یک سال 32 مورد (6/66 درصد) و در گروه بالاتر از یک سال 14 مورد (87/21 درصد) مشاهده گردید. میزان آلودگی به ژیاردیا در گروه کمتر از یک سال 15 مورد (25/31 درصد) و در گروه بالاتر از یک سال 6 مورد (37/9 درصد) بود (جدول 2). اختلاف آماری در میزان فراوانی آلودگی به ژیاردیا در بین دو گروه معنی­دار بود (05/0>p). فراوانی میزان آلودگی به آیزوسپورا در گروه کمتر از یک سال 11 مورد (91/22 درصد) و در گروه بالاتر از یک سال 6 مورد (37/9 درصد) بود و تحلیل آماری نتایج نشان داد که اختلاف آماری در میزان فراوانی آلودگی به آیزوسپورا در بین دو گروه وجود ندارد. فراوانی میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در گروه کمتر از یک سال، 6 مورد (5/12 درصد) و در گروه بالاتر از یک سال، 2 مورد (12/3 درصد) مشاهده گردید. اختلاف آماری در این مورد معنی­دار شد (05/0>p). در بررسی حاضر موردی از آلودگی به انتاموبا مشاهده نشد (جدول 2).

 

جدول 1- میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای در سگ­های ولگرد استان ایلام

درصد در جمعیت سگ­ها2	درصد در جمعیت سگ­های آلوده1	تعداد سگ­های آلوده	انگل
75/18	76/61	21	ژیاردیا
17/15	50	17	آیزوسپورا
14/7	52/23	8	کریپتوسپوریدیوم
0	0	0	انتاموبا
03/8	47/26	9	آلودگی همزمان به 2 انگل
67/2	82/8	3	آلودگی همزمان به 3 انگل
		46	کل

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-درصدی که از تقسیم نمونه­های آلوده به یک انگل بر تعداد سگ­های آلوده محاسبه شده است

2- درصدی که از تقسیم نمونه­های آلوده به یک انگل بر جمعیت سگ­ها محاسبه شده است.

 

 

جدول 2- توزیعفراوانی میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای در سگ­های ولگرد بر حسب سن و جنس

انگل	جنس				سن
	ماده		نر		1≥  0		0>1
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
ژیاردیا	12	78/15	9	25	15	25/31	6	37/9
آیزوسپورا	9	84/11	8	22/22	11	91/22	6	37/9
کریپتوسپوریدیوم	5	54/6	3	33/8	6	5/12	2	12/3
انتاموبا	0	0	0	0	0	0	0	0
آلودگی همزمان به 2 انگل	3	94/3	6	66/16	5	41/10	4	25/6
آلودگی همزمان به 3 انگل	2	63/2	1	77/2	3	25/6	0	0
تعداد سگ­های آلوده	26	21/34	20	5/55	32	6/66	14	87/21
جمعیت کل	76		36		48		64

 

بحث و نتیجه‌گیری

    تعیین میزان آلودگی به انگل­های تک­یاخته­ای به­ویژه
تک­یاخته­های مشترک برای حداقل کردن خطر انتقال آلودگی به انسان حائز اهمیت می­باشد. انگل­های تک­یاخته­ای مشترک سگ هم رایج و هم حائز اهمیت هستند چرا که می­توانند سبب بیماری­های جدی در انسان شوند. شیوع این تک­یاخته­ها در بررسی حاضر با مطالعات انجام شده در دیگر نواحی جهان تقریبا هم­خوانی دارد. Papazahariadou و همکاران در سال 2006 میزان آلودگی به ژیاردیا و آیزوسپورا را در سگ­های یونان به ترتیب 3/4 درصد و 9/3 درصد گزارش کردند (19). Vanparijs و همکاران (1991) میزان آلودگی به آیزوسپورا را 2/5 درصد گزارش کردند (24). طی بررسی که Finne و همکاران (2007) بر روی میزان آلودگی به ژیاردیا در سگ­های فنلاند انجام دادند این میزان را 5 درصد گزارش نمودند (11). مطالعات اپیدمیولوژیکی صورت گرفته روی شیوع تک­یاخته ژیاردیا در سگ نشان می­دهد که این میزان از 1/0 درصد در چک، 3/4 درصد در یونان، 5 درصد در فنلاند، 4/9 درصد در استرالیا، 4 درصد در ایالات متحده، 55 درصد در ایتالیا، 2/12 درصد در سائوپائولو، 29 درصد در برزیل متغیر می­باشد (7، 8، 15، 16، 18، 19، 20 و 22). در بررسی حاضر  فراوانی میزان آلودگی به ژیاردیا در بین دو جنس نر و ماده اختلاف آماری معنی­داری را نشان نداد، که از این نظر با بررسی Huber و همکاران در سال 2005 و Kirkpatrick در سال1987 مطابقت دارد (11 و 12)،  اما Coggins در سال 1998 بیان کرد که میزان آلودگی به ژیاردیا در جنس ماده بیشتر از جنس نر می­باشد (5). تحلیل آماری نتایج نشان داد در مطالعه حاضر نشان داد که اختلاف آماری معنی­داری بین میزان آلودگی به ژیاردیا و سن دیده می­شود (05/0>p)، که با بررسی­های انجام شده در این زمینه مطابقت دارد (11).

میزان شیوع آلودگی به تک­یاخته آیزوسپورا در مطالعه حاضر نسبت به بررسی  Vanparijsو همکاران در سال 1991،  Ramirez و همکاران در سال 2001 کمتر ولی نسبت به بررسی Mckenna در سال 1980 بیشتر می­باشد (14، 21 و 24). اختلاف آماری معنی­داری در میزان آلودگی به آیزوسپورا در بین دو جنس نر و ماده وجود نداشت، که با بررسی­های انجام شده در این زمینه مطابقت دارد (21). شدت آلودگی به آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم در سگ­های جوانتر بیشتر بود که در بررسی آماری این فاکتور اختلاف آماری معنی­داری در بین گروه کمتر از یک سال با گروه بالاتر از یک سال مشاهده گردید (05/0>p)، که از این نظر با بررسی Visco و همکاران در سال 1977، Hoskine و همکاران در سال 1982 و Vanparijs و همکاران در سال 1991 همخوانی دارد (10، 24 و 25).

 نتایج بررسی حاضر نشان داد که سگ­های ولگرد استان ایلام به تک یاخته­های ژیاردیا، آیزوسپورا و کریپتوسپوریدیوم آلوده هستند. بنابراین این تک­یاخته­ها می­تواند از سگ­های ولگرد به انسان یا دام منتقل شوند خصوصاً در مواردی که این سگ­ها به منابع تأمین کننده آب و غذای انسان و یا دام دسترسی دارند. اگرچه افراد در سنین مختلف در معرض خطر آلودگی به این تک­یاخته­ها قرار دارند، اما آلودگی به این تک­یاخته­ها برای بچه­ها و افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند خطر بزرگتری محسوب می­شود. وجود سگ­های ولگرد در اطراف پارک­ها و مناطق عمومی دیگر به­ویژه در شهر بازی­ها به­عنوان یک منبع آلودگی برای انسان و در نتیجه سلامتی جامعه محسوب می­شوند. بنابراین جهت کنترل و پیشگیری آلودگی انسان یا دام به این تک یاخته­ها، از بین بردن و معدوم نمودن سگ­های ولگرد از اهمیت ویژه­ای برخوردار خواهد بود.

مراجع

1. Adam, D. 2001. Biology of Giardia lamblia. Clin Microbiol Rev. 14: 447-475.
2. Anonymous. 1997. Amoebiasis. Wkly. Epidemiol. 72: 97-99.
3. Bowman, D.D. 1999. Georgis parasitology veterinarians. Sanders, London. 414 pp.
4. Bruchhaus, I. 2003. The Intestinal protozoan parasite Entamoeba histolytica Contains 20 Cysteine Protease Genes, of which Only a small Subset Is Expressed During In vitro Cultivation, American Society for Microbiology. Vol.2, No.3.
5. Coggins, J. R. 1998. Effect of season, sex and age on prevalence of parasitism in dogs from Southeastern Wisconism. J. Helminthol. Soc.Wash. 65 (2): 219-224.
6. Don, E.E., Ferances, E.J., John, R.J., Virjinia, P.D. 1954. Amoebic infections in dogs. Journal of Parasitology. pp: 163-166.
7. Dubna, S., Langrova, I., Napravnic, J., Jankovska, I., Vadiejch, J., Pekar, S., Fechtner, J. (2007) The prevalence of intestinal parasites in dogs from Prague, rural areas, and shelters of the Czech Republic. Veterinary Parasitology. 145: 120-128.
8. Finne, R.R., Enemark, H.L., Kolehmainen, J., Toropainen, P., Hanninen, M.L. 2007. Evaluation of immunofluorescence microscopy and enzyme- linked immunosorbent assay in detection of Cryptosporidium and Giardia infections in asyptomatic dogs. Veterinary Parasitology. 145: 345-348.
9. Heresi, G., Cleary, T. G. 1997. Giardia, Pedialtrlcs in review. 18 (7): 243-247.
10. Hoskine, J.D., Malona, J.B., Smith, P.H., Uhl, S.A. 1982. Prevalence of parasitism diagnosed by fecal examination in Louisiana dogs. Am. J. Vet. Ress. 43 (6): 1106-1109.
11. Huber, F., Bomfim, T.C.B., Goms, R.S. 2005. Comparison between natural infection by Cryptosporidium sp., Giardia sp. in dog in two living situation in the West Zone of the municipality of Rio de Janeiro. Veterinary Parasitology. 130: 69-72.
12. Kirkpatric, C.A. 1988. Epizootiology of endoparasitic infections in pet and cats presented to a veterinary teaching hospital. Veterinary Parasitology. 30 (2): 113-124.
13. Martha, P.M., Gustavo, E.P.A., Mario, N.M.G. 2005. Giardia intestinalis and other zoonotic parasites: Prevalence in adult dogs from southern part Mezico city. Veterinary Parasitology. 131: 1-4.
14. Mckenna, P.B., Charleston, W.A.G. 1980. Coccida (Protozoa: Sporozoasida) of cats and dogs. Identity and prevalence in dogs. Veterunary Journal. pp: 128-130
15.  Mundim, M.J.S., Rosa, L.A.G., Hortencio, S.M., Faria, S.E.M., Rodrigues, R.M., Cury, M.C. 2007. Prevalence of Giardia duodenalis and Cryptosporidium spp. In dogs from different living conditions in Uberlandia, Brazil. Veterinary Parasitology. 144: 356-259.
16. Oliveira-Sequeria, T.C.G., Amarante, A.F.T., Ferrari, T.B., Nunes, L.C. 2002. Prevalence of intestinal parasites in dogs from Sao Paulo state, Brazil. Veterinary Parasitology. 103: 19-27.
17. Olsen, M.E., Morck, D.W., Ceri, H. 1996. The efficacy of a Giardia lamblia vaccine in kittens. Can. J. Vet. Ress. 60: 249-256.
18. Palmer, C.S., Thampson, R.C.A., Traub, R.J., Ress, R., Robertson, R.D. 2008. National study of the gastrointestinal parasites of dogs and cats in Australia. Veterinary Parasitology. 151: 181-190.
19. Papazahariadou, A., Founta, A., Papadopoulos, E., Chliounakis, S., Antoniadou-Sotiriadou, K., Theodorides, Y. 2007. Gastrointestinal parasites shepherd and hunting dogs in the serres prefecture, Northern Greece. Veterinary Parasitology. 148: 170-173.
20. Papini, R., Gorini, G., Spaziani, A., Cardiani, G. 2005. Survey on giardiosis in shelter dogs populations. Veterinary Parasitology. 128: 333-339.
21. Ramirez-Barrios, R.A., Barboza-Mena, G., Munoz, J., Angula-Cubillan, F., Hernandez, E., Gonzalez, F., Escalona, F. 2004. Prevalence of intestinal parasites in dogs under veterinary care in Maracaibo, Venezula. Veterinary Parasitology. 121: 11-20.
22. Susan, E.L., Eileen, M.J., David, L., Renee, P.J., Mark, E.P., Byron, L.B. and et al. 2009. Prevalence of intestinal parasites in pet dogs in united states. Veterinary Parasitology. 166: 144-152.
23. Tay, J., Shenone, A., Robert, L., Sanchez-vega, J.T., Urribaren, T., Becerril, M., Romero, C.R. 1994. Frecuencia de protozoosis intestinalis en la Republica Mexicana. Bol. Chil. Parasitol. 49: 8-15.
24. Vanparijs, O., Hermans, L., Van Der Flaes, L. 1991. Helminth and protozoan parasites in dogs and cats in Belgium. Veterinary Parasitology. 38 (1): 67-73.
25. Visco, R.J., Corwin, R.M., Selby, L.A. 1977. Effect of age and sex on the prevalence of intestinal parasitism in dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 170: 837-935.